معاون اداره کل کتاب‌های خطی و نادر کتابخانه ملی به تشریح دو نسخه خطی ارزشمند از کلیات سعدی در کتابخانه ملی پرداخت و گفت: این نسخ دارای کتیبه‌های مزدوج مذهب با نقوش اسلیمی و گل و برگ ختایی به زر محرر، لاجورد و شنگرف است.

گردشگری یونان قرنطینه برای مسافران برخی از نقاط جهان را که نتیجه آزمایش آن‌ها منفی است و یا واکسینه شده‌اند لغو کرد.

در ماه رمضان، مردم بندرلنگه و بستک همانند سایر اهالی شهرهای ایران با غبارروبی مساجد و منازل به استقبال ماه خدا می‌روند و از این فرصت برای برآورده شدن حاجات و دستگیری از مستمندان از همدیگر سبقت می‌گیرند.

در گذشته که رسانه‌های جمعی وجود نداشت، اهالی در اولین شب ماه رمضان تلاش می‌کردند تا با رفتن به نقاط مرتفع و یا پشت‌بام خانه‌ها، هلال ماه را در آسمان رؤیت کنند که در این صورت آن را به یکدیگر نشان داده و بقیه اهالی را از این موضوع مطلع می‌کردند.

اهل تشیع در نقاطی نظیر بندرلنگه، بندر مقام، کندران و شهر بستک، با آغاز این ماه هر شب مراسم خواندن دعاهای ماه رمضان، سخنرانی و قرآن‌خوانی را در حسینیه‌ها و مساجد با حضور روحانی برگزار می‌کنند. در هر روز نیز کلاس‌های تلاوت قرآن و احکام از سوی روحانیون زن و مرد به‌طور جداگانه برای زنان و مردان مسلمان دایر می‌شود.

نماز تراویج

در بین اهل تسنن مرسوم است که در طول ماه مبارک رمضان هر شب بعد از خواندن نماز عشاء نماز تراویج در مساجد برگزار می‌شود. همچنین در شهرهای بندرلنگه و بستک با آغاز ماه مبارک رمضان اهالی عمدتاً به مسافرت نرفته و هر نوع مراسم غیرمذهبی به ماه شوال موکول می‌شود.

سحر و افطار

امروزه اوقات شرعی (سحر و افطار) در بین اهالی شیعه و سنی از طریق ساعت و رسانه‌های جمعی مشخص می‌شود. اوقات شرعی اهل تسنن با تشیع کمی اختلاف دارد زیرا که اذان را زودتر از اهل تشیع می‌گویند.

در ماه مبارک رمضان، از طریق دفاتر امامان جمعه اهل سنت شهرهای بندرلنگه و بستک اوقات شرعی به‌صورت مکتوب تهیه و به روستاها ارسال می‌شود. اما درگذشته زمان سحر و افطار به هنگام بیدار کردن اهالی برای خوردن سحری، آداب خاصی رواج داشته که با اجرای آن مردم این مواقع را تشخیص می‌دادند.

دمپ دمپی  یا قم سحری

درگذشته برای بیدار کردن مردم برای سحری، چند نفر با چوب به حلب خالی کوبیده و در محله‌ها می‌چرخیدند تا مردم بدین گونه از خواب بیدار شوند. در برخی از نقاط مانند بندر مقام و گرزه، دمپی‌ها به حلب زده و می‌خواندند: قم سحری یا تایم اذکر ربک الدایم. یعنی برای سحری برخیز و همیشه پروردگارت را ذکر کن.

اجرت دمپی‌ها را اهالی، روز عید فطر می‌دادند که بیشتر شامل گندم بود. در شهر بندرلنگه در اواخر ماه رمضان به هنگام غروب دمپی‌ها به در خانه‌های اهالی رفته و با زدن دهل، پاداش حضور خود را در شب‌های این ماه دریافت می‌کردند که بیشتر شامل لباس و یا وجه نقد بود.

ستارگان آسمان

اهالی روستای گاومیری معتقدند هنگامی که ستاره صبح طلوع کرد زمان خوردن سحری پایان یافته است. اهالی شهر بستک برای این منظور در گذشته از ستاره هفت پا (هفت ستاره) کمک می‌گرفتند. این ستارگان هفت عدد  هستند که به ترتیب از سمت جنوب طلوع کرده و در سمت شمال غروب می‌کنند. اهالی بر این باورند که زمان سحری تا قبل از غروب آخرین ستاره است.

بانگ خروس

در روستاهای گاومیری، هنگویه و لمزان در گذشته از طریق بانگ خروس زمان سحر را متوجه می‌شدند. هنگامی که خروس در سحرگاه شروع به آواز خواندن می‌کرد، در دومین نوبت بانگ خروس اهالی برخاسته و شروع به خوردن غذا می‌کردند و تا قبل از آواز سوم خروس زمان سحری پایان می‌یافت. بعضی‌ها عقیده دارند که خروسی در عرش بانگ سر می‌دهد و این خروس‌ها با شنیدن صدای آن شروع به خواندن می‌کنند.

سپیده صبح

اهالی روستای هنگویه بر این باورند که هنگام سحر از طرف شرق خط سفیدی در آسمان ظاهر می‌شود و پایان وقت سحر را مشخص می‌کند. در روستای رودبار کنچی بعضی از اهالی می‌گویند که در هنگام سحر، هنگامی که هوا به قدری روشن شود که دیوار گلی خانه‌ها به سفیدی بگراید آن هنگام زمان سحری پایان یافته و اذان صبح سر داده می‌شود.

غذای سحر

بیشتر اهالی بستک و بندر لنگه در اولین سحر ماه رمضان غذایی نظیر عدس‌پلو می‌خورند. به این اعتقاد که احساس تشنگی کمتری خواهند داشت. در بیشتر نقاط، غذاهایی که برای ناهار در بقیه ماه‌های سال مصرف می‌شود، در ماه رمضان به‌عنوان سحری مورد استفاده قرار می‌گیرد که بسته به وضع مالی خانواده‌ها متفاوت است. از جمله این غذاها می‌توان به ماهی پلو، آبگوشت، ماست و فراورده‌های لبنی، نان، دوشاب و … اشاره کرد.

افطار

اهل تسنن زمان افطار را از زمان شروع اذان مغرب تا قبل از نماز مغرب می‌دانند و معتقدند زمانی که خورشید غروب می‌کند، خط سیاهی از طرف شرق در آسمان ظاهر می‌شود. وقتی‌که به اندازه گردن یک شتر بالا آمد، آن هنگام باید افطار کرد. برای افطار قبل از خواندن نماز مغرب چند دانه خرما و قدری آب‌ خورده و بلافاصله برای اقامه نماز به مساجد می‌روند.

مرسوم است که برای افطار، اکثر خانواده‌ها، مقداری خرما، ماست، حلیم، نان و … به مساجد برده و به‌عنوان خیرات به روزه‌داران عرضه کنند.

غذاهای نام‌برده شده در بین اهل تشیع بندرلنگه و بستک نیز رایج است. شیعیان در این نقاط هنگام اذان مغرب را طبق آنچه از رسانه‌های جمعی اعلام می‌شود، دانسته و معمولاً بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء روزه خود را افطار می‌کنند.

شهادت حضرت علی (ع) و شب‌های قدر

در شهر بندرلنگه، شیعیان از شب هجدهم تا بیست و سوم ماه رمضان مراسم عزاداری و نوحه‌خوانی مولای متقیان را همراه با علم بندی در تمام حسینیه‌ها برگزار می‌کنند. دسته‌گردانی در این شب‌ها نیز انجام می‌شود. در شب‌های ۱۸، ۲۰ و ۲۲ ماه رمضان دسته‌ها به حسینیه‌های حیدری، بحرینی و درویش می‌روند که کیفیت برگزاری مراسم نظیر شب‌های تاسوعاست. در شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ دسته‌های عزاداری به‌طور جداگانه به حسینیه راشد آمده و با حضور جمع کثیری از زنان و مردان شیعه، مراسم شب احیاء تا نزدیکی سحر همراه با گذاشتن قرآن بر سر و خواندن دعاهای جوشن کبیر، جوشن صغیر، نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی ادامه می‌یابد..

در شب ۲۱ رمضان بعد از پایان مراسم احیاء شب قدر از شرکت‌کنندگان با غذای سحری پذیرایی می‌شود که مواد اولیه آن از محل نذورات مردمی جمع‌آوری شده است.

در نقاطی مانند بندر مقام، کندران، مغویه و شهر بستک، شیعیان در شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان مراسم شب احیاء را همراه با نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و روضه‌خوانی در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می‌کنند. بعضی‌ها به‌عنوان خیر اموات خود مقداری شیرینی، میوه و یا حلیم به حسینیه‌ها می‌آورند.

اهل سنت شب‌های قدر (لیله‌القدر) را شب‌های ۲۱، ۲۳، ۲۵، ۲۷ و ۲۹ رمضان می‌دانند. در این شب‌ها اکثر اهالی علاوه بر اقامه نماز تراویج از نیمه‌های شب به بعد نماز قیام الیل نیز می‌خوانند و در مراسم اهل تشیع شرکت نمی‌کنند.

در بین اهل سنت شهر بندر لنگه مرسوم است که در این شب تعدادی از مردان هر محله به خانه یکی از همسایه‌ها دعوت شده و بعد از نماز عشاء در آن خانه به قرآن‌خوانی مشغول می‌شوند. از مدعوین با غذا و شیرینی‌های محلی پذیرایی می‌شود.

مراسم الوداع

اهل سنت از شب هفدهم رمضان تا آخرین شب، در شب‌های فرد مراسم الوداع یا رمضان را در مساجد یا منازل برگزار می‌کنند.

برای این منظور گروهی به منازل یا مساجد دعوت شده و شعری از مرحوم محمد اعظم بنی‌عباسیان بستکی را می‌خوانند. معمولاً در این گروه یک نفر به عنوان سردسته انتخاب می‌شود که از صدای خوبی برخوردار است. اشعار را می‌خواند و در هر بند بقیه جواب می‌دهند.

مراسم تن تینو

در روستای هنگویه در روز ۲۷ ماه رمضان، خانواده‌ها تنقلات زیادی نظیر شکلات و انواع شیرینی تهیه کرده و در خانه نگه می‌دارند. در عصر این روز بچه‌های روستا به در خانه‌ها رفته و کیسه‌ای را با خود می‌برند. صاحب‌خانه با شنیدن صدای در با روی باز از آنان استقبال کرده و مقداری از تنقلات را به هر یک از آنان می‌دهد.

به‌طور کلی روز ۲۷ رمضان در میان اهل سنت به‌روز خیر معروف است.

آداب عید فطر

در آخرین روزهای ماه مبارک رمضان، خانواده‌ها زکات فطریه خود را طبق آنچه در شرع مشخص شده و اعلام می‌شود، جمع‌آوری کرده و حداکثر تا یک ساعت قبل از نماز عید فطر آن را به افراد کم‌بضاعت می‌رسانند. در گذشته زکات فطریه شامل گندم، جو، خرما و برنج بوده ولی امروزه علاوه بر آن وجه نقد نیز پرداخت می‌شود.

در بیشتر مناطق اعم از اهل تشیع و تسنن دو روز قبل از عید، خانه‌تکانی و رسیدن به سر و وضع خانه‌ها و مساجد و تنظیف آن‌ها انجام می‌شود. در انجام این کار بیشتر زنان مشارکت دارند.

در صبح عید فطر ابتدا غسل کرده و گروه گروه برای خواندن نماز عید به سمت مساجد رهسپار می‌شوند. بعد از ادای نماز و گوش دادن به خطبه آن، اهالی با یکدیگر روبوسی کرده و ضمن تبریک عید فطر به یکدیگر از هم حلالیت می‌طلبند. بعد از نماز عید فطر به‌سوی قبرستان رفته و بر سر قبر اموات فاتحه می‌خوانند.

در روز عید فطر در هر خانه از سوی زنان و دختران، سفره عید انداخته می‌شود که در آن انواع غذاها و شیرینی محلی موجود است. کسانی که برای تبریک عید و دیدو بازدید به خانه‌ای می‌روند بر سر سفره پذیرایی می‌شوند.

دید و بازدیدها بعد از برگشتن از قبرستان شروع می‌شود. اهالی معمولاً به خانه کسی که به‌تازگی یکی از بستگانش فوت شده و اولین عید بعد از مرگ اوست رفته و ضمن تسلیت به آن‌ها قدری از غذا و شیرینی موجود در سفره را خورده و برای فرد از دست‌رفته فاتحه می‌خوانند.

عیدی دادن به کوچک‌ترها از سوی بزرگان فامیل مرسوم است و معمولاً شامل وجه نقد می‌شود. رفتن به خانه سادات و همچنین اماکن زیارتی در این روز نیز مرسوم است.

* گزارش از فاطمه قلی پور، سهراب بناوند و مجتبی جوان اجدادی۷

مرتبط:

بندرلنگه، عروس بندرهای خلیج فارس/جاذبه‌های گردشگری بندرلنگه را بهتر بشناسید

اشیای زینتی و صنایع‌دستی به دست آمده از اکتشاف‌های باستان‌شناسان که در موزه باستان تخت جمشید وجود دارد، گواه این ادعاست که سرزمین هزاره‌ها در مرودشت مهد عرضه و ارائه تلفیق هنر و صنعت است.

در حدود ۸ هزار سال قبل که به عصر نوسنگی معروف است، مردمی در منطقه وسیعی در آسیای جنوب غربی زندگی می‌کردند که برای نخستین بار در گروه‌های کوچک جمع آمده، در یک مکان ساکن شدند و اولین دهکده‌ها را به وجود آوردند.

آثار به‌دست‌آمده از دوران پارینه‌سنگی، میان‌سنگی و پار نوسنگی، گواه بر فعالیت انسان در ساخت ابزار و وسایل سنگی چون تیغه است. ابزارهای دندانه‌دار و به شکل‌های مختلف هندسی در مکان‌هایی مانند بیستون و غارهای هوتو و کمربند به‌دست‌آمده گواه این ادعاست.

انسان دوران نوسنگی با الهام از همان شکل‌های طبیعی و با آمیختن آب‌وخاک، اولین ظرف‌های سفالی را ساخت و ناخواسته پا به عرصه‌ای گذاشت که بعدها ابتکار و اقدام او در ساخت وسایل زندگی، صنایع‌دستی نام گرفت.

 صنایع‌دستی در واقع محصولات و هنرهایی هستند که از مواد اولیه بومی هر منطقه و به کمک دست یـا ابزارهای دستی ساخته می‌شوند. ایران با تمدن چند هزارساله‌ خود با این صنعت بیگانه نیست. صنایع‌دستی همچون میراثی ارزشمند از نسل‌های پیشین به بشر امروزی رسیده است. شاید زمانی تصور این هم نمی‌رفت که آثار مردان و زنان سخت‌کوش در جای‌جای جهان که یا به‌ضرورت نیاز زندگی و یا برحسب ذوق هنری ساخته و تولید می‌شد، مورد توجه قرار گیرد و به یک صنعت تبدیل شود.

سرزمین هزاره مرودشت با دارا بودن بافت محلی و بومی غنی خود چه از نظر جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی و چه از نظر برخورداری از هنر هنرمندانی که خلق آثار آنان از چند هزار سال پیش تاکنون مورد توجه بوده و مصداق بارز آن را می‌توان در سفال‌های منقوش و منحصربه‌فرد منطقه بانام سـفال تل باکون و هنر معماری سنگی تخت جمشید که تنها آلبوم سنگی جهان است، به چشم دید، همواره زبانزد جهانیان بوده است. سرزمین پرافتخار مرودشت با دارا بودن پنج بخش، دومین شهر پرجمعیت استان فارس و با قدمتی چند هزارساله، در حوزه صنایع‌دستی همیشه حرفی برای گفتن داشته است.

هر چند ساخت صنایع‌دستی از گذشته‌های دور در این سرزمین وجود داشته و مردم منطقه‌ برحسب مقتضیات مکان و زمان و نیازهای جامعه آن روز مبادرت بــه خلق آثاری می‌کردند که برای بشر امروزی شگفت‌آور است، اما در سال‌های اخیر این تلفیق هنر و صنعت که روزگاری برحسب ضرورت اجتناب‌ناپذیر دوران خود شکل می‌گرفت، توانسته است با رویکردی چندوجهی نظر علاقه‌مندان به هنرهای سنتی را جلب کند. اگر از زمان شکل‌گیری و دوران اولین پیدایش نشانه‌های زندگی بشری در این منطقه بگذریم (که البته آن نیز در جای خود و در حوزه هنرهای بومی منطقه بسی سخن‌ها و رازها برای گفتن و نوشتن دارد) و پا فراتر نهاده و توقفی در زمان هخامنشیان که به اذعان بسیاری اوج درآمیختگی هنر و صنعت ایران بوده است، داشته باشیم، هنر دیرین منطقه مرودشت و پویایی و تلفیق هنر سنتی و صنعتی منطقه ملموس‌تر به نظر می‌رسد.

اشیای زینتی و صنایع‌دستی به دست آمده از اکتشاف‌های باستان‌شناسان که در موزه باستان تخت جمشید وجود دارد، گواه این ادعاست که سرزمین هزاره‌ها مرودشت مهد عرضه و ارائه تلفیق هنر و صنعت است.

گل‌میخ مفرغی و میخ سر طلا وابسته به تزیینات معماری، اشـیای تزیینی سنگی به نام چشم‌های مصنوعی به‌کار رفته در تزیین مجسمه‌های سنگی، جوغن و یا همان هاون سنگی که از سنگ کوه تراشیده شده و برای آسیاب کردن و کوبیدن مورد استفاده قرار می‌گرفته، عطر دان از جنس سنگ مرمر سفید با تراش خاص و دورانی، دستبند و گردن بندهای سنگی و موارد بی‌شماری ازاین‌دست که در موزه تخت جمشید به نمایش گذاشته‌ شده، خاطر هر بیننده‌ای را مفتخر به داشتن پیشینه‌ای ارزشمند با صنعت هنری پیشرفته در آن زمان می‌کند.

پرواضح است اگر به‌یقین تمام این اکتشافات را محصول دست مردم این منطقه قلمداد نکنیم و با اذعان به این امر بدیهی که در زمان هخامنشیان هنر و صنعت به‌جای مانده در منطقه مرودشت و به‌ویژه تخت جمشید وامدار مهارت و هنر هنرمندان از اقصی نقاط قلمرو حکومتی هخامنشیان بوده است، این امر باز هم، سرزمین تاریخی مرودشت و بومیان هنرمند این خطه را از تلقی مهد تمدن و بستری غنی برای عرضه و ارائه تلفیق و هنر، جدا نخواهد کرد.

نگاهی به صنایع‌دستی مرودشت از گذشته تاکنون

صنایع‌دستی که در ابتدا و نه با این نام، که برای رفع احتیاجات روزمره بومیان سرزمین مرودشت، مانند سایر جوامع بشری در گذشته‌های وجود آمده بود، به‌ تدریج رشد و تکامل پیدا کرد و امروزه همان صنایع‌دستی در جای‌جای مناطق آبادی‌نشین سرزمین مرودشت، نشان‌دهنده پیشینه فرهنگ نشان و هنر آن منطقه است.

دست بافته‌های سنتی داری و غیر داری

 بافته‌های داری و غیر داری یــا زیراندازها که بــه دلیل کاربردی بودن این محصولات در کنار هنری بودن آن، توجه غالب مردم دنیا را به خود جلب کرده است، تنوع و قدمتی قرین قدمت سرزمین هزاره‌ها مرودشت را دارد. تولید دست بافته‌ها، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین صنایع‌دستی خطه مرودشت، در اکثر نقاط جغرافیای عشایری، روستایی و حتی شهری مرودشت از قدیم تاکنون رواج داشته است. تنوع این محصولات که عموماً به‌عنوان کف‌پوش استفاده می‌شده‌اند، تقریباً با تنوع فرهنگ این منطقه برابر است. قالی‌بافی، گلیم‌بافی، اُیی بافی، دولایه بافی، شیششه‌ درمه بافی، سیاه‌چادر بافی، زیلوبافی و نمدمالی سنتی در این بخش از صنایع‌دستی مرودشت قرار می‌گیرند.

گیوه‌بافی

پای‌افزار گیوه که خنک، سبک و قابل شستشو است و به دلیل ویژگی‌هایی که مطرح شد در میان روستاییان و کشاورزان، از گذشته تا امروز مورد استفاده قرار می‌گیرد هم چنان در برخی از مناطق مرودشت از جمله روستای کندازی و دشتک رواج دارد.

بافتنی‌های چوبی

سبد نوع دیگری از بافتنی‌های چوبی منطقه مرودشت به‌ویژه درگذشته بوده که با استفاده از شاخه‌های ریز درختان محلی از جمله انار و یا بادام‌کوهی ساخته و معمولاً استفاده‌ می‌شود، از جمله جای نان، جای لباس شسته، جای غلات و میوه، ساخت این سبدها با مصالح و مواد ارزان در منطقه بدون استفاده از دستگاه‌ها انجام می‌شده و بسیار اهمیت داشته است.

 متأسفانه امروزه به دلیل تغییرات اقلیمی و پوشش گیاهی مورد نیاز این هنر، از تولید سبدها کاسته شده است و تنها در بخشی از مرودشت بومیان منطقه، هرچند به‌طور محدود، به این کار مشغول هستند. تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، سفالگری، سنگ‌تراشی و حجاری سنگ و صنایع‌دستی چوبی از دیگر رشته‌های غالب و مورد اقبال هنرمندان امروزی خطه مرودشت به شمار می‌رود.

* گزارش از اُلدوز روستایی، کارشناس صنایع‌دستی استان فارس

کوروش کمالی ‌سروستانی ضمن تشریح برنامه‌های روز بزرگداشت سعدی در سال ۱۴۰۰ در هفت روز، این یادروز را ادای دینی به این شاعر عنوان کرد و به ارائه آماری درخصوص کارنامه سعدی‌پژوهی در سال ۱۳۹۹ پرداخت.