استان ایلام

سرزمینی که ما امروزه در آن زندگی می کنیم یعنی ایران، پیش از آنکه به سرزمین اهورا مزدا و آریایی مشهور شود جایگاه اولیه مردمانی بوده که سه دوره عظیم تاریخی را پشت سر گذاشته و در فرهنگ دوران پیشا تاریخی (زمانی که هنوز خط و نوشتن، اختراع نشده بود) سرآمد زمانه خود بودند. آن ها الهه های متعدد، دین و فلسفه ای پیچیده داشتند و مادر سالاری را در تمامی ابعاد به جای می آوردند.

امپراتوری عظیم ایلام سال ۶۴۰ قبل از میلاد به دست آشور بانی پال از حکومت میان رودیِ آشور، به نابودی کامل کشیده شد. آریایی ها که در همین زمان در حال مهاجرت و قدرت گیری بودند با از میان رفتن حکومت بومی ایلامی، حکومت آریایی خود را به راه انداختند و سرزمین های ایلامی را تصرف کردند.

یکی از این مکان های جغرافی متصرفه، شمال خوزستان بود که خیلی بعدتر، طبق روایتی با تغییر نام از پشتکوه به ایلام در شمار یکی از استان های ایران در آمد. استان ایلام استانی نسبتا کوچک است اما در رتبه استان هایی قرار دارد که بیشترین منابع نفت و گازی ایران را دارند. از طرفی چون بعد از خوزستان با عراق بیشترین مرز زمینی را دارد از موقعیتی استراتژیک برخوردار بوده و همواره اهمیت خود را حفظ کرده است. خصوصا در جنگ های ایران و عراق که ایلام هم صدمات فراوان دید هم قربانیان زیادی در راه آزادی کشورش داد.

استان ایلام را به خاطر جاذبه های رنگارنگ، تنوع زبانی و قومیتی و آب و هوایی متغییر به «عروس زاگرس» یا «سرزمین رنگ ها» می شناسند. استان ایلام از هر حیث می تواند در ایران مخاطب داشته باشد. اول اینکه جاذبه های تاریخی که مربوط به دوران پیش از اسلام اند در این استان کم نیستند، دوم اینکه به سبب کوه های بلند در شمال و دشت های فراخ در جنوب مناظر دیدنی طبیعی، متنوع و گوناگونند و شما می توانید با یک سفر چندین تجربه مختلف به دست بیاورید.

استان ایلام در غرب ایران کنونی قرار دارد و به نسبت کوچک است و در رتبه بندی استان های ایران از بزرگ به کوچک در جایگاه ۲۲ قرار می گیرد و جالب است بدانیم که تا سال ۵۲ استان ایلام استانی مستقل نبود و بخش هایی از آن به دو استان لرستان و کرمانشاه متصل بود. همسایه های استان ایلام، یکی کشور عراق در نقطه مرزی است که به هنگامه پیاده روی های اربعین بسیار مورد توجه است، دیگری خوزستان در جنوب، لرستان در شرق و استان کرمانشاه در شمال است. شاید بتوانیم به دلیل همین همسایگی استان ایلام را ترکیبی از انواع اقوام ایرانی چون لر، کرد، عرب و لک بدانیم.

به طور کلی هرچه در نواحی شمالی این استان باشید آب و هوای سرد تری را تجربه می کنید و هرچه به سمت  دشت های جنوبی تر بروید هوا واقعا گرم می شود. به همین دلیل ایلام استانی کوهستانی و گرم است. برنامه سفر خود را دربیاورید و ببینید هر شهری که مقصدتان است یا جاذبه هایی که قصد دیدن آن را دارید در چه مناطقی واقع شده اند و اینکه می خواهید در کدام فصل به مسافرت بروید.

پیشنهاد ما به شما چندین گزینه دارد. اول اینکه ماه فروردین که سرآغاز بهار است ایلام را به شدت خواستنی می کند. دامنه ها و جنگل های طبیعی این استان با افسونگری های طبیعت گره می خورد و مناظری که می بینید در روحیه شما اثر بخشی مثبتی دارند. دشت هایی وسیع، سرتا سر سبز و آسمانی که کران تا کران کشیده شده است. درختان میوه تازه شکوفه زده اند و هوا نه سرد است و نه گرم. با این حال ممکن است به دلیل حجم مسافران نوروزی، شلوغی شهرها و جاهای دیدنی شما را اذیت کند مگر آنکه راهنمایی کار بلد داشته باشید که شما را به مناطق بکر ببرد.

یکی دیگر از فصول مناسب برای مسافرت به ایلام آبان است. بیشتر پوشش گیاهی ایلام جنگلی است و زیبایی این جنگل ها به هنگام پادشاهی فصل ها، دو چندان می شود. ضمن اینکه هوا سرد تر و به دلیل اینکه بیشتر مردم فرصتی برای مسافرت ندارند، خلوت تر است. فقط پوشاک و کفش مناسب به همراه داشته باشند. برف و باران در پاییز و زمستان در ارتفاعات ایلام زیادند و می توانند رودخانه های این استان را پر آب تر کنند.

ایلام

مرکز استان ایلام، شهر ایلام است و تقریبا در شمال غرب این استان جای گرفته. شهر کوچکی با جمعیت ۱۹۴۰۰۰ نفری، طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ در دامنه ارتفاعات زاگرس با آب و هوایی تقریبا متعادل. ساکنین ایلام بیشتر کرد هستند هرچند در میان آن ها اقوام لر هم زندگی می کنند. زبان ایلامی ها هم کردی است و آن را با لهجه شیرینی صحبت می کنند.

پوشش و لباس های سنتی در بخش های روستایی و عشایری بیشتر رعایت می شود اما در خود شهر ایلام هم مردان و هم زنانی را می بینیم که به پوشش سنتی خود که نام های گوناگونی دارد، پایبند بوده و آن را بر تن می کنند.

خود شهر ایلام شاید پیشینه خاصی نداشته باشد، اما منطقه جغرافیایی آن با توجه به منابع تاریخی و یافته های باستان شناسی سر شار از گفتنی ها است. مثلا می دانیم که در زمانی که یکی بود و یکی نبود، خیلی قبل تر از آنکه آریایی های ساکن سیبری تصمیم به مهاجرت به فلات ایران بگیرند و تاریخ ایران به کل عوض شود، بومیان این منطقه، پادشاهی عظیمی داشتند که فرهنگشان بسیار بالاتر از آریایی های مدعی بود. آن ها به این سرزمین هَل تَممتی می گفتند.

اینکه هل تمتی شامل ایلام امروزه هم می شد یا نه کمی مورد تردید است اما این سرزمین در اختیار تام پادشاهان ایلامی بوده و برای مدتی هم قدرت بلا منازع دوران تمدن های باستانی میان رودان بودند. مادها اولین آریایی هایی بودند که شر آشور را از سر غرب و شمال غرب ایران کم کردند و با توجه به خوش آب و هوا بودن و نزدیکی ایلام به همدان توجه بسیاری به آن نشان دادند. بعدها هم ساسانیان با انضمام این خطه جغرافیایی و چند مکان دیگر، آن را پهله یا پهلو خواندند که متاسفانه در جنگ بین ساسانیان و اعراب سپاهیان ساسانی نتوانستند از آن محافظت کنند و تا پیش از خلافت عباسی، در رابطه ای یک طرفه با اعراب مانده بود.

بعد از به رسمیت شناخته شده خلافت عباسی تقریبا در کل ایران، ایلام به سبب نزدیکی به دارالخلافه، عراق عجم خوانده می شد و باز هم به علت خوش آب و هوایی اقامت گاه تابستانی والیان و خلیفه های متعدد عباسی خصوصا در دوره طلایی حکومت این خاندان بوده است. مهدی بالله خلیفه سوم طبق اسناد تاریخ نگاران زمان خودش در ایلام دفن شده اما آثار محل دفن او تخریب و چیزی مشخص نیست.

خلاف تمام این صحبت ها، ایلام پایگاهی برای ترویج شیعه بوده است و از دیرباز مذهب شیعه را بر خود برگزیده بود. به طور کلی اوضاع ایلام در طول تاریخ آرام بوده و تا قبل از رسیدن صفویه به تخت کیانی ایران، چندان دستخوش حوادث عجیب غریبی نشد.

صفویان که قد علم کردند در برابر عثمانیان سنی که موفق به تسخیر عراق هم شده بودند، جنگ های قدرت طلبی مذهبی خود را آغاز کردند و این به ضرر سرزمین هایی بود که درست در میدان نبرد این دو حکومت قرار داشتند و ایلام جزو آن دسته بود. بعد از آن ایلام در سراشیبی دست و پنجه نرم کردن با آن روی دیگر تاریخ افتاد.

یکی از سخت ترین دوره های تاریخی ایلام معاصر، بعد از کشمکش والیان کرد و لر و رضا شاه، صحنه هایی از جنگ هشت ساله ایران و عراق است. از آنجا که استان ایلام بعد از خوزستان هم مرز عراق است، در این دوران هشت ساله بیشتر متحمل سختی های دفاع از مرز شد. خود شهر ایلام کمی از منطقه مرزی دور است اما به این سبب که جنگ در استان ایلام خیلی زودتر از جاهای دیگر شروع شد این شهر مرکزی وظیفه پشتیبانی و تدارک نیروهای مسلح را بر عهده گرفت و در طول هشت سال بمب باران شد.

بهترین زمان برای رفتن به ایلام فروردین و اردی بهشت یا مهر و آبان است. به شرطی که ملزومات لازم هوای سرد را با خود به همراه داشته باشید و یادتان باشد، جاذبه های طبیعی استان ایلام بیشتر از جاذبه های تاریخی آن است. پس با طبیعت بیشتر سر و کار دارید تا سازه های انسانی.

مهران-ایلام
مهران-ایلام

شهرهای مهم استان ایلام:

  • مهران
  • دهلران
  • ایوان غرب
  • مهران

مهران

در این چند سال اخیر شهر مرزی مهران به دلیل پیاده روی های سالانه شیعان به سمت کربلا در روز اربعین شهرت زیادی پیدا کرده است و چون نزدیک ترین مرز ایران با شهرهای زیارتی عراق را دارد مبادلات و عبور و مرورهای مرزی آن از هر جای دیگر بیشتر بوده و بر طبق نظر سازمان ملل، مرز مهران به مرزی بین المللی تبدیل شده است. بازارچه مرزی مهران به دلیل تردد انواع کالا یکی از شلوغ ترین و پر بازدید ترین بازارچه های مرزی است.

مهران با اینکه محیط سر سبزی دارد اما در دامنه های جنوبی و کم ارتفاع زاگرس قرار گرفته که اندکی در دمای آن تاثیر گذاشته و گرم است. با این حال رودخانه کنجانچم از آن عبور می کند که کشاورزی را ممکن کرده است. یافته های باستان شناسی تپه های اطراف مهران نظیر تپه چغا آهوان و چغاگلان تایید کرده اند که اولا قدمت حضور انسان در بر روی این زمین تا ۱۰۰۰۰ سال پیش هم می رسد دوم اینکه مهران مهد کشاورزی و خاستگاه اولیه کشاورزی و در نتیجه یکجا نشینی بوده است.

شاید جالب باشد بدانیم چنین نامی برای شهری، ساخته ادبستان فرهنگ و هنر سال ۱۳۰۹ است. تا پیش از چنین تصمیمی مهران را منصور آباد می خواندند.

مهران رو در روی چهره سیاه جنگ هشت ساله ایران و عراق قرار گرفت و چون با خود عراق هم مرز بود، دو روز قبل از حمله سراسری عراق به ایران، محاصره و اشغال شد و این تازه شهریور ۵۹ بود. مهران تا سال ۶۵ آزاد نشد و در این راه کشته و تلافات زیادی داد. مهران مرکز بزرگ ترین عملیات های دفاع مقدس ایران بوده است. تقریبا برای نگه داری و حفظ آن، هر جوان مهرانی، ایلامی یا ایرانی، با چنگ و دندان جنگیده است.

دهلران

دهلران تقریبا در جنوب استان ایلام و در مجاورت مهران قرار دارد. مرز این شهرستان نیز با عراق طولانی است و درست در همین خطوط مرزی یکی از میادین نفت و گاز ایران و عراق قرار دارد.

آب و هوای دهلران علی رغم چشمه های فراوان و غار ها، گرم است و بیشتر برای قشلاق مناسب است. دهلران در شمار یکی از مناطقی است که انسان بین ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال پیش آنجا را برای سکونت انتخاب کردد. بیشتر ساکنین دهلران در شمار لر هایی با قبیله های مختلف هستند اما گاهی در بعضی سر شماری ها کُرد ها از آن ها پیش می گیرند. طوایف عرب و لک هم در کل شهرستان دهلران دیده می شود که عرب ها بیشتر به صورت عشایری زندگی می کنند.

پیشنهاد می کنیم در فصول گرم به دهلران نروید. این منطقه به سبب ارتفاع کم کوهایش می تواند شما را از اواخر خرداد تا آخر تابستان کلافه کند. هر چند در نواحی اطراف خود شهر دهلران، مثلا هر چه به سمت خوزستان بروید می توانید مناطق خوش آب و هوایی را هم پیدا کنید چرا که دور رودخانه بزرگ از این محل عبور می کنند. به طور کلی دهلران زمین های زراعی بسیار خوبی دارد.

ایوان (ایوان غربی)

یکی از شمالی ترین شهرهای استان ایلام که بین ایلام و کرمانشاه واقع شده ایوان است که به دلیل قرار گیری در ارتفاعات زاگرس (شیره زول، مانشت و بانکول) آب و هوایی به شدت ییلاقی و معتدل دارد. از طرفی وجود رودهای پر آب و بارندگی خوب در این مناطق دامنه های ایوان را به دشت های جنگلی تبدیل کرده و مناظر زیبایی به وجود آورده است.

ایوان از آن شهرهایی است که پیش از اسلام هم در تاریخ ایران نقش داشته یا حداقل برای ساسانیان منطقه مهمی بوده و پس از اسلام و در دوران معاصر هم، به دلیل پتانسیل های اقتصادی و طبیعی که دارد، برای شاهان قاجار به بعد مهم بوده است.

درختان جنگلی خاص ایوان، بلوط، بادام کوهی، زالزالک، انواع گیاهان دارویی هستند و گندم و جو و انار، زردآلو و هلو، گلابی و تره بار حاصل زمین های حاصل خیز ایوان است. ایوان تا حد زیادی آب و هوایی معتدل دارد، بنابر این در فصول گرم هم آنقدر دچار زحمت نمی شوید اما اگر به طورکلی از گرما بی زار هستید، همان آبان یا فروردین را برای سفر رفتن انتخاب کنید، هر چند پاییز لطف دیگری دارد اما سرسبزی، خرمی و نشاط بهار و تابستان را ندارد.

قلعه والی ایلام
کاخ فلاحتی ایلام

جاذبه های گردشگری استان ایلام:

قلعه والی ایلام

از آن جایی که خود شهر ایلام که مرکز استان است، قدمتی به اندازه قاجار تا کنون دارد، جاذبه های تاریخی آن هم همگی یا مربوط به دوره قاجار هستند یا پهلوی، هر چند در اطراف ایلام رد پای انسان به زمان های بسیار بسیار دوری بر می گردد.

قلعه والی ایلام که در زمان قاجار ساخته شده، یکی از ساختمان های خوش ساخت و زیبای عصر قاجاری در شهری جز تهران است که سال ۱۲۸۷ هجری قمری به دستور غلام رضا خان فیلی والی لرستان و پشتکوه (ایلام) در زمان ناصرالدین شاه بود. در آن زمان، موقعیت قلعه به گونه ای بود که در ارتفاع و دور از مرکز شهر ساخته شده بود اما به مروز زمان و با پیشرفت شهر، بیشتر در دل ایلام جای گرفت.

امروزه این قلعه به موزه مردم شناسی ایلام تبدیل شده. موزه های مردم شناسی از حیث شناخت اقوام، فرهنگ ها، معیشت، لباس های سنتی، آداب و رسوم و حتی گویش اهمیت بالایی دارند. خصوصا که ایلام را عروس زاگرس می نامند. درست است که این عنوان را به خاطر گوناگونی اقلیمی آن گفته اند اما اقوام و عشایر هم می توانند در این تنوع الوان شریک باشند.

ساختمان قلعه می تواند جایی دنج و زیبا باشد و در عین حال ساده است. شاه نشین بزرگی دارد که به انواع هنرهای تزئیناتی زیبای معماری ایران آذین شده است. ساعات بازدید از این قلعه هم همه روزه به جز تعطیل های خیلی رسمی، از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ بعد از ظهر و ۱۴ تا ۲۱ شب است.

کاخ فلاحتی

منطقه استان ایلام که در زمان قاجاری ها متعلق به استان لرستان بود و پشتکوه نام داشت، تقریبا به دلیل آب و هوا و مناظر خوشش، برای والیان و حکمرانان ایلام، حتی پادشاهان قاجار منطقه ای ییلاقی به حساب می آمد. بنابراین تا جایی که توانستند در بخش هایی از آن خانه هایی برای خود ساختند. کاخ فلاحتی نیز در زمره همین خانه ها قرار می گیرد.

بنایی که زیبا معماری شده و خوش چهره است و قدیم وسط باغی سرسبز با قناتی انحصاری ساخته شده بود. استفاده اداری از ساختمان هایی که به مرور روی این باغ ها ساخته شدند، خصوصا اداره کشاورزی، حال و احوال این کاخ کوچک قاجاری را بد کرده است. با این حال مسئولان در تلاش مرمت و احیای آن هستند.

سال ۱۳۹۰ این کاخ، به موزه کشاورزی استان ایلام تبدیل شد. از آن جا که تپه های باستانی اطراف شهر ایلام زیاد است و رودخانه ها وسرزمین ها آبرفتی به این خطه امکان کشت و زرعی مناسب می دهد. از آن جا که کشاورزی در امر یکجانشینی و شروع تمدن و بعدها شهرنشینی بسیار مهم است، این موزه می تواند این اهمیت را به بازدید کنندگانش نشان دهد. به واسطه کشفیات تپه های اطراف ایلام شاید اگر بگوییم خاستگاه کشاورزی یعنی اولین باری که انسان فهمید اگر دانه را در زمین بکارد سبز خواهد شد و می تواند آن را پرورش دهد ایلام است، واقعیت را گفته ایم. این موزه هم تلاش کرده تا روند کشاورزی از قدیم تا کنون را با ابزار های دوران پیش از تاریخ و پیش از اسلام تا دوره معاصر را نشان داده است.

قلعه توت ایلام و قلعه اسماعیل خان ایلام

این قلعه و قلعه بعدی که در ادامه می آید، درون خود شهر ایلام نیستند و برای رسیدن به آن ها به کوهنوردی نیاز دارید و در دامن طبیعت به سر خواهید برد.

 در کل شما بنای منسجمی تحت عنوان قلعه مشاهده نخواهید کرد، چرا که به مرور زمان به شدت دچار فرسایش شده اند، حتی بسیاری از روستاییان برای تامین ساختمان سازی خود یا تعیین مرز زمین خود با دیگر کشاورزان و باغ داران، از سنگ های این قلعه ها خصوصا توت، استفاده کرده اند. قلعه توت در جنوب روستای بانقلان قرار گرفته و حدودا ۶ کیلومتر از ایلام فاصله دارد. طبیعت دلبرانه پای این قلعه، باغ های میوه، دامنه های سرسبز و زمین های کشاورزی چیزی است که انتظارتان را می کشد. معمولا گروه های کوه نوردی و کمپ های طبیعت گردی برای رفتن به این تپه قدیمی برنامه ریزی می کنند.

در ارتفاعات مانشت و شمال دره دالاب، بر فراز آب انباری که در جنوب به ایلام می رسد، ته مانده باروی یکی از قلعه های خوش ساخت است که باز هم تنها برای شما کوهنوردی و طبیعت گردی را حاصل می کند. می توانید از این امر درون دل طبیعت و تقریبا جایی خلوت با کوه و هیبت های بلند هستند لذت ببرید. بنای قلعه مشخص نیست که مربوط به چه دورانی است اما از انواع دژهای دفاعی کوهستانی بوده که اتفاقا دید خوبی هم به منطقه داشته است.

قلعه کنجانچم مهران استان ایلام

زمانی که استان ایلام هنوز استانی جدا نبود و متعلق به لرستان، در اواخر عهد قاجاریه ولیان،  قلعه هایی احداث کردند که کنجانچم یا کنجان یکی از متاخرترین آن ها و به همین دلیل سرِپا ترین آن هاست. ۱۵ کیلومتر به سمت شمال شهر مهران، می توانید در تنگه کنجانچم، در کنار رودخانه کنجان قلعه ای را مشاهده کنید که پیشتر، در راه مهران-کربلا قرار داشت. به همین دلیل می توانیم استنباط کنیم که روزگاری نه چندان دور این قلعه مسیر عبوری بوده. هر چند به علت گرمای هوای مهران، می تواند زمستان نشین والیان پشتکوه (ایلام) هم باشد.

قلعه، اتاق های بسیار و چهار برج مراقبت و سه ورودی و یک شاه نشین دارد. از بقای آن معلوم است که در زیبایی برای خود حرفی داشته و بسیار مجهز بوده است. با این اوصاف قلعه به آن میزان که پتانسیلش را دارد آباد نیست. در میان مراتع سر سبز اطراف، چشم انداز قلعه می تواند جذبه ایجاد کند. قلعه کنجان بلیط ورودی ندارد.

قلعه توت ایلام
قلعه کنجانچم مهران
غار زینگان ایلام

غار زینگان مهران استان ایلام

اگر از مهران به سمت روستای صالح آباد حرکت کنید در مسیر غار زینگان قرار می گیرید. از ایلام تا این غار ۵۰ کیلومتر راه است. تمام اهالی روستا و حتی مهران و ایلام هم این غار را می شناسند. البته که اصطلاح و عنوان تنگه برای این مکان مناسب تر از غار است چرا که نه سر پوشیده است و نه انتهای آن بسته است.

یکی از جذاب ترین پدیده های طبیعی همین غار زینگان است که در میان مردم مهران به غار بهشت شهره شده چرا که کاملا با محیط داغ و جهنمی پیرامون آن متفاوت است. دشت های اطراف غار به شدت گرم و سوزانند و می توانند شما را با گرما زدگی عجیبی رو برو کنند. به همین دلیل است که این غار چونان آغوشی سرد و خنک منتظر است به شما پناه بدهد. البته اگر در فصول سرد به مهران می روید، سعی کنید ظهر هنگام به این غار بروید و لباس مناسب با خود همراه داشته باشید.

غار یا تنگه زنگان را سرتاسر آبشارهای قطره ای پوشانده و حوضچه های آب دارد حتی زیر پایتان و در مسیر هم رودخانه کم عمقی است که باید با توجه به آن از درون آن عبور کنید. این نعمتی است که می توانید در تابستان از آن استقبال کنید. حتما کفش مناسب بپوشید. چرا که در تکه هایی از مسیر راه عبور آنقدر تنگ است که به زحمت می توانید از آن عبور کنید. شگفتی های مادر طبیعت در این غار زیاد است و برای آن ها که با طبیعت آرام می گیرند یکی از نقاطی است که حتما باید ببینند.

غار خفاش دهلران استان ایلام

پیش از آنکه درباره این غار بنویسیم باید بدانید که تنها برای کسانی مناسب است که به غار نوردی، زمین شناسی و جانورانی چون خفاش علاقه دارند. از منظر زمین و جانور شناسی یکی معتبر ترین غارهای ایران است چرا که زندگی دسته جمعی این خفاش ها در هر جایی دیده نمی شود. غار خفاش پیش از آنکه به دست این موجودات اشغال شود زیستگاه اولیه انسان های عصر غارنشینی بوده است.

دهلران به دلیل هوای خوبی که دارد می تواند مقصد جالبی برای تابستان ها باشد، در همین عصر های تابستانی و غروب های دیر وقت غربی است که این خفاش ها از خانه خود در تاریکی بیرون می آیند، دسته جمعی تا نزدیک شهر پرواز می کنند و بر می گردد. منظره ای که شاید خیلی ها دوست داشته باشند ببیند و خیلی های دیگر نسبت به دیدن آن اکراه داشته باشند.

چشمه قیر دهلران استان ایلام، بوستان جنگلی آبگرم

توجه کنید که برای رسیدن به این چشمه غیر معمولی باید راهنمایی کار بلد در اختیار داشته باشید یا از محلی های مطمئن آدرس بگیرید. از دهلران تا جاده چشمه قیر حدود ۸ کلومتر راه است. این چشمه درون بوستان جنگلی آبگرم قرار گرفته و تنها چشمه قیر روان ایران و به صورت حوضچه است. شاید دیدن جایی که عوض آب روان از خود ماده ای سیاه و داغ بیرون می کند عجیب باشد. دمای این منطقه بسیار بالا است و به همین دلیل است که قیر به صورت مذاب از آن خارج می شود.

تا رسیدن به چشمه قیر مسافت زیادی را باید طی کنید که بخش هایی را باید بدون وسیله نقلیه و در دامن طبیعت بگذرانید. قیر از تقریبا ۳۰۰۰ سال قبل در صنایع ایران استفاده می شد و سرزمین هایی که میادین قیر ایران بودند، همچنان که بعدها نفت و گاز محبوب شد، محبوب بودند.

بوستان جنگلی آبگرم دهلران منطقه ای زیباست که سازمان محیط زیست مسئولیت حفاظت آن را بر عهده دارد و در شمار آثار ملی و طبیعی ایران قرار گرفته. علت نام گذاری این بوستان هم بر می گردد به چشمه های زیاد آب گرمی که دارد. استقبال از این چشمه قیر و چشمه های آب گرم بسیار زیاد است.

آتشکده سیاهگل ایوان، استان ایلام

بعد از آنکه تیسفون به پایتختی ساسانیان برگزیده شد، مناطق غربی پادشاهی ساسانیان اهمیت خاصی پیدا کردند. ایلام تا کرمانشاه که یکی از ایالات مهم آن زمان بوده راهی ندارد. بنابراین طبیعی است که در چند جایی از این استان آثاری ببینیم که از دوره ساسانیان باز مانده اند.

یکی از این ها آتشکده ای است که در ۲۹ کیلومتری شهر ایوان قرار دارد و چهار طاقی آن هنوز سر پا است. این بنا را با سنگ و ساروچ و گچ ساخته اند نشانه های زیادی دارد که می توان آن را به دوره ساسانیان وصل کرد. به طور کلی محیط های طبیعی خصوصا ترکیب کوه و رودخانه از دوران کهن، خود به خود حالت نیایشگاه داشتند. در زمان ساسانی طبق فرمان و شریعت مغان زردشتی آفتاب نباید مستقیم به آتش می تابید، بنابراین ساخت آتشکده ها بسیار رواج پیدا کرد. معدود آتشکده هایی هنوز از دوره خود ساسانی پا بر جا باقی مانده اند. آنچه باستان شناسان می توانند به ما بگویند این است که در جوار کوه های منطقه و رودخانه گنگیر منطقه ای مسکونی بوده و خانه هایی که با همان سنگ ها ساخته شده بودند. زمین های حاصلخیر کنار ارین رودخانه به احتمال زیاد برای آتشکده وقف شده بود.

چشمه قیر دهلران
آتشکده سیاهگل ایوان
طاق شیرین و فرهاد ایلام

طاق شیرین و فرهاد

متاسفانه فرسایش و بیدادگری زمانه به این بنا رحم نکرده و آن را از هیبت اولیه اش چنان خارج کرده که اگر منظومه عاشقانه خسرو و شیرین نبود، اهمیت خود را از دست می داد. به نقل از افراد مسن و نه منابع مستند تاریخی، شیرین در راه رسیدن به کاخ خسرو، قرار بود یک شب را منطقه ای (۳۸ کیلومتری ایوان) سر کند و فرهاد، این معمار چیره دستِ عاشق در یک نیم روز این طاقی را درست کرده تا پیشکش شیرین کند.

از ویژگی های ظاهری بنا این است که اصلا طاق نیست. پشت بام آن به جای آنکه به روال آن عصر طاقدار یا قوسی شکل باشد صاف و مربعی شکل است. این بنا به طور کامل تخریب شده بود و بعدها به لطف مرمت کاران مجددا به شکل اولش ساخته شد.

قلعه شمیران ایوان، استان ایلام

یکی از خوش منظره ترین قلعه های ایلامی قلعه شمیران در ایوان است. درست روی لبه پرتگاه قرار گرفته و منظره ای بسیار زیبا از طبیعت اطراف، آسمان و ارتفاع به شما نشان می دهد و اجازه می دهد در جهانی چنین فراخ حضور تک تک سلول های خود را حس کنید.

این قلعه که پایه های ساسانی دارد مدت ها بعد از اسلام و به خصوص در دوره اسماعیلیان مورد استفاده بوده است. امروزه آنقدر آباد نیست فقط برج و بارو و دیوارهایی از آن باقی مانده اما طبیعت گردان زیادی را به خود می خواند. نمی توان با وسیله نقلیه به این قلعه رسید به همین دلیل حدودا سه کیلومتر را باید با پای پیاده طی کنید.

آبشار پیله (یا پلیه) ایوان، استان ایلام

از جاذبه های طبیعی ایوان، می توانیم به آبشارهای هفت قلوی پیله اشاره کنیم که همواره چونان هفت خواهر اساطیری در جوار پریان و ایزدبانوان آب ادوار مختلف ایران را در کنار هم فرا چشم گردشگران کشیده اند. آبشارهای هفتگانه پیله در منطقه ای بکر و کمتر شناخته شده است به طوری که حتی خود مردم استان ایلام هم از وجود و موقعیت چنین پدیده ای بی خبر اند. آبشار هفت قلوی پیله طنازی طبیعت منطقه ایوان است که از رودخانه گنگیر سرچشمه می گیرد و آب آن از این رودخانه تامین می شود. هر هفت آبشار همه در فصول پر باران به دریاچه پایین دست آبشار می ریزند که همین منظره می تواند یک دیدنیِ بی مانند باشد. البته باید گفت در زمان کاهش بارندگی تنها سه تا چهار آبشار می توانند پر آب باشند.

اطراف این هفت آبشار بسیار آباد است و هوا بسیار خنک، در ختان میوه در بهار شکوفه می زنند و امید را در ذهن انسان به یاد می آورند و اینکه با همه ناملایمات، طبیعت هنوز هم با انسان مهربان است.

  • استان ایلام تنگه های زیادی دارد. این تنگه ها گاه میزبان رودخانه ای تقریبا خروشان هستند و گاه تنها منظره ای زیبا از طبیعت که شاید در دورانی بسیار کهن محلی برای پناه گرفتن، استتار و جنگ بوده است. تنگه هایی چون زرانگوش، تنگه بهرام چوبین،تنگه کافرین، تنگه رازیانه و سازبن. هر کدام از این تنگه ها ویژگی منحصر به فردی دارند و اغلب دسترسی به آن ها ساده نیست. راهنمای کار بلد می خواهد و اوقات مشخص و لباس های مناسب. اما اگر اهل طبیعت گردی هستید یا کوهنوردی آماده، در سفر خود به ایلام ازین تنگه ها غفلت نکنید چرا بعضی از آن ها در کل دنیا یگانه اند.
blank

صنایع دستی استان ایلام

منطقه جغرافیایی ایلام پیشینه ای بسیار کهن و بسیار بومی تر استان هایی چون فارس، اصفهان و تبریز دارد. چرا که ساکنین اولیه فلات ایران که بعدها امپراتوری ایلام را به وجود آوردند در این خطه سکونت داشتند. وجود تپه های باستانی زیادی که در این استان وجود دارد هم نشانه ای قدمت دیرین یکجا نشینی و انسان های پیشا تاریخی است.

از طرفی استان ایلام کنونی پذیرای قومیت و عشیره های مختلف است که خود در عرصه تولید صنایع دستی ابتکار عمل دارند. ترکیب آن پیشینه که نسل به نسل تا به امروز چرخیده و سنت اقوام کرد، لر، عرب و لک صنایع دستی استان ایلام را غنی کرده و عمق بخشیده است.

در این بخش تلاش کردیم تا اصلی ترین صنایع دستی استان ایلام را معرفی کنیم تا بتوانید در سفر خود آن ها را شناسایی کرده و به مجموعه خود اضافه کنید.

جاجیم بافی: جاجیم بافته ای از پشم تابیده رنگی است که اغلب بافت خشنی دارد اما در زندگی سنتی خانواده های ایلام نقش داشته و کابرد عمده آن رخت خواب پیچی بوده است. در گذشته هایی که خیلی هم از آن دور نشدیم، از این رخت خواب بیچ ها کنار دیوار و برای تکیه مهمانان هم استفاده می شد و چون جاجیم که محصول رنگ رنگی است در فضای خانه هم تاثیری مثبت داشت و آن را گرم تر می کرد.

احرامی بافی: در ادامه جاجیم بافی یکی از آن صنایع دستی که ایلام خصوصا شهر مرزی مهران در آن تخصص دارد احرامی بافی است که پیشتر، حاصل این صنعت را به عنوان سجاده به کار می بردند. احرامی بافی با الیاف نخی در این نوع بافته به کار می رود و از خامه پشمی رنگرزی شده به عنوان مواد اولیه آن استفاده می شود. امروزه چندین رنگ در بافت احرامی استفاده می شود و دار مخصوص خود را دارد و به عنوان رومیزی، دیوار پوش، رو مبلی هم کاربرد دارد.

گلیم نقش برجسته: این محصول به لحاظ اصالت و تولید مهمترین صنعت دستی استان ایلام است. زمینه آن یک گلیم ساده است که نقوش آن با گره کامل قالی بافته می شود و بعد از بافت، نقوش آن برجسته تر از زمینه دیده می شود. این حرکت و نوع بافت خاص استان ایلام است.

قالی بافی: عمدتا قالی های ایلام را با ابریشم می بافند. قالی از ابریشم کامل بوده یا گاهی از کرک و ابریشم بافته می شود. زیر اندازهای سنتی استان ایلام و آنچه برای فروش به عنوان صنایع دستی در بازارچه های و راسته های فرش فروشی می بینیم اکثرا همین قالی های دست باف هستند.

نمد مالی: به دلیل حضور پر رنگ عشایر در استان ایلام و تولید به نسبت خوب پشم توسط آن ها، نمد مالی از رونق خوبی برخوردار است. شاید جالب باشد بدانید نمد مالی کاری نیست که در طول سال مدام انجام دهند. پشم چینی تنها از تابستان تا پاییز اتفاق می افتد و به همین دلیل فرایند تولید آن هم در مدت محدودی انجام می گیرد. پس از چیدن پشم، در هم تنیدن الیاف، حلاجی کردن پشم، لوله کردن و کوبیدن را انجام می دهند و سپس از آن برای تولید نمد و محصولات نمدی استفاده می کنند.

سفال گری: چیزی که در ایران، از زمان بومیان فلات ایران و نه آریایی ها بسیار باب بود و قدمت داشت سفالگری بوده، هنری با پیشنه تاریخی که با روش و موادی ارزان قیمت تولید می شد و توانسته تا امروز در میان وسایل مورد استفاده ایرانیان مقام و جای خود را حفظ کند. ایلام یکی از پایگاه های خوب تولید سفال و پرورش هنر سفال گر است.

چیغ(چیت) بافی: آنچه به عنوان پارتیشن در خانه های آپارتمانی امروزی کاربرد دارد یا حداقل با همان تکنیک درست می شود همان چیغ بافی سنتی عشایر ایلامی است. چیغ از متعلقات سیاه چادر است که مانند حصاری دور آن را در بر می گیرد. چیغ را با استفاده از الیاف گیاهی(مثلا نی) موی بز یا نخ پشمی رنگی بافته می بافند. نقوش چیغ ها به صورت هندسی است.

سیاه چادر: پیشینه زندگی عشایری در ایلام زیاد است و عجیب نیست که این استان یکی از پیشتازان تولید و بافت سیاه چادر عشایر باشد. این نوع خانه عشایری که در اصطلاح محلی به آن دوار گفته می شود را معمولا زنان عشایر با استفاده از موی بز می بافند. موی بز در گرما منقبض و در سرما منبسط می شود و به همین دلیل از آن برای بافتن سیاه چادر استفاده می کنند. در تابستان منافذ موی بز سیاه چادر باز شده و هوای داخل سیاه چادر خنک شود و در زمستان منافذ آن بسته می شود و مانع از ورود سرما و باران به دلخل چادر می شود..

گیوه بافی: کوهستانی بودن منطقه ایلام و به طور کلی در یک منطقه کوهستانی، از دیرباز گیوه به عنوان پای پوشی مورد اعتماد و بسیار مفید به کار آمده است. گیوه بافی هنری است که هنوز هم رواج دارد و بیشتر عشایر و افراد روستایی آن را به کفش های به روزتر، ترجیح می دهند.

گلیم نقش برجسته ایلام
قالی بافی ایلام
نمد مالی یلام
سفال گری
blank

آداب و رسوم مردم استان ایلام

ایلام عروس زاگرس است. اقوام و طوایف مختلفی در آن زندگی می کنند و هر کدام گویش و لهجه خود را دارند و لباس های سنتی خود را بر تن می کنند. تقریبا آداب رسومی که به طور سنتی برگزار می کنند، عروسی، جشن نوروز و اعیادی چون شب چله و آتش افروزی چهارشنبه سوری که تفاوت خاصی با دیگر اقوام ایرانی نمی کند. اغلب این مراسم با ساز و دهل و نوایی شاد همراه است یا شیرینی هایی مخصوص این اعیاد درست می شود و همه به هنگام برگزاری آن ها دور هم هستند. یکی از آن مراسمی که ممکن است با دیگر جاهای ایران تفاوت داشته باش و در نوع خود برای دیگر ایرانیان ناشناخته باشد مراسم چَمَر است.

چمر آوایی غمبار است که در مناطق روستا نشین و عشيره ‌اى استان ايلام در سوگ عزيزان از دست رفته نواخته مى‌شود. اين مراسم را به هنگام جنگ، دفن و سوگواری برای شخص متوفا انجام می دهند. چمر با صف بستن زنان مويه ‌خوان، نوازندگان ساز و دهل و شاعران محل شروع مى ‌شود. آفتاب که طلوع می کند سرنا و دهل سر می دهند و آنچه به نواى چمرى شهره است، آغاز مى‌شود و همه صف می بندند و علم و کتل ها در قسمت های مختلف قرار می گیرند. همسرایان مرثیه خوان که در گویش محلی به آن ها بویش و راوکر می گویند با نوایى شبیه هق‌ هق مویه خود را سر می دهند. همسرايان با اين نوا از جلوى صف گذشته و باز بر می گردند و این کار ادامه پیدا می کند.

مراسم چمر می تواند تا سه روز اجرا شود. در پایان و غروب سوم به عزاداران شام می دهند و همه به خانه های خود باز می گردند. شامی که در این مراسم به عزاداران و مویه سرایان می دهند و به «شه و شیم» معروف است. شیم یا شین در زبان های جنوبی می تواند به معنی شیون و عزاداری باشد. هر چند این مرسم را کرمانشاهیان ثبت ملی کرده اند اما در اکثر مناطقی که اقوام لک نشین زیادی چون ایلام دارد، برگزار می شود. بیشتر آداب و رسوم، قوم، فرهنگ و مردم شناسی استان ایلام را می توانید در قلعه والی شهر ایلام ببینید.

سوغات استان ایلام:

سوغاتی معمولا شامل خوردنی جات می شود. استان ایلام هم از این قاعده مستثنا نیست. می توانید در عین حال که صنایع دستی این استان را به عنوان یادگاری انتخاب می کنید، در خود استان هم از خوردنی های لذیذ آن که در جاهای دیگر ایران پیدا نمی شوند بهره مند شوید.

حلوای بگل یا حلوای کشک پودر شده که به آن بگل می گویند ترکیبی از خرمای مرغوب، کنجد سفید و روغن محلی و کشک است و در راسته حلواها و شیرینی جات استان ایلام قرار می گیرد.

نان ساج از نمک، مایه خمیر، آرد و آب تهیه می شود، شبیه تقریبا تمام نان ها اما تفاوت آن در این است که برای طبخ آن را در تنوری خاص از ساج می گذارند تا پخته شود.

نان پیگ نیز از همان مواد اصلی همه نان ها استفاده می کند، اما پیاز نیز در آن به کار می رود و زیر خاکستر ذغال پخته می شود و گویا بسیار پر طرفدار است.

یکی از شیرینی های بسیار محبوب اما فصلی ایلامی بژی برساق است که از خمیر شیرینی آرد، روغن حیوانی محلی، شکر، تخم‌مرغ، زردچوبه، رازیانه و گاهی زیره تهیه می شود. این شیرینی را شب های عید درست می کند و معمولا تا تابستان دارند و در بازارهای سنتی زیاد به فروش می رسد. بژی برساق شیرینی نوستالژی ایلامی است و در سنت و فرهنگ ایلامیان رخنه کرده و در ایام شادی آن را تهیه و مصرف می کنند. بژی در زبان کردی هم معنای زیستن و زندگی کردن است.

کله کنجی نیز یک شیرینی مخصوص ایلامی است که بیشتر در شب های یلدا پخته می شود. مواد اصلی تهیه آن، کنجد و خرماست که بسیار پرانرژی و مقوی است. ایلامی ها کنجد تفت داده شده را با خرمای بدون هسته ترکیب می‌کنند و با دسته هاون چوبی آنقدر می‌کوبند تا لایه ‌ای از روغن کنجد بالای این شیرینی پدیدار شود.  در استان ایلام کله کنجی را به اشکال گوناگون تزیین می کنند.

روغن حیوانی محلی و عسل کوهی هم که محصول طبیعت فراخ و خوش بنیه استان ایلام است می تواند در شمار سوغاتی های استان قرار بگیرد. به این ترتیب می توانید کوله بار خود را در سفری که از هر نظر چیزی برای گفتن و عرضه دارد، ببندید.

blank
سوغات ایلام