استان همدان

استان همدان در غرب کشور قرار گرفته و قدمت آن به دوران مادها بر می گردد. استان های کردستان، کرمانشاه، لرستان، زنجان، قزوین و مرکزی آن را احاطه کرده اند. استان همدان دارای زمستان های سرد و تابستان های معتدل می باشد و معمولا بادهای شدیدی در این استان می ورزد. علت آن قرار گرفتن دشت ها و کوه های بلند در کنار یکدیگر می باشد. معروفترین کوه این استان، کوه الوند است که جنس آن از سنگ گرانیت بوده و در لیست آثار ملی قرار دارد. به دلیل برخورداری از جاذبه های تاریخی و طبیعی گردشگری، این استان پنجمین مرکز فرهنگی و توریستی کشور به حساب می آید. مساحت استان همدان حدود ۱۹٫۴۹۱ کیلومترمربع است و ۸ شهرستان، ۱۶ شهر، ۱۸ بخش و ۶۸ دهستان دارد. به طور تقریبی نزدیک به ۱٫۷۳۸٫۲۳۴ نفر در آن زندگی می کنند. اقوام مختلفی جمعیت این استان را تشکیل می دهند که از بین آنها می توان فارس، ترک، لر، کرد و لک را نام برد. مرکز این استان، شهر همدان می باشد.

شهر همدان

شهر همدان یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است که در دامنه کوه الوند واقع شده است. جمعیت این شهر حدود ۵۵۴٫۰۰۰ نفر است و وسعت آن تقریبا ۶۲ کیلومترمربع است. اکثر مردم این شهر فارس بوده و با لهجه همدانی صحبت می کنند. عده قابل توجهی از مردم این شهر نیز ترک هستند. در لهجه همدانی، نام این شهر هِمِدان تلفظ می شود. در زمان مادها، این شهر پایتخت ایران بوده و هگمتانه به معنای « محل اجتماع » نامیده می شده است. به مرور زمان نام هگمتانه به اَهمتان یا اَهمدان درآمد و در نهایت به همدان تبدیل شد. در سال ۵۵۰ قبل از میلاد، کوروش پادشاه بزرگ هخامنشی، موفق به فتح این شهر شد و آن را به عنوان پایتخت تابستانی خود انتخاب کرد. در زمان سلطنت اسکندر، اشکانیان و ساسانیان، این شهر همچنان پایتخت تابستانی پادشاهان بود. همچنین به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، همدان از اهمیت بازرگانی زیادی برخوردار بود.

ملایر
تویسرکان

شهرهای مهم استان همدان

شهرهای مهم استان همدان عبارتند از:

  • ملایر
  • تویسرکان
  • کبود راهنگ
  • لالجین

ملایر

ملایر دومین شهر پرجمعیت استان بوده و در ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی همدان قرار گرفته است. ملایر از دو کلمه «مال» و «آگر» به معنای سرزمین آتش یا سرزمین آریایی ها تشکیل شده و به مرور زمان به ملایر تبدیل شده است. جمعیت این شهر به ۱۷۰٫۲۳۷ نفر می رسد. در سطح شهر ملایر، فضای سبز زیادی وجود دارد؛ به طوری که مجموع پارک های شهری و جنگلی آن به ۴۵ عدد می رسد. توسعه ملایر تا حدود زیادی به صنعت مبل و منبت و باغ های انگور وابسته بوده است. این شهر بزرگترین صادرکننده مبل و صنایع چوبی به سلیمانیه عراق می باشد. پژوهش های باستان شناسی نشان می دهد که در دوره ایلام قدیم، ملایر دارای حکومت مستقل محلی بوده و با همسایگان خود به مراودات سیاسی و اقتصادی می پرداخته است. در زمان افشار نیز این شهر از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. پس از سقوط این سلسله به دست کریم خان زند، ملایر به عنوان پایتخت موقت زندیه انتخاب شد. اما اساس شهر فعلی ملایر در دوران قاجار و به دست محمدعلی میرزا دولتشاه فرزند فتحعلی شاه قاجار بنا گردید. در دوره ناصرالدین شاه نیز ملایر مرکز ولایت ثلاث بود. ولایت ثلاث شامل سه منطقه ملایر، تویسرکان و نهاوند می شد. در این دوره، بافت شهری تحت تاثیر سبک معماری اصفهانی، تغییرات زیادی یافت و بلوار و خیابان های جدیدی در آن احداث شد. در زمان قاجار قلعه ای به نام قلعه زندیه در نزدیکی بقایای قلعه چوبین ساخته شد که امروزه از هسته های اصلی و قدیمی شهر ملایر محسوب می شود.

تویسرکان

تویسرکان، چهارمین شهر بزرگ استان همدان، در جنوب کوه الوند قرار گرفته و از مناطق کوهستانی این استان محسوب می شود. تویسرکان از دو بخش «توی» و «سرکان» تشکیل شده است. «توی» هم به معنای «نزدیک» بوده و هم نام دهی در نزدیکی ده سرکان بوده است. به همین دلیل این منطقه را تویسرکان نامیده اند. البته عده ای نیز بر این باورند که در زبان افراد محلی ساکن این منطقه، تویسرکان دارای معنای خاصی بوده است. در کاوش های باستان شناسی که در این منطقه انجام شده، بقایای شهری با قدمت ۳۰۰۰ ساله کشف شده است. این شهر در حمله مغول به ایران از بین رفته و بعدها تویسرکان بر روی ویرانه های آن بنا گردیده است. در زمان صفویان، بناهای زیادی در این شهر ساخته شد و باعث رونق آن گردید. جمعیت این شهر در حال حاضر حدود ۱۰۱٫۶۶۶ نفر می باشد.

کبود راهنگ

کبود راهنگ نام شهری در شمال غربی استان همدان است. وجود غار علی صدر شگفت انگیزترین غار آبی جهان در کبودر آهنگ، موجب شده که این شهرستان همواره مورد توجه گردشگران قرار گیرد. علاوه بر غار علیصدر جاذبه های گردشگری دیگری از جمله پل تاریخی کوریجان، موزه فسیل ‌های دریایی، حمام سنگی باشقورتاران و قلعه باشقورتاران دراین شهرستان خودنمایی می کند. تاریخ شهرستان کبود راهنگ طبق شواهد به سال های پیش از ظهور اسلام بر می‌گردد  و  قدیمی ترین اثر تاریخی شهرستان سنگ نوشته مسجد جامع قدیمی کبودر آهنگ است که تاریخ بنای مسجد را سال ۱۲۰۲ نشان می دهد.

آب وهوای این شهرستان عموما سرد و خشك است و نسبت به آب و هوای سایر شهرستانهای همدان در تابستان گرمترین نقطه و در زمستان سردترین نقطه استان شناخته می شود. زبان اهالی شهرستان کبودرآهنگ ترکی آذربایجانی است، برخی نیز به فارسی و کردی سخن می‌ گویند.

نام کبود راهنگ مرکب از دو واژه فارسی کبود (رنگ آبی) و راهَنگ (رودخانه) است وجه تسمیه شهرستان وجود راهنگهائی پرآب است که آبها به تیرگی یا کبودی میگرائیده. در سال ۱۳۸۷ وجود فاصله بین کلمات کبود و راهنگ توسط وزارت کشور و با مصوبه هیئت دولت رسمی شد.

لالجین

لالجین را همگان به پایتخت سفال می شناسند.لالجین هم مانند کبود راهنگ و همدان یکی از قطب های گردشگری استان است که سابقه ی سفال گری در آن به ۸۰۰ سال پیش برمی گردد. شهرت این شهر به عنوان مرکز سفال و سرامیک در خاورمیانه و دنیا باعث شده که گردشگرانی از سراسر جهان را پذیرا باشد. قرار گرفتن معدن بزرگ خاک رس مرغوب در لالجین باعث شده سفال گری جز منابع اقتصادی اصلی شهر محسوب شود. برخی از هنرمندان شهر لالجین به ساخت سفال و برخی دیگر به نقاشی و تزیین محصولات سفالی می ‌پردازند.

تا اواسط دهه‌ ی ۷۰ مردم از طریق کارگاه‌ های سنتی به سفال‌ گری مشغول بودند اما با توجه به رشد این صنعت، کارگاه ‌های سنتی دیگر جوابگوی نیازهای مردم نبود و با پیگیری ‌های مردم و مسئولین شهرک صنعتی سفال لالجین افتتاح شد. در حال حاضر حدود هزار کارگاه تولیدی سفال در شهر لالجین مشغول فعالیت هستند و سفال بخش عمده‌ ای از صادرات استان همدان را نیز تشکیل می ‌دهد.

 به عقیده ی گروهی از محققان کلمه لاله‌جین (لالجین) از دو بخش لاله و جین تشکیل شده است که جین پسوند مکان برای برخی از شهرها و روستاهای دیگر استان همدان نیز هست نظیر توی‌ جین، دیو جین، فارس ‌جین، گنده ‌جین و وفر جین. برهمین اساس، لاله‌جین (لالجین) به معنای آبادی لاله بازگردانده شده است.

لالجین آب و هوای معتدل و مطبوعی دارد. هر چند که در فصل زمستان تاثیر آب و هوای کوه الوند بر لالجین بیشتر می شود و زمستان های خیلی سرد را برای این شهر به ارمغان می آورد. کارگاه‌ های سفال‌گری لالجین را می‌ توان مهم‌ ترین جاذبه‌ ی گردشگری این شهر دانست که از معروف ترین آن ها می توان به کارگاه عسگری اشاره کرد. همچنین بافت تاریخی شهر، پل تاریخی مهاجران و مسجد جامع لالجین نیز از دیگر دیدنی های تاریخی شهر شناخته می شوند.

دیزی لالجین یکی از غذاهای معروف این شهر است. علاوه بر این می ‌توانید دیگر غذاهای محلی استان همدان را نیز در سفر به لالجین امتحان کنید. آش برنج، آش اماج، آش هویج و جو، آش خشکبار و آش کاچی از معروف ‌ترین غذاهای محلی استان همدان هستند.

غار علیصدر
غار علیصدر

جاذبه های گردشگری استان همدان

همدان از جاذبه های تاریخی، ادبی و طبیعی زیادی برخوردار است. از مهمترین آنها می توان به مکان های زیر اشاره کرد:

  • غار علیصدر
  • آرامگاه باباطاهر عریان
  • آرامگاه ابوعلی سینا
  • بازار سنتی همدان
  • گنجنامه
  • برج قربان
  • گنبد علویان
  • روستای ورکانه
  • تپه هگمتانه
  • سراب گیان

غار علیصدر

غار علیصدر، یکی از زیباترین غارهای آبی دنیاست که در ۷۵ کیلومتری شمال غربی شهر همدان، نزدیک روستای علیصدر قرار دارد. این غار بزرگترین غار آبی دنیا نیز هست و از معدود غارهایی می باشد که می توان در آن به قایقرانی پرداخت. این غار به اندازه ای بزرگ است که هنوز بخش های زیادی از آن شناسایی نشده و طول دقیق آن مشخص نیست. حتی عده ای از پژوهشگران بر این باورند که این غار با غار کتله خور در استان زنجان مرتبط است. ارتفاع غار علیصدر از سطح دریا ۲۱۸۰ متر بوده و دمای آن همیشه بر روی ۲۰ درجه سانتی گراد ثابت است. درون غار، دالان ها، دهلیزها و تالارهای پیچ در پیچ متعددی وجود دارد که برای رفتن به هر یک از آن ها باید از قایق استفاده کرد. آب دریاچه درون غار بسیار زلال بوده و عمق آن بین ۰٫۵ تا ۱۴ متر متغیر است. پس از ورود به غار با رسیدن به بخش آبی و با سوار شدن بر قایق می توان به درون دالان ها و تالارها رفت، از میان استالاگمیت ها و استالاکتیت ها عبور کرد و از زیبایی های آن لذت برد. بخشی از غار را نیز باید با پای پیاده طی کرد و به تماشای شگفتی های آن پرداخت. در انتهای مسیر راه ها باریک و از ارتفاع غار کاسته می شود و دیگر قابل پیشروی نیست. برای این که مسیر غار بهتر و زیباتر دیده شود، نورپردازی های رنگارنگ و جذابی درون آن انجام شده است. غار علیصدر در سال ۱۳۸۷ در لیست میراث طبیعی ایران قرار گرفته است.

آرامگاه باباطاهر عریان

باباطاهر، از شاعران و عارفان ایرانی بود که در سده های چهارم و پنجم هجری زندگی می کرد. متاسفانه اطلاعات دقیقی در مورد خاندان و زندگی او در دسترس نیست. اما از نامش می توان فهمید که او فردی عارف مسلک بوده و از تعلقات دنیوی نیز بی نیاز بوده است. اکثر اشعار باباطاهر در قالب دوبیتی و به لهجه زیبای لری سروده شده اند. از اشعار او می توان فهمید که باباطاهر به خدا، طبیعت و انسان بسیار عشق می ورزیده و همواره دیگران را به انسانیت و خوب زندگی کردن سفارش می کرده است. اولین آرامگاهی که بر روی مزار او ساخته شد، برجی ۸ ضلعی از آجر بوده که به دوران سلجوقیان بر می گردد. با گذشت زمان، متاسفانه آرامگاه ویران و هیچ گونه مرمتی بر روی آن انجام نشد. تا این که در دوران پهلوی، شهرداری همدان به دستور رضاخان اقدام به ساخت آرامگاه جدیدی برای این شاعر گرانقدر کرد. اما به دلایل نامعلومی به طور کامل ساخته نشد. بالاخره در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی، ساخت آرامگاه فعلی به همت انجمن آثار ملی ایران و شهرداری همدان و بر اساس طرحی از هوشنگ سیحون و مهندس فروغی آغاز و در سال ۱۳۴۹ به پایان رسید. بنای آرامگاه که از یک برج، یک گنبد و هشت ستون تشکیل شده است، بر روی تپه ای قرار گرفته است. ارتفاع برج حدود ۲۰٫۳۵ متر می باشد. گنبد آرامگاه نیز به شکل منشور با قاعده هشت ضلعی ساخته شده و به رنگ فیروزه ای درآمده است. در ساخت کف آرامگاه، سنگ قبر و ستون ها، سنگ گرانیت به کار رفته است. برای تزیین فضای داخلی آرامگاه از هنر کاشی کاری و منبت استفاده شده و بر روی سنگ هایی که دورتادور مزار باباطاهر نصب شده، دوبیتی های خود این شاعر به چشم می خورد. آرامگاه در میان باغ زیبایی به مساحت  ۸۹۵۶ مترمربع قرار دارد و در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

blank
آرامگاه ابوعلی سینا

آرامگاه ابوعلی سینا

آرامگاه ابوعلی سینا یا بوعلی سینا در یکی از میادین اصلی شهر همدان و در زمینی به مساحت ۱۷۹۲ مترمربع ساخته شده است. ابوعلی سینا از مشهورترین دانشمندان ایران و جهان می باشد. نام کامل او ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا بوده اما او را به نام های بوعلی سینا، ابن سینا، پورسینا می خواندند و لقب شیخ الرئیس را به او داده بودند. مهارت او در علوم پزشکی، ریاضی، فیزیک، شیمی، زمین شناسی، نجوم، جغرافیا، فلسفه، منطق و … زبانزد خاص و عام بود. کتاب قانون او در علم طب بسیار تاثیرگذار بوده و هنوز مورد استفاده قرار می گیرد. ابوعلی سینا اواخر عمر در منزل دوست قدیمی خود ابوسعید دخوک زندگی می کرد و پس از مرگ نیز همان جا به خاک سپرده شد. در زمان قاجار آرامگاهی برای او ساخته شد اما به مرور زمان ویران گشت. در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی هوشنگ سیحون طرح آرامگاه فعلی را به انجمن آثار ملی ارائه داد. آرامگاه بوعلی سینا از لحاظ معماری و ظاهر بسیار شبیه به گنبد قابوس در استان گلستان می باشد. اما از لحاظ ابعاد، تقریبا نصف آن است. در بنای آرامگاه که به صورت برج ساخته شده، ۱۲ ستون وجود دارد که نشان دهنده ۱۲ علم این دانشمند می باشد. بین ستون ها به دلیل بادهای شدیدی که در استان همدان می وزد، دیواری ساخته نشده و باز است. بر روی برج گنبدی به شکل مخروط و به ارتفاع ۶ متر قرار دارد. ارتفاع هر ستون نیز تا زیر گنبد ۲۳ متر می باشد. پهنای ستون ها از پایین به سمت بالا کم می شود و بین ۱۱۷ سانتی متر تا ۹۲ سانتی متر متغیر است. در میان ستون ها سنگ مرمری قرار دارد که از کنار دریاچه ارومیه تهیه شده و بر روی آن کتیبه ای به خط ثلث نوشته شده است. در زیر برج نیز محوطه مربع شکلی وجود دارد که در قسمت بالای دیوارهای داخلی آن ۴۰ لوح سنگی از جنس مرمر قرار داده شده و بر روی آن ها، ۲۰ بیت از قصیده معروف «عینیه» که از آثار ادبی خود ابوعلی سینا به شمار می رود، به خط ثلث دیده می شود. ابن سینا در این قصیده به شرح مراحل مختلف سیر روح انسانی پرداخته است. در کنار آرامگاه و در ضلع شرقی میدان، تندیسی از این دانشمند ایرانی قرار دارد که بسیار دقیق طراحی شده است. در واقع، انجمن آثار ملی طی کمیسیون ها و جلسات متعددی که با دانشمندان و افراد آشنا با ابوعلی سینا برگزار کرد، به جمع آوری اطلاعات دقیق در مورد او پرداخت. سپس استاد ابوالحسن صدیقی بر اساس اطلاعات جمع آوری شده، تصویر تمام رخ و نیم رخ این دانشمند را طراحی و در نهایت تندیس ایستاده ای از وی ساخت. این تندیس از جنس سنگ مرمر سفید می باشد. در آرامگاه بوعلی سینا دو تالار شمالی و جنوبی وجود دارد. تالار شمالی کتابخانه ایست که در آن کتاب های نفیس خطی و چاپی ایرانی و خارجی نگهداری می شود. در این کتابخانه غرفه هایی نیز به نمایش آثار بوعلی سینا و سایر شعرا و نویسندگان همدانی اختصاص داده شده است. در این قسمت عکسی از جمجمه شیخ الرئیس در معرض دید همگان قرار گرفته است. تالار جنوبی نیز موزه ایست که محل نگهداری و نمایش سکه ها، برنزها، سفال ها و سایر اشیای مربوط به سده های قبل از میلاد و دوران اسلامی می باشد. در محوطه آرامگاه که به شکل نیم دایره ساخته شده، مقبره ابوسعید دخوک و ابوالقاسم عارف قزوینی نیز قرار دارد. فضای سبز، باغچه ها و چشمه های حیاط ورودی، به نوعی باغ های معلق بابل را تداعی می کند.

بازار سنتی همدان

بازار سنتی همدان، بازاری قدیمی است که از قسمت های مختلفی مانند بازار، راسته بازار، سرا، کاروانسرا، مسجد، حمام، چایخانه، زورخانه و … تشکیل شده است. اکثر قسمت های این بازار در زمان قاجار ساخته شده است؛ اما قدیمی ترین بخش آن سرای گلشن است که مربوط به عهد صفویان می باشد. این بازار مسقف بوده و حدود ۳۰ هکتار وسعت دارد. طبق رسوم بازارهای سنتی هر راسته به صنفی تعلق داشته و برخی بازارها متعلق به اشخاص ثروتمند بوده است. به عنوان مثال در بازار سنتی همدان، راسته های آهنگرها، موتاب ها، نجارها، کوزه گرها، پالاندوزها، نخودبریزها، گندمی ها، صحاف ها و … از راسته های معروف محسوب می شدند. متاسفانه امروزه بسیاری از راسته ها از بین رفته اند و دیگر وجود ندارند. کاروانسراها نیز معمولا متصل به بازار ساخته شده و جزئی از آن محسوب می شدند. معمولا کاروانسراها دو طبقه بوده و دارای تعداد زیادی دکان بودند. طبقات اول برای داد و ستد و امور تجاری استفاده می شد و طبقات دوم محل نگهداری کالاها و اجناس بود. بخشی از آن ها نیز برای نگهداری اسب ها و قاطرها در نظر گرفته شده بود. به دلیل قرارگیری همدان در مسیر جاده ابریشم، معمولا تجار کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکا به این کاروانسراها رفت و آمد کرده و به داد و ستد مشغول می شدند. بافت تاریخی، معماری زیبا و چشم نواز باعث شده که بازار سنتی همدان در سال ۱۳۷۷ در لیست آثار ملی ایران ثبت شود.

گنجنامه

گنجنامه اثری تاریخی-طبیعی است که در ۵ کیلومتری غرب همدان قرار دارد. این اثر در واقع کتیبه یا سنگ نوشته هایی مربوط به دوران داریوش و خشایارشا هخامنشی می باشد که بر روی یکی از صخره های کوه الوند در دره عباس آباد حک شده است. متن این کتیبه ها، به سه زبان عیلامی، بابلی و پارسی باستان در سه ستون بیست خطی نوشته شده است. از زمان های گذشته تا کنون، نام این کتیبه ها مرتب تغییر کرده است. سنگ نبشته، نبشت خدایان، تنبابر، ینبابر، دادمهان یا دادبهان، کتیبه های الوند، جنگ نامه و گنج نامه اسم هاییست که برای این کتیبه ها به کار رفته است. عده ای بر این باور بودند که این کتیبه ها، نشان از گنجی پنهان می دهند به همین دلیل به آن گنجنامه می گفتند؛ اما عده دیگر باور داشتند که متون این کتیبه ها شرح جنگاوری پادشاهان بوده است به همین دلیل به آن جنگ نامه گفته می شده است. برای ایجاد این کتیبه ها، در دل صخره ای که رو به شرق قرار داشته دو مستطیل به طول ۹٫۲ و عرض ۹٫۱ متر و عمق ۳۰ سانتیمتر تراشیده اند. نوشته های ستون سمت چپ به زبان پارسی باستان، ستون وسط به زبان بابلی و ستون سمت راست به زبان عیلامی می باشد. کتیبه سمت چپ به داریوش کبیر و لوح سمت راست به خشایارشا تعلق دارد. سوراخ های منظمی که در اطراف هر دو لوح قرار دارد نشان می دهد که بر روی آن ها در یا پوششی فلزی برای حفاظت از باد و باران قرار داشته است. این کتیبه ها بارها مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند تا این که کاشف بریتانیایی به نام سِر هنری راولینسون توانست نوشته های آن ها را رمزگشایی کند. در نزدیکی گنجنامه آبشاری به همین نام وجود دارد که ارتفاع آن به ۱۲ متر می رسد و آب آن همیشگی است. در فصل زمستان، قندیل های یخی زیبایی اطراف آبشار شکل می گیرد که بسیار دیدنیست. در پشت آبشار و در دامنه کوه الوند، دشت میشان قرار دارد که در فصل بهار با فرشی از گل پوشیده می شود و عاشقان طبیعت را به خود می خواند. این جاذبه های طبیعی و تاریخی موجب شده تا با ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی مانند رستوران، تله کابین، شهر بازی، غار آکواریوم، سالن بولینگ، بانجی جامپینگ، واحد اقامتی و … این منطقه به دهکده ای توریستی تبدیل شود.

بازار سنتی همدان
گنجنامه همدان
برج قربان
گنبد علویان

برج قربان

برج قربان یکی از آثار تاریخی به جا مانده از دوره ایلخانان است که در محله زندی های همدان قرار دارد. این برج در واقع آرامگاه حسن بن عطار حافظ ابوالعلا همدانی و چندی از امرای سلجوقی می باشد. روایات مختلفی در مورد نام این بنا وجود دارد. یکی از آن ها به حمله افغان ها به همدان مربوط است. در آن زمان، مردی به نام قربان با سنگر گرفتن در این برج، از اهالی محل دفاع کرده و شورشگران را به عقب نشینی وادار می کند. به همین دلیل این بنا را برج قربان نامیدند. بر اساس روایتی دیگر، نام معمار این بنا قربان بوده است. عده ای نیز می گویند که هر ساله در روزهای مشخصی، شتری در این مکان قربانی می شده است. برج قربان دارای سه قسمت سرداب، بدنه و گنبد می باشد. بدنه به شکل دوازده ضلعی از آجر ساخته شده و بر روی آن گنبدی هرمی شکل قرار دارد. طول هر یک از اضلاع برج حدود ۲ متر و ارتفاع برج ۹ متر بوده و در نمای بیرونی هیچ گونه تزیینی به کار نرفته است. در زیر برج هم سردابی وجود دارد که بسیار ساده و از آجر ساخته شده است. در قسمت شمال غربی بنا، دری وجود دارد که می توان از طریق آن به سرداب رفت. بر طبق اسناد تاریخی، برج قربان جزئی از یک مجموعه عظیم بوده که شامل مدرسه، مسجد، خانقاه، کتابخانه می شده است. اما متاسفانه از آن مجموعه، تنها همین برج باقی مانده است. درون بنا سنگ قبری وجود دارد که تنها کتیبه تاریخی این اثر به شمار می رود. برج قربان همدان در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت.

گنبد علویان

گنبد علویان همدان، یکی از شاهکارهای به جا مانده از معماری دوره اسلامی در ایران است. قدمت این بنا به قرن ششم هجری و اواخر دوره سلجوقیان بر می گردد. این بنا که توسط خاندان علویان ساخته شد، ابتدا مسجد بوده ولی بعدها با اضافه شدن یک سرداب در قسمت زیرزمین، به مقبره خانوادگی آن ها تبدیل شد. نام این بنا نیز به این خاندان و گنبدی که در قدیم بر روی بنا وجود داشته مربوط است. هرچند که این گنبد در اثر گذر زمان تخریب شده و از بین رفته است. بنای گنبد علویان به صورت مکعب مستطیل به طول ۱۲٫۸، عرض ۱۲٫۵ و ارتفاع ۱۱٫۵ متر بر روی سکویی به ارتفاع ۱٫۲ متر ساخته شده است. در چهار گوشه آن، ۴ جرز ستون مانند به قطر ۲ متر ساخته شده که با طاق نمای فرورفته مثلثی تزیین شده و آن ها را به شکل نیمی از یک ستاره هشت پَر درآورده است. بر روی نمای شمالی بنا، طاق نمایی جناغی وجود دارد که ارتفاع آن ۱۰ متر بوده و ورودی بنا نیز در آن قرار دارد. درون طاق نما با گچبری های زیبای برجسته، گل و بوته و کتیبه ای حاوی خطوط قرآنی تزیین شده است. بر دیوارهای غربی و شرقی بنا نیز دو طاق نمای جناغی به ارتفاع ۸٫۵ و عرض ۴ متر وجود دارد که با طرح های تو در توی لوزی مانند آجری تزیین شده اند. بر فراز این طاق نماها، کتیبه ای آجری وجود دارد که آیات ابتدایی سوره دهر به خط کوفی بر روی آن نوشته شده است. بخشی از این کتیبه آسیب دیده و دچار فرسایش شده است. محراب گنبد علویان در قسمت جنوبی بنا قرار گرفته و با گچبری های ظریف و زیبا تزیین شده است. در قسمت های بالایی دیوارها و تقریبا نزدیک به سقف، نورگیرهایی برای تامین روشنایی داخل بنا وجود دارد. در قسمت شمال شرقی، راه پله باریکی دیده می شود که از طریق آن می توان به پشت بام رفت. همچنین در قسمت محراب، راه پله ای برای رفتن به سرداب ساخته شده است. درون سرداب، ۶ حجره با طاق نمای جناغی شکل وجود دارد و در قسمت مرکزی، قبر ۲ تن از بزرگان خاندان علوی را می توان دید که با آجرهای لعاب دار فیروزه ای پوشانده شده اند. گنبد علویان در سال ۱۳۱۰ در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

روستای ورکانه

روستای ورکانه، یکی از روستاهای دیدنی ایران است که در استان همدان و در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر همدان قرار گرفته است. در زبان کردی، وَر به معنی کنار و کانه به معنای چشمه می باشد. از آنجایی که این روستا در نزدیکی چشمه قرار گرفته به آن ورکانه گفته می شود. اما عده ای نیز بر این باورند که وجود کان یا همان معدن های سنگ در نزدیکی روستا، دلیل نامگذاری آن می باشد. جالب است بدانید که این روستا زادگاه پروفسور توفیق موسیوند خالق نخستین قلب مصنوعی دنیا بوده است. از ویژگی های منحصر به فرد روستای ورکانه این است که تمام بناهای آن از سنگ ساخته شده و دوره رنسانس اروپا را برای انسان تداعی می کند. به همین دلیل لقب روستای سنگی و روستای رنسانسی را به آن داده اند. این روستا قدمتی ۴۰۰ ساله دارد و می توان زمان پیدایش آن را به دوره صفویه نسبت داد. علت استفاده از سنگ در ساخت خانه ها و بناها، وجود سنگ فراوان در روستا و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و فرسایش بوده است. سنگ های به کار برده شده، اغلب سنگ لاشه ( نوعی سنگ تراشیده و چکش خورده )، سنگ مالون ( نوعی سنگ مربع یا مستطیل شکل ) و سنگ معمولی بوده است. سنگ ها توسط ملات گِل به هم وصل شده اند و بر روی هم قرار گرفته اند. پهنای برخی دیوارها به ۱ متر هم می رسد. در بخش مرکزی روستا، بافت همگن تری وجود دارد و خانه ها به صورت متراکم تری ساخته شده و تنها راه های باریکی برای رفت و آمد در نظر گرفته شده است. برای در امان ماندن از سرما و همچنین استفاده بیشتر از نور و گرمای خورشید، خانه ها را به سمت جنوب و دیوار آن ها را قطورتر می ساختند. برای ساخت پنجره ها نیز از چوب مشبک استفاده می کردند. در قسمت دیگری از روستا، خانه ها اندکی متفاوت بوده، به طوری که در ساخت آن ها از مصالح جدید نیز استفاده شده و حیاط آن ها بزرگتر و مانند یک باغ می باشد. این روستا شامل سه محله درب مسجد، کردها و عباس آباد می باشد که قدیمی ترین آن ها محله درب مسجد است. اگر به این روستا سفر کردید، می توانید ساعت ها به گشت و گذار در روستا بپردازید، از اصطبلی قدیمی که محل پرورش اسب های دربار بوده دیدن کنید، قلعه مهری خانم که ارباب روستا بوده را ببینید،اسب سواری کنید و یا به طبیعت زیبای اطراف روستا رفته و پیک نیکی فوق العاده را تجربه کنید.

تپه هگمتانه

تپه هگمتانه را می توان وسیع ترین تپه باستانی ایران دانست چرا که وسعت آن به ۳۰ هکتار می رسد و محل قرارگیری شهری زیرزمینیست که قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد. این تپه در قسمت شمالی همدان و در بافت قدیمی شهر واقع شده است. اولین بار در سال ۱۹۱۳ میلادی گروهی از باستان شناسان فرانسوی به سرپرستی شارل فوسی به ایران آمده و به طور علمی و دقیق به بررسی آن پرداختند. بعد از آن نیز، این تپه بارها توسط باستان شناسان داخلی و خارجی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفت. تمام این بررسی ها منجر به کشف آثار بسیار ارزشمندی شد که خبر از تمدنی کهن می دادند. بسیاری از این آثار مربوط به دوره های ماد، هخامنشی و اشکانی می باشند. در بررسی های اخیر که به سرپرستی دکتر محمدرحیم صراف انجام شد، یک شهر بزرگ از نوع شهرهای شطرنجی کشف شد. در این شهر، ساختمان ها کاملا شبیه به هم و به صورت قرینه ساخته شده به طوری که در بین آن ها معابری با فاصله های مساوی و موازی هم به وجود آمده بود. حصاری خشتی نیز با قطر حدود ۱۰ متر در اطراف آن وجود داشته که از خشت خام و آجر ساخته شده بود. در فاصله های معینی از حصار نیز برج های بزرگی ایجاد شده بود. این شهر باستانی دارای تاسیسات آبرسانی فوق العاده ای نیز بوده است. از بین آثاری که در تپه هگمتانه کشف شده، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • لوح زرین به نام آریارامنه که قدیمی ترین اثر کشف شده در این تپه می باشد. طول این لوح ۱۲ و عرض آن ۸ سانتی متر بوده و متنی به خط میخی و به زبان پارسی باستان بر روی آن دیده می شود. این لوح هم اکنون در موزه برلین آلمان نگهداری می شود.
  • لوح زرین به نام آرشام که طول آن ۱۳ و عرض آن ۸ سانتی متر بوده و در اختیار مارسل ویدال آمریکایی است.
  • لوح زرین و سیمین داریوش که در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی در زیر خانه ای قدیمی در محله سرقلعه کشف شد. متن هر دو لوح یکی بوده و به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نوشته شده است. با کشف این دو لوح مشخص شد که داریوش کبیر علاوه بر تخت جمشید و شوش، در همدان نیز کاخ عظیمی بنا کرده بود. لوح زرین در موزه ایران باستان و لوح دیگر در موزه کاخ مرمر نگهداری می شود.
  • لوح زرین به نام داریوش دوم که طول آن ۲۰٫۵ و عرض آن ۱۸٫۵ سانتی متر بوده و متنی به خط میخی بر روی آن نوشته شده است. این لوح که به خارج از کشور برده شده بود، توسط موزه ایران باستان خریداری و به ایران برگردانده شده است.
  • کوزه نقره ای به نام خشایارشا که حدود ۱۲ سانتی متر ارتفاع دارد و در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

بسیاری آثار ارزشمند دیگر که مربوط به شهر باستانی هگمتانه بوده اند در موزه ایران باستان نگهداری می شوند.

blank
تپه هگمتانه
تپه هگمتانه-هگمتانه

سراب گیان

سراب گیان یکی از جاذبه های طبیعی استان همدان به شمار می رود که در ۱۸ کیلومتری جنوب غربی شهر نهاوند و نزدیک به تپه باستانی گیان قرار گرفته است. سراب یا سرآب را می توان به معنای سرچشمه یا منبع آب دانست. گیان نیز در گویش لکی به معنای جان می باشد. این سراب یکی از زیباترین و پرآب ترین سراب های استان همدان است. درخت های تنومد و کهن چنار و جنگل زیبای اطراف سراب، انسان را به خود جذب می کند. مسیر نهاوند به سراب گیان نیز بسیار چشم نواز است. چرا که تلفیقی از کوه، جنگل و دشت های سرسبز را می توان یکجا مشاهده کرد. آب سراب گیان به دلیل عبور از دل کوه و صخره های بزرگ بسیار زلال بوده و مورد مصرف آشامیدنی و کشاورزی قرار می گیرد. در ۲ کیلومتری سراب، تپه باستانی گیان قرار دارد. این تپه از قدیمی ترین آثار تاریخی استان محسوب می شود. قدمت آن به ۳۷۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد. سراب گیان در سال ۱۳۷۸ در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

صنایع دستی استان همدان

صنایع دستی استان همدان بسیار متنوع و زیبا هستند. از مهمترین آن ها می توان موارد زیر را نام برد:

  • سفالگری
  • سنگ تراشی و حجاری
  • شیشه گری
  • پوستین دوزی
  • صنایع دستی چوبی
  • گلیم بافی
  • گیوه بافی
  • چرم سازی
  • مَرواربافی

سفالگری

صنعت سفالگری در استان همدان قدمتی دیرینه دارد. خاستگاه این هنر زیبا را می توان لالجین و فرسفج شهرستان تویسرکان دانست. سفالگری در واقع هنر ساختن ظروف گوناگون از گِل رس و سپس تزیین آن با نقش و نگارهای متنوع و زیبا است. در گذشته گل را بدون هیچ وسیله ای و با دست شکل می دادند و سپس در کوره های نخاله می پختند. به تدریج چرخ های کوزه گری به این صنعت وارد شدند و باعث ظرافت بیشتر محصولات آن شدند. بر اساس گفته اهالی، قدمت این هنر در این شهر به ۹۰۰ سال قبل بر می گردد. در واقع مردانی که در این منطقه توسط قوم مغول به اسارت برده شدند، در کشور چین هنر سفالگری را آموخته و به کشور ایران آوردند. اکثر افراد از کودکی تا بزرگسالی خود را در کارگاه های سفال سازی می گذرانند و این هنر را یاد می گیرند. می توان این صنعت را شغل آبا و اجدادی مردم لالجین دانست. به طوری که ۸۵ درصد از مردم این شهرستان به این حرفه و حرفه های وابسته آن مشغول هستند. خاک رس این منطقه به دلیل درصد ناخالصی پائین، شکل پذیری و چسبندگی بالایی داشته و بسیار مرغوب می باشد. همین امر باعث شده که محصولات سفال لالجین از کیفیت خوبی برخوردار بوده و طرفداران زیادی در سراسر ایران و حتی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس داشته باشد. دلیل ماندگاری این صنعت پس از سالیان متمادی را نیز می توان همین امر دانست. با پیشرفت این صنعت، تعداد کارگاه های سفال سازی نیز دائم در حال افزایش بوده است؛ به طوری که تعداد آن ها از ۵۰ کارگاه در دهه پنجاه به ۹۰۰ کارگاه در سال های اخیر رسیده است.

سنگ تراشی و حجاری

سنگ تراشی و حجاری در استان همدان به دلیل داشتن معدن سنگ های فراوان به دو صنعت مهم این استان تبدیل شده اند. می توان گفت این دو هنر مکمل هم هستند. در واقع سنگ های خام و ناخالصی که از معدن استخراج می شوند توسط سنگ تراش به اندازه و طرح های مختلف در می آیند تا برای موارد مختلف قابل استفاده باشند. حجار نیز با استفاده از قلم زنی یا حجاری ظریفه و یا منبتکاری روی سنگ اقدام به تزیین این سنگ ها می کند. از این سنگ های حجاری شده می توان در ساختمان مسجدها، ساختمان های مهم، آرامگاه مردمان سرشناس و … استفاده کرد.

شیشه گری

صنعت شیشه گری سنتی یکی از صنایع اصیل و قدیمی در ایران و استان همدان است. این صنعت در گذشته رواج بیشتری داشته است اما امروزه شیوه سنتی جای خود را به روش های جدیدتر داده است. در شیشه گری سنتی، شیشه مذاب را به کمک دمیدن هوا در آن به شکل های مختلف درآورده و پس از سرد شدن مورد استفاده قرار می دادند. برای این منظور، معمولا شیشه را بدون رنگ به کار می بردند و سپس برای تزیین ظروف از روش های مختلفی مانند طلاکاری و یا تراش شیشه استفاده می کردند. برای طلاکاری، با استفاده از آب طلا طرح های مختلف اسلیمی، سنتی، ختایی و گل و بته  را روی ظروف نقش می زدند. همچنین به کمک ابزاری ساده، نقش های فرورفته یا برجسته را روی ظروف ایجاد می کردند. این صنعت بیشتر در شهرهای همدان، ملایر و لالجین رواج دارد و عمده محصولات آن گلاب پاش، شکلات خوری، میوه خوری، پارچ و لیوان می باشد.

پوستین دوزی

صنعت پوستین دوزی در گذشته رواج بیشتری داشته و از مشاغل مهم شهر و روستا محسوب می شده است. مرکز اصلی این صنعت را می توان قروه دانست. در این صنعت، پوست گوسفند و یا بره را تمیز می کردند و بدون جدا کردن پشم آن و با به کارگیری موادی مانند زاج، مازوج و یا آرد جو، پوستین را آماده می کردند. سپس از آن به عنوان زیرانداز و یا بالاپوش استفاده می کردند. متاسفانه عواملی مانند گران شدن بیش از حد پوست باعث کمرنگ شدن این هنر گردیده است.

صنایع دستی چوبی

تولید محصولات چوبی و هنر تزیین آن ها به کمک خراطی، نازک کاری، منبت کاری و یا معرق، صنایع دستی چوبی همدان را تشکیل می دهد. این هنر در همدان، ملایر، تویسرکان و سرکان رواج بیشتری دارد. البته قابل ذکر است که در این استان، خراطی و منبت کاری بیشتر استفاده می شود. در خراطی، چوب را با کمک دستگاه خراطی تراشیده و شکل می دهند. محصولات عمده این هنر، مهره های شطرنج، بدنه قلیان، قاشق، عصا، صندلی و … می باشد. منبت کاری نیز هنر کنده کاری و ایجاد نقش و نگار بر روی چوب است.

گلیم بافی

گلیم زیراندازی است که با استفاده از پشم و پنبه بر روی دار بافته می شود. این صنعت از دیرباز در استان همدان و به ویژه در شهرستان نهاوند رواج داشته است. می توان نهاوند را قطب این صنعت دانست چرا که هنر گلیم بافی توسط عشایری که در این منطقه حضور داشتند، به روستاهای دیگر راه پیدا کرد. در حال حاضر افراد قابل توجهی در چندین کارگاه در شهرستان نهاوند به تولید گلیم مشغول هستند و برخی زنان روستایی نیز در منزل خود گلیم می بافند. طرح های به کار رفته در گذشته، اغلب ساده بوده و تنوع چندانی نداشته است. اما امروزه با تغییر طرح، رنگ و بافت گلیم، تقاضا برای این محصول افزایش یافته است. همچنین کاربرد آن در قالب های دیگری نظیر رومیزی، کوسن، کیف و … نیز مرسوم شده است. به طور کلی، گلیم های نهاوند معمولا در دو نوع ساده و دورو و برجسته بافته می شوند. از طرح های اسلیمی، دسته دلبر، گل فندقی و گل کاجی برای گلیم های ساده و دورو استفاده می شود. برای تولید گلیم برجسته نیز از بافت ساده و بافت برجسته به صورت بافت گره ای بهره می برند. اغلب طرح های آن نیز لچگی، خرچنگی، لچک ترنج، اسلیمی و … می باشد.

گیوه بافی

گیوه بافی صنعتی است که با توجه به نیازهای مردم به وجود آمده و رونق گرفته بود. در گذشته که راه های ماشین رو بسیار کم بوده و شغل اکثر افراد کشاورزی و دامداری بوده است، نیاز به کفشی سبک و راحت و در عین حال خنک بسیار احساس می شده است. به همین دلیل نوعی کفش تولید می شده که رویه آن از نخ پنبه ای تابیده و کف آن از چرم یا آجیده بوده و تمام ویژگی های بالا را نیز داشته است. می توان گفت تا حدود ۸۰ سال پیش، اکثر روستاییان استان همدان به گیوه بافی مشغول بوده اند. اما امروزه تنها در ۴ روستای دهفول، کفراش، فهرومند و آرتیمان این صنعت رواج دارد.

چرم سازی

در گذشته نه چندان دور، صنعت چرم سازی در همدان از شهرت زیادی برخوردار بوده، به طوری که چرم همدان همواره توسط بازرگانان خارجی و داخلی خریداری می شده است. ویلیام جکسن، مستشرق آمریکایی که زمانی در همدان به سر می برده، همدان را شهر دباغخانه ها خوانده و در نوشته های خود از شهرت این شهر در صنعت چرم سازی یاد کرده است. در این صنعت، پوست گاو و گوسفند را طی عملیات مختلف به چرم تبدیل کرده و از آن در تولید محصولاتی مانند پوشاک، کیف، کفش و … استفاده می کنند. اولین کارخانه چرم سازی در همدان توسط اردشیر یگانگی در سال ۱۳۱۱ ساخته شد و خیلی زود به یکی از بزرگترین کارخانجات چرم کشور تبدیل شد.

مرواربافی

صنعت و هنر مرواربافی یکی دیگر از صنایع دستی استان همدان است که به طور خاص در شهرستان ملایر رواج دارد. در واقع ملایر، دومین شهر ایران در این صنعت می باشد چرا که مروار کاشته شده در این شهرستان از مرغوبیت بالایی برخوردار است. مروار نوعی ترکه از درخت بید است که به دلیل انعطاف پذیری و استحکام زیاد در تولید محصولاتی مانند سبد گل، سبد تزیینی، سبد میوه، میز تلویزیون، میز تلفن و ….به کار می رود. یکی دیگر از محصولات مروار، چوب فر می باشد که در صنعت گلسازی استفاده می شود. این چوب تا مدت ها از کشور چین وارد می شد اما در حال حاضر در شهر ملایر تولید می شود. حدود ۱۲۰ نفر در این صنعت فعالیت می کنند و بخشی از محصولات آن به کشورهای دیگر صادر می شود.

blank
سنگ تراشی و حجاری
شیشه گری همدان
پوستین دوزی
صنایع دستی چوبی همدان
گلیم بافی همدان
گیوه بافی همدان
چرم سازی همدان
مرواربافی
فال سوزن همدان
سمنوپزان
کوسه گلین
blank
blank

آداب و رسوم استان همدان

استان همدان نیز مانند سایر استان های ایران، آداب و رسوم خاص خود را دارد. برخی از این رسوم ممکن است شباهت هایی با رسوم سایر استان ها داشته باشد. اما برخی دیگر نیز کاملا متفاوت هستند. از آداب و رسوم استان همدان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • فال سوزن
  • سمنوپزان
  • کوسه گلین
  • مراسم تحویل سال نو
  • شب هفت نوزاد
  • مراسم ازدواج
  • ماه مبارک رمضان

فال سوزن

فال سوزن مراسمی است که در شب یلدا برگزار می شود. در این شب طولانی، افراد به خانه بزرگ فامیل می روند و دور تا دور خانه می نشینند. سپس پارچه ای که هنوز شسته و بریده نشده است را با یک سوزن به دختر بچه ای می دهند و یکی از زنان کهنسال فامیل شروع به خواندن شعرهایی می کند. پس از پایان هر شعر دختر بچه سوزن را در پارچه فرو می کند. افراد حاضر نیز به ترتیبی که در کنار هم نشسته اند، شعرهای خوانده شده را به عنوان فال خود در نظر می گیرند.

سمنوپزان

سمنوپزان از مراسمی است که پیش از نوروز در همدان برگزار می شده است. در واقع زنان مقداری گندم خیس می کردند و منتظر می ماندند تا جوانه بزند. سپس در روزی مشخص در خانه ای جمع می شدند و جوانه ها در هاون یا بر روی تخته ای می کوبیدند و آب آن را می گرفتند. از این آب برای پختن سمنو استفاده می کردند. در زمان پخت سمنو که معمولا تا صبح طول می کشید، زنان و دختران به نوبت سمنو را هم می زدند و همزمان آواز و ترانه های محلی می خواندند. دختران جوان و دم بخت معتقد بودند که اگر سمنو هم بزنند تا سمنوپزان سال بعد بختشان باز می شود.

کوسه گلین

کوسه گلین، نمایشی است که با فرا رسیدن بهار اجرا می شده است. مردم، فردی را که نقش اصلی نمایش را ایفا می کرد، کوسه می نامیدند و او را پیام آور بهار و نوروز می دانستند. کوسه معمولا لباسی قرمز رنگ می پوشید و با گذاشتن کلاه بوقی بر سر و بستن زنگوله به پا به پایکوبی و خواندن ترانه می پرداخت. او با همراهان خود به در خانه ها رفته و از صاحبان آن ها چیزی طلب می کرد. همدانی ها، با دادن پول و یا شیرینی از آن ها استقبال می کردند چرا که این کار را خوش یمن می دانستند. مجریان این نمایش، معمولا از صورتک استفاده کرده و یا صورت خود را کامل سیاه می کردند. در نوع دیگری از این نمایش نیز، کوسه و کوسه زن نقش زن و شوهر چوپانی را بازی می کردند که با زدن ساز و دهل از روستا به سمت شهر حرکت می کردند. هر دو لباسی نمدی می پوشیدند. کوسه چوب بلندی به نام قورچنگ به دست می گرفت و به لباس خود منگوله هایی آویزان می کرد. کوسه زن نیز دامن کوتاه رنگارنگی می پوشید که چین های زیادی داشت و به آن تنبان قری می گفتند. پس از رسیدن به شهر، کوسه و کوسه زن به خانه های اشراف و اعیان می رفتند و در حیاط آن ها به رقص و پایکوبی می پرداختند و از آن ها شیرینی و یا وجه نقد می گرفتند.

تحویل سال نو

مردم استان همدان نیز با پهن کردن سفره هفت سین به استقبال سال نو می روند. اما چیزی که خاص این استان بوده، این است که در شب سال نو، کودکان و نوجوانان به پشت بام ها رفته و شالی را از لبه بام و یا روزنه ای که به آن باجه گفته می شود به درون خانه ها فرستاده و با خواندن شعر یا جملاتی ساده از صاحبخانه هدیه ای درخواست می کنند. صاحبخانه نیز معمولا تخم مرغ، پول و یا مقداری تنقلات در شال پیچیده و آن را تکان می دهد تا آن را بالا بکشند. به این کار، مراسم شال اندازی یا شال دورکی گفته می شود. در هنگام تحویل سال نو نیز افراد خانواده دعا و نماز حاجت می خوانند و برای هم سال پربرکتی را آرزو می کنند.

شب هفت نوزاد

یکی از مراسم مرسوم در استان همدان، شب هفت نوزاد می باشد. مادر و پدری که تازه صاحب فرزندی شده اند، در شب هفتم تولد او، در منزل خود مهمانی گرفته و هنگام اذان مغرب، در گوش او اذان، اقامه و شهادتین را می خوانند. سپس نام هایی را که برای او در نظر گرفته اند لای قرآن گذاشته و یکی از آن ها را بیرون می کشند. والدین نوزاد همان نام را برای فرزند خود انتخاب می کنند.

مراسم ازدواج

مراسم ازدواج در استان همدان، شباهت های زیادی با بقیه استان ها دارد. خواستگاری، بله برون، رخت بران، حنابندان، رخت داماد، عقدکنان، عروس چرخان، پاتختی و داماد سلام مراسمی است که برای ازدواج انجام می شوند. در مراسم خواستگاری خانوداه پسر به همراه چند نفر از بزرگان فامیل به خانه عروس رفته و از دختر خانواده خواستگاری می کنند. سپس در مراسم بله برون، به تعیین مهریه و چگونگی برگزاری مراسم می پردازند. سپس چند نفر از زنان فامیل با بردن مقداری پارچه و شیرینی به خانه عروس رفته و اندازه های او را برای دوختن لباس می گیرند. شب قبل از عروسی مراسم حنابندان اجرا می شود و عروس از حنای خود به دست همه مهمانان می زند. صبح روز عروسی نیز دوستان داماد و چندی از پسران جوان نزد داماد رفته و از بین لباس هایی که خانواده عروس خریده اند، لباسی را برای داماد انتخاب می کنند. در مراسم عقدکنان که قبل از عروسی برگزار می شود، دختران جوان بر سر عروس قند می سابند و برای او آرزوی خوشبختی می کنند. در پایان مراسم عروسی، تعدادی از بزرگان فامیل، عروس را از زیر قرآن رد می کنند و با سلام و صلوات او را تا خانه بخت همراهی می کنند. فردای مراسم عروسی، فامیل عروس با بردن شیرین پلو و شیرینی به خانه عروس رفته و هدایایی به او تقدیم می کنند. معمولا ۱۰ تا ۱۵ روز پس از عروسی، خانواده عروس، زوج جوان را دعوت می کنند و به آن ها هدیه ای می دهند. به این مهمانی پاگشا گفته می شود.

ماه مبارک رمضان

مردم استان همدان در ماه رمضان مراسم خاصی را انجام می دهند که قدمت برخی از آن ها به تاریخ اسلام بر می گردد. یکی از کارهایی که آن ها انجام می دهند این است که با روزه گرفتن در روزهای اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان به استقبال ماه رمضان می روند. زیرا معتقدند که کسی که این سه روز را روزه بگیرد، ثواب روزه کامل ماه رمضان را برده است. در روز آخر ماه شعبان، مردم همدان غذای مخصوصی به نام کباب سرداشی می پزند و به نیازمندان و فقرا می دهند. به این رسم، کلوخ اندازان گفته می شود. در روز ۲۷ ماه رمضان، زنان روزه دار هنگام اذان ظهر به مسجد رفته و با خود پارچه و نخ و سوزن می برند. آن ها در بین نماز ظهر و عصر کیسه های کوچکی می دوزند که به آن کیسه برکت گفته می شود. مردم همدان معتقدند که هر کس در این کیسه ها پول بگذارد، خداوند به مال و دارایی او برکت می دهد. زنان نیز کیسه های بیشتری دوخته و آن ها را بین خانواده و دیگران تقسیم می کنند. رسم دیگری که در استان همدان رایج است، پخش آجیل مشکل گشا می باشد. زنان روزه دار، آجیل مشکل گشا می خرند و آن را بسته بندی می کنند. سپس به مسجد رفته و بعد از نماز مغرب، آن ها را بین نمازگزاران پخش می کنند. آن ها این کار را برای برآورده شدن حاجت انجام می دهند. یکی از رسوم جالب این استان در ماه مبارک رمضان این است که مردم در طول ماه مبارک رمضان خرده نان های سفره افطار را جمع کرده و آن را تا عید قربان نگه می دارند. آن ها معتقدند اگر این نان ها را در آبگوشتی که با گوشت قربانی تهیه شده بریزند و بخورند، تمام حاجات آن ها برآورده می شود. جوانی که نامزد دارد و هنوز زندگی مشترک خود را آغاز نکرده است باید برای خانواده عروس افطاری بفرستد. این افطاری معمولا شمال برنج، روغن، مرغ یا ماهی، شیرینی انگشت پیچ، میوه های فصل و … می باشد. خانواده عروس نیز چند روز بعد خانواده داماد را برای افطار دعوت می کنند. در ماه رمضان، مردم استان همدان غذاهایی مانند فرنی، ترحلوا، طاس کباب، شامی کیاب، رشته پلو، شیربرنج را بیشتر پخته و صرف می کنند. همچنین شیرینی ها و نان های محلی مانند انگشت پیچ، پنجه خاله، یوخا، نیس در جهان، نان گرده چرب، نان اوفاق، نان شاتی بیشتر تهیه می شوند. در عید سعید فطر نیز آش رشته پخته می شود.

سوغات استان همدان

علاوه بر صنایع دستی همدان که می توان به عنوان سوغات خریده و برای دوستان و آشنایان برد، خوراکی های خوشمزه ای نیز هستند که مختص استان همدان بوده و می توانند سوغات خوبی از این استان باشند. تعدادی از این خوراکی های خوشمزه عبارتند از:

  • نان کماج
  • انگشت پیچ
  • نان چای
  • حلوا لوزی
  • برساق
  • آب نبات قیچی
  • شیره انگور

نان کماج نوعی شیرینی خوشمزه همدانی است که از آرد، روغن مایع، کره، دارچین، تخم مرغ، شکر پخته می شود و با کنجد روی آن را تزیین می کنند.

انگشت پیچ نیز نوعی شیرینی یا دسر همدانی است که تقریبا مایع بوده و چون در قدیم برای خوردن، آن را دور انگشت می پیچیدند، به انگشت پیچ معروف شده است. رنگ این شیرینی سفید بوده و مواد اصلی آن، شکر، گلاب، سفیده تخم مرغ و جوهر لیمو می باشد. انگشت پیچ اغلب در ماه مبارک رمضان پخته می شود.

نان چای نوعی شیرینی محلی است که معمولا همراه با چای و به جای قند استفاده می شود. این شیرینی از آرد، ماست، تخم مرغ و کره تهیه می شود و شکل های گوناگونی دارد.

حلوا لوزی نیز نوعی حلوا است که از آرد برنج، سبوس گندم، گردو، عسل و زعفران تهیه می شود و چون به شکل لوزی بریده می شود به آن حلوا لوزی گفته می شود.

یکی دیگر از شیرینی های محلی همدان، برساق است. برای پختن این شیرینی، با استفاده از آرد، شکر، روغن، پودر گردو، پودر توت خشک، دارچین، رازیانه، زرده تخم مرغ و زردچوبه خمیری نازک درست کرده و آن را در روغن فراوان سرخ می کنند.

آبنبات قیچی را نیز می توانید از استان همدان خریداری و به عنوان سوغات با خود ببرید. این آبنبات طعم های مختلفی مانند زعفرانی، پسته ای، هل دار و ساده دارد.

 بهترین نوع انگور برای تهیه شیره، انگور فخری و گزنه است که هر دوی آن ها در استان همدان کشت می شود. شیره انگور به دلیل داشتن منیزیم، آهن و ویتامین های آ و بی برای درمان کم خونی بسیار مفید است. در این استان می توانید شیره های انگور مرغوبی تهیه کنید.

سوغات همدان
سوغات همدان