نوشته‌ها

آتش‌ خانه خدیوی زنجان به موقع مهار شد

معاون میراث‌فرهنگی زنجان گفت: سقف یکی از اتاق‌های خانه خدیوی زنجان دچار آتش‌سوزی شده بود که با تلاش آتش‌نشانان به‌ سرعت این آتش‌سوزی مهار و اطفاء شد.

به نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان، محمدرضا محمدپور افزود: با توجه به اینکه این خانه تاریخی دارای مالک خصوصی است و تفاهم‌نامه‌ای مابین اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان و مالک خصوصی بنا از سال ۹۷ منعقد شد و با توجه به تخصیص نیافتن اعتبار در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و با توجه به مرمت اضطراری در این بنا در سال گذشته، دو قرارداد مرمت اضطراری تا به امروز انجام‌ شده است و هنوز هم عملیات مرمت در این بنا ادامه دارد.

وی تصریح کرد: در فاز اول مرمت این بنا، فاز اول این مرمت شامل پوشش سقف طبقه دوم، تیرریزی و شیروانی و مرمت و استحکام‌بخشی آن بود تا از نفوذ رطوبت جلوگیری شود که سقف بنای خانه خدیوی به‌ صورت کامل با تیرهای چوبی جدید مرمت بازسازی و در فاز دوم دیوار ضلع شمالی که در حال تخریب و واژگونی بود استحکام‌بخشی و مرمت شد.

این مسئول بیان اینکه خوشبختانه این آتش‌سوزی در ساعات ابتدایی صبح رخ‌ داده است، اظهار کرد: پس از اطلاع از وقوع آتش‌سوزی، ماموران آتش‌نشانی به محل اعزام شدند و پس از تلاش مستمر حریق را مهار کردند. خوشبختانه در این آتش‌سوزی به کسی آسیبی نرسیده است.

معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان عنوان کرد: خوشبختانه فقط این بخش کوچک بازسازی‌ شده از این بنا دچار تخریب‌ شده است، در این آتش‌سوزی به معماری و سازه بنا آسیبی وارد نشد و با توجه به در حال مرمت بودن این خانه تاریخی که در تحویل پیمانکار است، بازسازی سقف هم‌زمان با مرمت بخش‌های دیگر انجام می‌شود که به‌ زودی برای این بخش از محل اعتبارات مرمت اضطراری ۱۴۰۱، مرمت دوباره انجام خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: آتش‌نشانان پس از خاتمه عملیات و پاک‌سازی محیط حادثه و نیز ارائه توصیه‌های ایمنی لازم به پیمانکار پروژه به ماموریت خود پایان داده و به ایستگاه‌های خود مراجعه کردند.

منبع: ایسنا

مسجد جامع سجاس، بازمانده از هجوم مغول

در ایران مساجد تاریخی زیادی با قدمتی چندصدساله وجود دارند، اما کمتر شهری را می‌توان مثل سُجاس پیدا کرد که مسجدی هزارساله را در دل خود جای‌داده باشد. سُجاس شهری در ۱۲ کیلومتری شهرستان خدابنده و در فاصله‌ی ۷۳ کیلومتری استان زنجان قرار دارد. شهر سجاس در بخش سجاس‌رود شهرستان خدابنده واقع‌شده است. شهر سجاس دارای آب‌وهوایی معتدل در موسم بهار و دارای زمستانی سرد و خشک است. به همین خاطر در طول دوران مختلف تاریخی توسط شاهان و لشگرهای آن‌ها به‌عنوان منطقه ییلاقی انتخاب می‌شد.

مسجد جامع سجاس متعلق به دوره سلجوقیان و اواخر قرن پنجم هجری قمری است. این مسجد به سبک مساجد شبستانی بنا شده است. آثار قوس‌های فرو ریخته در جرز شمالی نشان می‌دهد که این بنا با ملحقات و افزوده‌های دیگری با شبستان موجود، مجموعه کامل‌تری را تشکیل می‌داده است.

این مسجد به سبک مساجد شبستانی ساخته شد. بنای اصلی مسجد، گنبد خانه‌ی مربعی به ابعاد تقریبی ۵٫۹ در ۵٫۹ متر است که با گنبد بلندی مسقف شده است.

مسجد جامع سجاس به شکل چهارگوش و دارای ابعادی به طول ۱۱ متر از بیرون و ضخامت دیوارهای آن حدود ۱٫۵ متر است که دو در ورودی در سمت غرب مسجد وجود دارد. فاصله این درها از هم در حدود ۵ متر است که احتمالاً به حیاط و فضای بیرون باز می‌شد و دقیقاً قرینه آن‌ها در ضلع شرقی مسجد هم موجود است. بیرون بنا با آجر نماکاری شده که با ملات و ساروج روی هم قرارگرفته‌اند.

ارتفاع فعلی بنا از کف زمین تا شروع گوشواره‌ها در چهارگوشه بنا در حدود ۷ متر و ارتفاع کناره گوشواره‌ها تا پای گنبد تقریباً ۲ متر است. در گوشه‌های بنا به طرز جالبی جهت ایجاد چندضلعی و در نتیجه تشکیل فرم دایره برای ساخت گنبد تورفتگی‌های خاصی ایجادشده است. ارتفاع گنبد تقریباً به ۴ متر می‌رسد و ارتفاع کل بنا از کف زمین حدود ۱۴ متر است. با توجه به سبک معماری این بنا را به دوره سلجوقی نسبت می‌دهند، ولی در نزدیکی محراب یک قسمت کوچکی از نمای آجرکاری ریخته شده که در پشت این لایه، نمای دیگری با تزیین مخصوص خود که با دیوار اصلی بنا متصل است، قابل‌دیدن شد.

با پیدا شدن لایه اصلی بنا این احتمال به وجود آمد که لایه‌ی فعلی، لایه‌ی دوم دیوار است که روی لایه‌ی اولیه ساخته‌شده که بعدها با گچ و آجر با تزیینی کاملاً از هم جداشده‌اند.

این مسجد کتیبه‌هایی به خط کوفی، نسخ و ثلث و آیاتی از سوره ملک، گچ‌بری‌های و طرح‌های اسلیمی دوره‌های سلجوقی و ایلخانی دارد.

بنابراین با توجه به تزیینات دیوار دوک و کنده شدن محراب در ضخامت دیوار در زمان‌های بعدی این احتمال به‌طور قوی وجود دارد که اصل بنا به دوره سلجوقی مربوط نبوده بلکه ممکن است مربوط به دوره ساسانی باشد که در آن زمان این مکان آتشکده بوده است که در دوره سلجوقی آن را به مسجد تبدیل کرده‌اند.

چهار فیل‌پوش و در بین فاصله موجود در آن‌ها چهار طاق‌نما به‌طور قرینه با قوس‌هایی به شکل پنج و هفت‌در کنار هم قرارگرفته‌اند. این قوس‌ها با کمک قوس‌های کوچک‌تر بالای خود نقشه مربع بنای مسجد را به دایره در بخش گند تبدیل می‌کند. سطح فیل پوش‌ها و طاق‌نماها با اجرای آجرکاری به سبک «آلت و لغت» تزیینات هندسی جالبی را ایجاد کرده‌اند. این بنا از بیرون به شکل دایره و از داخل به شکل چهارگوش به نظر می‌رسد. پایه طاقِ فیل پوش‌ها روی یک‌تخته قطور ساخته‌شده که احتمالاً از جنس درخت سنجد یا گردو است. این تخته‌ها با مواد مخصوص روغن‌کاری و در نهایت به شکل چلیپایی (صلیبی‌شکل) با دیوار زاویه ۴۵ درجه می‌سازند. آثار قوس‌های فرو ریخته در ضلع شمالی نشان می‌دهد که این بنا با افزوده‌های دیگری به شبستان اولیه در طول تاریخ، مجموعه کامل‌تری را تشکیل می‌دهد.

این مسجد تاریخی از نظر معماری نیز قابل‌مقایسه با سایر مساجد جامع ساخته‌شده در دوره‌ی خود در چند جای مختلف ایران است. مسجد جامع سجاس دارای گنبد خانه مربعی است که با گنبد بلندی پوشیده شده است و بر اساس بررسی‌های باستان‌شناسی، بناهای دیگری هم به این گنبد خانه وصل بوده‌اند که در طول تاریخ از بین رفته‌اند. تنها بنای باقی‌مانده از مسجد فعلی، شبستان گنبد داری است که به سبک چهارطاقی ساخته‌شده و ضلع‌های چهارگانه، سنگینی گنبد را روی بنایی چهارگوش نگه می‌دارند که این نوع از معماری یکی از ویژگی‌های معماری دوران سلجوقی است.

در داخل این مسجد به‌طورکلی از آجرهای به ابعاد ۲۱ در ۲۱ در ۵ سانتی‌متر استفاده‌شده و بالای فیل پوش‌ها، طاق‌نماهای زیبایی به جهت تزیین قرار داده‌شده است. این تزیینات باعث شده است که ظاهری با گردی کامل در زیر گنبد به وجود بیاید. گنبد مسجد از نوع گنبدهای یک پوششی است که آن‌هم از آجر ساخته‌شده و در تزیینات آن تنها از نقش ستاره ایرانی (ستاره پنج پر) استفاده‌شده است. این ستاره پنج پر در ضلع اصلی بنا یعنی ضلع شمالی قرار دارد. در ضلع‌های غربی و شرقی دو در بزرگ و شبیه به ایوان و در ضلع جنوبی هم محراب مسجد در جهت قبله و در داخل دیوار ساخته‌شده است. قرینه‌سازی محراب در ضلع‌های غربی و شرقی در بین فواصل خالی در بین محراب و دیوارها ساخته‌شده‌اند که تنها جنبه تشریفاتی دارد و برای تکمیل قرینه‌سازی در نظر گرفته‌شده‌اند.

این مسجد از نظر گچ‌بری و کتیبه‌ها هم بسیار ارزنده و قابل‌توجه است. کتیبه‌های مسجد تاریخی جامع سجاس از نظر سبک و شیوه گچ‌بری هم به کتیبه‌های چند مسجد سلجوقی دیگر در استان زنجان شبیه است. چهار کتیبه در مسجد جامع سجاس وجود دارد. کتیبه اول، کتیبه موجود در ساقه‌ی گنبد است که به خط نسخ ابتدایی گچ‌بری شده و به‌احتمال‌زیاد هم‌زمان با ساخت بنای مسجد نوشته‌شده است. کتیبه فیل پوش‌ها که با خط ثلث زیبا نوشته‌شده هم با توجه به سبک نگارش، احتمال دارد که متعلق به دوران ایلخانیان باشد. زیر فیل پوش‌ها کتیبه بسیار باارزشی به عرض حداقل ۵۰ سانتی‌متر در دورتادور مسجد نوشته‌شده که متن آن آیه‌ی ۶۷ سوره‌ی «ملک» از قرآن مجید است. این کتیبه با دو خط موازی در بالا و پایین محدودشده و بالای این خطوط، کتیبه کوچک دیگری به خط کوفی و متعلق به اوایل قرن پنجم هجری قمری نوشته‌شده است. متن کتیبه به خط نسخ خوانا نوشته‌شده و با گچ‌بری‌های بسیار زیبا و طرح‌های اسلیمی پر از جزییات، تزیین‌شده است. محراب مسجد سجاس با گچ‌بری‌های زیبا از طرح‌های اسلیمی و گیاهی تزیین‌شده که آن را به یکی از بهترین جاهای دیدنی خدابنده (قیدار) و زیباترین مساجد ایران تبدیل می‌کند.

این بنا به‌طور کامل از آجر و خشت همراه با ملات گچ‌وخاک ساخته‌شده و در قسمت خارجی مسجد از آجرهایی به ابعاد ۲۰ در ۱۰ در ۱۰ سانتی‌متر به‌طور ساده و یکنواخت استفاده‌شده است. پی بنا به‌نقل از اهالی از سنگ لاشه و ساروج ساخته‌شده و از کف فعلی به‌اندازه ۵ سانتی‌متر پایین قرار دارد. کف فعلی مسجد هم با استفاده از آجرهای چهارگوش سنگ‌فرش شده است.

با توجه به شواهد موجود در معماری و تزیینات بنا می‌توان گفت این مسجد متعلق به اوایل قرن پنجم هجری قمری یعنی دوران سلجوقی است و حدود هزار سال قدمت دارد؛ اما محراب کنونی مسجد جامع سجاس با توجه به شیوه گچ‌بری و استفاده از رنگ و همچنین آثاری از محراب قدیمی در زیر آن، به نظر می‌رسد که مربوط به دوره ایلخانی باشد.

محوطه و داخل این بنای هزارساله نیاز به خانه تعمیرات اساسی دارد. از سال ۱۳۸۹ تابه‌حال ۲ موردبازسازی یا توسعه در این مسجد صورت گرفته است. مرتبه اول خانه‌های مسکونی اطراف آن خریداری به محوطه‌ی مجموعه اضافه شدند و بار دوم هم داربست‌هایی به جهت محافظت در مقابل ریزش، نصب شد تا در مرحله بعدی بنای مسجد موردبازسازی قرار بگیرد. البته اثرات اولین تعمیر و بازسازی در این مسجد را می‌توان در همان دوران حکومت ایلخانیان و در داخل مسجد دید. دوران اوج استفاده از این هم مسجد در قرن‌های ششم تا هشتم هجری قمری است.

گورستان تاریخی سجاس که به قبرستان شهدا معروف هست هم در منتهی‌الیه شهرک سجاس قرار دارد و به‌عنوان یک جاذبه تاریخی این شهر شناخته می‌شود. زنجان

تعدادی از سنگ‌قبرهای تاریخی و با ارزش این قبرستان جمع‌آوری و در حیاط مسجد برای بازدید عموم، قرار داده‌شده‌اند. در این سنگ مزارها نقوش اسلیمی، نقوش هندسی، کتیبه‌هایی به خط نسخ با اشعار فارسی از سعدی و اشعار عربی دیده می‌شود. تعدادی از این سنگ‌نوشته‌ها دارای تاریخ هستند که قدمت بالای آن‌ها را نشان می‌دهد. به‌طور تاریخ‌هایی مانند ۹۴۴ هجری قمری، ۸۴۴ هجری قمری، ۱۰۳۲ هجری قمری و ۱۰۰۲ هجری قمری. این تاریخ‌ها نشان‌دهنده این است که تاریخ ساخت این سنگ مزارها در دوره حکومت پادشاه‌های تیموری و صفوی بوده است.

مسجد جامع سجاس مربوط به دوره سلجوقیان است. این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۵۳ با شماره‌ی ثبت ۱۰۱۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا

شبکه فرانس ۲۴ مستند چاقوسازی زنجان را می‌سازد

مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان گفت: «گروه مستندساز شبکه فرانس ۲۴ با همکاری معاونت صنایع‌دستی زنجان، مستندی از فن چاقوسازی سنتی در بازار تاریخی زنجان می‌سازد.»

به نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان، امیر ارجمندگفت: «شهر زنجان مرکز صنعت دستی چاقوسازی است و نام زنجان همیشه چاقوی آن را تداعی می‌کند و ظرافت و دقتی که در کارهای آن وجود دارد در کمتر جایی دیده‌ شده است، در ساخت چاقوی زنجان مواد مختلفی همچون سنگ‌های قیمتی، جواهرات، نخ، تکه‌هایی از پوسته‌های دریایی و شاخ و عاج استفاده می‌شود.»

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان گفت: «در این مستند ابتدا تاریخچه استان زنجان و قدیمی‌ترین چاقوی به‌دست‌آمده از مجموعه‌ مردان نمکی در معدن نمک چهرآباد روستای حمزه‌لو فیلم‌برداری شد و سپس مستندی از صنعتگران و نحوه ساخت سنتی آن در بازار تاریخی زنجان تهیه شد.»

او گفت: «زنجان از استان‌های برجسته در زمینه صنایع‌دستی در ایران محسوب می‌شود و دستان هنرمندان در هر منطقه از این استان از گذشته‌های دور کالاها و آثار ارزشمند در این زمینه خلق می‌کنند.»

ارجمند بیان کرد: «تخریب و فراموشی این مواریث فرهنگی می‌تواند باعث فقدان بخش اعظمی از فرهنگ، هنر و دانش‌های مختلف بشری شود که تاکنون برجای‌مانده و در زنده نگه‌داشتن هویت‌های فرهنگی، تاریخی و پیوند نسلی وظیفه خود را به انجام رسانده است.»

شبکه فرانسه ۲۴، تمام‌وقت به دو زبان فرانسوی و انگلیسی اخبار جهان را پخش می‌کند و از طریق وب‌سایت france ۲۴.com نیز برای کاربران قابل‌دسترسی است.

منبع: ایسنا

مرتبط:

از تفریح تا صنایع دستی؛ گردشگری کجای ماجراست؟

برگزاری دومین جشنواره مجازی یلدای زنجان

دومین جشنواره مجازی «یلدای زنجان» از ۲۴ آذرماه تا ۷ دی‌ماه با مشارکت و همکاری هنرمندان این استان به‌ صورت مجازی برگزار می‌شود.

 به نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان، در این جشنواره شرکت‌کنندگان اقدام به ارسال تصاویر ماندگار یلدا از سال ۱۳۵۷ تا امسال به‌ صورت عکس و فیلم به صفحه مجازی اینستاگرام این اداره‌کل به آدرس hzanjan_cth@ خواهند کرد تا از بین تصاویر ارسال‌شده، سه اثر برتر انتخاب شود که به آثار برتر این جشنواره، لوح سپاس و جوایز نفیس اعطا خواهد شد.

به گفته مسئولان امر، با توجه به لزوم پیشگیری از شیوع ویروس کرونا، همه جشنواره‌ها تا بازگشت به روال و شرایط قبلی به‌ صورت مجازی برگزار می‌شود و برنامه‌ریزی‌ شده است تا در ایام پساکرونا شاهد برگزاری هر چه باشکوه‌تر جشنواره‌ها و رویدادها باشیم.

این جشنواره از ۲۴ آذرماه تا ۷ دی‌ماه با مشارکت و همکاری هنرمندان این استان به‌ صورت مجازی برگزار خواهد شد که نتایج آن ۲۲ بهمن‌ماه به مناسبت دهه‌فجر اعلام می‌شود.

گفتنی است، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان برگزار کننده این جشنواره بوده و ارسال‌کننده عکس را به‌ عنوان صاحب اثر می‌شناسد و مجاز است تصاویر منتخب را در نشریات، سایت‌ها، فضای مجازی و غیره منتشر کنند.

در ضمن هر شرکت‌کننده می‌تواند حداکثر ۵ تصویر ارسال کند و هنگام ارسال تصاویر، ذکر نام و نام خانوادگی و شماره تماس (تلفن همراه و ثابت) از سوی شرکت‌کننده الزامی است.

منبع: ایسنا

بوم‌گردی؛ فرصتی برای توسعه گردشگری روستایی در زنجان

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ابهر گفت: راه‌اندازی خانه‌های بوم‌گردی فرصت‌ مناسبی برای ایجاد اشتغال و توسعه گردشگری روستایی است.

داوود آبیان در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه خانه‌های بوم‌گردی یکی از اماکنی است که در روستاهایی که قابلیت گردشگری دارند، راه‌اندازی شده‌ است، اظهار کرد: در حال حاضر در ابهر ۳۲ مجوز خانه بوم‌گردی صادر شده که برخی از این خانه‌ها فعال نیست.

وی با بیان اینکه عمده مجوزهای خانه بوم‌گردی در روستاهای هدف گردشگری صادر شده است، تصریح کرد: دلیل این موضوع نیز بکر بودن این مناطق، معرفی آداب و رسوم، معماری سنتی و المان‌های فرهنگی که جاذبه روستاهای گردشگری محسوب می شوند، است.

آبیان با بیان اینکه از مهم‌ترین مزیت خانه‌های بوم‌گردی این است که می‌توان با یک مجوز خدمات متعدد گردشگری در این خانه‌ها ارائه کرد، ادامه داد: این خدمات شامل اقامت، پذیرایی، معرفی و فروش صنایع‌دستی و نیز محصولات روستا می‌شود.

این مسئول با یادآوری اینکه خوشبختانه استقبال خوبی از خانه‌های بوم‌گردی در سطح شهرستان ابهر وجود دارد، متذکر شد: بیشتر خانه‌های بوم‌گردی در روستاهای هدف گردشگری این شهرستان از جمله درسجین، قروه، کوله‌خانه، کماجین کوی‌نیک و ازناب راه‌اندازی شده‌ است.

وی با توضیح این مطلب که حوزه گردشگری یکی از حوزه‌هایی است که بیشترین آسیب را در کرونا دیده و بسیاری از خسارت‌ها هنوز هم جبران نشده است که خانه‌های بوم‌گردی نیز از این قاعده مستثنی نیست، یادآور شد: با توجه به محدودیت‌هایی دوران کرونا که امکان سفر را میسر نمی‌کرد به اذعان اکثر کارشناسان بعد از کرونا حوزه گردشگری از حوزه‌هایی است که بیشترین استقبال از آن به عمل خواهد آمد.

این مسئول با یادآوری اینکه شخصی که متقاضی راه‌اندازی خانه بوم‌گردی در یک روستا است باید از فیلترهای متعدد عبور کرده و در صورت دارا بودن شرایط لازم می‌تواند موفق به اخذ مجوز شود، تاکید کرد: مجوز صادر شده شش ماهه است و اگر فرد تخلفی در طی شش ماه نداشته باشد مجوز تمدید می‌شود.

آبیان با اشاره به نظارت‌های انجام شده بر خانه‌های بوم‌گردی، یادآور شد: این نظارت‌ها توسط اماکن و اداره میراث‌فرهنگی و گردشگری انجام می‌شود و اگر تخلف مالکان خانه‌های بوم‌گردی محرز شود، مجوز آن‌ها ابطال می‌شود.

این مسئول با توضیح این مطلب که یکی از مهم‌ترین فواید راه‌اندازی خانه‌های بوم گردی در روستاها ایجاد اشتغال برای روستاییان و جلوگیری از مهاجرت آنان به شهر است، خاطرنشان کرد: هر خانه بوم‌گردی برای دو نفر به صورت مستقیم و ۵ نفر نیز به صورت غیرمستقیم ایجاد شغل می‌کند و از دیگر مزایای آن نیز این است که نسبت به سایر حوزه‌ها سرمایه‌گذاری کمتری می‌خواهد.

منبع: ایسنا

طبیعت و سازه‌های تاریخی در روستای گلابر زنجان

معماری روستا به‌صورت پلکانی و بر دامنه کوه ایجادشده است که شکوه خاصی به آن بخشیده است. قرارگیری آن در دامنه کوه باعث شده که دارای آب و هوایی سرد باشد به همین خاطر است که سفر به این روستا در فصول گرم سال می‌تواند بسیار لذت‌بخش و مفرح باشد.

این روستا علاوه بر جاذبه‌های طبیعی موجود در آن، آثار تاریخی متعددی را در آنجا می‌توانید مشاهده کنید. شغل مردان روستا اکثراً نانوایی است و زنان روستا نیز به ساخت ظروف سفالین می‌پردازند به‌ویژه بانوان روستای گلابر که با تکیه‌بر هنر خود نان‌آور خانه و روستا شده‌اند. تنورهای سفالینه و ظروف سفالی تولیدشده در این روستا برای آنان که شناختی از آن دارند یادآور نان تنوری و لبنیات محلی است که در دل خاک منطقه جا خوش می‌کنند.

تنورهای قد و نیم قد برای طبخ نان حاصل دست‌زنانی است که این روزها در دوره میان‌سالی سیر می‌کنند. تنورها سفالی را این روزها راهی خانه باغ‌ها یا نانوایی‌های سنتی گاه تا میانه و تهران می‌کنند. غالب این شهرت به سبب استفاده از خاک مرغوب و موی بز در ساخت این تنور است. نانوایی سنتی، باغ‌ها و حیاط‌ها مقصد این تنورهای کوچک و بزرگ است.

با کاوش‌های صورت گرفته در این محل، قدیمی‌ترین آثار به‌دست‌آمده از آن مربوط به دوره اشکانی است، ولی عمده آثار آن مربوط به دوره میانه اسلام به‌ویژه عهد سلجوقی است. وجود آثار تاریخی گوناگون در کنار طبیعت بکر و زیبای این منطقه، باعث شده است این روستا به روستای هدف گردشگری تبدیل شود.

گلابر روستایی زیبا و تاریخی با طبیعتی چشم‌نواز در ایجرود زنجان است که سد زیبای آن تفرجگاه مردم شهرستان است. این روستای پلکانی با چهل‌پله ساسانیان، مسجد تاریخی، سد گلابر، باغ‌ها و کوچه‌باغ‌ها مقصد مناسبی برای گردشگری است. صخره معروف به قیرخ ایاق (هزارپا) نیز در جنوب روستای گلابر قرارگرفته است.

سد گلابر در این منطقه جاذبه بی‌نظیری است که وجود صخره‌ها و دیوارهای بلند در اطراف آن چشم‌انداز منحصربه‌فردی به آن بخشیده است، در سد گلابر شرایط برای ورزش‌های آبی، صخره‌نوردی و ماهیگیری نیز فراهم‌شده است. فاصله آبادی تا شهر زنجان در حدود ۴۸ کیلومتر است. این سد بزرگ‌ترین سد شهرستان ایجرود و در حال حاضر استان زنجان است و از نظر اقتصادی و کشاورزی اهمیت زیادی برای این منطقه دارد.

در دامنه غربی این ارتفاعات، تل تاریخی مسجد جامع گلابر واقع است. این مجموعه از یک مسجد و یک خانقاه تشکیل‌شده که احتمال دارد بقعه باشد. مسجد دارای پلان مربع نسبتاً کوچکی است که دورتادور آن تا ارتفاع ۱.۵ متری از سنگ تراورتن ساخته‌شده و بر روی آن اسماء جلاله و اسامی ائمه اطهار (ع) و نام حضرت فاطمه (س) همراه با نقوش اسلیمی حکاکی شده است. مسجد گلابر تنها کتیبه و محراب سنگی استان را دارد که با توجه به نوع خطوط و نقوش آیات قرآنی خط کوفی مربوط به عهد سلجوقی است که نمونه گچی این‌گونه محراب در مسجد جامع قروه و سجاس نیز قابل‌مشاهده است. در حفاری انجام‌گرفته در محل، اثری از نوع سقف مسجد، پدیدار نشد اما با مشاهده سنگ‌های اطراف بنا و قراین موجود و مقایسه با بناهای هم‌ردیف آن چنین می‌نماید که سقف ابتدایی مسجد، گنبد مدوری بوده که به لحاظ‌عدم انسجام سنگ‌ها فروریخته و در دوره‌های بعدی، سقف با تیروتخته پوشیده شده است.

در این منطقه سه هکتار باغ مثمر درختان ایجادشده است و محوطه‌سازی به وسعت هشت هکتار انجام‌شده است. در جوار روستای گلابر کمپ‌هایی برای استفاده گردشگران احداث‌شده است. کمپ گردشگری گلابر از سال ۱۳۸۶ احداث آن از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان زنجان آغازشده است. این پروژه به دلیل احداث سد گلابر و سد مخزنی گلابر برای استراحت مسافرین احداث‌ شده است.

منبع: میراث آریا

مسجد خانم زنجان، ترکیبی از عشق و اصالت هنر ایرانی

بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد و تزیینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزیین آجر کاشی و محرابی زیبا با تزیینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون‌دار، از ویژگی‌های خاص این بنا است. تزیینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیش‌تر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام‌شده است. اخیراً بر روی این بنای مهم تاریخی مرمت‌ها و تعمیراتی صورت گرفته است.

در یکی از قدیمی‌ترین کوچه‌های شهر زنجان، در مرکز شهر که هنوز هم‌شکل و شمایل قدیمی خود را حفظ کرده است، یکی از قدیمی‌ترین مساجد شهر قرار دارد که بر طبق کتیبه موجود بر سر آن متعلق به دوران قاجار است و در سال ۱۳۲۳ هجری قمری توسط استاد اسماعیل بنا ساخته‌شده است. مسجد خانم زنجان در غرب سبزه‌میدان واقع بوده و خیابان امام زنجان از جنوب آن می‌گذرد. مسجد جامع زنجان نیز در این خیابان و در شرق سبزه‌میدان قرار دارد و فاصله چندانی با این بنا ندارد.

مسجد رسول‌الله نیز که از مساجد معتبر زنجان است. بافاصله کمی از مسجد خانم در غرب آن قرارگرفته است؛ و یکی از دلایل‌عدم رونق این مسجد قرارگیری‌اش در میان این دو مسجد معتبر شهر است که جماعت را جذب خود می‌کنند.

مسجد خانم زنجان در بافت قدیمی مجاور سبزه‌میدان قرارگرفته است. از راه‌های متعددی امکان دسترسی به آن است. در حالت کلی می‌توان این راه‌ها را به دودسته تقسیم کرد. راه‌هایی که از میدان منشعب می‌شوند و درواقع دسترسی منطقه‌ای را به بنا ممکن می‌سازد. این مسجد فاقد گنبد بوده است و بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد جهت سکونت طلاب علوم دینی و تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزئینات آجر و کاشی و محراب زیبا با تزئینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون‌دار، از ویژگی‌های خاص این بنا به شمار می‌رود. تزئینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیشتر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام‌شده است.

ساختمان مسجد خانم در سال ۱۳۲۳ ه. ق. در دوره قاجارِ ساخته‌شده است. این مسجد در خیابان امام، کوچه فخیم الدوله واقع گردیده است. بنای این مسجد بنا بر کتیبه منقوش سر در آن در سال ۱۳۲۳ ه. ق. ساخته‌شده و مؤسس آن جمیله خانم فرزند سید یدالله ذوالمتار بن حسینقلی و همسر رضا قلی خان فخیم الدوله است. بنا را به‌صورت یک مسجد – مدرسه به انضمام یک مدرسه در نزدیکی عمارت خود بنا نمود. شرایط وقف نامه نیز بسیار دقیق و شامل تمام هزینه‌های جاری این مسجد-مدرسه بوده است. به‌موجب وقف نامه موجود آن را در ۲۲ محرم سال ۱۳۲۶ وقف کرد و دختر خود قمر تاش خانم را مولی آن قرارداد. پس از وی پسر او احمدخان منبع الدوله تولیت آن را بر عهده گرفت والان تقی‌خان ذوالفقاری فرزند احمدخان متولی بنا است. وقف نامه مسجد خانم به‌صورت طوماری در ابعاد ۲۲×۷۵ سانتی‌متر که در ۱۱۱ سطر به خط زیبای نسخ و نستعلیق نوشته‌شده است. دورتادور نوشته با جدول و شمسه بالای سند تذهیب‌کاری شده و ۱۴ نفر مهر تائید برسند زده ولی بازخوانی ۱۱ مهر میسر و بقیه مهرها ناخوانا و یا کمرنگ بودند.

مسجد خانم

جمیله خانم شرایطی برای موقوفه در نظر گرفته بود که اهم آن شروط بیتوته و اقامت در مسجد به‌منظور تحصیل علم است. وی همچنین یک‌دانگ از شش‌دانگ ده سهرین از قراء زنجان رود خمسه را در وقف نامه به‌عنوان قباله این موقوفه معین نموده است؛ و درآمد آن را به ترتیب اولویت برای مخارج زیر مقرر داشته است:

۱- تعمیر و نگهداری مسجد-مدرسه ۲- دادن مواجب امام، طلاب، محصلین، مدرس، خادم، مکبر، متصدی، مباشر، برف‌انداز روشنایی مسجد و جاروب آن. ۳- برگزاری مراسم دهه محرم و شب‌های قدر ماه رمضان ۴- در صورت باقی ماندن در پایان سال پس‌انداز آن جهت خرید ملکی که به‌عنوان رقیه این بنا مورداستفاده قرار گیرد. بند یک دارای بیشترین اولویت است؛ و بندهای سه و چهاردر شرایطی قابل‌اجرایند که پس از به اجرا گذاردن بندهای یک و دو مبالغی مانده باشد. به مجوز بند چهار بعدها مزرعه‌ای بنام نوهیل نیز خریداری‌شده و به رقابت این بنا افزوده‌شده است.

عناصر تشکیل‌دهنده مسجد خانم زنجان

ورودی

فضای ورودی، فضای انتقالی یا حد واسط بین بیرون و درون بناست؛ که به سبب قرارگیری در کنار معبر یا مکان عمومی دیگری به این مکان پیوند می‌خورد. ورودی‌ها از عناصر مختلفی تشکیل می‌شود؛ که تسلسل آن‌ها این مکان را به وجود می‌آورد. ورودی در این بنا فضای خارج را از طریق یک جلوخان و یک هشت با صحن مسجد، مدرسه مرتبط می‌سازد.

جلوخان ورودی

با عقب‌نشینی ورودی نسبت به امتداد معبر اصلی جلوخان کوچکی در محل ورودی بنا ایجادشده است؛ که تضاد آن با جداره یکنواخت شمالی بنا بر تأکید بر این قسمت بنا می‌افزاید و از معدود بخش‌های مسجد است؛ که از تزیینات شبیه به قسمت‌های داخلی استفاده‌شده است.

مسجد خانم

 

هشتی

هشتی یا کریاس فضایی است که بلافاصله پس از درگاه قرار می‌گیرد؛ و در مسیر ورود حالت نقطه مکثی دارد. هشتی این بنا به‌صورت هشت‌ضلعی کشیده است که کشیدگی آن در جهت محور شمالی- جنوبی بوده که علاوه برنشان دادن نقطه مکث با کشیدگی این قسمت مسیر حرکت را نیز نشان می‌دهد. سقف این فضا کاربندی شده و با کاشی تزیین‌شده است، هشتی به‌عنوان رابط بیرون را به‌وسیله دو پله به حیاط که سطح آن پایین‌تر است پیوند می‌دهد. درواقع واسط میان حیاط و هشتی در این بنا سطحی است که روزنی به‌عنوان محل عبور در میانه آن وجود دارد؛ که خود در وسط نمای ضلع شمالی حیاط قرارگرفته است. این سطح از طریق تفاوت رنگ کاشی (زردرنگ) نیز در ارتفاع بیشتر این قسمت نسبت به سایر قسمت‌ها خود را نشان می‌دهد.

مسجد خانم در داخل بافت تاریخی شهر زنجان و در ضلع غربی خیابان سبزه‌میدان واقع‌شده و در اردیبهشت ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا

مسجد خانم زنجان، ترکیبی از عشق و اصالت هنر ایرانی

بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد و تزیینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزیین آجر کاشی و محرابی زیبا با تزیینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون‌دار، از ویژگی‌های خاص این بنا است. تزیینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیش‌تر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام‌شده است. اخیراً بر روی این بنای مهم تاریخی مرمت‌ها و تعمیراتی صورت گرفته است.

در یکی از قدیمی‌ترین کوچه‌های شهر زنجان، در مرکز شهر که هنوز هم‌شکل و شمایل قدیمی خود را حفظ کرده است، یکی از قدیمی‌ترین مساجد شهر قرار دارد که بر طبق کتیبه موجود بر سر آن متعلق به دوران قاجار است و در سال ۱۳۲۳ هجری قمری توسط استاد اسماعیل بنا ساخته‌شده است. مسجد خانم زنجان در غرب سبزه‌میدان واقع بوده و خیابان امام زنجان از جنوب آن می‌گذرد. مسجد جامع زنجان نیز در این خیابان و در شرق سبزه‌میدان قرار دارد و فاصله چندانی با این بنا ندارد.

مسجد رسول‌الله نیز که از مساجد معتبر زنجان است. بافاصله کمی از مسجد خانم در غرب آن قرارگرفته است؛ و یکی از دلایل‌عدم رونق این مسجد قرارگیری‌اش در میان این دو مسجد معتبر شهر است که جماعت را جذب خود می‌کنند.

مسجد خانم زنجان

مسجد خانم زنجان در بافت قدیمی مجاور سبزه‌میدان قرارگرفته است. از راه‌های متعددی امکان دسترسی به آن است. در حالت کلی می‌توان این راه‌ها را به دودسته تقسیم کرد. راه‌هایی که از میدان منشعب می‌شوند و درواقع دسترسی منطقه‌ای را به بنا ممکن می‌سازد. این مسجد فاقد گنبد بوده است و بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد جهت سکونت طلاب علوم دینی و تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزئینات آجر و کاشی و محراب زیبا با تزئینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون‌دار، از ویژگی‌های خاص این بنا به شمار می‌رود. تزئینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیشتر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام‌شده است.

ساختمان مسجد خانم در سال ۱۳۲۳ ه. ق. در دوره قاجارِ ساخته‌شده است. این مسجد در خیابان امام، کوچه فخیم الدوله واقع گردیده است. بنای این مسجد بنا بر کتیبه منقوش سر در آن در سال ۱۳۲۳ ه. ق. ساخته‌شده و مؤسس آن جمیله خانم فرزند سید یدالله ذوالمتار بن حسینقلی و همسر رضا قلی خان فخیم الدوله است. بنا را به‌صورت یک مسجد – مدرسه به انضمام یک مدرسه در نزدیکی عمارت خود بنا نمود. شرایط وقف نامه نیز بسیار دقیق و شامل تمام هزینه‌های جاری این مسجد-مدرسه بوده است. به‌موجب وقف نامه موجود آن را در ۲۲ محرم سال ۱۳۲۶ وقف کرد و دختر خود قمر تاش خانم را مولی آن قرارداد. پس از وی پسر او احمدخان منبع الدوله تولیت آن را بر عهده گرفت والان تقی‌خان ذوالفقاری فرزند احمدخان متولی بنا است. وقف نامه مسجد خانم به‌صورت طوماری در ابعاد ۲۲×۷۵ سانتی‌متر که در ۱۱۱ سطر به خط زیبای نسخ و نستعلیق نوشته‌شده است. دورتادور نوشته با جدول و شمسه بالای سند تذهیب‌کاری شده و ۱۴ نفر مهر تائید برسند زده ولی بازخوانی ۱۱ مهر میسر و بقیه مهرها ناخوانا و یا کمرنگ بودند.

جمیله خانم شرایطی برای موقوفه در نظر گرفته بود که اهم آن شروط بیتوته و اقامت در مسجد به‌منظور تحصیل علم است. وی همچنین یک‌دانگ از شش‌دانگ ده سهرین از قراء زنجان رود خمسه را در وقف نامه به‌عنوان قباله این موقوفه معین نموده است؛ و درآمد آن را به ترتیب اولویت برای مخارج زیر مقرر داشته است:

۱- تعمیر و نگهداری مسجد-مدرسه ۲- دادن مواجب امام، طلاب، محصلین، مدرس، خادم، مکبر، متصدی، مباشر، برف‌انداز روشنایی مسجد و جاروب آن. ۳- برگزاری مراسم دهه محرم و شب‌های قدر ماه رمضان ۴- در صورت باقی ماندن در پایان سال پس‌انداز آن جهت خرید ملکی که به‌عنوان رقیه این بنا مورداستفاده قرار گیرد. بند یک دارای بیشترین اولویت است؛ و بندهای سه و چهاردر شرایطی قابل‌اجرایند که پس از به اجرا گذاردن بندهای یک و دو مبالغی مانده باشد. به مجوز بند چهار بعدها مزرعه‌ای بنام نوهیل نیز خریداری‌شده و به رقابت این بنا افزوده‌شده است.

blank

عناصر تشکیل‌دهنده مسجد خانم زنجان

ورودی

فضای ورودی، فضای انتقالی یا حد واسط بین بیرون و درون بناست؛ که به سبب قرارگیری در کنار معبر یا مکان عمومی دیگری به این مکان پیوند می‌خورد. ورودی‌ها از عناصر مختلفی تشکیل می‌شود؛ که تسلسل آن‌ها این مکان را به وجود می‌آورد. ورودی در این بنا فضای خارج را از طریق یک جلوخان و یک هشت با صحن مسجد، مدرسه مرتبط می‌سازد.

جلوخان ورودی

با عقب‌نشینی ورودی نسبت به امتداد معبر اصلی جلوخان کوچکی در محل ورودی بنا ایجادشده است؛ که تضاد آن با جداره یکنواخت شمالی بنا بر تأکید بر این قسمت بنا می‌افزاید و از معدود بخش‌های مسجد است؛ که از تزیینات شبیه به قسمت‌های داخلی استفاده‌شده است.

هشتی

هشتی یا کریاس فضایی است که بلافاصله پس از درگاه قرار می‌گیرد؛ و در مسیر ورود حالت نقطه مکثی دارد. هشتی این بنا به‌صورت هشت‌ضلعی کشیده است که کشیدگی آن در جهت محور شمالی- جنوبی بوده که علاوه برنشان دادن نقطه مکث با کشیدگی این قسمت مسیر حرکت را نیز نشان می‌دهد. سقف این فضا کاربندی شده و با کاشی تزیین‌شده است، هشتی به‌عنوان رابط بیرون را به‌وسیله دو پله به حیاط که سطح آن پایین‌تر است پیوند می‌دهد. درواقع واسط میان حیاط و هشتی در این بنا سطحی است که روزنی به‌عنوان محل عبور در میانه آن وجود دارد؛ که خود در وسط نمای ضلع شمالی حیاط قرارگرفته است. این سطح از طریق تفاوت رنگ کاشی (زردرنگ) نیز در ارتفاع بیشتر این قسمت نسبت به سایر قسمت‌ها خود را نشان می‌دهد.

مسجد خانم در داخل بافت تاریخی شهر زنجان و در ضلع غربی خیابان سبزه‌میدان واقع‌شده و در اردیبهشت ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا

اجرای ۱۱۴۲ نظارت‌ و بازدید از تاسیسات گردشگری زنجان

در دو سال اخیر گرچه شیوع کرونا خسارت زیادی به بخش گردشگری تحمیل کرده است، اما بااین‌وجود با تطبیق شرایط و رعایت پروتکل‌های بهداشتی اقدامات و برنامه‌های حوزه گردشگری نیز به‌تدریج آغاز شد.

صدور مجوز

صدور یک و ۶ لغو مجوز بند ب خدمات مسافرتی و گردشگری، ۲ مجوز گردشگری سلامت، ۱ مجوز فعالیت گردشگری در فضای مجازی و تمدید ۷ مجوز تأسیسات گردشگری در یک سال گذشته انجام و ۲ کمیته فنی برگزار شد.

نظارت بر تأسیسات گردشگری

در سال ۹۹ نظارت‌ها از واحدهای اقامتی استان نیز شدت پیدا کرد و درنتیجه هزار و ۱۴۲ نظارت‌ و بازدید انجام‌شده از واحدهای اقامتی استان ۲۷۵ مورد تذکر، ۴۳ مورد اخطار کتبی و ۱۳ مورد تشویق به این واحدها برای رفع نواقص موجود و اصلاح به آن‌ها داده شد.

برگزاری ۵ رویداد گردشگری

در طی این‌یک سال پنجاه‌وشش هزار و ۴۰۵ نفر گردشگر داخلی و پنج هزار و ۲۵۰ نفر گردشگر خارجی از آثار تاریخی سطح استان بازدید کردند.

همچنین در یک سال گذشته ۵ رويداد گردشگر در استان شامل جشنواره‌ مجازی دستور پخت شیرینی‌های سنتی، انار و زيتون در شهرستان طارم، پخت جغوربغور، يلدای زنجان و انتخاب برترين روستای گردشگری برگزار شد و يك مورد حضور معاونت و آژانس‌های گردشگری در نمايشگاه بین‌المللی تهران بوده است.

معرفی ظرفيت‌های گردشگری

تهيه كليپ‌ها و تيزرهای متفاوت از جاذبه‌های گردشگری استان و انتشار در فضای مجازی، ايجاد شرايط لازم برای بازديد مجازی از ۲۱ اثر شاخص استان زنجان از طريق سايت اداره‌کل استان، اطلاع‌رسانی بازدید مجازی از جاذبه‌های استانی با طراحی پوستر و تبلیغ در فضای مجازی، رنگ‌آمیزی و تعويض روكش آگهی‌نماها و تابلوهای معرفی ظرفیت‌های گردشگری سطح استان و چاپ اقلام تبليغاتی (بروشور) برای معرفی ظرفیت‌های گردشگری شهرستان‌ها در طول یک سال انجام شد.

اعطای بیش از ۱۰ میلیارد ریال تسهیلات کرونا

تسهیلات حمایتی برای جبران خسارات ناشی از شیوع ویروس کرونا، مبلغ ده میلیارد ۳۴۴ میلیون ریال به تأسیسات گردشگری این استان پرداخت شد که با پرداخت این میزان تسهیلات کرونا به فعالان بخش گردشگری استان، ۱۴۰ نفر به چرخه اشتغال بازگشتند.

برگزاری آزمون جامع گردشگری

با حضور ۶۲ نفر شرکت‌کننده در سه رشته راهنمایان ایران‌گردی، جهانگردی و مدیریت فنی دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری و راهنمایان طبیعت‌گردی آزمون جامع برگزار شد و یک آزمون شفاهی هم در قالب مصاحبه زبان‌های خارجی با ۳۰ نفر شرکت‌کننده انجام شد.

 بهره‌برداری از هفت پروژه گردشگری زنجان

پروژه‌های متعدد گردشگری در استان فعال است که تا آخر سال هفت پروژه از آن‌ها به بهره‌برداری خواهد رسید و زیرساخت‌های صنعت گردشگری استان برای پساکرونا آماده می‌شود. این تأسیسات گردشگری شامل مجتمع خدماتی، رفاهی و بین‌راهی الماس غرب، مجتمع خدماتی، رفاهی و بین‌راهی خدیو، فاز دوم مجتمع خدماتی رفاهی پاسارگاد، مجتمع خدماتی، رفاهی و بین‌راهی ملل، اقامتگاه بوم‌گردی گل جان، هتل سنتی بوتیک و اقامتگاه سنتی لطفعلی‌خان است. این طرح‌ها زمینه اشتغال ۱۳۰ نفر به شکل مستقیم در استان زنجان را فراهم کرده است.

منبع: میراث آریا

مرتبط:

سرای نهالی در بازار زنجان

حمام‌های بازار بزرگ زنجان

سرای نهالی در بازار زنجان

در استان زنجان آثار و ابنیه تاریخی هستند که پسوند «ترین‌ها» به آن‌ها افزوده می‌شود که بازار زنجان از جمله این آثار ارزشمند تاریخی است که به‌عنوان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران نامید می‌شود.

بازار زنجان که یکی از مهم‌ترین و زیباترین مجموعه‌های تجاری سراسر استان زنجان است، در قلب بافت قدیمی و مشرف‌به دروازه قلتوق (دروازه جنوبی شهر زنجان) قرار دارد که به‌نوبه خود یک اثر هنری تمام‌عیار محسوب می‌شود. اماکن تاریخی و تفریحی بسیاری در این بازار وجود دارد. در ضمن بازار زنجان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده ساخته‌شده در ایران است. این بازار در مراحل گوناگون تکمیل و احداث‌شده است. مجموعه بازار زنجان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و…. این بازار دارای راسته‌ها، سراها، میدان‌ها، تیمچه‌ها، بازارها، دالان‌ها، مساجد، حمام‌ها، تکیه‌ها است و در خود ۱۰۰۰ باب مغازه جای‌داده است.

سراها غالباً محل استقرار تجارتخانه‌ها بوده‌اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند. نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آن‌ها با راسته و نحوه حر کت در داخل آن‌هاست. یکی از سراهای زیبا و مهم این بازار، سرای نهالی (رسولی) در بازار بزرگ زنجان است که از طریق دالانی با طاق‌های هلالی از بازار پایین قابل‌دسترسی است و در بازار پایین قرار دارد.

بازار پایین زنجان قسمتی از بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران است. بازار پایین (اشاقه باش)، مجموعه بازار پایین به ۹ راسته است. زرگرها. بزازها. کفاش‌ها. سراج‌ها. کلاهدوزها. صندوق سازها. رنگرزها. میوه‌فروش‌ها و جگرپزها تقسیم‌شده است. در بخش پایین بازار به غیر از دادوستد، محل‌هایی وجود دارد که در آن‌ها محصولات دیگر روستاهای اطراف این شهر فروخته می‌شود.

سرای نهالی دارای سه ورودی است که ورودی از ضلع غربی به میدان ورکچی، ورودی ضلع شمالی به بازار و ورودی ضلع شرقی به سرای حاج فتح الله می‌شود.

این سرا به‌صورت ساده در دوره قاجاریه ساخته‌شده است و بعد از اتمام راسته‌ها به بازار اضافه‌شده است که بیشترین قسمت‌های این سرا از بین رفته است و در ضلع شمالی آن امروزه بانک سپه ایجادشده و دالان ورودی دیگر در شرق این مجموعه قرار دارد. نقشه این سرا بدین‌صورت بوده است که اطراف حیاط مرکزی حجره‌هایی ساخته‌شده که این حجره‌ها فاقد رواق ستون‌دار است؛ که امروزه در این حجره‌ها کارهای رنگرزی و قالی‌های سنتی زنجان خریدوفروش می‌شود؛ اما متأسفانه امروزه به دلیل گسترش کارگاه‌های رنگرزی صنعتی به روش‌های شیمیایی دیگر کارگاه‌های سنتی رونق سابق را نداشته و تعداد آن‌ها بسیار کم شده است. این نخ‌ها بازار زنجان را رنگین‌کمانی کرده و زیبایی خاصی به این مجموعه بخشیده است؛ که برای به دست آمدن رنگ‌های طبیعی از گیاهان همچون پوست گردو و انار، حنا، برگ مو، روناس صمغ حاصل از درختان، زعفران و عناصری چون گل یا خاک رس و زاج و همچنین مواد معدنی استفاده می‌کنند.

رنگرزی از معدود مشاغلی است که همچنان رمز و رازش سینه‌به‌سینه منتقل می‌شود و از پدر به پسر ارث می‌رسد؛ مهارتی سخت و زمان‌بر است تا کلاف‌ها رنگی جاودان بگیرند و قالی‌ها از آن ساخته شود. با اینکه این شغل سنتی دیگر رو به نابودی است اما هنوز هم هستند رنگرزهایی که در کارگاه‌های خود شغل آبا و اجدادی‌شان را در سرای رسولی ادامه می‌دهند. استادکاران این رنگرز خانه‌ها قرن‌هاست که مانند کیمیاگران در حال ترکیب اسرارآمیز رنگ‌دانه‌ها و دندانه‌ها هستند تا درخشان‌ترین و باثبات‌ترین رنگ‌ها را بر رشته‌های ابریشمین و پشمی بنشانند.

معماری این سرا کاملاً به شیوه قاجار است، در جای‌جای این بازار از راسته‌ها و حجره‌ها گرفته تا مساجد و کاروانسراها سبک معماری قاجار به زیبایی هرچه‌تمام‌تر به نمایش در آمده است. اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نوآوری‌های تزئینی در اجزا آن به‌وضوح دیده می‌شود و تنها در چند مورد از حجره‌های آن به‌صورت فرش‌فروشی و رنگرزی استفاده می‌شود. تنها در قسمت دالان ورودی حجره‌ها به فعالیت فرش‌فروشی خود ادامه می‌دهند. امروزه این سرا به انبار کالاهای صادراتی تبدیل‌شده است.

این مجموعه باتوجه به ویژگی‌های معماری و هنری آن، پیوسته به عنوان کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی مورد توجه بازدید کنندگان شهر زنجان قرار گرفته است. در بازار پایین دو مسجد به نام‌های مسجد آقا شیخ فیاض و میرزایی و همچنین دو گرمابه به نام‌های بلوری (حاج داداش) و معینی احداث شده است.

منبع: میراث آریا

مرتبط:

حمام‌های بازار بزرگ زنجان

هنر رنگرزی زنجان با قدمت بیش از ۲۳۰۰ سال