نوشته‌ها

هویت فرهنگ و معماری در حمام تاریخی کهنه‌گویه املش

حمام‌ها با کاربری نظافت و پاکیزگی ریشه در تاریخ کهن این مرز و بوم دارند و یکی از مشخصه‌های ایرانی و از افتخارات مردم این سرزمین هستند که بعد از اسلام به دلایل مذهبی به آن‌ها توجه جدی‌تری شده است. حمام‌ها در قدیم علاوه بر ارائه خدمات بهداشتی و نظافتی از لحاظ ارتباطات اجتماعی اهمیت بسیاری داشته‌اند. دیدارهای هفتگی و بسیاری از مراسمات مربوط به عروسی با فضای حمام آمیخته شده بود. علاوه بر موارد از نظر معماری، ساخت و تزئین بنا، جلوه‌گاه هنرهای سنتی ایرانی بوده است.

در شهرستان املش حمام‌های باارزشی وجود دارند که هر کدام از آن‌ها در گذشته مجموعه‌ای از مردم روستاها را پوشش می‌دادند که از آن‌ها می‌توان به حمام پیش‌بیجار، اشکرمیدان، رمشایه، علی‌آباد و کهنه‌گویه اشاره کرد. حمام روستای کهنه‌گویه یکی از حمام‌های عمومی دوران قاجار می‌باشد که از لحاظ ابعاد و اندازه با حمام قدیمی روستای اشکرمیدان قابل مقایسه بوده و از لحاظ معماری و سبک ساخت دارای تمام ویژگی‌های حمام‌های شمال کشور است. این بنا با شماره ۱۰۶۰۷ در تاریخ ۲ آبان‌ماه ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

از نظر موقعیت مکانی حمام قدیمی روستای کهنه‌گویه در شهرستان املش، بخش رانکوه و در جنوب روستای کهنه‌گویه که مشرف بر جاده خاکی می‌باشد قرار دارد. این روستا با روستاهایی چون آسیابسران، سوخته‌کیش و رمشایه همجوار است. برای دسترسی به حمام این روستا، باید از جاده کمربندی املش به رحیم‌آباد بعد از عبور از پل کهنه‌گویه در سمت راست وارد کوچه خاکی باریکی شد که از دور بدنه سنگی حمام به همراه ریشه‌های درخت انجیر نمایان است. این بنا در موقعیت جغرافیایی ۳۷ درجه ۰۳ دقیقه و ۷/۳۰ ثانیه عرض شمالی و در ۵۰ درجه ۱۴ دقیقه و ۷/۵۲ ثانیه طول شرقی و در ارتفاع ۵۸ متری نسبت به سطح دریا واقع شده است.

این حمام تنها یک ورودی داشته و ورود به آن از طریق سربینه میسر بوده که امروزه به دلیل بالا بودن حجم تخریب‌ها، این بخش قابل رویت نیست و تنها از روی شواهد می‌توان دریافت که احتمالا دری چوبی برای ورود افراد به سربینه وجود داشته است.

حمام کهنه‌گویه تنها دارای یک سربینه (رختکن) بود و امروزه تنها بخش کوچکی از دیواره سنگی آن باقی مانده است. با توجه به سبک معماری حمام‌ها در استان گیلان می‌توان نتیجه گرفت که سربینه این حمام باید دارای سقف چوبی به صورت شیبدار و با پوشش سفال بوده باشد. این امر موجب شده در اکثر حمام‌های شمال کشور بعد از متروکه شدن در اثر عوام جوی اولین نقطه آسیب‌پذیر سربینه حمام‌ها باشد که به مرور زمان کاملا از بین رفته‌اند. سربینه این حمام احتمالا به صورت چهارضعلی با دیوارهای سنگی (سنگ رودخانه‌ای) و سکوهایی در اطراف برای نشستن و حفره‌هایی کوچک در زیر سکوها برای قرار دادن کفش‌ها و لباس‌ها بوده است. احتمالا در وسط سربینه مانند سایر حمام‌ها، حوضی به شکل مستطیل جهت شستن پاها وجود داشته است که امروزه با توجه به بالا بودن حجم مصالح آوار شده در کف سربینه امکان مشاهده آن وجود ندارد.

فضای میاندر که بین سربینه و گرم‌خانه قرار دارد دارای ورودی کوتاه و کم عرضی بوده که بعد از ورود به آن به صورت یک هشتی کوچک در یک طرف سرویس بهداشتی مشاهده می‌گردد و در سوی دیگر در انتهای راهرو، اتاقی برای تنظیف وجود دارد که با دری چوبی ارتباط آن با گرمخانه قطع می‌گردد. پوشش سقف فضای تقسیم، سرویس بهداشتی و تنظیف به صورت چشمه تاق‌هایی کوچک با نورگیرهایی سقفی می‌باشد.

گرمخانه حمام کهنه‌گویه با دارا بودنه سه خزینه بزرگترین بخش این حمام است. خزینه‌ای که در وسط قرار دارد نسبت به دو خزینه مجاور بزرگتر بوده و محل قرارگیری دیگ مسی در کف آن نشان می‌دهد که این خزینه باید برای آب گرم بوده باشد. از دو خزینه مجاور یکی برای آب سرد و دیگری برای آب ولرم استفاده می‌شد. کف گرم‌خانه احتمالا باید دارای سیستم گربه‌رو باشد اما به دلیل سالم بودنه تمامی نقاط کف گرم‌خانه از داخل قابل مشاهده نبود. کف‌سازی گرم‌خانه به صورت موزائیک اجرا شده و با اعمال شیب‌بندی در کف، مسیرهایی برای حرکت آب تعبیه شده است. پوشش سقف در قسمت گرم‌خانه به صورت گنبدی می‌باشد که گنبد وسطی از مابقی گنبدها ارتفاع بلندتری دارد. این گبندها به صورت دورچین و با آجر احداث شده‌اند و در وسط آن‌ها نورگیرهای سقفی (هورنو) عمل روشنایی را انجام می‌دهند. اندود داخلی گنبدها و جرزهای داخلی حمام با ساروج بوده و از تاقچه‌های موجود در داخل جرزها و کنج‌ها برای قرار دادن چراغ‌های روشنایی استفاده می‌شد. بر روی دیوار گرمخانه در قسمت جنوب شرقی بنا کتیبه‌ای سنگی قرار داشت که در سال‌های قبل به سرقت رفته و تنها عکسی از آن در پرونده ثبتی بنا موجود می‌باشد. گفته شده که سنگ این کتیبه را آقای شیخ ربانی املشی از قم به صورت حکاکی شده آورده و در متن این کتیبه به مالک بنا اشاره می‌کند و از یوسف معمار به سال ۱۳۲۳ یاد شده است.

فضای تون (آتش‌خانه) حمام باید در قسمت پشت خزینه آب گرم در خارج از حمام باشد که به دلیل آسیب‌های فراوان از بین رفته است. برای تأمین آب حمام از نهر آبی از رودخانه کیارود استفاده می‌کردند که کاملا بر حمام سوار می‌شد و به وسیله تنبوشه‌های سفالی وارد خزینه‌ها می‌گردید. برای دفع فاضلاب نیز تمامی خزینه‌ها سوراخی داشتند که از طریق آن‌ها کل آب خزینه‌ها قابل تخلیه بوده و شیب‌بندی کف گرم‌خانه حمام را به گونه‌ای انجام داده بودند که به صورت باریکه‌های نهر مانند تمام آب به چاهی جذبی در خارج از حمام منتقل می‌شده است.

این بنا مانند بنای تی‌تی کاروانسرا در سیاهکل دیواره‌های آن به دلیل نزدیکی به رودخانه با سنگ رودخانه‌ای چیده شده و برای پوشش سقف به میزان چند ردیف آجر بر روی دیوارهای سنگی چیده شده و سپس گنبد و تاق اجرا شده است.

مردم محلی که در گذشته از این بنا استفاده کرده‌اند به یاد دارند که این بنا هر روز باز بود و صبح تا عصر برای بانوان و در ادامه شب‌ها برای آقایان بوده است. حمامی زن و مرد آن فرق داشته و در ازای دریافت مبلغی اجازه ورود می‌دادند. این حمام هم زمکان با حمام‌های رمشایه، علی‌آباد و اشکرمیدان فعالیت داشت. بانوانی که از مسیر طولانی‌تر و با تعداد فرزندان بیشتر به این حمام می‌آمدند ناهار خود را نیز به همراه داشتند.

* گزارش از طاهره تراضی، پژوهشگر و کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی

نگاهی به سبک معماری بافت تاریخی روستای اُمام

خانه‌های موجود در بافت تاریخی روستای اُمام را می‌توان بر اساس دوره‌های تاریخی گوناگون بررسی کرد. خانه‌های امروزی، باقی‌مانده از دوران قاجار و پهلوی هستند که شاید بر شالوده بناهای قبلی احداث شده باشند یا از مصالح ابنیه قدیمی‌تر در ساخت آن‌ها استفاده شده باشد.

با توجه به آثار به‌جای‌مانده در دو منطقه خوش‌خانی و صومعه‌سرا، دوره‌بندی استقرار ایل صوفی در منطقه ییلاقی اُمام احتیاج به پژوهشی گسترده دارد. از میان خانه‌های موجود در روستای اُمام تعدادی از آن‌ها مانند خانه محمدتقی خان صوفی و امان‌الله خان صوفی در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند. در این نوشتار به شناخت معماری خانه محمدتقی خان صوفی به عنوان تنها مجموعه کامل معماری در مناطق ییلاقی شهرستان املش می‌پردازیم.

روستای اُمام در ۶۰ کیلومتری جنوب شهر املش در شمال دهستان سمام قرار دارد. این روستای تاریخی از اواخر دوره صفوی تا سال ۱۳۵۷ به عنوان اقامتگاه تابستانی ایل صوفی بود. کاوش‌های باستان‌شناسی در دامنه‌های شمالی و جنوبی این منطقه، منجر به شناسایی گورستان‌هایی شده است که قدمت این روستا را به ۳۵۰۰ سال پیش می‌رساند. آب و هوای خوب، مراتع سرسبز، چشمه‌سارهای گوناگون و قرارگرفتن در کنار دره زیبا، موجب شده تا در طول تاریخ، روستای امام مورد توجه ساکنان منطقه قرار بگیرد. جذابیت این روستا بیشتر به‌دلیل تلفیق معماری با طبیعت است که یک منظر تاریخی- طبیعی را پدید آورده است.

ایل صوفی از کردهای منطقه بیجار بودند و جزء قزلباش‌های دولت صفوی به شمار می‌رفتند. به پاس کمک‌های فراوانشان به شاه اسماعیل صفوی در دربار شاه دارای احترام و اعتبار خاصی بوده‌اند. پس از شکست خاندان محلی در سال ۱۰۰۰ ه. ق توسط شاه عباس در گیلان، املش به عنوان تیول (ملکی که توسط حاکم مرکزی به یک خان داده می‌شد و تمامی اختیارات آن منطقه بر عهده آن فرد بود) در سال ۱۰۰۴ ه. ق به نعمت‌الله صوفی داده شد. روستای امام محلی خوش آب و هوا بود که خاندان صوفی در فصول بهار و تابستان از املش به آنجا رفته و خانه‌باغ‌هایی را در این مکان برای اقامت موقت احداث کرده بودند.

خانه محمدتقی خان صوفی در مرکز روستای اُمام و در مجاورت خانه امان الله خان صوفی قرار دارد. ساختار معماری این بنا نسبت به سایر خانه‌های تاریخی موجود در بافت روستا متفاوت بوده و در یک طبقه احداث گردیده است. این بنا علاوه بر ورودی اصلی که در ضلع جنوبی قرار دارد دارای ورودی‌های دیگری در ضلع شرقی بنا می‌باشد. حمام، مطبخ، اصطبل و اتاق‌های خدمتکاران از جمله فضاهای خدماتی این مجموعه با ارزش می‌باشند. زیربنای خانه نزدیک به ۴۰۰ متر مربع است و در سال ۱۳۸۲ به شماره ۱۰۵۸۴ با قدمت پهلوی اول در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

عمارت اصلی این مجموعه در یک طبقه احداث شده و تنها دو اتاق آن در ضلع شمالی با یک متر ارتفاع از سایر اتاق‌ها در سطح بالاتری قرار دارند. بیشتر عناصر سازنده آن به دلیل اجرا با مصالح سنتی نقش سازه‌ای دارند و انتقال بارهای سقف از طریق دیوارهای باربر به پی و زمین صورت می‌گیرد. این عمارت به اندازه یک متر کرسی دارد و به دلیل استفاده از آن در فصول گرم سال اتاق‌های آن دارای ارتفاع زیاد و بازشوی فراوان هستند.

نمای اصلی عمارت در ضلع شرقی قرار دارد و دو راه‌پله از دو طرف امکان ورود به فضای داخلی را میسر می‌کند. اتاق‌های مهم بنا در دو ضلع شمالی و جنوبی قرار دارند. با توجه به مجزا بودن راه‌پله‌ها و مسیر دسترسی به خوبی می‌توان فضای خصوصی خانه را از فضای مهمان تفکیک کرد.

ضلع شمالی خانه به دلیل مجاورت با فضاهای خدماتی احتمالا اندرونی خانه بوده و ضلع جنوبی به دلیل نزدیکی به ورودی اصلی وعدم دسترسی آسان به فضای خصوصی به عنوان فضای مهمان استفاده می‌شد. در وسط حیاط چاه آبی قرار دارد که وجود آن موجب می‌شده تا کل مجموعه به راحتی به آب دسترسی داشته باشند.

مصالح به کار رفته در ساخت عمارت به این صورت است که پی و کرسی‌چینی با سنگ اجرا شده و دیوارها با خشت به صورت باربر واندود داخلی و خارجی دیوارها کاهگل می‌باشد که در دوره‌های بعدی دیوارهای داخلی با گچ‌اندود شده‌اند. چوب نیز به عنوان یکی از مصالح مهم در ساخت پنجره‌ها، درها، نرده‌ها، ستون‌ها و پوشش سقف استفاده شده است. با این وجود می‌توان مصالح بنا را کاملا بوم‌آورد دانست. پوشش نهایی بنا با دامنه سه پشته و به صورت لت‌سر می‌باشد که به دلیل پوسیدگی و کاهش مقاومت؛ بخش زیادی از بام بنا تخریب شده است.

دیوارهای محوطه کاملا محصور و بلند هستند و انقطاع بصری از معبر و محیط اطراف به واحد مسکونی وجود دارد. این دیوارها در عین سادگی در نمای خارجی از درون دارای قاب‌بندی‌های موزون می‌باشند. در ساخت دیوارهای محوطه تا ارتفاع یک متر از سنگ استفاده شده است و مابقی دیوار با خشت واندود کاهگل اجرا شده است. همچنین برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به دیوار خشتی تمامی قسمت‌های بالای دیوار به صورت لت‌سر پوشانده شده است. در ضلع جنوبی دیوار محوطه یک برج خشتی نیز در نزدیکی ورودی اصلی قرار دارد که این امر نشان‌دهنده بالا بودن ارزش امنیت برای مالک خانه است.

از فضاهای خدماتی این بنا نیز می‌توان به مطبخ، حمام، اصطبل و فضای اسکان خدمت‌کاران اشاره نمود که احتمالا به جز اصطبل همگی آن‌ها در ضلع شمالی بنا قرار دارند. اصطبل نیز به دلیل نزدیکی به ورودی اصلی در زیر اتاق‌های ضلع جنوبی قرار داشت.

از فضاهای شاخص خدماتی این مجموعه می‌توان به حمام خصوصی آن اشاره نمود. سیستم آب‌رسانی این حمام به صورت دستی و از طریق چاه آب امکان‌پذیر بوده است. تنبوشه‌های سفالی آب را به داخل حوض سربینه و گرمخانه منتقل می‌کردند. به دلیل خصوصی بودن محیط حمام و کوچک بودن آن، قسمت میاندر حذف شده و تنها دارای سربینه و گرمخانه می‌باشد. از تزئینات داخل حمام می‌توان به کاشیکاری‌های آن اشاره نمود که مشابه آن کاشی‌ها در حمام محمدتقی خان در شهر املش استفاده شده است. به دلیل کوهستانی بودن محیط پوشش بام حمام از بیرون همان سقف شیبدار لت‌سر است اما در داخل با طاق و تویزه اجرا شده است. تأمین نور حمام نیز از طریق پنجره‌های بسیار کوچک انجام می‌شود که هم در گرمخانه و هم در سربینه وجود دارند.

به طور کلی این بنا به عنوان یکی از آثار ارزشمند شهرستان املش از منظر معماری محسوب شده که از نظر سبک معماری می‌توان به عنوان یکی از بهترین آثار در بخش خانه‌باغ‌های تفرجگاهی مناطق ییلاقی مطرح شود که تمامی عناصر آن به شکل یک مجموعه منظم شکل گرفته است.

منبع: میراث آریا

از توسعه گردشگری دریایی تا تقویت زیرساخت‌های اقامتی گیلان

در ماه‌های گذشته علی‌رغم خسارت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا به صنعت گردشگری، با برنامه‌ریزی‌های انجام شده تلاش شد تا با تقویت زیرساخت‌های اقامتی، در طیف گسترده تأسیسات اقامتی بوم‌گردی تا هتل‌های پنج ستاره، استان گیلان در دوران پساکرونا شاهد شکوفایی صنعت گردشگری باشد.

صدور ۱۲۰۴ مجوز برای تاسیسات گردشگری

صدور و تمدید مجوز مجموعا برای ۱۲۰۴ واحد تأسیسات اقامتی اعم از هتل، هتل آپارتمان، مجتمع گردشگری، مهمان‌پذیر، بین‌راهی، خانه‌مسافر، بوم‌گردی و مجتمع‌های سرگرمی و دفاتر خدمات مسافرتی در سال‌ گذشته انجام شد.

نظارت بر تأسیسات گردشگری

نحوه رعایت‌دستورالعمل‌های بهداشتی خصوصا پروتکل‌های اعلامی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا از اهمیت فوق‌العاده‌ای در سال گذشته برخوردار بوده که در این راستا تعداد ۳۸۲۵ مورد بازدید نظارتی از تأسیسات گردشگری و اقامتی انجام شد که ۱۷۰ مورد تذکر و ۸۱ مورد اخطار کتبی صادر شد.

ایجاد اشتغال در حوزه خدمات گردشگری

ایجاد اشتغال پایدار و توسعه اقتصادی خصوصا در بخش‌های روستایی از نکات مورد تأکید در برنامه‌های اجرایی در سال گذشته بوده که به منظور تحقق این مهم، با بهره‌برداری از تأسیسات گردشگری تحت پوشش اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان برای تعداد ۱۲۰۶۳ نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغالزایی انجام شده است.

صدور ۱۴۰ موافقت‌نامه اصولی

به منظور تسهیل امور سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت گردشگری استان گیلان با برگزاری جلسات متعدد کمیته فنی و بررسی طرح‌های پیشنهادی ایجاد تأسیسات گردشگری، برای ۱۴۰ پرونده موافقت‌نامه اصولی صادر شده است.

اعطای بیش از ۳۳۷ میلیارد ریال در قالب تسهیلات کرونا

به منظور جبران بخشی از خسارات وارده ناشی از شیوع بیماری کرونا و محدودیت‌های سفر در این بازه زمانی مبلغ ۳۳۷ میلیارد ریال در قالب تسهیلات کرونا اعطا شد.

توسعه گردشگری دریایی و تفریحات آبی

به منظور فعال‌سازی ظرفیت‌های گردشگری دریایی و آبی استان گیلان در سال گذشته برای دو بهره‌بردار شناورهای گردشگری و تفریحی در شهرستان بندرانزلی مجوز فعالیت صادر شد.

برگزاری آزمون جامع گردشگری در گیلان

آزمون جامع گردشگری با حضور ۱۶۴ داوطلب در رشته‌های راهنمای فرهنگی، راهنمای طبیعت‌گردی، مدیریت دفاتر خدمات مسافرتی، مدیریت عمومی تأسیسات گردشگری و ارزیابی طرح تطبیق، در استان گیلان و با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی برگزار شد.

تمرکز بر توسعه گردشگری کشاورزی و روستایی در گیلان

به منظور تحقق هدف توسعه گردشگری کشاورزی و آشنایی گردشگران با فرهنگ بومی و محلی اقوام استان گیلان، با برگزاری جلسه بررسی طرح‌های پیشنهادی، تعداد ۱۰ پرونده متقاضی ایجاد تأسیسات گردشگری کشاورزی مورد موافقت اعضا قرار گرفته و برای ادامه روند قانونی به سازمان جهاد کشاورزی ارسال شد.

منبع: میراث آریا

کشف گودال غلات از روستایی باستانی در گیلان

گودال ذخیره‌سازی غلات در جریان گمانه‌زنی در فضای دستکند روستای “شَمام” رودبار گیلان کشف شد.

به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سولماز رئوف، سرپرست هیأت باستان‌شناسی مستقر در این منطقه گفت: نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در روستای “شَمام” از توابع بخش مرکزی شهرستان رودبار استان گیلان در سال ۱۳۴۸ خورشیدی به سرپرستی عبدالحسین شهیدزاده انجام شد و گورستان عظیمی متعلق به دوران اشکانی با گورهای زاغه‌ای به‌دست آمد.

او در ادامه اظهار کرد: پس از کاوش شهیدزاده، شمام علی‌رغم موقعیت ویژه تاریخی در برنامه پژوهشی باستان‌شناسی کشور قرار نگرفت و در طول زمان آسیب‌های فراوانی دید. در تابستان سال ۱۳۸۳ به منظور تدوین اطلس باستان‌شناسی گیلان، محوطه‌های باستانی شهرستان رودبار از جمله شمام توسط محمدرضا خلعتبری و بهروز همرنگ مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت.

این باستان‌شناس افزود: در اوایل تابستان ۱۴۰۰ خورشیدی، طی عملیات خاکبرداری به منظور ایجاد پی ساختمان مسکونی در روستای شمام، بخشی از یک سازه دستکند آشکار شد. با حضور کارشناسان اداره کل میراث‌فرهنگی استان گیلان از ادامه کار جلوگیری به عمل آمد و با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گمانه‌زنی در این محوطه انجام و یک گمانه ۵/۲ در ۳ متر حفر شد و سازه دستکند مورد مستندسازی قرار گرفت.

سرپرست این هیأت باستان‌شناسی با بیان این‌که این سازه به احتمال زیاد یک گودال ذخیره‌سازی غلات حفرشده در دل بستر آهکی است، گفت: قطر دهانه ورودی این چاله ۷۰ سانتی متر، عمق آن ۱۲۲ سانتیمتر و قطرش در پایین‌ترین بخش و کف ۱۱۰ سانتی‌متر است. دیواره داخل سازه، گل‌اندود و کف آن به قطر ۱۰ سانتی‌متر با گل کوبیده فرش شده است.

رئوف با بیان این نکته که در گذشته برای حفظ دانه غلات برای مدت زمان طولانی آن را در محلی به نام گودال ذخیره‌سازی انبار می‌کردند، یادآور شد: این گودال‌ها اصولا در داخل زمین‌هایی با بافت متراکم حفر می‌شده و در مکان‌ها و فرهنگ‌های مختلف به خصوص مکان‌های مرطوب دیده می‌شود.

این باستان‌شناس همچنین بیان کرد: گودال‌های ذخیره علاوه بر حفظ محتویات داخلی از حمله حشرات، میکرو ارگانیزم‌ها و حیوانات خارجی مانند موش و جوندگان، مکان امنی را برای پنهان کردن غلات که اصلی‌ترین ماده غذایی در گذشته بوده در برابر سرقت غریبه‌ها و دشمنان، فراهم می‌کرده است.

او افزود: کشف چاله‌های ذخیره برای افرادِ ناآگاه دشوار بوده، زیرا درِ ورودی این چاله‌ها بسته و سپس روی آن با توده‌های کاه و حتی زباله استتار می‌شد.

 

او با بیان این‌که گودال‌های ذخیره‌سازی در بین تمام فرهنگ‌ها و در سراسر جهان وجود دارد و برای اولین بار شواهد آن از دوران فراپارینه سنگی و در خاور نزدیک در محوطه سکونتگاهی عین ملاحه مربوط به فرهنگ ناتوفی ظاهر شد، گفت: از آن‌جا که این روش ذخیره‌سازی بیشتر در خاورمیانه شناخته شده است بیشتر گزارش‌های تاریخی از آن به عنوان اقتصاد آسیایی یاد می‌کنند و در دهه ۱۹۸۰ میلادی این تکنیک در بین بادیه‌نشینان صحرای نگو (Negev) قابل مشاهده بود.

به گفته رئوف، در اروپای مرکزی این گودال‌های ذخیره‌سازی از دوران نوسنگی، دوران برنز، عصر آهن و دوران متأخر شناخته شده است.

او با بیان این‌که گودال ذخیره کشف شده در روستای شمام در زمان‌های گذشته به طور کامل خالی شده بود، گفت: احتمالا برای استفاده دوباره از گودال، ورودی آن را با تخته سنگی مسدود کرده بودند که بر اثر برخورد تیغه دستگاه بیل مکانیکی با آن، بخشی از آن تخریب شد.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی همچنین اظهار کرد: به منظور حفاظت از این سازه، پس از پایان کاوش و مستندسازی، داخل آن با خاک سرندشده پر شد.

در این کاوش، تعدادی قطعه سفال نیز به‌دست آمده است که رئوف درباره آن‌ها، گفت: بر اساس مطالعه و مقایسه تطبیقی با نمونه‌های به‌دست‌آمده از کاوش شهیدزاده در شمام، بیشتر این قطعات به صورت کاملا صیقلی با خمیری به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز مربوط به دوره اشکانی هستند و تعداد اندکی سفال لعابدار متعلق به اوایل دوران اسلامی نیز در بین داده‌ها به چشم می‌خورد.

منبع: ایسنا

مرتبط:

کتاب گیلان عصر قاجار؛ گنجینه‌ای گرانبها از عکس‌های تاریخی

رشته‌خشکار، شیرینی اصیل گیلانی‌ها

آبشار لونک گیلان

کشتی گیله‌مردی، نماد آیین پهلوانی در فرهنگ گیلانی

کشتی گیله‌مردی از گذشته یکی از نمادهای ارج نهادن به فرهنگ پهلوانی و جوانمردی در گیلان به حساب می‌آید. در این فرهنگ، توجه به پرورش نیروی جسمانی و فکری و دستگیری از مستمندان و ضعفا به عنوان بنیان‌های اساسی یک پهلوان ریشه دوانده است.

در کشتی گیله‌مردی نیروی بدنی، چالاکی، فن و جست وخیز که به گیلکی «فوزّما» گویند از لازمه‌های ابتدایی محسوب می‌شود. و ترتیبات تشکیل و اجرای مسابقه چنین است.

در نخستین گام، همزمان با ترنم ساز و نقاره که به منزله اعلام عروسی است در میدانی مقابل خانه داماد یا بین خانه داماد و عروس که سیمبر «به معنای میدان مسابقه، جایی که سیم و سکه نقره نصیب پهلوانان می‌شود» خوانده می‌شود، چوبی بلند به ارتفاع سه یا چهار متر بر زمین کوبیده می‌شود. رأس این چوب باید سه کت یا چهار کت «کت به معنای نوک تیز» سه یا چهار شاخه باشد، یا که از هر شاخه یا نوک آن چیزی بیاویزند. یا با دو چوب متقاطع طرحی شبیه به علامت جمع، ساخته بر رأس دیرک می‌کوبند و از هر ضلع آن پارچه‌های مردانه و زنانه، جوراب و صابون معطر و شال کمر یا کمربند زنانه (به تناسب اهمیت مسابقه) آویزان می‌کنند که نام آن «برم» خوانده می‌شود.

این برم جایزه پهلوان برتری است که در مسابقه شرکت خواهد کرد. گاهی در عروسی‌ها برم پیشاپیشِ «خورده بار» ارسالی داماد به خانه عروس حرکت داده می‌شود و با ساز و نقاره در سمیبر مقابل خانه عروس بر زمین کوبیده می‌شود تا نشان از محل مسابقه باشد.

استقرار برم و ساز و نقاره که چند روز، چه در خانه داماد و چه در خانه عروس و چه پای برم مترنم است، به منزله دعوت کسان به عروسی و خواندن پهلوانان به شرکت در مسابقه است. دو روز مانده به مسابقه، ساز و دهل را بر چوب بست بلندی منتقل کرده و آهنگ «پهلوانان پهلوانان» را که مخصوص مسابقه است می‌نوازند.

سپس مدعیان پهلوانی از دور و نزدیک به سیمبر آمده و پای «بَرَم» جمع می‌شوند. گاهی عده‌ای از مدعیان پهلوانی همراه با کسی که سردسته و «میاندار» ناحیه است به گروه حاضر در میدان ملحق می‌شوند.

بعد از این، در اولین روز مسابقه، پهلوان‌های آماده کشتی فقط با یک تُنُکه کشتی یا شلوار چسبان محلی که قلاب‌دوزی شده است و «لاسپاره» نامیده می‌شود در سیمبر حضور یافته در اطراف میدان می‌نشینند.

و در گام بعدی، ترکه داران با ترکه بلند نظم میدان را بر عهده می‌گیرند.

به اشاره میدان‌داری که غالبا از پیشکسوتان انتخاب می‌شود و نقش داور را نیز بر عهده دارد پهلوان‌ها چهار یا دو به دو به میدان آمده رو به قبله «رو به جنوب» قرار می‌گیرند و باز به اشاره او حرکت آغاز می‌شود.

بدوأ در صف چهار نفری یا دو نفری چند قدم به سوی قبله برداشته بعد دست راست بر زانو گذاشته و تعظیم می‌کنند. با سرانگشت زمین را بوسیده، سپس چند قدم رو به مشرق به احترام «حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع)» برداشته و همان احترامات را به جا می‌آورند.

بعد از آن به جای خود برگشته و می‌نشینند و یک نفر در میدان باقی می‌ماند. او از شمال به جنوب و بالعکس قدم برداشته و در حقیقت حریف می‌طلبد.

سپس میدان‌دار کل یا میدان‌دار دسته، حریف در خور وی را به میدان می‌فرستد که او آمده دوشادوش با مدعی به راه می‌افتد.

قبل از حرکت، هر پهلوان دو انگشت به زمین رسانده و بر لب گذاشته و بر پیشانی می‌مالد. چند قدم که برداشته شد هر یک از آن دو دست به هم کوفته به یک جهش و گفتن «هی» روبروی یکدیگر قرار گرفته، اندکی خم شده و چشم بر چشم یکدیگر می‌دوزند. دست چپ خود را برای ربودن دست حریف پیش برده و دست راست را با مشت گره‌کرده به راست و به چپ حرکت داده و به صورت غافلگیرانه‌ای هَه‌هَه‌گویان حوالیه یکدیگر می‌کنند. پس از چند لحظه مجددا کف دست را به هم کوفته دوشادوش به راه می‌افتند تا در نقطه مناسبی از میدان باز مقابل یکدیگر قرار گرفته همان حرکات را مجددا تکرار کنند.

در خلال این مقدمات مشت‌ها یا پشت‌دست‌هایی حواله صورت و شقیقه و پیشانی و لب و دندان یکدیگر می‌کنند. همین که حالت عصبانیت بروز کرد حریف کف دست را به هم کوبیده و راه می‌افتد و آن دیگری نیز محکوم است گو آن که با قطع کشتی در آن مرحله مخالف باشد حالت تعرض یا دفاعی را ترک کرده و دوشادوش حریف قدم بردارد. این کار ممکن است چند بار تکرار شود تا حریفی، حریف دیگر را غافلگیر کند و تعادلش را بر هم زده و بر وی چیره گردد.

در کشتی گیله‌مردی همین قدر که بر اثر به هم خوردن تعادل، دست حریف به زمین رسید یا زانویش بر زمین آمد یا بر زمین نشست مغلوب محسوب است و حاضر نیست که کتف وی را بر زمین بسایند. در کشتی گیله‌مردی مشت زدن، ضربه با پشت دست یا کف‌گرگی با استخوان زیر کتف دست بر پیشانی حریف و لنگ زدن مجاز است. گاهی مشت زدن یا کف‌گرگی حادثه‌آفرین هم می‌شود که بر کسی حرجی نیست.

پیروزی پهلوانی موجب می‌شود که یارانش یا تونگوله‌ها و نوچه‌ها که تمرین پهلوانی می‌کنند یک صدا صلوات بفرستند و پهلوان هم به رقص پهلوانی بپردازد.

پیش از رقص پهلوانی که «فوزّما» خوانده می‌شود باید با جستن به هوا با همه امکاناتش و جهش‌های بلند به پیش یکی دو بار میدان را طی کند و در مقابل تماشاگر یا حاضر محترمی با جست وخیز قرار گیرد و آن کسی می‌باید شاباش کند. پهلوان می‌تواند برای جلب شاباش با چنان جست وخیز مقابل دیگر کسان هم قرار گیرد.

در جریان شاباش، جفت دیگری با همان مقدمات به کار در میدان می‌پردازند. گاهی که تعداد پهلوانان زیاد باشد چند حریف در چند گوشه میدان به کشتی مشغول می‌شوند که میدانداران مختلف مراقب می‌کنند.

سرانجام «بَرَم» به پهلوان پهلوانان اهدا می‌شود. دو دیرک را با آویزه‌هایش از جا کنده بر لبه تنکه‌اش جاغ داده و در همان حال به رقص پهلوانی و فوزما می‌پردازد و از میدان خارج می‌شود.

در این گونه مسابقات مرسوم است که پهلوان فاتح بر پیشانی مغلوب بوسه زند و گاهی مغلوب اجازه نمی‌دهد شاید نمی‌خواهد به مغلوب بودن معترف شود.

مسابقه کشتی گیله‌مردی در جشن‌های روستایی غالبا با «ریسمان‌بازی» همراه است که هنرنمایی بندبازی بر روی طناب است. در حاشیه سیمبر بر سه پایه‌های چمباتمه‌مانندی، طنابی در ارتفاع سه یا چهارمتری محکم می‌کنند. مردی که شلوار و تن‌پوش چسبان پوشیده و بر سینه‌اش چندین قطعه حرز و دعا نصب کرده به استعانت چوب بلند و نسبتا قطور و سه متری که وسط آن چوب را به دو دست گرفته از طناب اریبی که مهار سه‌پایه‌هاست بالا رفته روی طناب اصلی قرار می‌گیرد. بعد از آن که یکی دو بار طول طناب را طی کرد و آزمایشی به عمل آورد، به شیرین‌کاری‌هایی نظیر جست وخیز روی طناب و پرش و نشستن بر روی طناب می‌پردازند.

* گزارش از جهانگیر سرتیپ‌پور، گیلان‌شناس و نویسنده

مرتبط:

کشفی تازه در گورستان باستانی گیلان

رشته‌خشکار، شیرینی اصیل گیلانی‌ها

کاوش باستان‌شناسی گونه‌های قبور و ویژگی‌های تدفین در گیلان قدیم

مطالعات باستان‌شناسی که تا کنون در جای جای پهن‌دشت سرزمین ایران صورت گرفته، بیانگر آن است که از آغاز دوران نوسنگی «نئولتیک» تا دوره‌ی شهر نشینی، اموات در درون روستاها و ترجیحا در کف واحدهای مسکونی و در عمق نه چندان زیاد تدفین می‌شدند.

بسیاری از محققان و باستان‌شناسان در تحلیل این ویژگی بر این باورند که این قرب و همجواری مردگان، زندگان را از اهدای هدایا به آن‌ها بی‌نیاز می‌ساخت و حتی آن‌ها را در عواطف خانواده چون غم، شادی، ترس، اضطراب و نگرانی با خود شریک می‌دانستند. ظاهرا از آغاز شهرنشینی است که به جای دفن اموات در کف واحدهای مسکونی، محلی به عنوان گورستان عمومی در خارج از محل سکونت شکل می‌گیرد. این دوری اموات از محیط زندگی و بستگان خود، طبیعتا با تغییرات اساسی در ساختار اعتقادی و مبانی فرهنگی ساکنان آن عصر همراه بود. این امر سبب شد تا تغییراتی نیز در آئین تدفین صورت گیرد. در نتیجه اموات با وسایل گوناگون چون ابزار و ادوات رزم، شکار، وسایل تزئین، آرایش و ظروف مورد نیاز آشپزخانه‌ای تدفین شوند، زیرا قویا بر این باور بوده‌اند که وسایل مورد نیاز در این جهان، در جهان پس از مرگ مورد استفاده متوفی قرار می‌گرفته است.

کاوش‌های باستان‌شناسی که از سال ۱۳۴۰ شمسی تا کنون در محوطه‌های باستانی استان گیلان انجام شده، نشان داده است که تمامی این کاوش‌ها در محوطه‌هایی صورت گرفته است که از آن به عنوان گورستان عمومی استفاده شده است و تا کنون توفیق آن به دست نیامده است تا محوطه‌ای پس از عصر پایانی مفرغ متأخر مورد کاوش قرار گیرد. در نتیجه از ویژگی‌های تدفین، پیش از این آغاز در استان اطلاعی در دست نیست، زیرا وضعیت استقرار انسان نیز پیش از عصر آهن در تمامی خاک گیلان هنوز در پرده‌ای از ابهام قرار دارد. برخی از باستان‌شناسان و صاحب‌نظران بر این باورند که این تغییرات اساسی در آیین تدفین و شکل گیری محلی به عنوان گورستان عمومی در خارج از محل سکونت از ره‌آوردهای تمدن اقوام آریایی می‌باشد. اگر چه این ویژگی تدفین از نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد که مصادف با مهاجرت اقوام آریایی به داخل فلات ایران است، فزونی می‌گیرد و به عنوان سنتی در آیین تدفین پذیرفته می‌گردد اما کاوش‌های باستان‌شناسی که در برخی از محوطه‌های باستانی متعلق به پیش از این دوره صورت گرفته است، از جمله گورستان وسیع و گسترده شهر سوخته نشان داده است که پیش از این آغاز نیز اموات در خارج از محل سکونت و در گورستان‌های عمومی تدفین می‌شدند. با این منظر و با توجه به ویژگی‌های تدفین شناخته شده در محوطه‌های باستانی استان گیلان، می‌توان با اطمینان خاطر نسبی اعلام نمود که این سرزمین در نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد، به هر دلیلی یکباره وارد مرحله عظیمی از ثروت، تکنولوژی و امارت‌نشینی‌های متعدد در جای جای مناطق کوهستانی و جنگلی شده است که این خود می‌تواند بیانگر حضور اقوامی باشد که آثار این مهاجرت در دیگر مناطق ایران نیز شناخته شده است.

کاوش‌های باستان‌شناسی استان گیلان که عملا با کاوش گورستان باستانی مارلیک در فاصله سال‌های ۱۳۴۰-۱۳۴۱ آغاز و پس از آن تا کنون بدون وقفه ادامه یافته، اطلاعات جامعی در ارتباط با گونه‌های قبور و اشیاء تدفینی را در اختیار ما می‌گذارد که با تحلیل آن‌ها می‌توان دورنمایی از ساختار فرهنگی و هنری عصر آهن در این سرزمین را به تصویر کشید. گونه‌های قبوری که تا کنون در محوطه‌های گورستانی استان گیلان شناخته شده‌اند عمدتا شامل قبور از نوع حفره‌ای ساده، پشته‌سنگی، چهارچینه سنگی، خمره‌ای، کلان سنگی، دخمه‌ای و نوع دلمن است.

«قبور حفره‌ای ساده» به گونه‌ای از قبور اطلاق می‌شود که دارای بافت معماری ویژه‌ای نیستند بلکه تنها با خاک‌برداری از زمین شکل می‌گیرند. این قبور دارای زوایا و شکل منظمی بوده ولی عمدتا به شکل بیضی و یا دایره و مستطیل است. قبور پشته سنگی از نمونه‌های قبور حفره‌ای است که تنها با خاک‌برداری از زمین شکل گرفته و پس از دفن میت در فضای خاک‌برداری شده و پوشاندن جسد با خاکِ دستی پیرامون گور، بر روی آن چند قطعه سنگ به طور منظم و یا غیرمنظم به عنوان علامت می‌گذاشتند.

«قبور چهارچینه سنگی» به گونه‌ای از قبور اطلاق می‌شد که پس از خاک‌برداری زمین، دیوارهای چهارگانه آن با سنگ‌های قلوه و لاشه به صورت خشکه چین و یا با ملاط گلِ رس چیده می‌شوند. با دفن اموات و قراردادن اشیای تدفینی در پیرامون آن، خاک دستی بر روی میت ریخته می‌شده و روی گور نیز با سنگ‌هایی که بر روی دو دیوار طولی آن قرار می‌گرفت بسته می‌شد. این گونه از قبور در گورستان‌هایی دیده می‌شود که در پیرامون خود دارای سنگ فراوان است.

«قبور خمره‌ای» شامل خمره‌های سفالین با دیواره ضخیم است که میت با بدنی فشرده و پاهای جمع شده در درون آن قرار داده می‌شد و پس از آن به پهلو، در جهت شرقی- غربی و یا شمالی- جنوبی بر روی زمین قرار داده شده‌اند. تصور می‎شود خمره‌های سفالین برای دفن اموات کودک و یا افراد کم سن و سال مورد استفاده قرار می‌گرفته و به احتمال بیان‌کننده چگونگی قرارگیری جنین در درون رحم است.

«قبور کلان‌سنگی» که ترجمه‌ای از قبور نوع مگالیتیکی است اصطلاحا به قبوری گفته می‌شد که ساختار آن تماما از سنگ شکل گرفته و از ویژگی خاص نیز برخوردار می‌باشند. این قبور اساسا دارای حریمی از سنگ به شکل دایره می‌باشند که در بخش میانی آن، گوری عموما در جهت شرقی – غربی قرار می‌گرفت.

«قبور دخمه ای» عموما در مکان‌هایی ساخته می‌شد که خاک آن محکم و دارای ترکیبات گچ و یا آهک باشد تا با حفر گودال در آن بخش فوقانی گور فرو نریزد. پس از اتمام مراحل دفن میت، درون حفره با خاک پر و درب ورودی آن با قطعه سنگی مسدود می‌شد. راه ورودی نیز با خاک پر شده و با سطح زمین یکسان می‌گردید.

قبور «دلمن» در استان گیلان به طور محدود و کم‌تعداد مورد شناسایی قرار گرفته و شامل گوری سنگی، در ابعاد بزرگ در داخل حریمی سنگی و دایره‌ای شکل است که پس از انجام مراحل تدفین روی آن با توده‌ای از خاک پوشانده می‌شد به طوری که به صورت پشته‌ای از خاک و تپه‌ای مصنوعی در می‌آمد.

* گزارش از محمدرضا خلعتبری، سرپرست هیأت باستان‌شناسی کلورز

جلوگیری از تردد گروه‌های گردشگری فاقد مجوز در گیلان

جانشین فرمانده انتظامی استان گیلان از اجرای طرح ارتقاء امنیت اجتماعی و برخورد با گروه‌های گردشگری در دو روز پایانی هفته گذشته خبر داد و گفت: در این راستا از تردد، ۳۳ گروه گردشگری فاقد مجوز و ۳۰ دستگاه خودرو آفرودی جلوگیری و هشت دستگاه خودرو متخلف و هنجارشکن نیز توقیف شد.

سرهنگ حسین حسن‌پور در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار کرد: در پی افزایش نارضایتی مردم مبنی بر برهم زدن نظم و امنیت عمومی توسط عده‌ای از جوانان که در ساعات پایانی شب با حرکاتی نمایشی و مخاطره‌آمیز که نسبت به برهم زدن نظم عمومی اقدام می‌کردند و همچنین ساماندهی گروه‌های گردشگری فاقد مجوز، طرح ارتقاء امنیت اجتماعی در ۲ روز پایانی هفته گذشته اجرا شد.

وی افزود: در این راستا هشت دستگاه خودرو متخلف، هنجارشکن و مخل آرامش و آسایش مردم در شهرستان رشت توقیف و روانه پارکینگ شدند.

جانشین فرمانده انتظامی استان گیلان همچنین از اعمال قانون ۳۰۹ دستگاه خودرو متخلف، ارسال پیامک ارشادی برای مالکان ۲۷۱ دستگاه خودرو و دستگیری ۲۹ نفر در این طرح خبر داد.

این مقام انتظامی با بیان اینکه توسعه و امنیت مکمل یکدیگر هستند، تصریح کرد: امنیت اصلی‌ترین اولویت توسعه گردشگری به شمار می‌رود.

سرهنگ حسن‌پور برخورد با تورهای گردشگری فاقد مجوز را از فعالیت‌های دیگر نیروی انتظامی برای ساماندهی اینگونه تورها اعلام کرد و گفت: در دو روز گذشته با بکارگیری ۱۸ تیم پلیس از تردد، ۳۳ گروه گردشگری فاقد مجوز در قالب ۲۸ دستگاه اتوبوس و ۳۵ دستگاه مینی‌بوس و ۳۰ دستگاه خودرو آفرودی در سطح استان جلوگیری شد.

وی در پایان تامین امنیت گردشگران و مسافران و همچنین حراست از مبانی اعتقادی و فرهنگ غنی ایران اسلامی را از اولویت‌های نیروی انتظامی قلمداد کرد و گفت: طرح برخورد با تخلفات حادثه‌ساز و مخاطره‌آمیز، خودروهای هنجارشکن و تورهای گردشگری فاقد مجوز به صورت مستمر در دستورکار پلیس گیلان قرار دارد.

منبع: ایسنا

مرتبط:

رشته‌خشکار، شیرینی اصیل گیلانی‌ها

ییلاقات رویایی و شگفت انگیز ماسال گیلان

اجرای تورهای گردشگری و طبیعت‌گردی در گیلان ممنوع

رئیس دفتر بررسی و همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان از ممنوعیت اجرای تورهای گردشگری و طبیعت‌گردی در تعطیلات عید فطر خبر داد.

روزبه آلیانی در جمع خبرنگاران با اعلام این خبر گفت: حسب اعلام ستاد ملی مقابله با کرونا و نیز وضعیت کنونی استان گیلان هیچگونه مجوزی برای اجرای تورهای سیاحتی و طبیعت‌گردی صادر نخواهد شد.

وی از علاقه‌مندان به سفر درخواست کرد به تبلیغاتی که در روزهای اخیر در خصوص اجرای تورهای گردشگری توسط افراد سودجو منتشر می‌شود، اعتماد نکنند و در صورت مشاهده مراتب را به معاونت گردشگری استان اطلاع دهند.

رئیس دفتر بررسی و همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی گیلان اضافه کرد: اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان تابع تصمیمات ستاد ملی و استانی مقابله با کرونا بوده و حفظ سلامت هموطنان و گردشگران اولویت اصلی این اداره‌کل بشمار می‌آید و در این راستا با افراد و گروه‌هایی که برخلاف پروتکل‌های اعلامی نسبت به برگزاری تورهای گردشگری اقدام نمایند بدون اغماض برخورد خواهد شد.

منبع: ایسنا

مرتبط:

رشته‌خشکار، شیرینی اصیل گیلانی‌ها

عمارلو گیلان، هنری برآمده از طبیعت

ساحل چمخاله _ساحلی اروپایی در گیلان

رشته‌خشکار، شیرینی اصیل گیلانی‌ها

خاستگاه اصلی رشته‌خشکار دهستان طاهرگوراب شهرستان صومعه‌سرا است. طعم بی‌نظیر این محصول سبب شهرت و رواج آن در کل شهرستان‌های استان گیلان و حتی در پایتخت کشور (تهران) و استان البرز به دلیل مهاجرت و محل زندگی بسیاری از هم استانی‌های گیلانی شده است. این سوغات محلی حتی در خارج از مرزهای ایران نیز شهرتی جهانی دارد.

شیرینی سنتی رشته‌خشکار با قدمتی حدود ۳۰۰‌ ساله در مناطق غرب گیلان موسوم به گسکرات به ویژه بخش طاهر گوراب صومعه‌سرا طبخ می‌شد و بهترین رشته‌ریزان (اصطلاحی برای افرادی که رشته این شیرینی را آماده می‌کنند) اصالت طاهرگورابی دارند،حتی در برخی خانواده‌ها رشته‌ریزی به‌عنوان شغل اجدادی آن‌ها تلقی می‌شود. رشته‌خشکار اگر چه در طول سال به شکل متناوب در کارگاه‌های تهیه رشته‌خشکار عرضه می‌شود اما در ماه مبارک رمضان با حال و هوای عرفانی و معنوی، همواره پای ثابت سفره‌های افطاری گیلانی است.

رشته‌خشکار از دو محصول رشته و خشکار تشکیل شده که معمولا به صورت پیوسته نام برده می‌شود. رشته همان ترکیب آرد گندم، آرد برنج و آب به تنهایی است که روی سینی مسی ریخته می‌شود و خشکار به رشته میان‌پر می‌گویند. قدیم‌ترها برنج را خیس کرده و وقتی نرم شد، آن را آسیاب می‌کردند تا آرد برنج یکدستی به دست آید و همان آرد برنج را برای تهیه رشته مورد استفاده قرار می‌دادند، اما امروزه بیشتر از آرد برنج آماده استفاده می‌کنند. برای اینکه طبع رشته، معتدل باشد از ترکیب دو نوع آرد برنج حاصل از انواع علی کاظمی و هاشمی که یکی طبع سرد دارد و دیگری طبع گرم استفاده می‌شود.

رشته‌خشکار

مواد مورد استفاده اصلی برای خشکار را نیز از گذشته، گردو، شکر و دارچین تشکیل می‌داده است که بنابر ذائقه‌های متفاوت به آن پودر هل، زنجبیل، جوز هندی و میخک نیز اضافه می‌شود.

رشته‌ریزی نیز یکی از هنرهای زیبا در تولید رشته‌خشکار به عنوان زینت‌بخش سفره‌های افطار و سحر مردم گیلان به حساب می‌آید. در گذشته مردان و زنان گیلانی از دست برای ریختن رشته استفاده می‌کردند که در گذر زمان، استفاده از ظروف مسی جایگزین روش‌های دیگر در تولید این شیرینی شده است. این ظرف مسی، وسیله‌ای استوانه‌ای است که از یک طرف باز بوده تا بتوان مواد حل‌گرفته شده را در داخل آن ریخت و از سویی دیگر به پنج الی شش لوله باریک قیف‌مانند ختم می‌شود که به شکلی منظم در کنار هم قرار گرفته و خروج مواد رشته از آن به وسیله هنر چرخش دست استادکار، شکل رشته را به طور منظم درست می‌کند.

این شیرینی سنتی به صورت خام در مغازه‌ها عرضه می‌شود و برای سرو آن حتما باید کمی سرخ شده و پس از سرخ شدن در شربتی که معمولا با شکر، آب، گلاب، هل و زعفران حرارت دیده است، شیرین شود.

* گزارش از سپیده آشفته پور لیلاکوهی، دکتری تخصّصی برنامه‌ریزی روستایی و مسئول پژوهشی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان

مرتبط:

آبشار لونک گیلان

ساحل چمخاله _ساحلی اروپایی در گیلان

ییلاقات رویایی و شگفت انگیز ماسال گیلان

«قلعه گردن» سندی تاریخی باستانی برای تمدن گیلان

در محدوده یکصدمتری «قلعه گردن» بقایای آثار باستانی با قدمت بیش از سه هزار و ۵۰۰ سال کشف شده که نبود آثار تمدنی در گیلان (کاسپیان، کادوسیان) پیش از اسلام را نقض و زیست انسان در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله در هزاره اول قبل از میلاد در جلگه گیلان را اثبات می‌کند.

علی اصغر مونسان در حساب کاربری خود در اینستاگرام نوشت: قلعه گردن یکی از مهمترین بناهای تاریخی استان گیلان است که در روستایی به همین نام در بخش رحیم آباد از توابع شهرستان رودسر، قرار گرفته و با توجه به ارزش های تاریخی و معماری ویژه خود در مرداد ماه سال ۱۳۸۲ با شماره ۹۴۰۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به مطالعات اولیه قبل از انجام کاوش های باستان شناسی در پیرامون قلعه گردن اظهار داشت: قدمت این قلعه به دوره تیموری (حدود ۷۰۰ سال پیش) منتسب شده، اما با انجام کاوش های باستان شناسی اداره کل (میراث فرهنگی) استان گیلان در محدوده قلعه در سال ۱۳۸۶ و کشف گور باستانی عصرآهن در پایین دست قلعه و سایر شواهد به دست آمده مشخص شد که ساخت این قلعه در دوره پیش از اسلام نیز بسیار محتمل است.

 

به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، قلعه گردن در روستای تول لات بخش رحیم آباد شهرستان رودسر بر روی شرقی ترین قسمت یال روستای قلعه گردن و با ارتفاع حدود ۱۰۹متر از سطح دریاهای آزاد و مشرف و مسلط بر ساحل غربی رودخانه پلرود قرار دارد که تنها گذرگاه جلگه به کوهستان در اعصار گذشته گیلان به شمار می رود.

قسمت شمالی قلعه به دره رودخانه کشکو، بخش جنوبی به پرتگاه صخره‌ای رودخانه پل رود، قسمت شرقی به یک خندق و ۶ تپه ماهور سکو مانند و قسمت غربی آن به دو خندق منتهی می شود و در ضلع جنوبی سه سکوی سنگی احتمالا محل نگهبانی احداث شده که دو مورد از آنها مشخص و دیگری در زیر خاک پنهان است.

ورودی قلعه از قسمت شرقی و بعد از گذر از مصطبه‌ها(سکو) و خندق بوده و در قسمت دیوارهای داخلی بنا دو محل تعبیه تیرهای چوبی جهت سقف طبقه پایین و کف طبقه بالا قابل رویت است که می‌تواند مبین سه طبقه بودن قلعه باشد.

منوچهر ستوده در دهه ۴۰ خورشیدی این قلعه را از نزدیک دیده و در کتاب از آستارا تا استارباد می‌نویسد قلعه تول لات قلعه‌ای سنگی عظیمی است که نزدیک اراضی و مسلط بر بستر اصلی رودخانه پل رود واقع است که مصالح اصلی ساخت این قلعه از سنگ و گچ تشکیل شده است. سنگ‌های این قلعه نتراشیده اما نبشی است، بلندی باروی موجود آن در حدود ۱۰ متر ، قطر دیوارها بیش از یک متر و درازای بنای قلعه در حدود ۵۰ متر و پهنای آن در حدود ۴۰ متر است و آب انباری در جهت شمالی آن از سنگ و ساروج ساخته شده است و در نزدیک دیوار شرقی چاهی عمیق وجود دارد که احتمال می‌رود که چاه آب یا نقب قرارگاه قلعه باشد.

به گفته این باستان شناس وضع بنا و استحکام آن و نوع مصالحی که در آن به کار رفته است، شباهت زیادی به دژهای اسماعیلیان دارد و بعید نیست که یکی از قلاع این گروه در خاک اشکور باشد و تا مدت ها رویش گیاهان، درختچه‌های خودرو و علف‌های هرز در قسمت‌های مختلف قلعه، این مکان دیدنی را از نظرها پنهان نگهداشته بود.

در محدوده یکصدمتری این قلعه بقایای آثار باستانی با قدمت بیش از سه هزار و ۵۰۰ سال کشف شده است ؛ این آثار نظریه باستان شناسان قدیمی را در زمینه نبود آثار تمدنی در جلگه گیلان پیش از اسلام را نقض می کند و نشان می دهد که اگر بصورت هدفمند تحقیق و بررسی شود آثار زیست انسان در دوره های مختلف تاریخی از جمله در هزاره اول قبل از میلاد نیز در جلگه گیلان یافت می شود.

در گیلان۲ هزار و ۳۰۰ هزار آثار تاریخی شناسایی شده که از این تعداد حدود بیش از یک هزار اثر تاریخی در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده و شماره ملی دریافت کرده است. همچنین  ۷۵ قلعه تاریخی در این استان شناسایی شده که از این تعداد ۱۵ قلعه تاریخی در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است.

 

گیلان دروازه اروپا دوره قاجار

گیلان که در اوستا از آن به نام وارنا نام برده می شود مرکز باستانی اقوام مختلفی است که معروف ترین آنان دو نوع گیل و دیلم هستند. یونانیان این سرزمین را کادوسیان می نامند. بعضی از محققان کادوسیان را از بومیهای ایران قبل از آمدن آریاییها به این سرزمین می دانند.

بنا به گفته دیاکوئوف روسی قریب به سه هزار سال پیش، سرزمین های پرجنگل کاسپیان کادوسیان و گیلان (گیل ها) در شمال خاک ماد قرار داشته است. گیل ها به تدریج با کادوسی ها بصورت تیره واحدی درآمدند. گیل ها در دوره حکومت مادها نیز کاملاً مستقل بودند؛ کورش هخامنشی با کمک گیل ها دولت ماد را منقرض کرد .

گیلان در قرون اول و دوم هجری پناهگاه علویان و محل امنی برای آنان بوده است . علویان با مردم خوش رفتاری کرده و در سختی ها با آنان همدردی می کردند .گیلان در اواخر دوره قاجاریه، ترقی و پیشرفت زیادی کرد و به صورت دروازه اروپا درآمد و در نهضت مشروطه نیز گیلانیان نقش مهمی در به ثمر رساندن انقلاب داشتند.

مردم گیل همواره مردمی آزاده بوده اند خاورشناسان بزرگ گیلان و سرزمین های ساحل جنوبی دریای کاسپین را دارای تمدن۳ هزار ساله دانسته و برخی از آنان به وجود تمدنی بزرگ در املش و دیلمان اشاره دارند.

به گزارش ایرنا، با توجه به شیوع و تدوام بیماری کرونا و توصیه ستاد ملی مقابله به کرونا به در خانه ماندن و تاکید بر تعویق سفر به دوران پس از مهار بیماری کووید ۱۹، اکنون بهترین فرصت برای مطالعه و شناخت بیشتر جاذبه های فرهنگی، گردشگری و طبیعی ایران ایجاد شده است می توان با بررسی دقیق، مقصدهای جذاب و جدید گردشگری را برای مسافرت های فردی و گروهی در دوران پسا کرونا برنامه‌ریزی کرد.

منبع: ایرنا

مرتبط:

ییلاقات رویایی و شگفت انگیز ماسال گیلان

آبشار لونک گیلان

عمارلو گیلان، هنری برآمده از طبیعت