استان زنجان
هر گوشه از استان زنجان با فرهنگ و هنر این سرزمین گره خورده است و مردمانی غیور آذری را در دامن پاک خود پرورش داده. زنجان در سال ۱۳۵۲ همراه با قزوین تبدیل به یک استان شد تا اینکه در سال ۱۳۷۳ از قزوین جدا شد و به استانی مستقل تبدیل شد. استان زنجان در شمال غرب فلات ایران با مساحت ۲۲۱۶۴ کیلومتر اش با استان‌های اردبیل و گیلان از شمال ، استان قزوین از شرق ، استان همدان از جنوب و با استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی از جنوب غربی و غرب احاطه شده است. نام زنجان از زندگیان به معنی اهل کتاب زند معروفترین کتاب زرتشتی گرفته شده که به دلیل استیلای اعراب از زنگان به زنجان تغییر یافت.
قدمت این استان به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد برمی‌گردد که از آثار تاریخی و ابزار های کشف شده در غار گلجیک به دوره پارینه سنگی می رسیم که متعلق به دوره ۱۶ تا ۳۰ هزار سال پیش از میلاد می باشند. استان زنجان از دیرباز به دلیل قرار گیری اش در حاشیه جاده ابریشم و مسیر راه تجاری هند و چین به اروپا مورد توجه بوده است. درواقع استان زنجان به سه دوره تاریخ تقسیم می شود که شامل دوران پيش از تاريخ یعنی هزاره هفتم تا اوايل هزاره سوم پيش از ميلاد و دوران تاريخی در اوايل هزاره سوم تا اواخر هزاره دوم پيش از ميلاد و دوران تاريخی جديد یعنی اواخر هزاره دوم پيش از ميلاد تا اوايل قرن هفتم ميلادی می باشد.
استان زنجان با داشتن ۱۷۰ ذخایر معدنی یکی از قطب های مهم صنایع و معادن کشور به حساب می آید و همچنین در بخش کشاورزی از صادرکنندگان برتر محصولات کشاورزی چون انجیر، برنج، انگور، زردآلو، سیب، لوبیا خیار، پیاز، گردو، فندق و بادام، زیتون، انار و سیر می باشد. استان زنجان در بخش دام پروری هم رشد چشم گیری داشته و به یكی از مهم‌ترین مراكز مرغداری كشور تبدیل شده.
وجود کوه های زیاد با دامنه های حاصل خیز استان زنجان را به دو منطقه کوهستانی و جلگه ای تبدیل کرده که به دلیل نیمه خشک بودن آن در اکثر مناطق از آب و هوای سرد ی برخوردار شده. اکوسیستم‌های فراوانی نظیر دشت ، بیابان ، تالاب و رودخانه، جنگل و کوه استان زنجان را پوشش داده است. در این استان چشمه های آب گرم و رود های زیادی قرار دارد که از مهم ترین آن ها می توان به رود قزل‌اوزن، زنجان رود، شورکات اشاره کرد که در مسیرشان باغ های سرسبز و زیبایی را به وجود آورده اند. بهترین زمان سفر به این استان تماشایی ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیرماه است که گردشگران زیادی را به سمت خود می کشاند و سفری خاطره انگیز را در هوایی دلچسب رقم می زند.
مردمان سلحشور زنجان اکثرا به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می کنند و پیرو دین اسلام و مذهب شیعه هستند. عزاداری و شور حسینی مردمان زنجان در ماه محرم و صفر مثال زدنی است که قدمت برگزاری مراسم در هشتم محرم به بیش از یکصد سال پیش بازمی‌گردد. یکی از بزرگ‌ترین مراکز مذهبی جهان تشیع به دوره قاجار حسینیه اعظم زنجان است که از جاذبه های تاریخی استان به حساب می آید.
زنجان
از خته ها بکر و کمتر شناخته شده ایران می توان به شهر تاریخی زنجان اشاره کرد که قدمتی چندین هزار ساله دارد. این شهر در طول زمان، تاریخ پر فراز و نشبی را پشت سرگذاشته تا اینکه که در زمان سلطنت اردشیر بابکان بنای شهر نمایان شد که طبق متون بدست آمده زنجان را شهین یعنی منسوب به شاه می نامیدند که در لغتنامه دهخدا هم به آن اشاره شده . دوران صفویه روی دیگر زنجان را به نمایش گذاشت و موجب پیشرفت و توسعه شهر و همچنین تجدید بنا شد و به شکل امروزی درآمد. درواقع نام زنجان نام عربی زنگان است که در قدیم به این نام شناخته می شده هرچند که اکنون هم در بعضی مناطق به آن زَنگان می گویند. از نام های دیگر زنجان می توان به خمسه اشاره کرد که مربوط به زمان حکومت قاجاریان می باشد که به دلیل مقاومت هایی که مردم زنجان در دوره های قبل از اسلام و بعد از اسلام داشته اند به این اسم خوانده شد.
به دلیل قرار گیری زنجان در شمال غربی کشور آب و هوایی معتدل رو به خنکی را به وجود آورده و مقصد جذابی برای ورزش اسکی در زمستان ها تبدیل شده است. برای اینکه سفری جذاب را در زنجان تجربه کنید و از جاذبه های گردشگری آن به خوبی لذت ببرید بهتر است ماه های اردیبهشت تا تیر را انتخاب کنید که هوای دلپذیری در شهر حاکم است.
در واقع زنجان سرزمین قومیت هاست چرا که اقوام آریایی، ترک و گرجی و ایل خمسه در کمال آرامش در کنار هم زندگی می کنند. آن ها هر چند که نژاد و رنگ متفاوتی دارند اما اصالت و وقار خود را حفظ کرده و برادرانه برای یک سرزمین واحد خون می ریزند. این مردم دلیر و مهمان نواز با لهجه زنجانی و به زبان ترکی صحبت می کنند. پوشش مردان زنجان با کلاه و کت اویماه و ستره و همچنین پاپوش هایی از جنس گاو میش و همین طور لباس های رنگی زنان با سربندهایی که از سکه درست می شود مهر اصالت این شهر را تکمیل می کند.
شهر زنجان از گذشته به دلیل موقعیت استراتژیکی اش که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته از مهم ترین راه های ارتباطی هند و چین به کشور های اروپایی به حساب می آمده و اکنون به دلیل داشتن معادن معدنی فلزی و غیر فلزی از جمله شهر هایی است که در صادرات غیر نفتی ایران نقش بسزایی دارد.
شهرهای مهم استان زنجان
طارم
زنجان
طارم
در میان استان تاریخی زنجان، شهر طارم با زیبایی های هزار رنگش جلوه نمایی می کند. طارم با طبیعت چشم نواز در انتهای جاده ای پر پیچ و خم در دل ابرها با نسیم هایی که از ناحیه خزر روح را نوازش می دهند به یکی از بکر ترین شهرهای ایران شهرت گرفته. نزدیکی طارم به استان های شمالی گیلان و اردبیل منظره های حیرت آور با آبشارها و چشمه های جوشان که از دل کوه های سبز پوش سرچشمه گرفته اند را رقم زده که شرایط اقلیمی مناسب و ویژه اش با رنگ بندی های چشم گیر طارم را به هندوستان ایران معروف کرده است.
طبق کاوش هایی که در غارها، آتشکده‌ها و قلعه‌های این شهر صورت گرفته قدمت طارم به دوره پیش از اسلام تخمین زده شده. ابزار کشف شده از غار خرمنه سکونت انسان را در این منطقه به دوران پیش از تاریخ و بیش از ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح براورد شده است. خوشبختانه این نگین سبز به دلیل دور بودن از مسیر های کاروان ها از حوادث تاریخی چون جنگ و خون ریزی درامان مانده.
شغل اکثریت مردم طارم کشاورزی و دام پروری است که به دلیل زمین های حاصل خیز و آب فراوان در طارم محصولات کشاورزی صادراتی ارزشمندی نظیر گردو، فندق، بادام، پیاز، زیتون، سیر، انار، گیلاس، انجیر و برنج برداشت می شود. در شهر طارم بوی مطبوع شالیزار های برنج همه جا را فرا گرفته است که مرغوبیت برنج ها را به رخ می کشد.
روستای ییلاقی قوشجی خود به تنهایی از جاذبه هایی است که نمی توان از آن گذشت چرا که دارای چشمه های آب معدنی است که در درمان عفونت ها و رفع سنگ کلیه بسیار ماثر است. درواقع طارم در زمينه اکوتوريسم (طبيعت گردی) و توريسم فرهنگی قابلیت بسزایی دارد که نباید آن را نادیده گرفت. طارم در دل طبیعت خارق العاده اش جاذبه های تاریخی با ارزشی را به یادگار دارد که یکی از جاذبه های معروف طارم چهارطاقی یا آتشکده الزین است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سلطانیه
بی شک نام سلطانیه که به گوش می رسد ما را به گنبد خشتی فیروزه ای می برد که به همین نام شهرت دارد؛ اما سلطانیه فقط گنبد نیست بلکه تاریخی پر فراز و نشیب در قلب آن می تپد. درواقع سلطانیه اصالت تمدن ایرانی، اسلامی و فرهنگی ایران‌زمین را به تصویر کشیده است. سلطانیه با وسعت حدود ۱۵۶ هکتاری اش از شمال به طارم علیا از شرق به حومه ابهر، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان خدابنده و از غرب به شهر زنجان منتهی می‌شود. رودخانه زنجان رود از شمال مرکز سلطانیه سرچشمه می گیرد و به طرف زنجان جاری می شود.
براساس منابع تاریخی بنای این شهر در دورة ایلخانان مغول برپا شده که مورد توجه پادشاه مغول، اولجایتو یا همان سلطان محمد خدابنده قرار گرفت و به دستور آن پایتخت جدیدی برای امپراتوری بزرگ بنا شد. از نام های سلطانیه ” قورآلان” است که توسط مغولان نام گذاری شده و هم اکنون هم روستایی به همین نام در نزدیکی سلطانیه وجود دارد که یادآور آن دوران است. سلطانیه از توابع قزوین بوده است و در آن زمان به نام های شهرویاژ، شهرویاز و شهرویان خوانده می شده.
سلطانیه با جاذبه های گردشگری بی نظیری که دارد به قلب تپنده گردشگری زنجان به شهرت رسیده. از مهم ترین جاذبه های این شهر می توان به دژ شاهی، حمام سالار و تپه نور اشاره کرد.
جاذبه های گردشگری استان زنجان
استان زنجان با اینکه تاریخ غنی دارد اما کمتر کسی از جاذبه های گردشگری آن با خبر است و نمی داند چه آثار تاریخی و طبیعی بی نظیری در این استان نهفته است.
گنبد سلطانیه
یکی از جاذبه های خاص و منحصر به فرد که از شاهکارهای معماری اسلامی است گنبد سلطانیه زنجان می باشد. این گنبد غول پیکر به دستور الجایتو یا سلطان محمد خدا بنده که فرمانروایی بزرگ ایلخانیان بوده ، ساخته شد و در نهایت در همین خاک آرمید. سال ساخت این بنا به سال‌های ۷۰۴ تا ۷۱۲ قمری بر می گردد. اولین چیزی که در مشاهده این بنا نظر گردشگران را جلب می کند بزرگی حیرت آور گنبد و کاشی کاری های فیروزه ای بنا است. طبقه هم کف و اول گنبد سلطانیه مستطیل شکل است اما طبقه دوم و سوم با اضلاع های ۱۷ متری به شکل هشت ظلعی درآمده . آوازه عظمت این گنبد فیروزه ای به حدی است که بعد از کلیسای سانتا ماریای ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه به سومین گنبد بزرگ جهان شهرت دارد. این گنبد به دلیل جداره ۶۰ سانتی متری که دارد لغب اولین گنبد دوجداره جهان را از آن خود کرده. گنبد سلطانیه شامل بخش های مختلفی نظیر تربت خانه، سردابه و گنبدخانه می باشد که هر کدام در نوع خود شاهکاری بی نظیر هستند. تعداد پله های بکار رفته در گنبد سلطانیه ۱۱۰ پله است که به حروف ابجد به نام علی (ع) بر می گردد. در ساخت این نگین فیروزه ای از آجر و مخلوطی از گچ و آهک استفاده شده. کاشی های معرق کاری که آیات قرانی را نمایش می دهند از مهم ترین تزئینات این گنبد است. از مهم ترین و هوشمندانه ترین جذابیت این گنبد نورگیری های بی نظیر آن است که در گذشته به‌عنوان ساعت آفتابی استفاده می شده مثلا زمانی که نور از سوراخ اصلی گنبد به داخل می تابد یعنی زمان اذان ظهر فرا رسیده و همچنین نوری که از پنجره های بزرگ می تابد بیانگر ساعت و نوری که از پنجره های کوچک به داخل می تابد نشان دهنده دقیقه بوده است. جذابیت های ویژه گنبد سلطانه موجب شده در سال ۱۳۸۴ شمسی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد.
معبد داش کسن
یکی از جاذبه های تاریخی زنجان معبد داش کسن است که از دوره ایلخانی در محوطه تاریخی روستای ویر به جای مانده و به عنوان شاخص ترین آثار معماری صخره ای در ایران به حساب می آید. داش کسن در زبان آذری به معنای سنگ تراش است. این معبد سنگ تراشی شده تلفیقی ماهرانه از سبک معماری ایرانی و چینی را به نمایش گذاشته که با دیدن نقش برجسته اژدها شما را تا چین می کشاند. معبد داش کسن در محوطه ای مستطیلی شکل با ایوان های زیبا در زمان ساسانیان به عنوان پرستشگاه پیروان آئین مهر پرستی سنگ تراشی شده. مهم ترین جاذبه معبد داش کسن نقش برجسته دو اژدهای متقارن است که در دوران ایلخانی به سنگ تراشی های مجموعه افزوده شده. سنگ برجسته اژدها در مستطیلی با طول ۵ متر و عرض ۱٫۵ متر با تقارنی چشم گیر خود نمایی می کند و در کنار آن نقش محراب زیبایی دیده می شود که از یک هنرمند چینی با نقوش اسلیمی و پیچک به یادگار مانده. در قسمت غرب و شرق معبد سه طاقچه با مقرنس های ظریف و نقوش اسلیمی در دل صخره دیده می شود که متاثر از اوضاع اجتماعی ایران در قرن هشتم است. ویژگی منحصر به فرد این معبد استفاده از فلز برای سنگ تراشی است که از پیشرفته ترین فناوری بهره گرفته شده.
موزه رختشورخانه (موزه مردم شناسی زنجان)
یکی از خاص ترین و تماشایی ترین جاذبه های دیدنی زنجان موزه رختشورخانه است که اهمیت مردم زنجان به پاکیزگی را به نمایش گذاشته. در گذشته های دور زنان زنجان برای شست و شوی لباس و ظروف هایشان به لب رودخانه می رفتند تا اینکه در زمان قاجار از قنات، انشعابی زده شد و محلی سرپوشیده با پوششی طاق دار بر روی ستون و حوضچه های مخصوص برای آسایش و امنیت زنان بنا شد. اکنون این رختشورخانه به موزه مردم شناسی زنجان تبدیل شده که با قرار دادن مجسمه های مومی زنان در حال کار و همچنین استفاده از ابزار آلات ساده، شیوه زندگی و آداب و رسوم مردمان آن زمان را به نمایش گذاشته.
قلعه بهستان و دودکش جن
از جاذبه های وهم انگیز و پر از حرف و حدیث زنجان قلعه تاریخی بهستان است که در شهرستان ماه نشان در نزدیکی رود قزل اوزن قرار گرفته. این قلعه تاریخی با دودکش های عجیبی که دارد شما را به دنیای ماورایی یعنی اجنه ها می برد. قلعه بهستان به دلیل ظاهر عجیبش باعث خلق داستان های خیالی شده است که دهن به دهن بین مردم محلی چرخیده. این بنای قارچی شکل هرچند که ترسناک به نظر می رسد اما در آن هیچ خبری از جن و پری نیست. درواقع ظاهر اسرارآمیز قلعه بهستان از بازی خارق العاده باد و خاک حاصل شده که بر اثر فرسایش مناره‌های بلند و نازکی از رسوبات و سنگ‌های چند لایه ای پدید آمده. این دودکش های جادویی در اصطلاح زمین شناسی «هودو» نامیده می‌شود. این قلعه چند طبقه که دیواره هایش با هودو های بلند با خاک های فشرده به وجود آمده به نام کهن دژ و قلعه دیو شهرت دارد که جنبه دفاعی و هم محلی برای ذخیره آذوقه مردم بوده است. در ساخت قلعه بهستان هم عوامل طبیعی نقش داشته و هم اینکه در دل کوه ۶۴ اتاق با محراب های زیبا حفر شده و سپس با دالان و راه پله ها به هم وصل شده اند. طبق کشفیاتی که از دل قلعه انجام شده محققان معتقدند قدمت این قلعه به دوران مادها می رسد که سفالینه های به دست آمده مربوط به قرن ۵ تا ۷ هجری سندی بر این ادعاست. سیستم لوله کشی این بنا یکی از ویژگی های منحصر به فرد این قلعه تاریخی به حساب می آید.
موزه باستان شناسی و مردان نمکی
یکی از جذاب ترین جاذبه های زنجان موزه مردان نمکی است که بی شک هیچ گردشگری بدون بازدید از این مجموعه با ارزش باستان شناسی زنجان را ترک نمی کند. این موزه در عمارت ذوالفقاری از بناهای به جای مانده دوره قاجار قرار گرفته که به بخش پیش از تاریخ، بخش تاریخی و بخش تاریخ اسلام تقسیم شده. در هر کدام از بخش‌های موزه، اشیای مربوط به آن تاریخ نظیرتپه نور سلطانیه، کاسه‌های سفالین، خمره ذخیره آرد، سرپیکان و شمشیرهای ساده، کاشی ستاره‌ای و زرین فام و ظروف مسی قلم‌زنی است نگه داشته شده. از ویژگی های منحصر به فرد این موزه وجود شش مومیایی مربوط به پیش از تاریخ است که حین استخراج نمک از معدن چهر آباد استان زنجان در زمستان سال ۱۳۷۲ کشف شده و در سال ۱۳۸۶ موزه موقت مومیایی ¬ها در این عمارت پایه گذاری شد تا اینکه در سال ۱۳۸۸ اولین موزه باستانشناسی استان زنجان افتتاح گردید. این بنا در تاریخ ۲۵ اسفند سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۵۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
از مردان نمکی مومیایی های سالمی به جای مانده که حتی لباس ها و مو و ریش آن ها دیده می شود. قدمت دو مرد نمکی به ۱۷۰۰ سال یعنی دوره اواخر اشکانی و اوایل ساسانی و ۳ مرد نمکی دیگر به ۲۳۰۰ سال پیش یعنی دوره هخامنشی بر می گردد. یکی از خاص ترین این مومیایی ها جوانی ۱۶ ساله با قد ۱۷۵ سانتی متر است که از تمام مومیایی ها سالم و کامل تر است و با حلقه های نقره در گوش و همراه با لباس و کفش چرمی در پایش به نمایش گذاشته شده است.
تپه های آلا داغ لار
مسحور کننده ترین جاذبه استان زنجان تپه های تماشایی آلا داغ لار است که به دلیل رنگ بندی های جذابش به شهرت رسیده. این تپه های شگفت انگیز درشهر ماهنشان در مسیر اتوبان میانه به زنجان قرار دارند. در زبان ترکی آلا به معنای رنگارنگ و داغ به معنی کوه می باشد. این کوه های عظیم جثه رنگارنگ ۷۰ کیلومتری با ارتفاع ۳۳۰۰ متر از سطح دریا به جاذبه ای حیرت انگیز تبدیل شده. به وجود آمدن این تپه های اسرار آمیز به ۱۵ میلیون سال پیش باز می گردد که به دلیل وجود املاح و مواد معدنی و رسوبات مختلف رنگ های متنوعی را نظیر رنگ قهوه‌ای، سبز، قرمز، زرد، نارنجی و سفید پدید آورده است مثلا وجود مس با رنگ سبز نشان داده شده. تماشای این کوه های رنگا رنگ مرزی برای خواب و بیداری نگذاشته و هر بیننده ای را به سرزمین عجایب می برد. کوه و تپه‌های رسی آلا‌داغ‌لار زیبایی خود را به رخ کوه‌های رنگی مشابه خود در پِینتد دیزرتز استرالیا و آمریکا می کشد و با آن ها در زیبایی رقابت می کند.
غار کتله خور
یکی از عجیب‌ترین جاذبهای های دیدنی استان زنجان غار کتله خور است که در جنوب خدابنده قرار گرفته. این غار شگفت انگیز ۷ طبقه، در سال ۱۳۳۱ توسط گروهی از غار نوردان ۳ طبقه آن کشف و به ثبت رسید. نام این غار مسحور کننده به زبان ترکی کتله به معنی پستی و بلندی و ناهمواری های داخل غار و خور به معنی راحتی و آسانی است غار کتله خور با قندیل های رنگی مخروطی زیبایش چشم گردشگران زیادی را به خود خیره کرده. طبق کشفیات و فسیل هایی که در این غار هزار نقش و نگار پیدا شده قدمت آن به ۱۲۰ میلیون سال قبل برمی گردد که بر اثر مرور زمان و تغییرات طبیعی و همچنین حفاری هایی که در آن صورت گرفته شکل آن دگرگونی زیادی پیدا کرده. تماشای این غار هر بیننده ای را یاد غار علی صدر همدان می اندازد که این تفکر دور از ذهن هم نیست چراکه با هم همسن هستند و مربوط به یک دوره تاریخی می باشند اما غار کتله خور برخلاف غار علیصدر که آبی است به دلیل نفوذ کردن آب به طبقات پایین تر کاملا خشک شده و نکته جالب توجه این است که در فاصله ۱۰۰ متری هم قرار دارند.
یکی دیگر از دلایل شکوهمند بودن این غار نسبت به غار علیصدر وجود قندیل های شفاف و آهکی چند میلیون ساله است که تماشای استالاکتیت های گل کلمی آن گردشگران را بر سر ذوق می آورد. در این غار با گذشتن از دهلیز ۴۰۰۰ متری به یک دالان بزرگ ۹۵۰ متری می رسید که پس از عبور یک سربالایی وارد تالاری بزرگی با چکیده ها و ستون های زیبا می شوید. اشیاء خارق العاده ای از قندیل های آهکی به وجود آمده که جذابیت این غار را چندین برابر کرده. این بخش از غار به دلیل شباهت تجمع آهک ها به اشیا به همان نام شهرت گرفته اند مثلا تالار عروسی، میدان شیر خوابیده، میدان پنج شیر، میدان بیستون، میدان چهل ستون، پای فیل، تونل قندیلی، اتاق عقد، میدان شمع، که از همه معروف و جالب تر بخش استالاگمیت های عروس و داماد است.
درواقع غار کتله خور به سه بخش ورزشی، تفریحی و فرهنگی تقسیم شده است که بخش ورزشی آن فقط مخصوص غارنوردان و صخره نوردان است و گردشگران می توانند از بخش تفریحی آن که ۲ کیلومتر مسیر راحت و مستقیم دارد لذت ببرند. بخش فرهنگی غار در قسمت جنوبی قرار دارد که دارای یک دالان است که در آن مراسم مختلفی برگزار می شود. شاید برایتان جالب باشد بدانید انتهای این غار به غار علیصدر وصل می شود.
صنایع دستی استان زنجان
صنایع دستی در استان زنجان نشانگر فرهنگ و تمدن مردمان مهمان نواز این دیار است که با دستان هنرمندشان آثاری را خلق می کنند که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
ملیله کاری
یکی از زیباترین و با اصالت ترین صنایع دستی های استان زنجان ملیله کاری است که با ظرافت خاصی که دارد این هنر را بومی این خاک تبدیل کرده. ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی انحصاری دست زنجانی ها بود اما در زمان رضا خان هنرمندانی به شهرهای تهران و اصفهان مهاجرت کردند و موجب رونق این هنر پرزرق و برق در سایر نقاط کشور شدند. هرچند که ملیله کاری در استان های دیگر هم یافت می شود اما استفاده از مواد اولیه و ظرافت نقوش ملیله های زنجان منحصر به فرد است. استفاده از مفتول های نقره و به ندرت طلا ارزش این هنر را چندین برابر کرده. درواقع ملیله کاری مفتول ها و نوارهای ظریفی است که با نقوش سنتی زیبا در کنار هم قرار گرفته اند. ملیله کاری در دوران سلجوقی رشد چشم گیری داشته و در دوران صفوی به اوج شکوفایی رسیده.
مواد اصلي ملیله کاری مفتولهای ظریف نقره، مس یا طلا است و همچنین مواد فرعي آن شامل موم ، زغال ، موادپاك كننده ، لحيم، بوره، تنه كار می باشد. این هنر بیشتر برای زیبایی در ساخت انواع زیور آلات، سرويس‌هاي چاي‌خوري و شربت‌خوري، شکلات خوری، جعبه جواهرات، گلدان، شمعدان و دسته چاقو مورد استفاده قرار می گیرد. شاید برایتان جالب باشد بدانید ملیله کاری در سال ۱۳۸۷ مهر اصالت را از یونسکو دریافت کرده.
چاروق دوزی
درواقع چاروق پاپوش و پای افزاری ظریف سنتی است که با مهارت دستان هنرمندان زنجان بافته شده. این نوع پاپوش زنانه بوده و استفاده از آن بیشتر جنبه تشریفاتی دارد. در زبان محلی زنجان به لهجه ترکی چاروق را چارخ تلفظ می کنند. چاروق با طرح ها و نقوش انتزاعی و اصیل زیبایش قدمتش به دوره ساسانی می رسد که در دوره صفوی تزئینات این هنر به اوج و شکوفایی رسیده.
چاروق در گذشته از چرم ساخته می شده و پشت بسته و بدون پاشنه بوده اما اکنون به شکل نعلین و پانه دار ساخته می‌شود و فقط کف آن از چرم و رویه آن از نخهای ابریشمی رنگارنگ و سیم گلابتون بافته و تزئین می‌شود. چاروق ها را می توان از روی بافت های زیبا رویه و منگوله های گل مانند رنگی بر روی پنجه شناخت که آن را از دیگر پاپوش ها متمایز کرده است. چاروق ها معمولا به شکل های مختلف چون پشت باز و پشت بسته، توری،کنفی، پرده بند و تمام چرم تولید می شود.
چاقوسازی
وقتی حرف از صنایع دستی زنجان باشد ناخودآگاه هرگردشگری به فکر چاقوهای برنده و تیز زنجان می افتد چرا که این صنعت نامش با زنجان عجین شده. درواقع آوازه زنجان در صنعت چاقو سازی به دلیل ساخت چاقوهایی با ظرافت، متنوع، متناسب، مستحکم با قدرت برش بالا و همچنین آبکاری الکتریکی تیغه های آن است که این چاقوها را از دیگر چاقو ها متمایز کرده است.
براساس متون تاریخی پیشینه این صنعت در زنجان به حدود قرن دهم هجری می رسد. که در آن زمان کارگاه های مختلف اسلحه سازی، چاقو، شمشیر و قَمه سازی دایر بوده است. قدیمی‌ترین چاقو در این منطقه متعلق به ۴۲۰۰ ق.م است که تیغه آن ازجنس سنگ چخماق و دسته ای از جنس عاج درست شده است.
اصلی ترین مواد اولیه چاقوسازی آهن برای تیغه و شاخ گوزن، صدف، چوب، فیبر و یا عاج در ساخت دسته استفاده می شود که هنرمندان این صنعت با چکش، پٌتک، قیچی و کوره چاقوهای بی نظیری را خلق می کنند. شاید برایتان جاب باشد بدانید چاقو¬سازان زنجان نام خود را بر روی تیغه‌ی چاقو حک می¬ کنند. هنرمندان چاقوساز برای تزئینات دسته چاقو از ملیله، جواهر، عاج و صدف استفاده می کنند.
فرش و گلیم
فرش و گلیم هنر اصلی کشور عزیزمان ایران است که بافت و تنوع طرح های آن در استان های مختلف رنگ و رویی خاص دارد. بافت این هنر اصیل ذهن و روحیات خالقش را به تصویر می کشد. قدمت بالای فرش بافی در استان زنجان قدرتی به این اثر داده که مردمان زبردست این دیار از این هنر به عنوان منبع درآمد حساب می کنند. بیشترین طرح هایی که در فرش های زنجان به کار می رود ریز ماهی و ماهی درهم و نقشه قلتوق و بیجار و افشار است که مهر اصالتی براین هنر می زند. گلیم در استان زنجان با طرح های هندسی زیبا بیشتر جنبه کاربردی دارد و بیشتر در تولید انواع خورجین، رختخواب پیچ، جل اسب، نمكدان و قاشق‌دان استفاده می شود.
آداب و رسوم مردم زنجان
مراسم ازدواج
مراسم عروسی در زنجان مفصل و با شور و حال خاصی برگزار می شود. این مراسم به مدت سه شبانه روز به طول می انجامد که به زبان زنجانی «شيريني ايچ ماخ» خوانده می شود. مردان در مراسم عروسی برای شادی بیشتر مراسم کشتی را ترتیب می دهند و به زورآزمایی می پردازند. در شب دوم مراسم حنابندان برگزار می شود که به زبان محلی به نام «حنا ياخدي» معروف است. عروس در شب سوم راهی خانه داماد می شود که به این شب «گلين چيخارتما» گفته می شود.
سیاه‌پوشی در محرم
از مراسم های ویژه استان زنجان سوگواری و سیاه پوشی در ماه محرم است. مردمان زنجان به محض آغاز محرم از کوچک تا بزرگ و زن تا مرد همه سیاه می پوشند حتی فقرایی که در خیابان می بینید. رنگ سیاه تمام زنجان را پوشش می دهد و مردم با نذوراتی چون آب دادن، شربت دادن، سقایی، پختن آش امام زین‌العابدین (ع) حاجت می طلبند و برای فاتحه و آمرزش امواتشان خرما، حلوا، آش و سمنو و غیره.. خیرات می کنند. در مساجد و حسینیه های محله ها شور حسینی برپا است که با برگذاری مراسم های سینه زنی، تعزیه خوانی و قرات زیارت عاشورا محرم را پرشور تر می کنند. علاوه بر نذورات و سوگواری انجام امور عام‌المنفعه از دیگر عادات و رسوم زنجانی‌ها در ماه محرم است که مردمان مومن و خیر زنجان با تهیه غذا و پوشاک برای افراد نیازمند، آزاد کردن زندانی و کمک به همسایگان می باشد که آن ها بر این عقیده هستند که خیر و برکت وارد زندگیشان می شود و خدا دستشان را در روزهای تنگ می گیرد.
سوغات استان زنجان
از مهم ترین سوغاتی های استان زنجان صنایع دستی های زیبا و منحصر به فردش است که ریشه در فرهنگ این خاک دارد. از مهم ترین آن ها می توان به ملیله کاری، چاروق دوزی، چاقو سازی و قالی بافی آن اشاره کرد که بهترین یادگاری از استان زنجان است. غیر از صنایع دستی می توان خوراکی های خوشمزه و دارو های گیاهی استان زنجان را به یادگار برد.
نان اردک
یکی از سوغاتی های محبوب زنجان نان سنتی اردک است. این نان خوش طعم در کارگاه های شیرینی پزی زنجان پخت می شود . برای درست کردن نان اردک خمیری از آرد نان بربری، تخم‌مرغ، شیر، شکر، بکینگ پودر و روغن را به دست می آورند و پس از استراحت خمیر در روغن سرخ می کنند. این نان ساده طرفداران زیادی دارد و در وعده های غذایی بسیار مقوی است.
شیرینی شستی
بی شک هر گردشگری که پا به زنجان می گذارد شیرینی شستی را برای سوغاتی فراموش نمی کند. این شیرینی خوشمزه با طعم و مزه دلچسبش طرفداران زیادی دارد و به دلیل اینکه با انگشت شست شکل می گیرد به این نام معروف شده. شیرینی شستی حفره های خوشمزه ای دارد که با مربا، عسل، شیره انگور یا خرما پر شده اند. مغز های پسته و بادام بر روی شستی طعم بی نظیری را به وجود آورده که مزه اش تا مدت ها در ذهن می ماند. از مواد اصلی این شیرینی می توان به مواد مقوی چون آرد شیرینی، آرد برنج، روغن جامد یا کره طبیعی، زرده ی تخم مرغ، مربا یا عسل، پودر هل و پودر قند اشاره کرد.
سبزیجات کوهی
استان زنجان به دلیل قرار گیری در ناحیه کوهستانی دارای گیاهان خودرویی است که در آشپزی مورد استفاده قرار می گیرند و بعضی از آن ها مانند گیاه غاز یاغی در درمان بیماری ها ی پوستی، تصفیه خون، تنظیم ترشحات غدد داخلی ماثر است. همین طور پیاز کوهی (والک) در روستاها و دامنه کوه های زنجان به وفور یافت می شود که از آن در سالاد و آش استفاده می شود.
محصولا کشاورزی
از بهترین سوغاتی های استان زنجان محصولات کشاورزی آن است که به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب دارای کیفیت و مرغوبیت بالایی هستند. گردشگران می توانند بهترین برنج و زیتون خود را از شهر طارم استان زنجان خریداری کنند. از دیگر محصولات با کیفیت زنجان می توان به گردو و بادام های پوست نازک آن اشاره کرد که شهرت زیادی دارند.