کردستان
با شنیدن نام استان کردستان چگونه می توان یاد کوه های سر به فلک کشیده، رشادت غیورانه مردمانش، طبیعت بکر و سرسبزش نیوفتاد. سزمینی که با تمام قدمتش جولانگاه حوادث بسیاری بوده، در این مطلب با زیبایی های این سرزمین کوهستانی بیشتر آشنا می شویم.
استان کردستان یکی از استان های غرب ایران به مرکزیت شهر سنندج است. این استان کوهستانی در دامنه ها و دشت های رشته کوه زاگرس میانی قرار گرفته است. استان کردستان ۱٫۶۰۳٫۰۱۱ نفر جمعیت دارد که ۶۶درصد شهری و ۳۴درصد را جمعیت روستایی تشکیل می دهد. پس از آخرین تقسیمات کشوری این استان دارای ده شهرستان به نام های؛ بانه، بیجار، سقز، سنندج، قروه، مریوان، دیواندره، کامیاران، سروآباد و دهگلان است
کردستان سرزمین سردی است که مردمانش دلی گرم دارند و میزبانی شان زبانزد خاص و عام است. اكثریت ساكنان این استان، كرد زبان هستند كه به لهجه های مختلف صحبت می كنند. درباره زبان كردی مردم شناسان بر این باور هستند كه زبان كردی یكی از زبان های گروه هند و اروپایی و ایرانی است .
استان کردستان یکی از غنی ترین استان های کشور از نظر موسیقی است. گروه های مختلف موسیقی در استان فعالیت دارند و وجود اساتید موسیقی در تهران و شهرهای بزرگ کشور که برخاسته از استان کردستان می باشند و همچنین ساخت سازهای موسیقی به علت پیشرفت صنایع چوبی و نازک‌کاری در کنار استعداد موجود موسیقی در این استان؛ کردستان را به مهد موسیقی کشور تبدیل نموده است.
رود های پرآب و منحصر به فرد کردستان مشهور هستند که با توجه به وضع طبیعی منطقه دارای مشخصات خاصی هستند مانند پایین بودن بستر رودخانه از سطح زمین های مجاوره، افزایش آب در فصل بهار، غیر قابل استفاده برای قایقرانی
دیدنی های کردستان کم نیست؛ چشمه ی باباگرگر، منطقه ی حفاظت شده ی بدر و پریشان، پل فرهاد آباد، آبشار سنگین آباد، غار و صخره های تاریخی فرهادتاش، دریاچه ی سراب کوثر، تپه های باستانی، مسجد دارالاحسان، دشت قروه، کوه پنجه علی، کوه حسین بک، حمام قصلان در قروه، روستای پالنگان کامیاران، دشت کامیاران، دشت امیرآباد و چشمه ی آب معدنی گواز کامیاران، آبشار گویله در مسیر مریوان به سقز، کوه آوالان، رود سیروان و بسیاری تپه ها، کوه ها و اماکن مذهبی در این استان هستند که می توانند به مذاق گردشگران مختلف خوش بیایند.
تاریخچه:
تاریخ کردستان به زمان مادها برمی گردد که با نام های پارسوا یا پرسوا در کتیبه های آشوری و اورارتویی ثبت شده است. پارسوا نام منطقه ای بود در شهرستان سنندج که زیستگاه قدیم اقوام پارس بشمار می آمد.
كردها یكی از مشهورترین نژاد آریایی ها هستند كه از حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح از شرق به ایران وارد شده و به شمال غربی و مشرق دریاچه ارومیه مهاجرت نموده اند و محققان در آریایی بودن آن ها شكی ندارند. کرد ها علاوه بر ایران کنونی در بخش های دیگری از خاورمیانه (ترکیه، عراق، سوریه) و قفقاز نیز زندگی می‌کنند که البته تمام مناطق کردنشین از آغاز شکل‌گیری ایران بزرگ (که سرزمین فعلی ایران بخشی کوچک از آن است) تا واقعه جنگ چالدران، یکی از ایالات مهم ایران بوده است.منطقه بزرگ کردستان از سال ۶۱۲ قبل از میلاد تا قرن ۱۵ پس از میلاد یعنی چیزی در حدود ۲۰۰۰ سال بخشی جدا نشدنی از ایران بود.
همچنین واژه ”کورد” در اصل از طرف یکجانشینان به طوائف و اجتماعاتی که کوچرو بودند اطلاق می شده است. واژه کردستان می تواند از دگرگون شدن واژه پارس یا پارت به وجود آمده باشد (pars-purs-kurs) هنوز هم کردهای استان های کردستان و کرمانشاه واژه کردستان را به صورت کورسان تلفظ می کنند. در تاریخ اولین اشاره به کردستان در زمان سلطان سنجر سلجوقی و به نواحی سنندج و کرمانشاه بوده است.
جغرافیا:
کردستان سرسبز از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و بخشی از زنجان، از جنوب به کرمانشاه و از غرب به عراق می‌رسد.این استان شامل ۲۳۰ کیلومتر مرز خاکی مشترک با کشور عراق است. از لحاظ جغرافیای طبیعی استان کردستان منطقه ای کوهستانی می باشد و این پهنه جغرافیایی شامل دشت های مرتفع و دره های گسترده است. کردستان با دریا فاصله اش زیاد است، اما از طریق دره های عمیق در هم تنیده، به آب های آزاد جهان در جنوب و دریاچه های شمالی نظیر دریای خزر و دریاچه ارومیه راه دارد. سرچشمه بسیاری از رودخانه های بزرگ در کوه های کردستان واقع شده اند.
آب و هوا:
این استان کوهستانی آب وهوای مدیترانه ای دارد. بارندگی در فصل بهار، آب وهوای خنک و معتدل در تابستان و بارش برف سنگین در زمستان به دلیل همین توده های هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای است. بیشترین میزان بارندگی مربوط به شهرهای مریوان و بانه است. میزان رطوبت و بارش های مناسب باعث ایجاد جنگل های انبوه بلوط و گونه های مختلف درختان جنگلی شده است. آب وهوای منحصر به فرد کردستان باعث مهاجرت انواع پرندگان به این استان شده است، همچنین به دلیل هوای کوهستانی آن، دامنه ی کوه ها برای پرورش زنبور عسل مناسب می باشد. البته در این اواخر گرم شدن زمین و تغییرات آب وهوایی بر روی آب وهوای کردستان نیز تأثیر گذاشته است. فصل های بهار و تابستان با میانگین دمای ۲۲ تا ۲۵ درجه‌ی سانتی‌گراد زمان مناسبی برای سفر به شهرهای این استان است. با این حال دوستداران طبیعت برفی همیشه می توانند در زمستان به شهرهای کردستان سفر کنند.
شهر سنندج
شهر سنندج در دشت قشلاق منطقه کوهستانی زاگرس در جنوب استان کردستان واقع شده و در ارتفاع ۱۴۵۰ تا ۱۵۳۸ متری از سطح دریا قرار دارد. آب و هوای این شهر سرد و نیمه خشک است.
نام سنندج دگرگون شده نام سینه دژ است و علت نامگذاری این شهر قرار گرفتن در مرکز کوه های آبیدر و رشته کوه زاگرس می باشد. در زمان صفویه دژی در سنندج بنا شد و آبادانی از همان زمان در این منطقه آغاز و در زمان قاجار به اوج خود رسید وجود مسجدهای بی‌شمار در شهر باعث شده سنندج به شهر مساجد یا مناره‌ها مشهور شود و به علت تپه های بی شمار این شهر به شهر هزار تپه نیز معروف است. همچنین در سال ۱۳۹۸ توسط سازمان یونسکو به عنوان “شهر خلاق موسیقی” ثبت شد.
این شهر از سمت غرب به کوه آبیدر، از سمت شمال به کوه شیخ معروف، از سمت جنوب به کوه سراج الدین، محدود شده است. ساکنان سنندج کرد زبان هستند و با لهجه کردی اردلانی سخن می گویند. دین مردم سنندج اسلام و بیشتر آن ها پیرو مذهب تسنن از شاخه شافعی و درصدی نیز پیرو مذهب تشیع هستند. اقلیت های مذهبی دیگر نیز در این شهر سکونت دارند.
شهرستان سنندج دارای چهار بخش کلاترزان، مرکزی، سیروان و حسین آباد، دو شهر و ۱۲ دهستان است.سد مخزنی وحدت یا قشلاق در ده کیلومتری شمال شهر بر رودخانه قشلاق احداث شده و موجب پدید آمدن دریاچه وحدت شده است که آب آشامیدنی اهالی سنندج را تأمین می کند.
نیروگاه، مجتمع پتروشیمی، صنایع نساجی، کفاشی، چرم سازی، کاغذسازی، تولیدات شیمیایی، تولیدات برق و الکترونیک، تولید فلز، تولیدات کانی غیرفلزی، فرآورده های غذایی و داروسازی از جمله صنایع شهرستان سنندج هستند البته معادن بسیاریی نیز وجود دارد که به علت مرغوبیت جنبه ی صادراتی دارند. مردم سنندج علاوه بر کارهای صنعتی به کشاورزی و دامپروری مشغول هستند. مراسم عرفانی دراویش در این شهر نیز یکی دیگر از جاذبه های گردشگری این استان به حساب می آید.
به طور کلی ابنیه تاریخی، مساجد و عمارات، بازار قدیمی، صنایع دستی، فرش های بسیار ظریف و تک پود با گره متقارن که به قالی سنه معروف است، لباس محلی ، موسیقی سنتی، رقص های محلی، صنایع چوبی نفیس با شهرت و اعتبار جهانی در کنار طبیعت زیبا از جاذبه های گردشگری این شهر به شمار می رود.
مسجد جامع سنندج (باقی‌مانده از دوران قاجار)، مجموعه پارک تفریحی آبیدر با چندین باغ و یک سینمای رو باز تابستانی، بازار سنندج که در قرن یازدم هجری ساخته شده، خانه‌ی کرد یا عمارت آصف که اکنون موزه‌ی مردم‌شناسی است و در زمان صفویه ساخته شده و در دوره‌های بعد کامل شده است، چهارباغ و عمارت خسروآباد، عمارت وکیل که قسمت‌هایی از آن در دوران زندیه و بخش‌های دیگر در زمان قاجاریه ساخته شده است، عمارت مشیردیوان، حمام خان، امامزاده هاجرخاتون، امامزاده پیر عمر، امامزاده پیرمحمد که بالای تپه‌ی قبرستان قدیمی شهر واقع شده است، عمارت مشیر، عمارت امجد‌الاشراف، دریا‌چه‌ی پشت سد قشلاق، دشت دهگلان، روستای نگل (در مسیر سنندج به مریوان)، روستای صلوات‌آباد، کوه کوچسار، کوه شیخ معروف، کوه مسجد میرزا، کوه ملا کاوه، کوه چرخ لان، کوه سراج‌الدین و پل قشلاق تنها برخی از دیدنی‌های این شهر تاریخی را تشکیل می‌دهند.
شهر های مهم استان سنندج:
بانه
مریوان
سقز
بیجار
بانه:
همگان بانه را یه جنگل های بلوط و بازار های مرزی اش می شناسند. نام شهر از کلمه کردی بان به معنای بام گرفته شده که به ارتفاعات و موقعیت بانه اشاره می کند. ارتفاع ۱۵۵۴ متری شهر از سطح دریا و چشم‌انداز بلندی های پیرامون آن موجب شده است که مردم اطراف برای رسیدن به شهر مسیر زیادی را به طرف سربالایی طی کنند.
شهرستان بانه در دامنه ی شمالی رشته کوه های زاگرس، ۲۰ کیلومتری نوار مرزی ایران با عراق و جنوب غربی سقز و جنوب شرقی سردشت قرار گرفته است. همین، هم مرزی با کشور عراق موجب رونق گرفتن صادرات و واردات این شهرستان مرزی با کشورعراق شده است.
بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ این شهر با جمعیت ۸۵٬۱۹۰ بعد از شهرهای سنندج، سقز و مریوان چهارمین شهر بزرگ استان کردستان محسوب و ۱۰۹ شهر ایران است. شهر بانه و بعضی از آبادی های اطراف آن در دوران جنگ ایران و عراق توسط هواپیماهای عراقی بمباران شیمیایی شد.
آب و هوای بانه به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع بسیار سرد است، گردشگران حتی در سفرهای تابستانه ی خود به این شهر باید لباس گرم به همراه داشته باشند. زبان مردم بانه کردی سورانی با لهجه سلیمانیه ای می باشد و مطابق با لهجه شهر سلیمانیه در عراق است. مذهب مردم بانه مسلمان و اهل سنت و جماعت و پیرو مذهب امام شافعی هستند.
بازارهای بانه یکی از دلایل اصلی سفر به این شهر مرزی است، چون از قدیم الایام به ارزان بودن معروف بوده اند. جنس ها مستقیم از عراق وارد می شوند و نیاز به پرداخت گمرکی چندانی ندارند که به همین علت قیمت اقلام در بازار های این شهر ارزان است. بانه را شهر خرید لوازم صوتی و تصویری می دانند؛ همچنین شهر کولرهای گازی که با قیمتی کمتر از شهرهای بزرگ، قابل خرید است.
ولی نکته ای که در خرید از این بازارها باید به آن توجه کرد این است که جنس های چینی بازار بانه را قرق کرده اند و به سختی می توان جنس اصل را پیدا کرد. اما برخی آنقدر به این جنس ها علاقه مندند که حتی اگر خودشان هم نتوانند به این شهر سفر کنند از بانه جنس ها را سفارش می دهند. مهم هم نیست ساکن شمال ایران باشند یا جنوب.
عاشقان خرید از این شهر معتقدند که معمولا اجناس در مقایسه با شهرهای بزرگ دو تا سه میلیون ارزان تر است، هرچند هر ارزانی ای هم بی حکمت نیست و باید از اصل بودن جنس ها و داشتن گارانتی مطمئن شد. بیشتر بازارهای بانه در نیمه شمالی شهر قرار گرفته است. تعدادی از پاساژهای بانه از این قرارند: مجتمع فرهنگی تجاری بهشت بانه، بزرگترین مجتمع تجاری بانه است. در طبقه زیر زمین و همکف لوازم خانگی، آرایشی و تزئینی می فروشند و طبقه ۱ و ۲ لباس.
پاساژ خدری، قدیمی ترین پاساژ بانه است. این پاساژ محل عرضه لوازم آرایشی و لوازم خانگی خارجی است. پاساژ خدری جدید، لباس فروشی های زیادی دارد. پاساژ خدری ۲ نیز در پشت پاساژ خدری قدیم قرار گرفته. در اینجا کفش و لوازم خانگی را به صورت عمده می فروشند. در طبقه همکف و یک عمده فروشی های کفش و طبقه زیر آن لوازم خانگی عرضه می شود.
سیتی سنتر در ورودی بانه و بلوار سقز واقع شده. طبقه زیرزمین و همکف پاساژ سیتی سنتر لوازم آرایشی و خانگی می‌فروشند و طبقه ۱ و ۲ مخصوص فروش پوشاک به صورت عمده و تک فروشی است.
پاساژ باران در نیمه جنوبی شهر، بعد از پل، قرار گرفته و بازار پارچه های رنگارنگ و پارچه چادری است.
پاساژ شهرداری، مرکز فروش اصلی کولر گازی و LCD است.
در پاساژ نور اجناسی مثل رو تختی، آرایشی ، پوشاک و کیف و کفش عرضه می شود.
پاساژ زاگرس بیشتر دارای فروشگاههای پوشاک است.
در پاساژ آرابابا، کیف به صورت عمده فروخته می شود.
اگرچه نباید انتظار داشته باشید هر کدام از این پاساژها مختص فروش یک نوع خاص از کالا باشد. در بازارهای این شهر همه چیز درهم است.
علاوه بر بازار ها، بانه دیدنی های بسیار دارد : دشت ها و جنگل ها، غار سنگی حسین کوهکن که مردی با همین نام آن را ساخته است، غار شوی، کوه آربا با، پارک های کوهستانی دوکا نان و پیرمراد، روستای هفتاش، روستای شوی، روستای مامال، روستای سبدلو، روستای نژو، روستای نجنه علیا و انواع مراکز خرید و پاساژها و… بسیاری مکان ها و جاذبه های دیگر را می توان در سفر به این شهر بازدید کرد.
کوه های سرسبز و بلند بانه از جاذبه های گردشگری این شهرند. دوزین و بابوس از جمله این کوه ها هستند، به علاوه کوه آربابا که بانه در دامنه هایش قرار گرفته و نماد شهر است. در این منطقه همچنین زیارتگاه پیرمراد، چه بین خود بانه ای ها و چه بین مسافران بانه طرفدار زیاد دارد.
بانه، شهر چشمه سارهاست و پارک دکانان، منطقه سورین، روستای بویین، چشمه آب گرم سالوک و دریاچه طبیعی الوت از جمله قشنگترین جاذبه های آن است.دیکی دیگر از مناطق دیدنی بانه سد بانه است. در ۱۰ کیلومتری بانه به طرف سقز، دریاچه سد بانه، یکی از قشنگ ترین جاها برای گذران روز است. پوشش جنگلی اطراف دریاچه و بکر بودن آن، زیبایی اش را دوچندان می کند.
مریوان:
یکی از سربلندترین شهرهای کردستان، مریوان است. این شهر که در مسیر تیسفون به تخت سلیمان قرار داشته است، در زمان اشکانیان و ساسانیان مرکز توجه بسیار بوده و امروزه هم یکی از شهرهای مهم استان کردستان است. شهری نام آور که علاوه بر تاریخ غنی و سربلند، زادگاه بزرگان بی شماری نیز بوده است. شهرستان مریوان در کردستان که امروزه در لیست هفت شهر گردشگری ایران قرار گرفته است، جاذبه های گردشگری خیره کننده ای دارد و به دلیل همین جاذبه های روح انگیز به یکی از شهر های توریستی ایران مبدل گشته است.
البته این نکته را نیز نمی توان فراموش کرد که مریوان از سال ۱۳۹۴ به بعد یکی از بهترین مناطق هفتگانه ی توریستی و گردشگری ایران با پتانسیل های بسیار زیادی از جمله امکانات تجاری شناخته شده است. این شهرستان مرزی که در ۱۳۰ کیلومتری سنندج قرار گرفته، از شمال به شهرستان سقز، از شرق و جنوب شرقی به شهرستان سنندج، از جنوب به بخش نوسود از شهرستان پاوه و از غرب و شمال غربی به کشورعراق محدود است.
جمعیت کل شهرستان به ۱۹۵٬۲۶۳ نفر، جمعیت نقاط شهری ۱۵۱٬۱۸۸ نفر و جمعیت نقاط روستایی ۴۴٬۰۷۴ نفر می باشد؛ که سومین شهرستان استان کردستان به شمار می رود. این شهرستان سربلند به ۳ شهر، ۳ بخش، ۶ دهستان و ۱۷۶ آبادی، با ۱۵۱ آبادی دارای سکنه و ۲۵ آبادی خالی از سکنه تقسیم بندی شده است.
در مورد وجه تسمیه نام این شهر روایت های مختلفی وجود دارد از جمله این که مریوان زمانی محل تولید محصولات جنگلی مانند کتیرا و گز درختی بوده و مردمانی از اهل مرو برای تجارت و خرید این محصولات به منطقه می آمده‌اند و بعد در همین جا ساکن شده اند و نام مرویان روی این شهر گذاشته شده و به مرور زمان تغییر کرده است. برخی نیز می‌گویند وجود مرغابی های دریاچه ی زریوار باعث شده شهر را مراویان یا جای مرغابی بخوانند. مراوی در زبان کردی به مرغابی گفته می شود. البته در متون قدیمی مریوان را مهروان متشکل از دو واژه مهر و وان به معنی جایگاه مهر نوشته اند و به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. در متون تاریخی بسیاری از مریوان در کنار شخصیت های تاریخی مهم و تاثیرگذار باستانی همچون؛ سارگون که پادشاه آشور بود، نام برده شده است.
مریوان همراه خواستگاه مردمانی بزرگ در تاریخ بوده است که حتی در زمان جنگ تحمیلی با عراق نیز رشادت های بی نظیری از خود نشان دادند. منطقه مریوان شدیداً تحت تأثیر جریان های مدیترانه ای که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه می آید، قرار دارد. به علت کوهستانی بودن منطقه و برخورد این جریان ها با کوه های زاگرس باران و برف زیادی ایجاد می شود. میزان بارندگی در مریوان سبب شده تمامی منطقه پوشیده از پوشش گیاهی غنی و متنوع باشد. این بارندگی ها بر جریان روزها نیز بی تاثیر نبوده و در پیوند با سرزمین سر سبز مریوان و پوشش گیاهی آن مناظری دلپذیر و بدیع پدیدآورده است.
برخی جاذبه های دیدنی شهر عبارتند از: دریاچه ی زریوار که بزرگ ترین دریاچه ی آب شیرین کشور است، مجتمع پارک ساحلی زریوار، دشت بیلو، بازارچه ی مرزی مریوان، منطقه ی تفریحی قمچیان، روستای کانی سانان، قلعه ی ایمام یا قلعه ی مریوان، پل تاریخی گاران، کوه چهل چشمه، تفرجگاه ملاقوبی، جنگل های مریوان، اورامانات تخت، روستای درکی، کوه کانی چرمه، کوه سناسره، کوه میانه، کوه پیازه، سنگ نوشته ی اورامانات، کوه تخت، اماکن مذهبی و…
سقز
سقز شهرستانی است که بر روی دو تپه ی گسترده قرار گرفته است، همچنین رود سرپوشیده بسیار زیبایی به نام ولی‌خان از میان این دو تپه می گذرد که موجب اعجاب انگیزی بیشتر منطقه می شود.
پستی و بلندی های داخل شهر و چشم‌انداز رودخانه سیمینه رود، که از کنار این شهر می گذرد، از ویژگی های دیدنی آن است. سقز در شمال‌غربی سنندج و در فاصلهٔ ۱۹۸ کیلومتری آن واقع است و از شمال به شهرستان بوکان، از شرق به شهرستان دیواندره، از جنوب به شهرستان مریوان و از غرب به شهرستان بانه محدود است. هنچنین ایت شهرستان از جنوب با کشور عراق هم مرز است.
نام امروزی سقز از نام قوم سکا به یادگار مانده است، که در روزگار مادها فراوان به مرزهای ایران می تاختند. البته برخی دیگر معتقدند که واژه سقز برگرفته از نام «سیاکسار» یکی از پادشاهان مادی است که یونانیان او را «سیاکس» خوانده اند.
طبق آمار شهرستان سقز پس از سنندج، دومین شهر پرجمعیت استان کردستان است. طبق این آمار، جمعیت شهر برابر با ۱۳۹٬۷۳۸ تن بوده است. این شهرستان دارای مردمانی فرهنگ دوست است تا جایی که هر ساله چندین جشنواره مانند جشنواره موسیقی کردی و جشنواره کردی به صورت ثابت در این شهرستان برگزار می‌شود.
مردم سقز پیرو دین اسلام و اهل سنت هستند. همچنین در گذشته عده ای یهودی ساکن سقز بوده اما آنان یا مهاجرت کرده یا مسلمان شده و ماندگار شده اند. مردم قدیمی و روستاهای نزدیک سقز به زبان کردی سورانی سخن می گویند؛ و برخی نیز به زبان کردی با لهجه تیلکوه ای تکلم می کنند.
سقز زمستان هایی بسیار سردی دارد و براساس داده های سازمان هواشناسی، یکی از سردترین نقاط شهری ایران لقب گرفته است. بازار در سقز به دلیل مرزی بودن این شهر نقش محوری دارد. بازار سقز از چند بازار کوچک دیگر تشکیل شده که براساس کالاهای عرضه شده و فروشندگان تقسیم بندی شده اند. از میان این بازارها می‌توان به بازار بالا که محل عرضه کالاهای لوکس است، همچنین بازار پایین که محل عرضه کالاهای سنتی مانند پارچه، لوازم عروسی و اقلام کشاورزی است اشاره کرد.
شهرستان سقز دارای آثار تاریخی با اهمیتی است که متاسفانه بیشتر آنها در طول زمان براثر بلایای طبیعی و هجوم اقوام مجاور و ویران کردن آن ها در زیر خاک مدفون مانده اند. قلعه کاخ دژ باستانی زیویه و قلعه قپلانتو از آثار تاریخی و با ارزش این شهرستان است که بر اعتبار و اهمیت آثار تاریخی این منطقه افزوده است.
غار کرفتو، مسجد شیخ مظهر، تکیه بابا شیخ، شهر بازی پاپتوس، آرامگاه حاج حکیم نیلوفری، رودخانه ي سقز، دریاچه ی سد شهید کاظمی، مسجد شیخ حسن مولانا، قرآن تاریخی شیخ حسن مولانا، مسجد دومناره، حمام حاج صالح، قلعه ی باستانی زیویه، بازار مرزی بسطام، روستای تاریخی ترجان، منطقه ی حفاظت شده ی عبدالرزاق برخی از مهم ترین دیدنی های شهر هستند که گردشگران را به سقز دعوت می‌کنند. پیست اسکی سقز هم برای کسانی که سفرهای زمستانی و برفی را ترجیح می دهند، مکان تفریحی مناسبی است. البته به علت کوهستانی بودن منطقه باید در فصل سرما و بارندگی از باز بودن و ایمن بودن جاده های منتهی به سقز اطمینان حاصل کنید.
بیجار
شهرستان بیجار ، قدمت بیجار به پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد و همسایگی با زنجان و آذربایجان غربی باعث شده بیشتر مردم بیجار به زبان ترکی سخن بگویند. البته زبان اصلی این شهرستان زبان کردی سورانی با لهجه گروسی است. در بسیاری از منابع تاریخی از بیجار به عنوان بیجار گروس یاد می شود، گروس ولایتی به مرکزیت بیجار بود که تا قبل از تقسیم بندی استانی در دوره پهلوی اول وجود داشت و طایفه ی بزرگ گروس در آن سکنی گزیده بودند.
مورد اطمینان ترین ریشه یابی نام شهر بیجار، برگرفته از درختان بید فراوان در منطقه بوده که آن جا بیدزار نام داشته است. در زبان کردی به بید (بی) و به زار (جار) گفته می شود، می توان گفت بیجار دگرگون شده کلمه بیدزار است.
همچنین بیجار منطقه ای است کوهستانی با آب و هوایی سرد و خشک است که در راستای رشته کوه های غرب ایران قرار گرفته است. شهر بیجار به بام ایران شهرت دارد چرا که ۱۹۴۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و ۷۷۰ متر از تهران و ۴۲۵ متر از سنندج بلندتر است. این شهر بعد از شهر کرد در رتبه دومین شهر بلند ایران لقب گرفته است.
قالیبافی در این شهر سابقه ی دور و درازی دارد به طوری که بیجار به عنوان یکی از متقدمین صنعت فرش بافی در ایران به حساب می آید. تعداد زیادی از قالی های قدیمی کردستان که اکنون در موزه های بزرگ فرش در داخل و خارج کشور نگهداری می گردند از قالی های بافت بیجار هستند. گیاهان دارویی بیجار از شهرت جهانی بر خوردار است اما شرایط صادرات آن به خارج از کشور که می توانست باعث درآمدزایی و اشتغال افراد زیادی در این شهرستان باشد ، متاسفانه هنوز مهیا نشده است.
مهاجرت از بیجار بزرگ ترین معضل این شهر می باشد که به دلیل نبود امکانات و شغل است، بی توجهی به شهر بیجار باعث آمار بالای مهاجرت مردم این شهر به پایتخت و شهرهای دیگر شده و به دنبال این موضوع کم شدن جمعیت شهر و حتی شهرستان بیجار هم یکی از دلایلی است که دولت و بخش خصوصی به سرمایه گذاری در آن توجهی نمی کند، بر طبق آمارهای مختلف از حدود ۱۰ سال پیش، بیش از ۳۰ هزار نفر از این شهر به دیگر نقاط ایران کوچ کرده اند.
رود سیروان، دشت بیجار، برج آجری اوشقون بابا، چشمه آب تلخ، قلعه قمچقای، منطقه ی حفاظت‌شده‌ی بیجار، برجی ینگی ارخ، برج اوچ گنبدخان، پل گل قشلاق، پل صلوات آباد، پل قجور، امامزاده عقیل، تپه سراب گرگین، تپه چغا، تپه قلعه، تپه قبا سرخ، مسجد خسروآباد گروس، قلعه قدیمی، قلعه بانو، امامزاده حمزه عرب، مقبره‌ی صاحبه خاتون، مقبره سید مسیب سید شکر، حمام یاسوکند، امامزاده خضر، چال تپه، چهارباغ گروس، بازار سنتی بیجار، پیست اسکی نسار و روستاهای کوچک و بزرگ بسیار این منطقه، از عوامل شهرت این شهر هستند.
دیدنی های کردستان:
آب و هوای منحصر به فرد، طبیعت کوهستانی، چشم انداز های بی نظیر، بازارهای مرزی، مردمان خونگرم و فرهنگ غنی باعث می شود که هرساله کردستان میزبان گردشگران خارجی و داخلی بسیاری باشد.
در ادامه به مهم ترین جاذبه های گردشگریی که در سفر به این خطه سرسبز باید حتما از آن ها بازدید کنید اشاره می شود
مسجد جامع سنندج، مجموعه تفریحی فرهنگی آبیدر، عمارت آصف، دریاچه زریوار، اورامانات، عمارت خسرو آباد، روستای پالنگان کامیاران، بازارهای کردستان، آبشار گویله، غار کرفتو
مسجد جامع سنندج
یکی از نمونه های برجسته معماری دوره قاجار مسجد جامع سنندج است، که دستور ساخت آن توسط حاکم وقت سنندج صادر شده است. این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی سنندج نگینی درخشان در این شهر است که به تنهایی می تواند دلیل خوبی برای جذب گردشگران علاقه مند به سبک معماری گذشته ی ایران و کردستان باشد.
این مسجد توسط حاکم وقت سنندج در آن زمان یعنی فردی به نام “امان الله خان اردلان” و با نظارت مستقیم فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. بر اساس کتیبه های یافت شده در این محل، تاریخ ساخت مسجد بین سال های ۱۲۲۶ تا ۱۲۳۲ هجری قمری می باشد.
مسجد جامع سنندج که تحت عنوان مسجد دارالاحسان و به عنوان قلب مذهبی سنندج هم شناحته می شود. از ویژگی های بارز ساخت این مسجد، استفاده کردن از بهترین مصالح ساختمانی در ساخت آن و تزئیناتی زیبا همچون کاشی کاری های برجسته آن است که علاوه بر نقش تزئینی، نقش عایق رطوبت را نیز ایفا می کنند. علاوه بر کاشی کاری، گچ بری، مقرنس کاری و حجاری نیز در ساخت مسجد استفاده شده است که مسجد را به یکی از نمونه های معماری برتر کشور مبدل کرده است.
در توصیف زیبایی های معماری مسجد می توان به چوب های تزیینی به کار رفته در پنجره های حجره ها به صورت فخر و مدین اشاره کرد که جلوه ی زیبایی به آنها داده است. در کنار تمام اینها کاشی هفت رنگ به کار رفته در تزئین نمای ایوان های مسجد که دارای طرح هایی به شکل گل و بوته و اسلیمی به صورت ترنج و نیم ترنج است و کاشی هایی با طرح های هندسی به صورت ستاره های هشت پر ایرانی و یا گل های هندسی جلای دیگری دارد.
شبستان مسجد همراه با ۲۴ ستون سنگی در چهار ردیف شش تایی صف کشیده اند مانند باغی پر از درختانی از جنس سنگ می باشد که شاخه و برگشان در اسمان به هم گره خورده است. این شبستان مملو از هنر زیبای مقرنس کاری است. مقرنس کاری هایی که با کاشی کاری زیبایی آن تکمیل شده . نقش های حکاکی شده بر پایه ستون ها واقعا جای تفکر دارد. بدنه ستون های سنگی به طرز بی نظیری با طرح هایی به شکل طناب کنده کاری شده است. بر پایه ستون ها طرح گل و بوته نقش بسته و در بخش بالایی آن ها آیات سوره های مختلف قرآن به شکلی انتخاب شده است که به طرز عجیبی با هم تناسب دارد.
مسجد جامع سنندج در ارتفاع بیشتری نسبت به سایر بناهای اطراف خود ساخته شده است و همین امر باعث شده که گلدسته های آن از خیلی از مناطق اطراف کاملا مشخص باشد. این تفاسیر تنها توصیف ذره ای از زیبایی های مسجد جامع سنندج می باشد. در مورد چنین بنایی آنچه بر قلم جاری می شود هرگز نمی تواند تمام واقعیت را در ذهن خواننده به تصویر بکشد و تا مشاهده از نزدیک صورت نگیرد عمق زیبایی بنا درک نمی شود.
عمارت خسرو آباد
عمارت خسرو آباد سنندج، بنایی است که در نوع خود بی نظیر و مرکز.حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است. با اینکه این عمارت گاهی به عنوان مقر حکومتی، سیاسی و نظامی استفاده می شد، اما بیشتر به عنوان محلی برای انجام مراسم های تشریفاتی و استقبال از شاهان کاربرد داشت.
در اطراف عمارت، چهار خیابان وجود داشته که در واقع فضای اطراف عمارت را به چهار باغ سرسبز و مملو از درخت تبدیل می کرد. چهار خندق نیز در این محوطه وجود داشته است. امروزه تنها بخش های کوچکی از این چهار خیابان و درختان زیبای آن بر جای مانده است.
بخش اصلی عمارت خسرو آباد، یک قصر سلطنتی با ورودی ستون دار است که در غرب مجموعه قرار گرفته است. در ضلع شرقی نیز می توانید غلام گردش ها و یک ایوان ستون‌دار را مشاهده نمایید. از بخش های دیگر عمارت می توان به حمام، اتاق خدمه و دربانان که به قاپچیان شهرت داشتند، آشپزخانه و اصطبل اشاره کرد.
از دیگر بخش های جالب عمارت وجود یک حوض و فواره در طبقه‌ی سوم آن است. آب این حوض از قنات های موجود در کوه آبیدر تأمین می‌شود و تا ارتفاع دو متر آب را به سمت بالا و نزدیک به سقف پرتاب می کند.در ورودی چوبی عمارت که به سبک و سیاق دروازه های قلعه‌های حکومتی ساخته شده نیز بسیار زیبا و خیره کننده است. این در از چهار قطعه‌ی بزرگ درخت گردو ساخته شده است.
عمارت خسروآباد کتیبه ای دارد که اسم فتحعلی شاه قاجار و والی کردستان امان الله خان و تاریخ ۱۲۲۳ هجری قمری بر روی آن حک شده است. عمارت خسروآباد شاخص ترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان مورد استفاده قرار می گرفت. تزئینات معماری این بنا شامل گچبری ، آجركاری ، ارسی های زیبا و حوض چلیپا شكل داخل عمارت است .
عمارت خسرو آباد در بلوار خسرو آباد (شبلی) شهر سنندج واقع شده است.
با وجود اینکه سالیان زیادی از زندگی افراد ساکن در این عمارت می گذرد و این مجموعه سال هاست که در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار دارد، اما امروزه نیز حضور مسافران و گردشگران و بومیان که برای گردش و تفریح در ایام تعطیل به این مجموعه سر می‌زنند، عمارت خسرو آباد را به مکانی سرشار از روح و زندگی تبدیل کرده است.خوشبختانه برای دین این مجموعه تاریخی نیازی به پرداخت هیچ گونه هزینه ای ندارید.
عمارت آصف سنندج
یکی دیگر از بناهای تاریخی سنندج که البته نماد فرهنگ و هنر و اصالت و هویت مردم کرد نیز می باشد عمارت آصف است که از آن به عنوان خانه ی کُرد نیز یاد می شود.
عمارت آصف در مساحتی بالغ بر ۴۵۰۰ متر مربع ساخته شده است، این خانه شامل سردر ورودی به شکل نیم هشتی، تالار تشریفات، ایوان ستون‌دار، ارسی، یک رشته قنات، حمام خصوصی، حیاط مرکزی، حیاط مستخدمین و رواق می شود. معماری زیبا و هنرمندانه ی ایرانی را که با تزییناتی چشم نواز همراه شده اند، می توان در جای‌جای عمارت مشاهده کرد.
در گذشته به فردی به نام آصف خان دیوان، ملقب به میرزا علی نقی کردستانی (میرزا علی نقی خان لشکر نویس) تعلق داشته و نامش را هم به همین سبب گذاشته اند. جالب است بدانید که معماری ۳ دوره‌ی مختلف صفوی، قاجاری و پهلوی را همزمان می‌توان در این بنا دید؛ چراکه بخش های مختلف آن در طول زمان و در دوره های مختلف تکمیل شده اند.
این بنا اخیرا به موزه مردم شناسی مناطق کردنشین تغییر کاربری داده است. خانه کرد موزه ی مردم شناسی اقوام کرد و البته بزرگترین موزه ی مردم شناسی در ایران است که یک قوم خاص (قوم کرد) را معرفی می کند. در این خانه می توان با جنبه های مختلفی از زندگی مردم کرد اشنا شد و از تماشای خود خانه و آنچه در آن قرار دارد کمال لذت را برد.
در داخل عمارت آصف حمام کوچکی قرار دارد که یکی از زیباترین حمام های غرب کشور ایران محسوب می شود که تقریبا در زمان قاجاریه بنا شده است. شیوه ی ساخت آن از نوع معماری اصفهانی است و تنها مورد استفاده ی شخصی خانواده ی اصف بوده است. تزئیناتی که در ستون ها و سرستون های آن به کار رفته واقعا تماشایی و فوق العاده زیباست. علاوه بر این بنا دارای یک سردر هشتی و دالان ورودی و چهار حیاط به نام های حیاط اصلی یا بیرونی، حیاط اندرونی یا داخلی، حیاط مطبخ یا آشپزخانه و حیاط مستخدمین می باشد.
خانه آصف شامل بخش های مختلفی از جمله نگارخانه و حیاط ورودی، حمام، غرفه های زندگی شهری، مکتب خانه، قلاب بافی، زیورآلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد و عکس های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ، زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد است. ساعت بازدید از موزه ی مردم شناسی (خانه کرد) سنندج همه روزه از ۹ صبح تا ۱ ظهر و ۴ بعد از ظهر تا ۸ شب است. این موزه تنها در روزهای تعطیلات رسمی کشور تعطیل می باشد و در سایر روزها آماده ی بازدید عموم مردم و گردشگران خواهد بود.
برای دسترسی به خانه آصف از مسیر بازار قدیمی که گذر کنید به محل قدیمی سرتپوله خواهید رسید و درست اول خیابان امام به خانه زیبایی بر می خورید که با نام عمارت آصف خان وزیری شناخته می شود.
دریاچه زریوار
مریوان با برخورداری از مناطق جنگلی، مرز رسمی باشماق و دریاچه زریوار، روحیه شاد و مهمان پذیر مردم و به علت همجواری با منطقه طبیعت گردی اورامان به یکی از نقاط مورد هدف گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده است.
یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی مریوان دریاچه مشهور و چشم نواز زریوار است. این دریاچه در بین اهالی کرد زبان با نام دریاچه زریبار شناخته می شود.
نام اصلی این دریاچه در گذشته “زیراوبار” بوده است که با گذشت زمان به “زریبار” و “زریوار” تغیییر یافته است. این نام یادگاریست از دوران باستان و زبان پهلوی، که مردم این منطقه قبل از اسلام به آن تکلم می کردند. زری به معنی دریاچه و پسوند “وار” به معنی کنار می باشد که در کنار هم به معنی کنار دریاچه به کار می روند.
دریاچه ای که یکی از بزرگترین دریاچه های آب شیرین ایران به شمار می آید و دور تا دور آن با کوه هایی زیبا از درختان و مراتع احاطه شده است که جلوه ای منحصر به فرد به این دریاچه می دهند. طول این دریاچه ۵ و عرض آن ۱٫۶ کیلومتر و عمق آن به طور متوسط در حدود ۳ متر است و همین موضوع باعث تسهیل قایقرانی روی این دریاچه شده است.
دریاچه زریوار را کوه هایی بلند با دامنه هایی سرسبز و مراتعی زیبا احاطه کرده اند. این دریاچه در میان دره ای عمیق و طولانی قرار گرفته است و کوه های بلند آن را نیز جنگل های بلوط در بر گرفته اند.
آب دریاچه زریوار از چشمه های جوشانی که در کف آن قرار دارد و همچنین از آب باران و برف، تامین می شود و هیچ رودخانه ای به آن نمی ریزد. این تالاب به دلیل شرایط مناسبی که دارد پذیرای گیاهان و حیوانات مختلفی ا ست و فعالیت های پرنده نگری و ماهیگیری در آن رونق دارد.
هوای این منطقه در فصول بهار و تابستان بسیار معتدل و دلچسب و در پاییز و زمستان سرد و خشک می باشد. در بیشتر زمستان ها به دلیل سرد بودن هوا و همچنین شیرین بودن آب دریاچه، اکثر سطح این دریاچه یخ می بندند. شاید برای دوستداران طبیعت برفی، سفر به این منطقه در فصل زمستان هم دل انگیز باشد.
یکی از شگفتی ها و زیبایی های بی پایان دریاچه زریوار، جزیره های کوچکی است که در میان آب وجود دارد. قایق سواری با قایق های پدالی در میان این جزایر و در هوای مطبوع بهار و تابستان می تواند لذت بی شماری را برای شما به ارمغان آورد.
قایق رانی، گلایدرسواری و ماهیگیری از جمله تفریحات رایج در این دریاچه است و وجود امکاناتی مثل پارکینگ مناسب، هتل ۴ ستاره زریوار در کنار دریاچه، امکانات چادر زدن در کنار دریاچه، رستوران هایی با غذاهای متنوع و مهم تر از همه امنیت، باعث شده است که این منطقه به یک قطب مهم گردشگری در کردستان تبدیل شود.
از جمله آبزیان موجود در دریاچه می توان عروس ماهی، سیاه ماهی معمولی و خالدار، ماهی کپور و یک نوع میگوی غول پیکر را نام برد که باعث رواج ماهیگیری در این منطقه شده است. اردک سرحنایی و سرسبز، بوتیمار بزرگ و کوچک، انواع چنگر، پرستوهای دریایی، کاکایی‌ها، حواصیل خاکستری، خوتکا، لک لک های مهاجر و پرندگان شکاری همچون سنقر تالابی و دلیچه از جمله پرنده هایی هستند که می‌توانید با کمک ابزار مناسب پرنده نگری و کمی صبر و حوصله به تماشای آن ها بنشینید.
در سفر به این منطقه باید مراقب اطراف خود بر روی زمین هم باشید. چراکه پستاندارانی همچون گربه محشی، گراز، خوک، روباه، خرگوش و شغال نیز در حال تماشای شما هستند.
اورامانت
اورامانات یا هورامان، اورامان، هورامان تخت و اورامانت تخت نام های فقط یک منطقه از کردستان هستند که به دلیل گویش های متفاوت افراد محلی و همچنین گویش های متفاوت کردی با نام های مختلف شناخته شده است. اما همه ی این اسامی معنایی جز خانه، جایگاه و سرزمین خورشید ندارند.
دهکده اورمان در جنوب شرقی مریوان در بخش اورامان شهرستان سروستان به فاصله ۷۵ کیلومتری مریوان قرار دارد. منطقه شگفت‌انگیز اورامانات در دل کوهستان های ایران واقع شده است. رودخانه های سیروان و لیله از منطقه اورمانات عبور می کنند.
اورامان در دره ای با شیب تند روبروی کوه تخت جای گرفته است و این دلیلی دیگر برای نامیدن این منطقه به اورامانات تخت می‌باشد البته عده ای دیگر از مردم باور متفاوتی دارند، مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیه ای اورامان یاد می کرده اند.
منطقه رویایی اورمانات پله های به سوی بهشت را برای شما تداعی می کند. خانه های دهکده جذاب اورمانات از سنگ و اغلب با خشکه و بصورت پلکانی ساخته شده اند. جالب است بدانید که این روستا به روستای هزار ماسوله نیز شهرت دارد. حیاط یک خانه پشت بام خانه ای دیگر است.
اورامان دارای طبیعت چشم نواز و زیبایی است. آب‌وهوای کوهستانی منطقه و طبیعت خاص آن سبب می شود که دیدن زیبایی های اورامان در هر فصلی از سال دلپذیر باشد. اما طبیعی است که اردیبهشت را باید از سایر زمان ها جدا کرد، چراکه زیبایی های رویایی اورامان در اردیبهشت دوچندان می شود و تصویری که این ماه از فصل بهار در اورامان دیده می شود، باورنکردنی و رویایی است. شاید برای توصیف این تصویر رویایی و چشم‌انداز طبیعی فقط عنوان تکه‌ای از بهشت را به کار برد.
درختان بلوط، پسته وحشی، گردو و انجیر از پوشش‌های گیاهی درختی این منطقه و گیاهان ریواس، کنگر، ترشکه و …نیز از پوشش های گیاهی دارویی این منطقه اند. دهستان اورامانات است که در دل کوه های سر به فلک کشیده زاگرس و در جوار رودخانه ی سیروان قرار دارد و هر ساله به خصوص در مراسم پیرشالیار، بازدیدکنندگان بسیاری دارد.
اهالی اورامان در این مراسم با لباس های کردی خاصی حاضر می شوند و موسیقی‌های عرفانی و مراسمات خاص پختن آش و… را برگزار می‌کنند. گفته شده پیر شالیار یکی از بزرگان منطقه اورامان بوده که به ترویج اسلام در این منطقه مشغول بوده است و مردم برای بزرگداشت وی هر ساله دو مراسم در دو فصل سال برگزار می‌کنند. آنچه در این مراسم نظرها را به خود جلب می‌کند، آداب و رسومی است که در این بزرگداشت به چشم می خورد. در این آداب و رسوم، ریشه هایی از باورهای زرتشتی و باستانی دیده می شود که نشان از قدمت تاریخی اورامان و ماندن رسوم خاص باستانی این منطقه در اذهان تاریخی مردم دارد. این مراسم شامل ذبح دام قربانی، دف زنی، نوعی رقص، خوردن آش، و شب نشینی و خواندن شعر و دعا است.
رودخانه سیروان که طولانی ترین رودخانه کردستان است در جنوب غربی جريان دارد، پس از دريافت آب های بخش های جنوب غربی، غرب و مركز استان مانند قشلاق، گاوه‌رود و گردلان تبدیل به سیروان می شود. بخش عمده اين رودخانه در شهرستان سروآباد و منطقه باستانی اورامان جريان دارد و سپس در خاک عراق پس از پيوستن به رودخانه دياله، وارد رود بزرگ دجله می گردد.
حواشی اين رود بسيار زيبا و بستر و كناره‌های آن زيستگاه انواع پرندگان و ماهيانی است كه از لحاظ بهره برداری تفريحی و توريستی بسيار کاربردی هستند. بهترين مسير و چشم‌انداز برای ديدن عظمت و زيبایی سيروان فاصله بين روستاهای اسپريز تا هجيج است كه به علت قرارگيری جاده شنی در راستای رودخانه دارای ايستگاه های مهم و باارزش بصری فوق العاده برای فراغت، عكاسی و تصويربرداری است. اين رودخانه به علت خروشان بودن، محل تمرين و مسابقات قايقرانان داخلی و خارجی نیز هست.
برای رفتن به اورامان از تهران و با خودروی شخصی می توان با طی کردن مسیر ۶۶۰ کیلومتری و عبور از شهرهای ساوه، همدان و سنندج به سروآباد و سپس به اورامان رسید. از طریق پرواز هم از تهران می توان به سنندج رفت و در آنجا از خودروهای مختلف در دسترس استفاده کرد. این منطقه بکر و رویایی در سال های اخیر بر حجم گردشگران خارجی افزوده شده است، بیشتر گردشگران خارجی این منطقه از کشورهای اسپانیا و آلمان به اورامان سفر کرده اند.
مجموعه تفریحی فرهنگی آبیدر
یکی از چشم اندازهای زیبای سنندج مجموعه تفریحی آبیدر است که در غرب سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه كوه آبیدر قرار گرفته است . آبیدر به معنای مکانی است که از آن آب بسیاری جاری می‌شود و به دلیل حضور چشمه های بسیاری که در این کوه قرار دارند، آن را آبیدر نامیده اند.
این مجموعه شامل چندین باغ و چشمه است. یكی از بزرگ ترین باغ های این مجموعه باغ امیریه می باشد كه بزرگ ترین سینمای رو باز (تابستانه) كشور در این باغ جای گرفته است . صدای فیلم های این سینما از طریق موج اف ام رادیو در هر مکان از پارک جنگلی آبیدر قابل دریافت است و پرده آن به گونه ای تعبیه شده که ۱۰ هزار نفر بتوانند رو به روی آن قرار گیرند. حوزه هنری کردستان ساعت ۲۱ هر شب یک فیلم را در این سینما اکران می‌کند.
اشراف کامل به شهر سنندج از فراز این پارک زیبا، چشم اندازی فوق العاده را ایجاد می‌کند و از قدیم الایام تفریحگاه محبوب مردم سنندج بوده است. در بالای قله تخت آبیدر کوچک یک جان پناه برای استفاده کوهنوردان احداث شده است و در حال حاضر تله کابینی در مسیر بین پارک کودک و قله در حال راه اندازی می باشد.
مجموعه آبیدر شامل چندین باغ، چشمه، سینمای روباز، باغ وحش، کافی شاپ و رستوران است که اسباب تفریح و استراحت مسافرین محترم را فراهم کرده است. عمارت های تاریخی خسرو آباد، آصف، وکیل و تعدادی از بناهای تاریخی مجموعه تفریحی آبیدر و کانی شفا، ماماتکه، کانی بانتا، گویزه کویر، خضر زنده (خیرزنه)، تاقه دار، هفت آسیاب، بان شلانه، کچک (سنگ) قرآن، کانی کچک و قله آبیدر از دیگر دیدنی های مجموعه تفریحی آبیدر است.
روستای پالنگان کامیاران
شبیه معجزه می ماند، روستایی که به ماسوله کردستان شهرت دارد و در بین شکاف دو کوه با قدمتی طولانی و طبیعتی بکر به وجود آمده است. در هیچ کجای ایران نمی توانید روستایی با این حجم از دیدنی های شگفت انگیز پیدا کنید از همین رو هرساله گردشگران بی شماری را از همه جای دنیا برای دیدن روستای پالنگان و مراسم های زیبای مردمانش گرد هم می آورد.
اولین چیزی که در این روستا ما را به وجد می آورد معماری بی نظیرش است که مانند ماسوله، پشت‌بام یک خانه حیاط خانه بالاتر شده. خانه ها را با چیدن سنگ روی هم ساخته اند و این تصویر ما را به یاد کلیساهای قدیمی یا به یاد دیوار چین می اندازد.
برای ساخت خانه ها، بدنه کوه تراشیده شده و بعد در آن خانه های سنگی بنا شده‌اند. مصالح به کار رفته در ساخت خانه ها، مصالحی بوم آورد و اغلب سنگ است که به روش خشکه چینی روی هم قرار گرفته اند؛ یعنی اینکه هیچ ملاطی برای چسباندن سنگ ها استفاده نشده!
چون روستا در دو طرف رودخانه ساخته شده، مردم محلی برای دسترسی به بخش های مختلف از پل های روی رودخانه استفاده می کنند که بارها و بارها خراب شده و دوباره آن ها را ساخته اند. پل اصلی داخل روستا، دوآو (دو آب)، پل ورودی قلعه پالنگان، پل تنگی ور و بقایای پل دختر به خوبی نشان می دهد که اهالی پالنگان چقدر برای ساخت پل زحمت می کشیدند.
رودخانه تنگی ور این روستا برای ماهیگیری مناسب است همین موضوع باعث شده مراکز پرورش ماهی سرد آبی این منطقه جزو بزرگترین مراکز پرورش ماهی کشور باشد. در سفر به روستای پالنگان ماهی کبابی خوشمزه و لذیذ آن را که در رستوران های کوچک کنار رودخانه سرو می‌شود را از دست ندهید.
مراسم جشن نوروز و سال نو که در اسفند برگزار می‌شود و اهالی با روشن کردن آتش، چرخاندن مشعل، پوشیدن لباس های محلی و رقص و پای کوبی به استقبال سال جدید می روند از آیین های باستانی و دیدنی این روستا است. این مراسم ها همه ساله بازدیدکنندگان زیادی را به روستا می کشاند.
کوچک‌ترها از دو روز قبل مشغول جمع‌آوری هیزم می‌شوند. آن روز به خصوص زن و مرد با مشعلی زیر پل می‌روند و بعد شنیدن شلیک تیر، هیزم هایی را که در پنج نقطه روستا گذاشته‌اند روشن می کنند.
بعد از تیر دوم مردم مشعل هایشان را آتش می زنند و با شلیک سوم از روستا بالا می روند و روی سقف خانه ها می ایستند. بعد از آن همگی بر روی خانه ها یا لب رود تنگیور کنار بزرگ ترین آتش شروع به رقص کردی می کنند. آن ها با این کار آمدن بهار و گرم شدن هوا را جشن می گیرند. در این مراسم می توانیم با انوع رقص های محلی مردم آشنا شویم یا حتی از آن ها رقص کردی یاد بگیریم.
قسمت غربی پالنگان منتهی به روستای تفین پوشیده از باغ میوه هایی مانند انار، توت فرنگی، هلو، زردآلو و انجیر است که در تابستان با سایه سار درختان پر میوه و در بهار با شکوفه های رنگارنگ، بسیار زیبا و قدم زدن در آن مثل راه رفتن در رویاست. پیشنهاد می شود از این مسیر با یک پیاده روی ۲ ساعته سری به روستای تفین هم بزنید و علاوه بر سرسبزی اش از چشم انداز زیبایش به پالنگان لذت ببرید و عکاسی کنید.
امکانات عمومی برای گردشگران شامل اقامتگاه، مغازه های کوچک و محلی، رستوران ها و قهوه خانه، عابر بانک، سرویس بهداشتی عمومی، پارکینگی با ظرفیت ۳۵۰ خودرو و پیاده راه دسترسی به شیلات می باشد.
فصل بهار به‌خصوص اردیبهشت ماه با آب و هوا مطلوب و دل انگیزش، دشت های پر از لاله های واژگون (اشک مریم) و شقایق و رودخانه‌ی پر آب تر از همیشه، بهترین زمان بازدید از روستا است. هرچند زمستان پالنگان سردسیر است و دسترسی سختی دارد، با این وجود گردشگران حرفه ای و دوستداران طبیعت، برای دیدن منظره ی کوه های برفی این زمان از سال را ترجیح می دهند.
بازارهای کردستان
بازار سنندج: در سفر به کردستان حتما سری به بازار قدیمی شهر سنندج بزنید زیرا از جمله جاذبه های گردشگری کردستان است. اینجا شاید کمی شبیه به نقش جهان اصفهان باشد. زیرا که مانند آن پلانی مستطیل شکل دارد و در دوران صفویه ایجاد شده است. امروزه به دلیل خیابان کشی هایی که در وسط این بازار صورت گرفته، بازار به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده است.
بازارهای بانه: شهر بانه دارای بازارهای متعددی است که در آنها انواع مختلف کالاها با برندهای مطرح خارجی و قیمتی بسیار کمتر از بازارهای سایر نقاط کشور به فروش می‌رسند و همین موضوع مسافران زیادی را به این شهر می کشاند. در این بازارها انواع لوازم خانگی و وسایل صوتی و تصویری حتی کیف و کفش و پوشاک به فروش می رسد. در بانه وارادات و صاردات کالاهای خارجی از مرز عراق، بستر خوبی برای این شهر به وجود آورده است.
بازارهای محلی سقز: در گذشته مرکز تجارت شهر سقز بود. امروزه اگرچه از آن بازار با بافت قدیمی خبری نیست، اما هنوز هم می توان ردپای فرهنگ کردستان را در این منطقه یافت. همچنین در این بازار می توانید سوغاتی و وسایل مورد نیاز سفر خود را خریداری کنید.
آبشار گویله
آبشار گویله در ۲۰ کیلومتری شهرستان مریوان در نزدیکی روستای گویله قرار دارد. این آبشار از میان جنگل های پر پوشش منطقه مرزی کردستان در محور سقز- مریوان قرار دارد و ارتفاع آن به بیش از ۵۰ متر می رسد .
آبشار گویله از کنار جاده هم قابل مشاهده است اما برای رسیدن به آن نیاز به یک کوهنوردی سبک حدود یک ساعته دارید، از کنار جاده، مسیری به سمت پائین قابل مشاهده است و مسیر پاکوب درست از همانجا شروع می شود، با دنبال کردن پاکوب ها راحت می توانید تا زیر آبشار گویله بروید و از عظمت و شکوه آن لذت ببرید.
آبشار گویله در فصل بهار به دلیل پر آب بودن از مکان های دیدنی و زیبای منطقه محسوب می شود و در برخی از روزهای فصل زمستان نیز به دلیل وجود سرمای شدید هوا و یخ زدگی آبشار، منظره بکر و چشم نوازی به وجود می آید که علاقه مندان به طبیعت، مخصوصاً کسانی که آبشارها را به هر جاذبه طبیعی دیگری ترجیح می دهند به حیرت وا می دارد.
غار کرفتو
غار کرفتو، غاری آهکی است که از دیدنی های استان کردستان است و حدود ۱۰۰ متر با سطح زمین فاصله دارد. البته برای رسیدن به این غار لازم نیست تا راه سختی را کوهپیمایی کنید چون گذر از ۱۸۰ پله می تواند شما را به آن برساند.
روی سر در یکی از اتاق های این غار، کتیبه ای وجود دارد که به زبان یونانی نوشته شده است و نوشته ی آن به این صورت است: «اینجا خانه ی هراکلس است، هر کس در آن وارد شود امن است». به همین دلیل به این غار، خانه هراکلس هم می گویند.
قسمتی از غار کرفتو دست ساز است و قسمتی از آن طبیعی است که قسمت طبیعی آن در گذشته آب فراوانی داشت. از جمله ویژگی‌های خارق العاده این غار زمستان های گرم و تابستان های خنک است.
غار کرفتو از ۴ طبقه تشکیل شده است. معماری ه شکلی است که در هر طبقه مکان هایی برای نورگیر و پنجره قرار دارد. برای رفتن به طبقه های مختلف پله هایی در دل غار وجود دارد. برای حغار بفظ امنیت، ورودی‌های غار و پنجره ها را محکم ساخته اند.
روی دیواره های غار، نگاره هایی از حیوانات مختلف و انسان هایی که روی اسب سوار شده اند، دیده می شود، نقش هایی از گوزن و حیوانات ناشناخته ی دیگری که البته خیلی از آن ها قابل دیدن نیستند. همچنین روی دیوارها، نقش هایی از حیوانات، انسان ها و گیاه ها وجود دارد. اتاق های این غار و راهروهای آن طوری هستند که به هم ربط دارند و نورگیرهایی از آن ها به بیرون وجود دارد.
این مکان به عنوان یکی از آثار شاخص وحائز اهمیت استان کردستان مورد توجه همه مردم کشور و در طول سال مورد بازدید بسیاری از علاقه‌مندان داخلی و خارجی قرار می گیرد.
صنایع دستی استان کردستان
تمامی مناطق ایران صنایع دستی منحصر به فرد خود را دارند که با نگاه کردن به آن ها تاریخ، فرهنگ و برای همه ی ما تداعی می شود. این روزها صنایع دستی جزئی ازمیراث فرهنگی است که سبک زندگی و فرهنگ بومی ساکنین هر منطقه در ساخت صنایع دستی بی تاثیر نیست. معمولا مواد اولیه ی ساخت صنایع دستی عناصر طبیعی است و راه امرار معاش بسیاری از مردمان هر منطقه می باشد.
در کردستان افراد مختلفی در روستاها و شهرها به ساخت صنایع دستی مشغول اند که با تولید صنایع دستی هم امرار معاش کرده و هم لوازم مورد نیاز زندگی خود را تامین می کنند.به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و رونق دامداری، دسترسی آسان و فراوان به مواد اولیه و سنتی زندگی کردن اکثر مردم کردستان در حال حاضر تولید صنایع دستی در این منطقه، از رونق و اعتبار خوبی برخوردار است.
برای آشنایی بیشتر با صنایع دستی این استان به تعدادی از مهم ترین آن ها اشاره ای خواهیم کرد:
قالی بافی
قالی بافی از مهم ترن صنایع دستی کردستان و به خصوص شهر بیجار و سنندج است. قالی بافی از رونق فراوانی در این منطقه برخوردار است به طوری که نام کردستان همیشه مترادف با مهم ترین قالی های دستبافت بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده است.
فرش سنندج و بیجار از شهرت جهانی برخوردارند. شهرت جهاني فرش سنندج و اعتبار آن در ميان بازارهاي جهاني سبب شده است كه در دائرة المعارف بريتانيا كه از معتبرترين دائرة المعارف هاي دنياست، واژه « سنه» را كه كردي سنندج است به نوعي قالي معروف ترجمه كرده اند.
قالی افشار، قالی سنندج، قالی بیجار و قالی بوکان، شهرت جهانی دارند و به یکی از ارزشمندترین فرش های ایران تبدیل شده است. نقوش به کار رفته در قالی های منطقه عمدتا طرح های شکسته بوده و شامل طرح ماهی درهم، ریز ماهی نقش بته ای، گل مینا، گل وکیلی و… می شود. همچنین کردها در قالی ها و گلیم های خود از رنگ های گیاهی، تركيب نقش و اصالت استفاده می کنند و این مساله کار آن ها را خاص‌تر کرده است.
گلیم بافی
این حرفه در استان کردستان از قدمتی دیرینه برخوردار است. اگر به گذشته سفر کنید می بینید که کرد‌زبان ها از گلیم برای کف پوش و تزئین خانه و یا یک زیرانداز گرم و قابل حمل استفاده می کردند. هنرمندان گلیم بافی برای تار گلیم از نخ پنبه ای و برای پود آن از نخ پشمی دولای تابیده و الوان استفاده می‌کنند.
در میان تولیدات گلیم در این منطقه، گلیم سنه و چاکدار معروفیت و شهرت بسیاری دارد که ساختاری منحنی و ظریف دارد و هر بیننده ای با دیدنش محو زیبایی آن و هنر دستان مردمان خطه کردستان می شود. در بافت آن ها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیم های دیگر به فرش‌های گره دار ایرانی شبیه است. این گلیم ها از نقش‌هایی مثل گل وکیلی، گل فرنگ، گل چایی، دست و دلبر، نقشه قفقاز، گل چینی، محرمات، نقشه موسایی، گل میرزا علی و قاب قرآن بافته می شوند.
نمد مالی
فعالیت های دامداری از دیرباز در استان کردستان رونق بسیاری داشته است و همچنین کوهستانی بودن اقلیم کردستان سبب رشد نمد مالی در منطقه شده است. زیرا تولیدات نمدی به عنوان عایقی در برابر گرما، سرما و رطوبت، پوشش مناسبی در فصول گرم و سرد سال است. برای تولید نمد عملیاتی به عنوان بافتن انجام نمی شود بلکه با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت الیاف ها در هم می روند. مواد اولیه آن پشم حلاجی شده گوسفند، رنگ های طبیعی، آب و صابون است.
الیاف فشرده این نمدها ضد‌آب و عایق دما است و تولید آن به حدود یک روز زمان نیاز دارد. گرمای حاصل از تماس بدن با نمد سبب گردش خون بهتر در آن ناحیه می شود. اگر از درد کمر و دردهای رماتیسمی رنج می برید می‌توانید از نمد برای تسکین گرفتگی عضلات نیز استفاده کنید.
موج بافی
موج به نوعی پارچه اطلاق داده می شود که با استفاده از پشم گوسفندان بافته و از آن برای تولید روانداز کرسی، رختخواب پیچ، سجاده و پتو در فصول سرد استفاده می کنند. در حال حاضر استفاده از موج در مناطق روستایی و شهری استان، رواج دارد به طوریکه سال هاست عشایر کردستان در این رشته فعالیت می کنند. همچنین کاربرد دیگر موج، زیراندازی برای ادای نماز است که همیشه پاک و منزه نگه داشته می شود و پس از انجام نماز جمع می شود.
در گذشته موج در لیست جهیزیه دختران کرد و عشایر بوده است. نقوش موج را با طرح هایی مثل ترنج دار گنبدی، برگ بیدی، چشم بلبلی، سیاه‌وسفید، چهارخانه، گل‌گله، درخت و ماهی، پروانه و محراب می بافند. هنوز هم دربازارهای سنتی کردستان چند استاد هنرمند موج باف را خواهید دید که با عشق و علاقه این هنر را در قلب و یاد همگان زنده نگه داشته اند.
کلاش بافی
کلاش گیوه ای محلی است که از الیاف طبیعی بافته می شود و در جوامع کوچ نشین، روستایی و شهرنشین مورد استفاده قرار می گیرد.. جالب است بدانید که کلاش های کردستان نه تنها در ایران بلکه در جهان هم شناخته شده است و قدمتی ۸۰۰ ساله دارد. بیشترین سهم صادرات این صنایع دستی به کردستان عراق است. سادگی ابزار کار و در دسترس بودن مواد اولیه برای تولید آن، همچنین وجود نیروی کار در دسترس، موجب رواج پیشه کلاش بافی در کردستان به ویژه در ناحیه اورامانات شده است.
مردان و زنان زیادی در شهرهایی مثل سروآباد، مریوان و اورامان به این کار مشغول‌اند. تولید رویه کلاش که بافتی ظریف دارد به عهده زن ها و زیره آن را مردها به عهده دارند و رنگ‌هایی که در این گیوه به کار می‌رود سفید، آبی و قرمز است.
گیوه چاروق
بعضی از افراد فکر می کنند که استفاده از گیوه پا با وجود تنوع بسیار در صنعت کفش منسوخ شده است اما در این استان نه تنها خبری از منسوخ شدن آن نیست بلکه در بین روستاییان و عشایر رواج خاص خودش را دارد. اما دلیل استفاده از گیوه سبکی، مقاومت، خنک، راحت و ارزان بودن آن است و روستاییان و عشایر خودشان می توانند آن را تولید کنند. گیوه چاروق یکی از صنایع دستی معروف کردستان است و رویه ای از نخ پرگ و ریسمان های پنبه‌ای دارد و انتهای آن را با لته های به هم فشرده و یا چرم در هم می‌کشند. گیوه چاروق برای فصل‌های بهار تا پاییز بهترین انتخاب برای مردمان سخت کوشی است که برای کشاورزی و دامداری باید از راه های صعب العبور بگذرند.
شال بافی
شال بافی از گذشته های دور تا به حال در کردستان رواج داشته و نکته جالب این است که شال بافته شده مخصوص مردان است. مواد اولیه این دست بافت ظریف و زیبا از پشم نوعی بز، به نام مرغز، که پشم لطیفی دارد تهیه می شود و تولید آن را زنان و مردان شهرستان های بانه، سقز، مریوان و روستاهایی مثل کماله، اورامان تخت، آرمرده و ترجان برعهده دارند. این شال با توجه به الیافش خاصیت جالبی دارد، مثلا در تابستان خنک و در زمستان گرم است و باعث دوری کردن حشرات گزنده از انسان نیز می شود.
منبت کاری
منبت کاری نیز مانند قالی و گلیم بافی از دیرباز در کردستان رواج داشته است به طوری که از پیشینه ای طولانی در این منطقه برخوردار است. درهای چوبی به جای مانده از دوره صفویه در برخی از روستاهای این استان شاهد خوبی برای قدمت منبت کاری در کردستان است. در حال حاضر نیز این هنر اصیل در استان کردستان همچنان رونق و اعتبار خود را حفظ کرده است. هم اکنون در شهر سنندج، هنرمندان چیره دستی در کارگاه های خود به این حرفه اشتغال دارند.
نازک کاری
نازک کاری یکی دیگر از انواع صنایع دستی استان کردستان است و قدمت آن به یک قرن و نیم قبل برمی گردد. هنرمندان این رشته قطعه های چوب درختانی مثل گردو و سنجد را صیقل می دهند و با روکش کردن آن طرح و نقش زیبایشان را به نمایش در‌می آورند. در حال حاضر انواع تولیدات نازک کاری و کارگاه های صنایع چوبی و سنتی به دو گروه عمده، تولیدات صرفاً تزیینی و تولیدات کاربردی تقسیم بندی می شوند. تولیدات نازک کاری چوب در این استان نظیر تخته شطرنج، جعبه آرایش، قوطی سیگار، سینی و بشقاب و … از دیرباز شهرت و معروفیت بسیاری داشته است. در حال حاضر انواع دیگری از محصولات خراطی در این استان شامل پیپ چپق، قلیان، چوب دستی، عصا و … تولید می شود که طرفداران زیادی دارد. شهر سنندج از مهم ترین مرکز‌های تولید محصولات نازک کاری چوب به حساب می آید.
ساخت ابزار و آلات موسيقی
پيشرفت ساخت صنايع دستی چوبی مانند نازک کاری به علت وجود چوب درختان جنگلی مرغوب و مردمانی با استعداد در کردستان است. البته استعداد فراوان مردمان این خطه در زمينه تعليم و يادگيري موسيقی موجب شده استان كردستان به يكی از مناطق عرضه وسايل موسيقی، به ويژه موسيقی سنتی تبديل شود كه نمونه آن ساخت دف، ديوان، تار، سه تار، ويولن، قانون و سنتور مي باشد.
آداب و رسوم مردم استان کردستان
یکی از مهم ترین جاذبه های استان کردستان، ویژگی های فرهنگی آن است که نمونه این ویژگی ها در سراسر کشور کم نظیر هستند. این ویژگی ها بیشتر در عوامل فرهنگی همانند: زبان، لباس، موسیقی، رقص، جشن ها و مراسم خاص و صنایع دستی بارزتر از سایر عوامل فرهنگی نمایان شده اند.
زبان و گویش مردم کردستان
زبان مردم کردستان کردی است. همانند زبان فارسی در مجموعه زبان های گروه هند و اروپائی قرار می گیرد و دارای قوانین خاص از لحاظ دستوری و نوشتاری است و هم اکنون در بسیاری از دانشگاه های معتبر اروپائی و خاور میانه ، ادبیات آن تدریس می شود. به علت وسعت زیاد مناطق کرد نشین، این زبان دارای لهجه های اصلی و زیر لهجه های زیادی است که این تنوع لهجه از لحاظ حجم کلمات، این زبان را غنی و وزن و لفظ آهنگین کلمات، عرصه شعر و ادبیات و موسیقی کردی را متاثر و ثروتمند ساخته است.
به طوری که بسیاری از منظومه های کردی از حدود ۱۰۰ سال پیش به زبان های مختلف ترجمه شده اند. در تقسیم بندی لهجه ها، مردم شهرستان های سقز و بانه و بخشی از مریوان با لهجه سورانی صحبت می کنند. مردم سنندج و دیواندره، و بخشی از مریوان و کامیاران با لهجه اردلانی، مردم شرق استان شامل قسمت هایی از شهر قروه و بیجار با لهجه خاصی که نزدیک به لهجه کلهری می باشد صحبت نموده و مناطق جنوب غربی استان که عموما شامل منطقه ی باستانی و سرسبز اورامان و سروآباد می باشد با لهجه یخورامی که تشابه زیادی با زبان زرتشت، پیامبر ایرانی دارد صحبت می نمایند.
لباس کردی:
در میان آداب و رسوم بی نطیر مردم کردستان، می توان یکی از زیباترین پوشش ها و لباس های دنیا را یافت. لباس هایی رنگارنگ و با جنس هایی عالی که در طول قرن ها توسط مردم کرد، چه در ایران و چه در عراق استفاده می شود.
زیبایی در لباس کردی زنان این منطقه از تجلی بیشتری برخوردار است. دامن های بلند و بعضاً پرچین پیراهن ها و رنگارنگی آن به همراه بخش های دیگر این پوشش هر بیننده ای را متقاعد می کند که به این زیبایی اعتراف نماید.
لباس محلی کردی برای مردان و زنان کرد از قسمت های مختلفی تشکیل شده است و گاهی آداب خاصی در پوشش و حتی بستن شال کمر یا روسری زنان دارد.
لباس مردان و زنان کرد از سه قسمت اصلی تن پوش، سرپوش و پای افزار تشکیل شده است. لباس های زنان بیشتر از جنس حریر، تور، مخمل و ساتن بوده که با پولک دوزی، سرمه دوزی، سنگ دوزی، ملیله دوزی، منجوق دوزی و … آراسته می شوند.
همین امر باعث شده چند بار در جشنواره های محلی جهان به عنوان لباس زیبای برتر انتخاب شود، تکامل لباس کردی آن را کاملاً مناسب وضعیت اقلیمی این ناحیه نموده و علاقه ی همراه با احترام مردم کردستان به این پوشش باعث حفظ و استفاده ای آن تا امروز گردیده است و هنوز فاخرترین نوع لباس در بین مردها لباس ها و گیوه های دست باف است.
هرچند لباس کردی در نگاه اول یکسان به نظر می رسد اما هر منطقه و ناحیه لباس خاص خود را دارد و از نوع پوشش می توان فهمید که شخص متعلق به کجاست، شایان ذکر است تنوع و هماهنگی زیورآلات سنتی در پوشاک زنان کرد زیبایی آن را دو چندان می نماید.
موسیقی
موسیقی کردستان منطقه از غنی ترین و پربارترین موسیقی های محلی ایران بشمار می رود. مردم کردستان موسیقی را جزیی از زندگی خود می دانند و دربیشتر مراسم و آیین ها سوارکاری، سوگواری و سوگواری های سنتی و … از آن استفاده می کنند ، چنانکه موسیقی در زندگی آن ها ریشه ای محکم و ناگسستنی دارد. گروه های مختلف موسیقی در استان، وجود اساتید موسیقی در تهران و شهرهای بزرگ کشور که برخاسته از استان کردستان می باشند و همچنین ساخت سازهای موسیقی به علت پیشرفت صنایع چوبی و نازک کاری در کنار استعداد موجود موسیقی در این استان؛ کردستان را به مهد موسیقی کشور تبدیل نموده است.
موسیقی کردستان را می توان در سه بخش تقسیم بندی نمود: اولین بخش موسیقی دینی (مذهبی) است که در مراسم مولودی به مناسبت تولد پیامبر(ص) و یا اعیاد مذهبی و مراسم عرفانی دراویش با آواز و دف، ریتم های متنوعی اجرا می گردد. دومین بخش را می توان موسیقی مناطق شهری نامید که به وسیله موسیقی دان های حرفه‌ای اجرا می گردد. بیشتر این آوازها در واقع همان گورانی های کردی است که به همراه سازهای مختلف اجرا می شود.
گورانی یکی از مهم ترین فرم های موسیقی کردی است، مقام نیز در موسیقی مناطق کردنشین دارای جایگاه خاص خود است و تنوع آن در مناطق مختلف دلیلی بر تکاملش طی قرون متمادی می باشد. سومین بخش را می‌توان موسیقی روستایی و سنتی ذکر کرد که بیشتر شامل آوازهایی چون بیت، لاوک، حیران، سیاوچه‌مانه، چه‌پله و… تقسیم بندی کرد.
جشن ها و مراسم ها:
جشن ها و آيين هايي كه در کردستان رواج دارد، شامل جشن هاي مذهبي، قومي و باستاني است كه ريشه در تاریخ، فرهنگ و باورهاي كهن مردم دارد و اغلب نشات گرفته از اسطوره هاست. رقص کردی اولین ویژگی ای است که این استان را با آن به خاطر می آوریم و بیشتر مراسم کردستان با این رقص همراه است.
جشن های نوروزی:
سرآغاز بهار برای همگان با جشن و شعف وصف ناپذیری همراه است مردم کردستان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. مهم ترین و عمومی ترین جشنی که در میان مردم کردستان مرسوم است برگزاری جشن نوروز است، جشن نوروز در تمامی خطه کردستان به صورت خود جوش همراه با مراسم رقص کردی و برپایی آتش برگزار می گردد.
ميرنوروزي و مراسم كوسه گردي از جمله بازي ها و نمايش هايي بود كه تا دو دهه پيش به عنوان مقدمه نوروز در استان كردستان برگزار مي شد مراسم كوسه گردي توسط دو نفر به اجرا در مي آمد. يكي را كوسه و ديگري را زن كوسه مي ناميدند.
يكي ديگر از مراسم كه از ديرباز در ميان كردها رواج داشت و هر سال به مناسبت فرا رسيدن نوروز با تشريفات و شكوه خاصي برگزار مي شد، «ميرميرين» يا «اميربهادري» است.
مراسم سمنو پزان معمولا در ۱۵ روز انجام می گیرد. اهالی معتقدند که سمنو مهریه ی فاطمه زهرا (س) است. به گفته اهالی این مراسم که در واقع مراسمی زنانه است، نوعی عروسی و پایکوبی به شمار می رود. زنان دور سمنو جمع می شوند هلهله می کنند و می رقصند. اما در حال حاضر این مراسم بیشتر تبدیل به مراسم دعا و روضه شده است.
مراسم پیر شالیار:
مراسم پیر شالیار که قدمتی هزارساله دارد، هر سال پیش از چله کوچک انجام می شود. در آخرین چهارشنبه ی پیش از ۱۵ بهمن در اورامان تخت جشن سالگرد عروسی پیر شالیار برگزار می شود. در این مراسم گاو و گوسفند قربانی می کنند، دف می زنند و غذای نذری پخش می کنند. آرامگاه پیر شالیار در این منطقه قرار دارد و نقل می کنند که او دارای کرامت بوده و توانسته است دختر پادشاه بخارا را که کر و لال بوده به لطف خدا شفا دهد و در نهایت با وی ازدواج کند.
این مراسم در روستای اورامان تخت، طی مراحل و رسومات خاصی برگزار می گردد و ادامه آن در نیمه فصل بهار مصادف با ۱۵ اردیبهشت در محل آرامگاه پیر شالیار که در نزدیکی روستا می باشد تحت عنوان مراسم کومسای برگزار می شود.
قابل ذکر است که بازدید از این مراسم در برنامه تورهای گردشگری استان گنجانده شده است، از سایر مراسم مهم دیگری که از دیرباز با توجه به بافت اجتماعی مذهبی مردم استان شکل گرفته است، مراسم ذکر و سماع دراویش به همراه انجام کارهای خارق العاده می باشد، این مراسم به صورت هفتگی در بیشتر تکایا و خانقاه های استان به صورت ثابت برگزار می گردد این مراسم معمولاً پنج شنبه شب ها برگزار می شود.
سوغاتی های کردستان:
نان شیرمال بیجار، کماج و حلوا سوهانی بیجار، انواع تخمه بوداده ی سقز، شیرینی های سنتی مانند بادام سوخته، شیرینی کنجدی گزانگبین و شکری، برساق، سقز، عسل و روغن طبیعی، نان برنجی، کاک، باسلوق، انواع خشکبار و مویز از انواع سوغاتی های خوشمزه کردستان به حساب می آیند.
قالی های دست‌باف بیجار، بوکان، سنندج و افشار از مهم‌ترین صنایع دستی استان کردستان به حساب می آیند. گلیم سنه، نازک‌کاری روی چوب، کلاش (گیوه)، ساخت ابزار و آلات موسیقی از دیگر فعالیت های صنایع دستی استان است که می توان به عنوان سوغاتی و یا حتی یادگاری از سفر به کردستان به ارمغان برد.
به توضیح برخی از خوشمزه ترین سوغات کردستان می پردازیم:
شیرینی کنجدی
هر کجای شهر که باشید به راحتی در اکثر شیرینی فروشی ها معروفترین سوغاتی کردستان را پیدا کنید. شیرینی کنجدی کردستان دارای دو نوع شکری و گزانگبین است که طرز تهیه هر دو نوع تقریبا به یک شکل بوده، با این تفاوت که برای تهیه نوع گزانگبین کنجد را بو می دهند و بر روی آن شهد انگبین اضافه می کنند ولی در نوع شکری به جای شهد انگبین، از شهد شکر استفاده می شود. انگبین شهدی است که در کوهستان های کردستان از درختی به نام انگبین تهیه می گردد. در نهایت این مواد فشرده شده را بر روی سطحی صاف می گذارند و به تکه های کوچکتر برش می دهند.
بادام سوخته کردستان:
بادام سوخته یکی از خوشمزه ترین سوغاتی های کردستان است که طعم شیرین بی نظیری دارد. بادام سوخته مخلوطی از بادام و شکر یا عسل است که مردم شهر سنندج معمولا به جای قند، این شیرینی را با چایشان میل می کنند.
سقز:
سقز یکی دیگر از سوغاتی های خوشمزه کردستان و به طور کلی استان های غربی ایران است. سقز صمغ درخت بنه است که معمولا در فصل پاییز از این درخت خارج می شود. درختان بنه اغلب مربوط به مناطق کوهستانی استان های کردستان، کرمانشاه، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد هستند. مردم کردستان به خوبی با خواص این صمغ آشنایی دارند و از آن به عنوان آدامس استفاده می کنند. از سقز برای درمان بیماری هایی همچون زخم معده، زخم اثنی عشر، بیماری های گوارشی و یبوست استفاده می کنند. در سفر به کردستان، می توانید برای دوستان و آشنایانتان سقز سوغاتی ببرید.
برساق
برساق نه تنها در کردستان بلکه در برخی از استان های دیگر کشور هم درست می شود البته در نوع طبخ هر استان با استان دیگر تفاوت هایی دارد. نان روغنی برساق جزو نان های شهر بیجار، واقع در کردستان است که برای تهیه آن از شکر، تخم مرغ، آرد، شیر، دارچین، گردو و برخی طعم دهنده ها استفاده می کنند. این نان محلی بسیار مقوی بوده و می توانید آن را به عنوان عصرانه در کنار نوشیدنی خود میل نمایید. اگر مسیرتان به سمت شهرستان بیجار افتاد علاوه بر برساق، شیرینی کماج و حلوا سوهانی را به عنوان سوغات بیجار کردستان فراموش نکنید.