بازار سنتی میراث تاریخی‌فرهنگی گذشتگان است
تاریخچه ایجاد بازار با شکل‌گیری شهرنشینی در ایران هم‌زمان است. بازار مانند موجود زنده تداوم خود را در طول ادوار مختلف تاریخی از ابتدای پیدایش جوامع انسانی حفظ کرده است. بازارها ابتدا در خارج از شهر بنا شدند و بعدها با گسترش نیاز مردم، تبادل و داد‌و‌ستد کالاهای اساسی و ضروری رومزه و همچنین افزایش فعالیت‌های تجاری به داخل دیوارهای شهر راه پیدا کردند. در بازارهای اولیه مردم محصولات مازاد را پایاپای مبادله می‌کردند. بازار برای اولین‌بار در ایران به‌عنوان نهادی اقتصادی در دوره ساسانیان شکل گرفت اما شکل سنتی آن به دوران صفویه و قاجار مربوط می‌شود.
بازارها به‌وجود آمدند که برطرفکننده نیازهای مردم باشند و در بعد اقتصادی مهمترین نقش را دارا بودند که همواره ارتباط نزدیک و گسترده‌ای با سایر فضاهای شهری داشتند، اغلب در مجاورت شریان‌های اصلی شهر با کاربری عمومی مانند مسجد، مدرسه و گرمابه بنا می‌شدند. شکل‌گیری بازار و نحوه توسعه فضاها به رشد اقتصادی آن بستگی داشت.
بازارها به‌منظور رفع نیاز اقتصادی مردم ایجاد شدند اما کمی بعد در فاصله اندکی شبکه گسترده‌ای از روابط اجتماعی و فرهنگی نیز درون ساختار آنان به‌وجود آمد و بازار را تبدیل به اماکنی کرد که نیازهای مردم و بازاریان با هم هماهنگی داشت و رفع‌کننده نیازهای آنان و همچنین مرکز بزرگ اطلاع‌رسانی اخبار مذهبی، اجتماعی، سیاسی و… بود.
بازار یکی از نفیس‌ترین مجموعه‌های مردم‌شناسی به‌‌جا مانده در طول تاریخ و مکانی شگفت‌انگیز برای شناخت بیشتر فرهنگ اقوام و سنت‌های آن‌ها است. بازارهای تاریخی و سنتی در طول سالیان متمادی با حفظ فرهنگ و سنت هر منطقه مهمترین راه ارتباطی فضاهای شهری به حساب می‌آمدند. بازار علاوه بر این‌که محلی برای انجام معاملات اقتصادی، دیدار و گفت‌‌و‌گوی اقشار مختلف بود، در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی زندگی افراد نیز تأثیرگذاری داشت.
بازارهای سنتی و تاریخی شهرهای ایران بخشی از فرهنگ و تمدن آن محسوب می‌شود که با تغییر فرهنگ و نیازهای مردم و گستردگی روابط، به‌صورت متفاوتی درآمده‌اند و به یکی از محورهای اصلی زندگی شهری تبدیل شدند. این مکان همواره در طول تاریخ دارای اهمیت زیادی بوده است.
عناصر اصلی ساختاری بازار عبارتند از «راسته» که گذرگاه اصلی و فرعی و در واقع مسیری طولانی است که در دو طرف آن دکان قرار داشت و هر راسته مختص یک صنف بود.
«سرا» که حیاط میانی است و در دو طرف آن حجره‌های زیادی قرار گرفته است. «تیمچه» فضای سرپوشیده‌ای است که محل عرضه انواع کالای خاص است. «چارسوق» محل تقاطع دو راسته اصلی که معماری آن متفاوت‌تر از سایر بخش‌ها بوده و دارای وسعت و تزئینات داخلی بیشتری است. «دالان» فضای ارتباطی درون و بیرون بازار محسوب می‌شود. عرض بازار معمولا پنج تا ۵,۳ متر بود و وسعت آن بستگی به عوامل گوناگونی مانند توسعه و رشد اقتصادی، تأثیرگذاری بر جوامع و … داشت.
بنای بازار به‌طور تدریجی گسترش پیدا می‌کرد که در ابتدا روباز و بعدها سرپوشیده شد. بهره‌گیری از این عناصر در راستای ارائه خدمات و جلب رضایت مشتری اثرگذار بوده است.
معماری زیبا و منحصر به‌فرد بازارهای ایرانی از جمله جاذبه‌های مهم گردشگری بود. الگوهای فضاهای تاریخی و اصیل معماری و هنر ایرانی هنوز هم جوابگوی نیازهای امروزی است که علاوه بر جذابیت بصری نشانه‌ای از حس اصالت و بومی را منتقل می‌کند.
پیدایش بازارهای نوین بیشتر موجب شد بازار سنتی جایگاه خود را به‌عنوان مرکز مهم و فعال اقتصادی از دست بدهد و بیشتر به یک محل ارزشمند تاریخی و فرهنگی تبدیل شود. با ظهور بازارهای نوین و مدرن سبک معماری بازارها تغییر پیدا کرد، از مهمترین تفاوت بازارهای سنتی و مدرن می‌توان به نقش‌هایی که در جامعه ایفا می‌کردند، اشاره کرد. تنها وجه مشترک میان بازار سنتی و نوین، بخش اقتصادی است که همچنان باقی مانده است.
به‌رغم تغییرات ساختاری بسیار و رشد روزافزون مراکز تجاری و مجتمع‌های مدرن، هنوز حرفه‌های قدیمی به‌صورت سنتی در بازار فعال بوده و به کار خود ادامه می‌دهند. این مراکز محلی برای بازدید گردشگران و خرید سوغات و صنایع‌دستی محسوب می‌شوند. حفظ و احیای این اثر بزرگ تاریخی، تجاری و فرهنگی در گرو همکاری و همراهی مردم و مسئولان است تا آن را به‌عنوان میراث گذشتگان به نسل بعد منتقل کنند.
منبع:میراث آریا
مرتبط: