خانه‌ها تنها مشتی آجر خشت و سیمان نیستند، دریچه‌های کوچک معناداری هستند که با هویت صاحبان‌شان معنا پیدا می‌کنند، مثل خانه زیبایی که در چای‌کنار تبریز با نام و نشان پروین اعتصامی گره خورده است.

شاید نام پروین را در مسیر خیابان چای‌کنار تبریز نرسیده به پل شهید بهشتی (منصور سابق) بر روی لوح معرفی کوچه‌ای دیده باشیم که سابق بر این نامش کوچه ساوجبلاغی‌ها بود و اکنون نام «پروین اعتصامی» را به تناسب وجود خانه پدرش یوسف اعتصامی در این کوچه، برگزیده است.

خانه پروین اعتصامی در تبریز، یا همان خانه پدری‌اش، بنایی وسیع و دلباز است که قدمتش به دوره پهلوی اول می‌رسد. خانه دو طبقه‌ای که داخل کوچه‌ای به نام خودش، در محله ششگلان قرار گرفته است. حیاط بزرگ خانه با باغچه‌ها و حوض میانش چشم‌اندازی است که هر مهمان تازه واردی را به دیدن ساختمان آجری انتهایی راهنمایی می‌کند. از زمان افتتاح رسمی این خانه، مجسمه‌ای از پروین نیز در ابتدای پله‌ها ایستاده، گویی همپای دیگر مهمانان به دیدار زادگاه و خانه کودکی خود آمده است.

خانه بانوی شعر و ادب فارسی کشور از دو طبقه و یک زیرزمین تشکیل شده که یک هشتی، ورودی آن به ساختمان است. دو اتاق و یک سالن با دو ورودی شرقی و غربی منظر خلوت و دلنشینی از طبقه اول خانه است. دو بهار خواب، سه اتاق که یکی از آن‌ها به آب‌انبار قدیمی راه دارد و یک تنور پخت نان که طی مرمت از زیر خاک بیرون آمده است هم در طبقه بالای راه‌پله قرار دارند. زیرزمین خانه هم از یک حوض‌خانه با سقف کلیل آذری و پنج اتاق گهواره‌ای تشکیل شده است.

شاید به دلیل وجود حیاط وسیع و دلباز ۹۲۰ متری‌اش باشد که بسیاری از بازدیدکنندگان از خانه پروین اعتصامی در دفتر نظرات مردمی مطالبی با این مضمون نوشته‌اند که «زندگی در چنین خانه‌ای طبع شعر و ذوق هنری را تقویت می‌کند».

فرازی بر زندگی پروین اعتصامی.

هرگاه اسمی از تبریز و داشته‌هایش می‌شود، مگر ممکن است یادی از شهریار نکنیم و نگوییم اینجا دیار شهریار است؟ ولی صادقانه که نگاه کنیم حتی در ادبیات کلامی و درون‌شهری خود هم، گاه یادمان می‌رود که اینجا دیار پروین هم هست.

«رخشنده اعتصامی» مشهور به پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ در تبریز به دنیا آمد. تنها دختر خانواده بود و چهار برادر داشت.

پدرش یوسف اعتصامی مردی فاضل و ادیب بود. شش ساله بود که به همراه خانواده‌اش از تبریز به تهران مهاجرت کرد.

۱۸ ساله بود که به دو زبان عربی و انگلیسی تسلط داشت. مدتی در مدرسه آمریکایی‌ها زبان و ادبیات انگلیسی تدریس کرد، در سال ۱۳۱۳ با رئیس شهربانی کرمانشاه ازدواج کرد و به ناچار همراه شوهر خود راهی کرمانشاه شد.

این سفر، آغازی بر زندگی پر درد پروین بود. خوی نظامی همسر با روح شاعرانه پروین نمی‌خواند و این برای شاعری چون پروین که تا چشم گشوده بود، بهار و دهخدا و مشروطه‌چیان مبارز را مهمان خانه پدری دیده بود، سخت بود که شاهد رفتارهای متفاوت از همسرش باشد.

اینطور شد که بعد از یک سال، مهر خود را بخشید و از همسرش جدا شد اما اندوه خود را با وقار و آرامش به جان خرید و هیچ‌گاه حرفی از آن نگفت. به این ترتیب شاعر تبریزی، شعر و ادبیات را دوباره از سر گرفت.

پروین از سال ۱۳۱۵ به مدت دو سال مدیریت کتابخانه دانش‌سرای عالی را بر عهده داشت. در همین سال دیوان خود را با مقدمه مرحوم ملک‌الشعرا بهار منتشر کرد. یک سال بعد در سال ۱۳۱۶ در سوگ پدر ادیبش داغدار شد. کوچ پدر تلخ‌ترین حادثه زندگی پروین بود، مدتی بعد پروین در بستر بیماری افتاد، طبیبان بیماری او  را حصبه تشخیص دادند.

جسم و جان شاعر تبریزی هر روز نحیف‌تر از دیروز می‌شد و دیگر امیدی نبود. پروین در ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ در سن ۳۵ سالگی در تهران درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) در قم به خاک سپرده شد.

نگاهی به شعر پروین

دیوان پروین شامل ۲۴۸ قطعه شعر است که از آن میان ۶۵ قطعه به صورت مناظره است. اشعار پروین اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیدهٔ انتقادی به تصویر کشیده ‌است. در میان اشعار پروین، تعداد زیادی شعر به صورت مناظره میان اشیا، حیوانات و گیاهان وجود دارد.

درون‌مایه اشعار او بیشتر غنیمت داشتن وقت و فرصت‌ها، نصیحت‌های اخلاقی، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان، ضعیفان و ناپایداری دنیاست. در شعر پروین استفاده‌هایی از سبک شعرای بزرگ پیشین نیز شده است.

اشعار او را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، دسته اول که به سبک خراسانی گفته شده و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه ‌است.

دسته دوم اشعاری که به سبک عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است. این دسته از اشعار پروین شهرت بیشتری دارند.

پروین اعتصامی یکی از شاعران بزرگ معاصر شعر فارسی است که شخصیت هنری او دارای ابعاد مختلفی است، پروین علاوه بر اینکه جایگاه خاصی در تجدد محتوایی شعر فارسی دارد، در تدوین تاریخ ادبیات شعر فارسی نیز نقش مهمی داشته که باید به آن توجه شود.

ساختمان ارزشمند محل زندگی پروین اعتصامی، طی چند سال گذشته مورد مرمت و بهره‌برداری قرار گرفت. قرار است این خانه تاریخی به عنوان موزه پروین اعتصامی و بانوان شاعره آذربایجان، میزبان گردشگران و علاقه‌مندان به بزرگان شعر و ادب باشد.

* گزارش از سحر فکردار

مرتبط:

خانه جواهری کوهپایه _جواهری در اصفهان

معرفی خانه مشیر الملک اصفهان

ماجرای عجیبِ خانه تاریخی «صمدیه لباف»