نوشته‌ها

چغازنبیل _بزرگ‌ترین نیایشگاه ایران باستان

زیگورات‌ها را خاص‌ترین و بااهمیت‌ترین پرستشگاه‌ها می‌دانند که تعداد آنها به ۴۰ بنا در سراسر دنیا نمی‌رسد. چغازنبیل در شوش یکی از مشهورترین آنها در جهان است.

در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد، بزرگترین نیایشگاه باستانی ایران در زمان پادشاهی ایلامی‌ها در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شوش (شهر باستانی) در استان خوزستان ساخته شده است. این زیگورات به جا مانده از شهر دوراونتاش، در عهد اونتاش گال پادشاه بزرگ ایلام برای ستایش ایزد اینشوشیناک، نگهبان شوش بنا و در حمله سپاه آشور بانیپال، به همراه تمدن ایلامی ویران شده است. خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می‌دانند که به عنوان نخستین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفته است. چغازنبیل به زبان لری معنای تپه سبدی می‌دهد.

چغازنبیل

مشهورترین زیگورات جهان اینجاست

در میان نیایشگاه‌ها در دوران باستان، زیگورات‌ها از والاترین آنها بوده‌اند. زیگورات که به معنی بالا رفتن است، بر بلندای منطقه ساخته می‌شدند و در ساخت آنها از بهترین مصالح استفاده می‌کردند.  جنس آنها از خشت یا آجر گلی و هرمی شکل بوده است. این بناهای پلکانی، به شکلی بر روی زمین قرار گرفته‌اند که چهار گوشه آن بر چهار جهت اصلی جغرافیایی باشد. بیشتر آنها ۳، ۵ یا ۷ طبقه دارند و ارتفاع آنها تا ۱۰۰ متر می‌رسد.

مشهورترین و بزرگترین زیگرات به جا مانده از دوران باستان، زیگورات چغازنبیل است که با ابعاد ۱۰۳در۱۰۳ متر و به بلندای ۵۲ متر در ۵ طبقه ساخته شده و اکنون تنها ۲۵متر از آن برجای مانده‌است. این بنا محوطه‌ای به طول و عرض حدود هزار متر را در بر می‌گیرد و از سه حصار تو در توی خشتی تشکیل شده که به ترتیب: معبد اصلی (زیگورات) در مرکز حصار نخست، کاخ‌ها و معابد کوچک در حصار دوم و آرامگاه‌های زیرزمینی سلطنتی و کاخ‌های سلطنتی و تصفیه‌خانه آب در حصار سوم قرار دارند. این تصفیه‌خانه که در بخش غربی معبد اصلی قرار دارد، با بهره‌گیری از ظروف مرتبط ساخته شده و قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه دنیا محسوب می‌شود.

چغازنبیل

نمای بیرونی این معبد با کاشی‌های لعاب‌دار سبز و قسمت داخلی آن با موزاییک‌های شیشه‌ای و عاج تزئین شده است. در جبهه‌های شمال غربی و جنوب غربی، دو سکوی مدور دیده می‌شود که برخی آن را قربانگاه، عده‌ای آن را محل قرارگیری مجسمه، و برخی دیگر آن را محل پیشگویی و ستاره‌شناسی می‌دانند.

متن کتیبه‌ای در چغازنبیل: «من اونتاش گال، آجرهای طلایی را حکاکی کردم، من در اینجا این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم، باشد که کارهای من که هدیه‌ای است برای خدایان گال و اینشوشیانک پذیرفته شود.»

 

شکوه خشتی، بی‌پناه در برابر بلایا

گفته می‌شود که نخستین اثر یافته شده از چغازنبیل، آجری بوده که در پی حفاری‌های نفتی در منطقه پیدا شده و پس از بررسی، معبد چغازنبیل و چند اثر باستانی دیگر در دوران پهلوی از سوی رومن گیرشمن باستان‌شناس مشهور فرانسوی کشف شده است.

چغازنبیل

گرچه خاکبرداری از این بنای محدب متقارن واقع شده در دل دشت صاف، موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان شد، اما پس از گذشت بیش از ۵۰ سال از این کشف، بی‌دفاع گذاشتن این بنا در برابر عوامل فرساینده طبیعی، آسیب‌های فراوانی را به این بنای خشتی – گلی وارد کرده است. چغازنبیل زیر باران‌های شدید فصلی بدون سرپناه و پوشش محافظتی، به سوی نابودی می‌رود و گویا هیچ ارگان و سازمان مسئولی قصد نگهداری از آن را ندارد. این در حالی است که گفته می‌شود که دانش ما از توسعه معماری دوره ایلامی میانه از ویرانه‌های چغازنبیل و شوش حاصل می‌شود، سایت باستان‌شناسی که بیان بی‌نظیری از فرهنگ، اعتقادات و آیین یکی از قدیمی‌ترین مردمان بومی ایران است.

مرتبط:

زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان

آشنایی با تپه‌های سیلک باستانی

آرامگاه دانیال _پیامبری که داستان‌های بسیاری با خود دارد

نمی‌شود که از شوش؛ قدیمی‌ترین شهر ایران بازدید کرد و به دیدار آرامگاه دانیال نبی از پیامبران بنی اسرائیل در این شهر نرفت.

آرامگاهی زیبا و خاص از پیامبری که بر اساس روایات تاریخی بسیاری از جمله مسلمانان شیعه و شاخه‌هایی از مسیحیت او را به عنوان یک پیامبر به رسمیت می‌شناسند بر او معتقدند و برخی از جمله در آیین یهودیان، اعتقادی بر او ندارند. اگرچه در قرآن نامی از دانیال نبی آورده نشده است اما بسیاری از مسلمانان او را به عنوان یکی از پیامبران در اسلام قبول دارند چرا که در احادیث شیعه از او به عنوان پیامبر یاد کرده‌اند. در دین مسیحیت نیز نام دانیال به عنوان پیامبر در کتاب انجیل متی آورده و به رؤیای او از آخرالزمان اشاره شده است. آرامگاه دانیال نبی در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این آرامگاه هر ساله پذیرای بسیاری از زائران مسلمان و غیرمسلمان و همچنین مکانی دیدنی برای گردشگران است.

آرامگاه دانیال

آرامگاهی با صفا در دل شوش

شوش شهری در جنوب غرب ایران و از کهن‌ترین شهرهای جهان و تمدن ایلام و امپراتوری هخامنشی‌هاست. شهر باستانی شوش را یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین شهرهای جهان، پایتخت چند هزار ساله ایلام و همچنین پایتخت زمستانی امپراتوری هخامنشی می‌دانند. شهر شوش از حدود ۲۷۰۰ قبل از میلاد پایتخت امپراتوری‌های ایرانی بوده و پس از هخامنشیان از شکوه و اعتبار آن کاسته شده است. از آثار به جا مانده از دوران هخامنشیان می‌توان به آرامگاه دانیال نبی اشاره کرد.

اگرچه آرامگاه دانیال نبی در زمان‌های دور، در حاشیه شهر شوش و در کنار رودخانه‌ای در این شهر قرار داشته اما امروز در دل شوش جا گرفته است. از در اصلی که وارد محوطه می‌شوید حیاط بزرگی روبه‌روی شما قرار دارد و حوضی هشت ضلعی در میان حیاط با فواره آب زیبا، خودنمایی می‌کند. محوطه آرامگاه شباهت زیادی به معماری مساجد و مراکز اسلامی دارد. بنا با کاشی‌کاری آبی رنگ اسلامی، جلوه‌ای خاص به فضا بخشیده است. در فضای آرامگاه دو حیاط تعبیه شده است. حیاط اصلی همان حیاطی است که درون آن حوض قرار دارد و دور تا دور آن اتاق‌هایی برای استراحت زائران و مسافران ساخته شده است. سمت غربی آرامگاه پوشیده از کاشی ‌کاری‌های ایرانی اسلامی است و در سمت شرقی آن دو مناره به ارتفاع حدود ۱۰ متر در دو طرف قرار گرفته است. طبق چیزی که بر روی مناره ها حک شده قدمت آن ها به سال ۱۳۳۰ هجری قمری برمی گردد.

آرامگاه دانیال

گنبدی با معماری خاص در دنیا

نقطه خیره‌کننده این مجموعه  گنبد اورچین و دوپوسته آن است. این گنبد که در دوره سلجوقی ساخته شده در حدود ۲۰ متر ارتفاع و حدود ۵ متر قطر دارد. گنبد شکل مخروطی دارد و روی آن پلکانی طراحی شده است که با ارتفاع گرفتن، از قطر آن کاسته می‌شود. از این رو به آن پلکانی با مُضَرَس هم می‌گویند. نمونه این گنبد جز در ایران، تنها در عراق دیده شده است و در هیچ سند دیگری به ثبت نرسیده است. اگرچه آرامگاه دانیال نبی به عنوان معروف‌ترین گنبد اورچین شناخته می‌شود اما از دیگر بناهای دارای گنبد اورچین، می‌توان به آرامگاه حضرت سربند و بقعه یعقوب لیث در دزفول، امامزاده عبدالله در شوشتر، امامزاده جعفر در بروجرد، امامزاده میرمحمد در جزیره خارک، بقعه سید صلاح‌الدین محمد در ایلام و همچنین گنبد سلطان زبیده و آرامگاه عمر سهروردی در بغداد نام برد.

آرامگاه دانیال

روایت‌های بسیار از دانیال نبی

حکایات و داستان‌های بسیاری در مورد دانیال وجود دارد. در یکی از روایت‌ها آمده است که دانیال نبی در جریان لشکرکشی بابل به بیت‌المقدس، به خدمت پادشاه بابل نبوکد نصر در می‌آید. مهارت دانیال در تعبیر خواب باعث می‌شود تا جایگاهی ارزشمند در کاخ پادشاهی بابل پیدا کند. از جمله رویاهای مشهور او، به قدرت رسیدن امپراتوری پارس بر جهان است. گفته می‌شود که دانیال پس از لشکرکشی داریوش هخامنشی به بابل، به همراه عده‌ای از قوم کلیمیان به ایران می‌آید و جایگاهی والا در نزد پادشاه پیدا می‌کند. او در شوش ساکن می‌شود و در آخر نیز آنجا درمی‌گذرد. اگرچه سند معتبری از آرامیدن دانیال نبی در شوش وجود ندارد اما بیشترین گمان‌ها به این محل می‌رود. مکان‌های دیگری در عراق، بابل، مصر و سمرقند نیز ادعای آرامگاه دانیال را دارند.

مرتبط:

تاریخچه قلعه شوش

سفری تاریخی به «کاخ آپادانا» شوش

قلعه شوش _شباهتی بی نظیر با قلعه اکروپل

تاریخچه قلعه شوش

یکی از جذاب ترین جاذبه های تاریخی و تماشایی ایران و استان خوزستان قلعه شوش است که بر روی تپه باستانی شوش و در کنار کاخ آکروپل قرار گرفته است. در این مقاله درباره تاریخچه این قلعه تاریخی و زیبا بیشتر میخوانید.

قلعه شوش کجاست؟

قلعه شوش در شهر شوش قرار دارد شوش شهری است که در نزدیکی دزفول قرار دارد و تنها با ۴۵ دقیقه رانندگی از مرکز شهر دزفول میتوانید به این شهر پر از رمز و راز برسید.

blank

تاریخچه قلعه شوش:

قلعه شوش در زمان قاجار ساخته شد. قلعه شوش قلعه ای است که توسط ژاک دمورگان فرانسوی برای سکونت باستان شناسان فرانسوی در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی در شوش بر روی تپه ای تاریخی بنا شده است. چیزی که قلعه شوش را در بین گردشگران مشهور نموده به جز طراحی خیره کننده و منظره های منحصربه فرد قلعه، آجرهای آن است، آجرهایی که از کاخ داریوش گرفته شده و برای بنای این قلعه بکار رفته اند. در برخی از آجرهایی که برای ساخت قلعه استفاده شده آجرهایی می بینید که به خط میخی زیگورات چغازنبیل منقوش شده اند.

هدف از ساخت قلعه شوش:

مقصود از ساخت این قلعه فی الواقع مکانی برای نگهداری از آثار تاریخی بود که در منطقه شوش پیدا می شد. یک گروه باستان شناس فرانسوی پس از تحقیق در منطقه شوش و بدست امدن اثرهای با ارزشی که هیچگونه تدابیر امنیتی برای آن لحاط نشده است، اینجا را برای محافظت از اثرهای به دست آمده ایجاد کردند.

قلعه شوش

معماری قلعه شوش:

قلعه ها معمولاً بر روی بلندي و ارتفاع ساخته میشوند تا کاملاً مشرف به اطراف باشند قلعه شوش هم از این قانون مستثنی نیست و بر روی بلندترین نقطه شهر بنا شده است.

پلان قلعه شوش به صورت ذوزنقه ساخته شده است. این ذوزنقه قاعده ای کوچک در سمت شمال دارد و از نظر معماری شبیه به زندان باستیل در فرانسه است. تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضای اطراف آن شکل گرفته است و سه راه ورودی برای رسیدن به قلعه موجود است که یکی از راه‌های ورودی بسته شده است.

در قسمت زیرین حیاط مرتفع تر دوم، دو زیرزمین قرار دارد. مصالح اصلی بکار رفته در این قلعه خشت است ولی روی آنها با آجرهایی که برای دوره های گوناگون تاریخی هستند پوشیده شده است.

در این قلعه تزئینات چشم نوازی بکار رفته که تماشای آنها جالب توجه است تزئیناتی که حاوی درگاه های قوسی، نماهای تزیینی با آجر، نقاشی هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه دار هستند.

این قلعه که در مهر ماه سال ۱۳۸۰ خورشیدی در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته از سال ۱۳۷۱ بعنوان پایگاه باستان شناسی و انبار نگهداری اشیای تاریخی استفاده می شود.

این قلعه از سال ۱۳۷۱ تبدیل به موزه و محل نگهداری اشیای تاریخی شده و کسانی که به تماشای آثار تاریخی علاقه دارند با تماشای آثار آن غافلگیر می شوند. در این قلعه اتاقکی شیشه ای به چشم می خورد که به کلاه فرنگی معروف است از طرفی در ضلع غربی بنا برجی استوانه ای را می بینید که در گذشته کبوتر خانه بوده است. برجی دیگر هم درست در مرکز حیاط واقع شده، که با ظاهری دایره ای به برج شمالی معروف است.

در این قلعه تزئینات چشم نوازی به کار رفته که تماشای آن ها جالب توجه است تزئیناتی که شامل درگاه‌های قوسی، نماهای تزیینی با آجر، نقاشی‌هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه ‌دار هستند. انواع آجرهای به کار رفته در این قلعه مثل آجرهای کتیبه دار باعث شده تا قلعه شوش به قلعه آجر هم معروف شود. این قلعه در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق صدمات زیادی دید اما در اوایل دهه ۷۰ مورد مرمت قرار گرفت، با این حال با رنگ آمیزی هایی که در سال ۱۳۷۵ بر روی راهروها و اتاق های آن انجام شد کمی از اصالت بنا از دست رفت.

فرانسوی‌ها و قلعه شوش

اولین حرکت‌های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی شوش در سال ۱۸۵۱ توسط کنت لفتوس انگلیسی آغاز شد. مدتی بعد، ژان و مارسل دیولافوای فرانسوی فعالیت‌های او را ادامه داده و کارشان توسعه پیدا کرد. تپه‌های شوش نظر دمورگان را بسیار به خود جلب کرد و با هدف یک تحقیق دراز مدت کار خود را شروع کرد.

چون در این زمان آثار ارزشمندی از این منطقه کشف شد و امنیتی برای حفظ این آثار وجود نداشت، هیئت فرانسوی تصمیم به ساخت مکانی در این محوطه تاریخی برای نگهداری آثار تاریخی گرفت. در سال ۱۸۹۸ میلادی ژان ژاک دومورگان قلعه شوش را از آجرها و آثار بازمانده از بنای کاخ داریوش ساخت.

قلعه شوش

آثار موجود در قلعه شوش:

از آنجایی که قلعه شوش محل استقرار باستان شناسان فرانسوی و ابزارآلات آنان بود، یادگارهایی از کارها و فعالیت های آنان بین سالها ۱۸۹۵ میلادی تا بعد از انقلاب اسلامی در قلعه موجود است که برای بسياري از بازدیدکنندگان به خصوص افردی که به باستان شناسی و تاریخ علاقه مندند، بسیار جذاب است. من جمله این اشیاء و وسیله میتوان به موارد زیر اشاره نمود :

دستگاه تقطیر آب، به احتمال زیاد از آب تقطیر شده توسط این دستگاه، برای ظهور و چاپ عکس های آنالوگ استفاده می کردند.

– دستگاه پرس و مته دستی برای استفاده های متفرقه
– یک دستگاه ماشین لندروور
– جک دستی برای بالابردن اشیا سنگین در محوطه باستانی شوش
– دمنده ذغال سنگ برای افزایش حرارت ذغال سنگ
– گاری چهارچرخ
– بالابر دستی و …

امروز این قلعه تاریخی به خاطر عوامل طبیعی از جمله فرسایش و نم صدمات زیادی دیده و حتی شکاف هایی هم بر روی ساختمان آن دیده می شود. از آن جایی که برای ساخت این قلعه از پی استفاده نشده ممکن است که به خاطر آسیب ها ریزش پیدا کند. در روزهایی درهای این اثر تاریخی به روی گردشگران بسته است که شاید یکی از دلایلش همین احتمال ریزش باشد. پس به نظر می آید که باید بر روی قلعه مرمت های بیشتری صورت بگیرد تا گردشگران بتوانند بازدیدی ایمن از این اثر تاریخی داشته باشند.

هتل های اطراف قلعه شوش

هتل و رستوران آپادانا
هتل آپارتمان امیران

مرتبط:

قلعه شوش _شباهتی بی نظیر با قلعه اکروپل

زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان

ایران را چهار راه اقوام و ادیان لقب داده‌اند؛ زیرا موقعیت جغرافیایی این سرزمین آن را بر سر راه مردمان شرق و غرب جهان قرار داده و این رفت و آمدها در طول سده‌ها و هزاره‌ها، موجب رسوب مظاهر فرهنگ و تمدن نقاط مختلف جهان در این سرزمین کهن شده است.ایران در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، خاستگاه یا جایگاه ادیان بزرگی چون دین زرتشت، مانویت، یهودیت، مسیحیت، اسلام و حتی آیین بودا بوده است. رد پای این حضور را می‌توان در معابد کهنی یافت که در جای جای ایران به چشم می‌خورند؛ از مساجد گرفته تا انبوه آتشکده‌ها و کنیسه‌ها و کلیساها.با وجود این، شناخت ایرانیان از ادیان ایران باستان غالبا محدود به آیین زرتشت یا مانویت است؛ در حالی که در هزاره‌های پیش از میلاد ادیان زیادی در ایران رواج داشتند که برخی از آنها آثار سترگی از خود برجای گذاشتند.بهترین نمونه این آثار، زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان و در محدوده شهر باستانی شوش است. ناگفته نماند که زیگورات چغازنبیل به سبب ارزش‌های تاریخی و فرهنگی اش و به عنوان نخستین اثر ایرانی در سال ۱۹۷۸ میلادی در فهرست میراث فرهنگی جهانی به ثبت رسید.

عیلامیان که بودند؟

عیلامیان (ایلامیان) مردمانی از نژاد «آسیانی» یا «زاگرو- عیلامی»بودند که در اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد وارد دوران شهرنشینی شدند و در زمره اقوام ماقبل آریایی ایران به شمار می‌آیند.  دین شان مانند بسیاری دیگر از اقوام باستانی، مبتنی بر پرستش ارباب انواع بود.

در نظر آن‌ها جهان آفریده رب النوع مؤنثی بود كه با یك رب النوع مذكر ازدواج كرده بود و نه تنها همسر او بلكه مادرش نیز به حساب می‌آمد. به همین دلیل، نسب عیلامیان از طریق مادر منتقل می‌شد. آن‌ها  در ۲۷۰۰ پیش از میلاد  موفق به تأسیس سلسله حكومتی به مركزیت شوش شدند و دولتی را شكل دادند كه به شكل فدراتیو اداره می‌شد.

ایالت‌های عیلام مستقل از دولت مركزی بودند، اما حدود استقلال‌شان بسته به ضعف یا قدرت دولت مركزی كم و زیاد می‌شد. هسته اصلی كشور عیلام شامل خوزستان، لرستان، پشتكوه (استان ایلام كنونی) و كوههای بختیاری بود و دایره نفوذش در اوج قدرت تا مركز ایران پیش می‌رفت.

عیلام همسایگان متمدنی داشت و طی چند هزار سال بده و بستان فرهنگی با ایشان بر غنای تمدن خویش افزود. نخستین همسایگانش، آكد و آشور بودند كه گاه از در سلطه بر عیلام وارد می‌شدند و قدرت سیاسی اش را محدود می‌كردند. بعدها این دو درهم آمیختند و تمدن بابل را شكل دادند.

رابطه عیلام و بابل همیشه مسالمت‌آمیز نبود و بارها بین‌شان جنگ درگرفت. ابتدا عیلام بر بابل چیره گشت و به چنان قدرتی رسید كه نام شاهانش به تورات راه یافت اما بعدتر «نبوكدنصر» یا همان بخت النصر معروف، عیلام را شكست داد و تحت سلطه بابل درآورد.

در واقع همین جنگ‌ها بود که موجب شد بعدها در دوران جدید، بسیاری از آثار تمدن‌های بین النهرین – مانند منشور حمورابی – در شوش کشف شود و پاره ای آثار عیلامی نیز از محوطه‌های باستانی بین النهرین (عراق امروزی) بدست آیند.

مدتی بعد بابل به دست دولت آشور برافتاد و آشور و عیلام با یكدیگر همسایه شدند. این، سرآغاز نگون بختی عیلامیان بود. پس از چند رشته جنگ بی حاصل، آشور بانی پال به خاك عیلام حمله برد و ضمن غارت معابد و خزاین ثروتمند عیلام، خاكش را به توبره كشید. بدین سان دولت عیلام در ۶۴۰ پیش از میلاد برافتاد.

بخش جنوبی آن به مركزیت شوش ضمیمه قلمرو آشور شد و بخش‌های شمالی به پارس‌ها رسید. ۸۰ سال بعد، پارس‌ها سلسله هخامنشی را بنیان نهادند و پایتخت زمستانی خود- شوش- را بر بقایای تمدن عیلام بنا كردند.

بنابراین، تمدن هخامنشی تاثیرات زیادی را از تمدن عیلام پذیرفت و خط و زبان عیلامی یکی از خطوط مهم اداری در دستگاه حکومت هخامنشیان بود. برای نمونه، بسیاری از گل نوشته‌های کشف شده در تخت جمشید به خط میخی و به زبان عیلامی نوشته شده اند.

عیلامیان گرچه در زوایای تاریك تاریخ گم شدند، لیكن میراثی را از خود برجای نهادند كه رد پایش را می‌توان تا دوران ساسانی در فرهنگ و تمدن ایران باستان به روشنی تعقیب كرد. تمدن آنان تا هفتاد سال پیش كه كاوش‌های باستان شناسی در جنوب و جنوب غرب ایران آغاز شد، ناشناخته بود. اما به زودی آثار شگرفی از دل خاك بیرون آمد و تصویری از یك تمدن بسیار پیشرفته را پیش چشم انسان معاصر قرار داد.

متاسفانه در سه دهه گذشته بسیاری از محوطه‌های باستانی مربوط به تمدن عیلام در عملیات تسطیح اراضی کشاورزی از میان رفتند اما هنوز هم محوطه‌های مهمی از این تمدن کهن باقی مانده که هر یک می‌توانند زوایای تازه ای از فرهنگ و تمدن عیلامیان را نمودار سازند.

blank

چغازنبیل

«ذیقَورَّت» با تشدید بر روی «ق» و«ر» واژه ای اكدی است. این واژه كه ایرانیان آن را زیگورات تلفظ می‌كنند از فعل  zaqāru به معنای ” بلند و برافراشته ساختن ” گرفته شده است. چغازنبیل نیز واژه ای مركب است. چغا به معنای بلندی (تپه) است و زنبیل به معنای سبد.

از آنجا كه این معبد تا چند دهه پیش زیر خاك بود و مثل یك سبد واژگون به نظر می‌رسید، محلی‌ها آن را چغازنبیل می‌خواندند؛ یعنی تپه ای كه شبیه سبد واژگونه است. در واقع همین شکل سبدگونه که وجودش در یک دشت نسبتا هموار عجیب به نظر می‌رسید، موجب جلب توجه باستان شناسان شد و نشانه‌هایی از وجود بناهای کهن در این محدوده را نمودار ساخت.

زیگورات چغازنبیل در نیمه اول سده بیستم میلادی شناسایی و از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۱ خورشیدی بوسیله رومان گیرشمن، باستان شناس فرانسوی، از زیر خاك بیرون كشیده شد. گیرشمن در تحقیقات خود به این نتیجه رسید كه زیگورات چغازنبیل در اصل ساختمانی پنج طبقه با حدود ۵۲ متر ارتفاع بوده که در گذر ایام سه طبقه آن فروریخته و اكنون فقط طبقات اول و دوم به ارتفاع ۲۵ متر باقی است. آوار سه طبقه فروریخته نیز به شكل تلی از خاك بر فراز دو طبقه باقیمانده دیده می‌شوند.

مهم‌ترین شهر عیلامی

زیگورات در شهر «دور- اونتاش» جای داشت که از مهمترین شهرهای عیلامی به حساب می‌آمد و دورادورش را حصاری با هفت دروازه فراگرفته بود.

این حصار خود نیز با چند معبد كوچك تر، درون حصار دیگری بود و هردوی آنها درون حصار سومی به طول چهار كیلومتر جا گرفته بودند.

شهر دور – اونتاش خود میان دو رود پرخروش خوزستان -یعنی کرخه و دز- قرار گرفته که وجودشان موجب حاصلخیزی خاک‌های این منطقه شده بود و زمینه شکل‌گیری تمدن‌های کهنی مانند تمدن عیلام را فراهم آورد.

كتیبه‌های زیگورات

روی دیواره‌های زیگورات و به فواصل مشخص كتیبه‌هایی به دو خط میخی و با دو زبان عیلامی و آكدی نوشته شده است. در برخی از این كتیبه‌ها شاه عیلام مقصود خود از ساخت زیگورات را شرح می‌دهد و می‌گوید: «من اونتاش – گال پسر هوبانومنا، شاه انزان و شوش.

همین كه محل شهر محصور شد، در آنجا شهر اونتاش ـ گال و مكان مقدس را ساخته‌ام؛ در آنجا یك Kukunnum  طلائی ساختم؛ آن را در یك حصار بیرونی و درونی محصور كردم. شاهان قدیم Kukunnum  نساخته بودند، من آن را ساختم.» بی شک اگر این کتیبه‌ها نبودند، فلسفه و چگونگی ساخت زیگورات تا حد زیادی برای ما مجهول می‌ماند.

زیگورات چغازنبیل

 

۳ سكوی مدور

درون حصار اصلی و مقابل سه ضلع از چهار ضلع زیگورات، سه سكوی مدور با كتیبه‌هایی به خط میخی دیده می‌شود. باستان شناسان حدس می‌زنند كه این سكوها پایه مجسمه‌های بزرگ شاه عیلام بوده اند.

همچنین در برابر شش دروازه از دروازه‌های هفت گانه زیگورات، آثار معابد كوچك نمایان است. این معابد به دیگر خدایان عیلامی اختصاص داشتند و زیارت آن‌ها مقدمه ای بود برای عبادت اینشوشیناك که بزرگتر و نیرومندتر از دیگر خدایان عیلامی به شمار می‌آمد.

راه و چاه سفر

با توجه به گرمای خوزستان، فصل سفر به این استان و دیدن زیگورات چغازنبیل، از اواسط پاییز تا اوایل بهار است. زیگورات چغازنبیل بین دو شهر شوش و شوشتر قرار گرفته، به گونه ای که فاصله‌اش با شوش ۴۲ کیلومتر و با شوشتر کمتر از این مقدار است.

این راه را یا باید با خودروی شخصی بروید یا با خودروی کرایه‌ای. هتل دو ستاره نصر شوش و مهمانسرای جهانگردی شوشتر با یک ستاره، تنها امکانات اقامتی نزدیک زیگورات هستند.

ساختار پلكانی

ساختمان زیگورات را به شكل مكعب‌های توپر و متداخل ساخته اند و درون آن فقط پله‌هایی برای رفتن به طبقات بالا وجود دارد. این نظام پلكانی نماد عروج به آسمان است که نمونه‌های قدیمی تر آن را می‌توان در تمدن‌های بین النهرین مشاهده کرد. به عقیده گیرشمن بالاترین طبقه زیگورات جایگاه زندگی خدای عیلام بوده است.

پلكان‌های زیگورات درهای چوبی داشته اند. اگرچه اكنون اثری از آن‌ها باقی نیست، اما پاشنه‌های سنگی نشان می‌دهد كه ابعادشان چگونه بوده است. دو تا از پلكان‌ها فقط تا طبقه اول بالا می‌روند و مخصوص درباریان و كاهنان دون رتبه ای بوده اند كه اجازه دسترسی به طبقات بالاتر را نداشته اند. دو پلكان دیگر كه می‌توانیم به آن‌ها پلكان‌های شاه بگوییم، تا طبقه چهارم امتداد داشته اند.

پلكان ضلع جنوب شرقی شكوهمندتر است و می‌توان آن را محل بالارفتن شاه به حساب آورد. شاه و معدودی از همراهانش تا طبقه چهارم بالا می‌رفته اند، سپس همراهان می‌ایستادند و شاه با هدایت كاهن اعظم وارد معبد اصلی در طبقه پنجم می‌شد. او تنها كسی بود كه می‌توانست منظره بی‌نظیری از قلمرو خویش را از فراز آن ببیند.

تندیس‌های غول‌پیكر

از درهای چوبی معبد كه با میله‌های شیشه ای تزئین می‌شدند، چیزی باقی نمانده، اما پاشنه سنگی درها در گوشه ای از محوطه به چشم می‌خورند. شواهد باستان شناختی نشان می‌دهند که کنار این درها مجسمه‌های غول پیکری به شکل گاو نر وجود داشتند که وظیفه‌شان حفاظت از زیگورات بود. در واقع، قطعاتی از این گاوهای سفالین از محوطه زیگورات بدست آمده اند. بعدتر قرار دادن تندیس حیوانات واقعی یا افسانه ای – مثل گاو بالدار – برای محافظت از یک مکان در تخت جمشید نیز دیده می‌شود.

نزدیك حصار سوم زیگورات و در سمت جنوب شرقی آن بقایای كاخ‌های شاهان عیلامی و مقابرشان به چشم می‌خورد. در این بخش پنج آرامگاه زیرزمینی به همراه آثاری چون تزیینات شیشه ای و گل میخ‌های لعابدار كشف شده است. این جا را می‌توان جایگاه ابدی شاهان عیلام دانست. متاسفانه فرانسوی‌ها طبق توافقی که با دولت ایران صورت داده بودند، بخشی از آثار بدست آمده در این مقابر را به کشور خود بردند.

میراث جهانی

از آنجا که زیگورات چغازنبیل در فهرست میراث فرهنگی جهانی ثبت شده و تحت حفاظت بین المللی قرار گرفته است، مسوولان سازمان میراث فرهنگی موفق شده اند از مساعدت‌های داوطلبانه بین المللی برای شناسایی بهتر، حفاظت و معرفی این اثر بهره ببرند.

برای نمونه، در سال ۱۳۷۸ طی توافقی که میان  سازمان میراث فرهنگی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به امضا رسید، بنیاد اعتباری ژاپن و موسسه کراتره فرانسه (موسسه بین المللی حفاظت از بناهای خشتی) طرحی را برای حفاظت و مرمت محوطه تاریخی چغازنبیل تدوین کردند که در قالب تأسیس  مركز مطالعات پروژه حفاظت و مرمت چغازنبیل شکل اجرایی به خود گرفت. هفت تپه از دیگر محوطه‌های پراهمیت عیلامی است كه در ۱۷ كیلومتری چغازنبیل قرار گرفته است .

این مركز که در کنار موزه هفت تپه قرار دارد، دارای بخش‌هایی مانند كتابخانه ، آزمایشگاه ، كارگاه مرمت ، تالار كتیبه‌ها ، بخش رایانه و بخش اداری و آرشیو است و بسیاری از آثار و مواد فرهنگی بدست آمده از چغازنبیل در آن نگهداری می‌شود.

مرتبط:

چغازنبیل،میراث یونسکو