آرمرده _قطب صنعت شالبافی ایران
شهر آرمرده مرکز بخش آرمرده در فاصله ۱۳ کیلومتری جنوب غربی شهرستان بانه در استان کردستان واقع شده، این شهر زیبا در ارتفاع ۱۶۱۶ متری از سطح دریا قرار گرفته است. براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت شهر آرمرده ۲۲۵۹ نفر و جمعیت کل بخش آرمرده ۱۰۷۱۳ نفر است.
بخش آرمرده دارای دو دهستان به نام‌های دهستان پشت آربابا و دهستان بلَکه است که تمام ساکنان شهر کُرد زبان و با لهجه شیرین سورانی (از لهجه‌های زبان کُردی) تکلم می‌کنند. آرمرده که در میان کوه‌های زاگرس قرار گرفته دارای پوشش جنگلی و مرتع بسیار غنی و آب و هوای کوهستانی و معتدل است که از قدیم الایام به علت وجود امنیت و کشتزارهای حاصلخیز، شهری مهاجر‌پذیر از مناطق مختلف عراق و شهرهای دیگر بوده و مردم بسیاری به این شهر کوچ کرده و ساکن شده‌اند که باعث افزایش جمعیت این شهر شده است.
نکته قابل توجه در مورد این شهر، همکاری و تشویق حکام محلی برای آموزش حرفه شالبافی بوده و اکنون شالبافی شغل اصلی مردم شهر شده و این حرفه از نسلی به نسل دیگر انتقال داده شده است.
آرمرده خاستگاه شال
شال مختص مناطق کردستان و خاستگاه آن شهر تاریخی آرمرده بانه است و این محصول از پشم و الیاف کاملاً طبیعی و طی مراحل مختلفی تهیه می‌شود، که هر سال در ابتدای فصل بهار بز مَرغُز که دارای پشم اصیل به نام (مه ره ز) است و پرورش یافته از علوفه‌های طبیعی کوه‌ها و برگ درختان بلوط مناطق زاگرس و به ویژه آرمرده است، به وسیله دامداران و با قیچی‌های مخصوص پشم‌زنی (برینگ) از بدن بُزهای مَرغُز جدا شده و پس از شستشوی کامل، خشک‌شدن و تمیز‌کردن، مرحله خلال اندازی یا همان (شی کردن) بر روی پشم‌ها انجام می‌شود.
پس از انجام این مراحل، پشم و تارهای موی پشم به هم چسپیده از همدیگر جدا و در مراحل دیگر به دست زنان چیره‌دست و هنرمند به وسیله آلات مخصوص ریسندگی که همان دوک (ته شی) نام دارد و جنس آن چوبی است به نخ باریک و محکم تبدیل می‌شود، مرحله تبدیل پشم به نخ در سال‌های اخیر گاهی به وسیله دستگاه‌های برقی نیز انجام شده است.
در مراحل دیگری به وسیله استادکاران ماهر (جولاها) در دستگاه‌های سنتی و کاملاً دستی کار بافندگی را انجام می‌دهند و به پارچه‌ای به عرض معمولی ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر و طول ۳۰ الی ۳۲ متر تبدیل می‌کنند، پس از انجام مراحل دیگری مانند پرِس کردن (کول کردن) پارچه تهیه شده را در دستگاه‌های پرس مخصوص به دست استادکاران ماهر صاف و حالتی اتو زده پیدا کرده که به صورت دستی به حالت فشرده و نواری دَور همدیگر جمع می‌شود و محصول نهایی یا پارچه نواری که همان شال نام دارد برای فروش روانه بازار می‌شود.
شال معمولا برای تهیه لباس محلی مردانه بنام (رانک و چوغه) و در مواردی دیگر برای تزئین لباس خانم‌ها و حتی استفاده به صورت «قبا مخصوص بانوان» مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاریخ تولید و استفاده از شال
شال و شالبافی از زمانی که انسان برای پوشاندن بدن خود به لباس نیاز پیدا کرد، متداول شده است و سابقه‌ای طولانی همسان با سابقه زندگی انسان‌ها دارد.
این امر مهم با توجه به اینکه در منطقه کردستان و به ویژه در شهر تاریخی آرمرده و مناطق اطراف آن که از لحاظ وجود مراتع سرسبز و جنگل‌های انبوه که خوراک اصلی بز مَرغُز که منشأ تولید پشم مورد استفاده در صنعت شالبافی است، بسیار غنی بوده و پرورش بُز مَرغُز علاوه بر استفاده از پشم آن استفاده‌های مهم دیگری از جمله گوشت، شیر و… دارد.
بُز مَرغُز بومی این منطقه است و پشم آن از لحاظ ظرافت، استحکام، زیبایی، نرمی و سازگاری با بدن انسان و لطافت خاص آن در جهان نظیر ندارد، به همین دلیل در طول تاریخ و قرن‌های متمادی، این صنعت که در جریان آوارگی‌های پی در پی و غیره دائماً در معرض نابودی قرار داشته است، به علت حمایت‌های جدی و قاطع حکام محلی (اختیارالدینی‌ها) و ایجاد بسترهای مناسب برای تشویق افراد محلی و حتی افراد غیر بومی به اشتغال و فراگیری صنعت شالبافی که در منطقه ساکن می‌شدند و اینکه خود نیز از پیشگامان این صنعت از آغاز تا به امروز بوده‌اند و سعی در حفظ این صنعت مهم و اشتغال‌زا برای مردم منطقه داشته‌اند، از نابودی آن جلوگیری کرده و باعث حفظ، رشد و ترقی این صنعت تا به حال بوده است.
شال در این منطقه از سوی حکام محلی و سایر اقشار مردم، جزو بهترین سوغات بوده است و در حال حاضر نیز جزو زیباترین و گران‌ترین لباس‌ها محسوب می‌شود، برای شمارش شال اصطلاح «طاقه» به کار برده می‌شود، شال آرمرده در حال حاضر به عنوان یک برند مخصوص این شهر که دارای سابقه تاریخی و طولانی در این منطقه است قابلیت‌های تبدیل به یک برند جهانی را دارد.
شهر آرمرده بستر مناسب برای معرفی شدن به عنوان دهکده نساجی جهان که خاستگاه شال است را دارد، ۷۰ درصد ساکنان آرمرده به ویژه زنان به حرفه شالبافی اشتغال دارند و نیاز است تا اقدامات اساسی و شایسته برای معرفی جهانی این شهر زیبا انجام شود، شال و شهر آرمرده هیچگاه از همدیگر جدا نبوده و نخواهند بود زیرا مهمترین صنایع‌دستی شهر آرمرده شال است که به علت فراگیر بودن دامنه اشتغال آن و اینکه تمام امکانات و بسترهای این صنعت در منطقه وجود دارد.
* گزارش از تیمور خالدی، کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان