نوشته‌ها

پیشنهادهایی درباره «زکریای رازی» و «فیروزآباد ری»

تعدادی از پژوهشگران شهر ری و متولیان روستای فیروزآباد پیشنهاد کردند تا علاوه بر ایجاد دبیرخانه مستقل با موضوع رازی و ایجاد آرامگاهی در محدوده امامزاده شعیب در روستای فیروزآباد شهر ری، به نام روستای «فیروزآباد» پسوند «رازی» اضافه شود تا همه با این منطقه آشنا باشند.

به دنبال مطرح شدن دوباره‌ نظر حسین کریمان – تهران‌شناس – نسبت به دفن زکریای رازی در روستای فیروزآباد شهر ری بعد از حدود ۴۹ سال، این بار تعدادی از مسوولان پژوهشگران و متولیان شهر ری و روستای فیروزآباد در دهداری قلعه‌نو درباره‌ اقداماتی که می‌توان برای به نتیجه رساندن پژوهش‌های کریمان و  نشان دادن جایگاه زکریای رازی در کشور و به خصوص در شهرری انجام داد، صحبت کردند.

احمد ابوحمزه – ری‌شناس – در صحبت‌هایی با اشاره به مشخص نبودن مکان دقیق دفن شخصیت‌هایی مانند قوام‌السلطنه در قزوین یا خیام در نیشابور و فردوسی در توس، بیان کرد: فقط محوطه آرامگاهی آن‌ها مشخص است ولی به افتخار این بزرگان بنیادهایی تشکیل شده و مزارهایی مجلل شکل گرفته است، ما نیز نباید از این کاروان جدا بیفتیم، بلکه باید به رازی با نگاهی بین‌المللی و ملی نگاه کنیم، اقدامی که می‌تواند بسیار وسیع و در شان او باشد.

او با اشاره به این‌که از دل این مکان پژوهشکده‌ها، موزه‌ها و موسساتی می‌تواند شکل بگیرد، ادامه داد: اگر بخواهد کاری سطحی و کوچک انجام شود همان بهتر که کار نشود چون هم آبروی خود را برده‌ایم و هم شان رازی زیر سوال می‌رود.

او ابهام‌زدایی از اتهام الحاد به رازی را نیز یکی از کارهایی دانست که باید به صورت شایسته به آن پرداخته شود و جایگاه رازی را در ذهن قشر مذهبی و دینی جامعه با توجه به ارشادات دکتر مهدی محقق و استاد شهید مرتضی مطهری آن‌طور که بوده معرفی کرد؛ مانند توجه به ویژگی‌های اخلاقی رازی از این‌که سیستم نظام پزشکی را برای نخستین‌بار به وجود آورد و پزشک در خدمت مردم محروم بود نه در قالب پزشک درباری.

ابوحمزه پیشنهاد کرد تا در صورت امکان بنیاد رازی زیر نظر یکی از ارگان‌ها تشکیل شود و بودجه‌ درخوری به آن اختصاص یابد و به گونه‌ای آرامگاه رازی ساخته شود که مردم منطقه به طور مستقیم یا به صورت ضمنی از آن نفع ببرند.

او همچنین بر لزوم ایجاد یک دبیرخانه مستقل مرتبط با این موضوع در شهرری تاکید کرد.

برای شناساندن جایگاه رازی در شهر ری فرصت‌سوزی نکنید

مهدی دانشیار – مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان حضرت عبدالعظیم – نیز به برگزاری کنگره رازی در سال ۱۱۲۱ در کنگره رازی اشاره کرد که به بهانه و گله از تغییر نام خیابان زکریای رازی در شهرری در آستان مقدس با موافقت تولیت آستان برگزار و قطع‌نامه‌ای در آن صادر شد که در آن به جای اسم خیابان تغییر یافته مکان دیگری را به  نام رازی نام‌گذاری کنند و اقدام به کشف قبر محمد بن زکریای رازی کنند.

او با استناد به مدارکی که در آن کنگره ارائه شد که در نهایت به نظر مرحوم حسین کریمان – تهران‌شناس – مُهر تاییدی زد که  در منطقه امامزاده شعیب فیروزآبادِ شهرری، زکریای رازی مدفون است، ادامه داد:‌ علاوه بر این‌که این مساله مورد تایید بزرگانی چون مهدی محقق و پرویز اذکایی رازی‌پژوهان کشور قرار گرفت، استناد به همین مدارک با توجه به تغییراتی که در قبرستان امامزاده شعیب ایجاد شده و در عملیات همسان‌سازی همه‌ سنگ قبرهای باستانی تخریب و منهدم‌شده امکان تفحص وجود ندارد، می‌تواند کافی و وافی باشد و در امر احیای آرامگاه رازی تسریع شده و از فرصت‌سوزی جلوگیری شود.

نوروز تقی‌پور – رئیس جدید میراث فرهنگی شهرری – نیز با بیان این‌که باید مطالعات میدانی برای تقویت این نظریه بیشتر انجام شود، اظهار کرد: با توجه به مستندات جمع‌بندی‌شده، یک متولی برای آن کار مشخص شود و از میراث فرهنگی استعلام شود.

همچنین غفاری – مدیر موسسه مطالعاتی راگا – با بیان این‌که باید زمان‌بندی مناسب انجام شود و اجازه داده نشود که بحث قبر رازی هم به حاشیه برود، گفت: در سایر کشورها مانند مالزی به دنبال بهانه برای جذب توریست هستند و تلاش می‌کنند تا به گذشته خود برگردند، اما متاسفانه ما در حال از بین بردن میراث خود تبر به ریشه فرهنگی خودمان می‌زنیم، مانند اقداماتی که برای همسان‌سازی بقاع متبرکه در جریان است از آستان حضرت عبدالعظیم تا امامزاده شعیب که با از بین بردن سنگ قبرهای کهن یا جایگزین کردن کاشی‌های دست‌ساز بدون توجه به پیامدهای فرهنگی آن بیشترین ضربه را به میراث تاریخی می‌زند.

از برگزاری مسابقه برای طرح آرامگاه رازی تا نام‌گذاری بوستانی به نام رازی در امامزاده شعیب

علی‌رضا صادقی – بخشدار قلعه نو – با اشاره به رقابتی که در کشورهای همجوار ایران برای ثبت و ضبط مفاخر کشورمان به نفع خود در یونسکو وجود دارد، ادامه داد: ‌این در حالی است که متاسفانه ما در کشور فرصت‌سوزی کنیم که باید قبل از این‌که متضرر  پیامدهای آن باشیم باید با همیاری همه مراکز فرهنگی که به نوعی با محمد بن زکریای رازی ارتباط دارند زمینه را برای ایجاد آرامگاهی مناسب در زاویه مرقد امامزاده شعیب فراهم کنیم.

او انجام این کار را باعث ارتقای سطح فرهنگی منطقه دانست و افزود:‌ با ایجاد بنیادی به نام محمد بن زکریای رازی زمینه تحقیق همه‌جانبه در این زمینه می‌تواند فراهم می‌شود.

وی همچنین با تاکید بر این‌که مدارک به دست آمده از منطقه آرامگاه رازی مطرح شده‌اند، بنابراین کسانی که با این فرضیه مخالف هستند نیز می‌توانند اسناد و مدارک خود را ارائه دهند ، ادامه داد:‌ در مرحله نخست طرح آرامگاه رازی را در سطح ملی در یک مسابقه مسالمت‌آمیز با جایزه‌ای درخور مطرح می‌کنیم تا بتوانیم بهترین طرح را انتخاب کنیم و یادمانی درخور این شخصیت در فیروزآباد به وجود آوریم.

او با بیان این‌که منطقه ای در پشت امامزاده شعیب برای این پروژه در دستور کار قرار گرفته است تا بشود به عنوان بوستانی در خور شان محمد بن زکریای رازی از آن استفاده کرد، ادامه داد:‌ بجاست که اسم فیروزآباد پسوندی به نام رازی را در پشت خود داشته باشد و به عنوان فیروزآباد رازی شناخته شود تا مشخص شود که مدفن بزرگی از بزرگان ایران‌زمین را در خود دارد.

وی با تاکید بر این‌که نیاز است تا دبیرخانه پیگیری آرامگاه رازی در جایی غیردولتی ایجاد شود تا درگیر دچار هیجانات سیاسی نباشد، ادامه داد:‌ نیاز است تا استقلال ری از تهران که از جمله مطالبات مردم شهرری است، نیز پیگیری شود.

منبع:ایسنا

مرتبط:

ماجرای کشف قبر زکریای رازی در شهرری چه بود؟

برج طغرل یکی از آثار به جا ماندهٔ دورهٔ سلجوقیان

برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در خیابان ابن بابویه شهر ری واقع شده‌است و از آثار به جا مانده از دورهٔ سلجوقیان می‌باشد. در برخی متون این محل، برج خلیفه یزید نامیده شده است. ارتفاع برج حدود ۲۰ متر می‌باشد (بدون احتساب گنبد مخروطی شکلی که امروزه اثری از آن نمانده) به عقیدهٔ برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربه‌های ساعت بوده و می‌توان از روی تابش آفتاب بر روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد.

برج طغرل با مساحتی بالغ بر ۴۸ متر مربع و ارتفاعی در حدود ۲۰ متر و با اسکلتی خشتی و آجری به صورت استوانه‌ای افراشته، خودنمايی می‌کند که نمای داخلی آن به صورت استوانه است.

چالش‌ها دربارهٔ شخصیت مدفون در بنا

چالش و اختلافات فراوانی میان کارشناسان و مورخان دربارهٔ شخصیت مدفون در این بنا وجود دارد. عده‌ای آن را آرامگاه طغرل بیک سلجوقی می‌دانند و در مجمل‌التواریخ صفحهٔ ۴۶۵ اینگونه آمده‌است که «سلطان طغرل‌بیک شهر ری وفات رسید و تربتش آنجا برجاست». مورخ نامی ترکیه، فارق سومر نیز محل دفن طغرل را همین مکان می‌داند.

عده‌ای دیگر از نویسندگان این مکان را محل دفن خلیل سلطان از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم می‌دانند. در کتاب جامع ری باستان تالیف حسن کریمیان نیز آمده‌است که گروهی این بنا را منتسب به فخرالدوله دیلمی می‌دانند.

محمد محیط طباطبایی این بنا را متعلق به ابراهیم خواص می‌دانست و خودش هم پس از مرگ در جوار این برج در سال ۱۳۷۱ به خاک سپرده‌شد.

این برج شبیه عقربه‌های ساعت بوده و می‌توان از روی تابش آفتاب روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد. در ضلع شمالی و جنوبی برج دو سردر با معماری طرح رازی ساخته شده است و تقریباً تا ارتفاع ۴ متری برج دیوارها به صورت توپ تا قطر دیوارهای حدود ۱٫۵ متر تشکیل شده و دیوارهای بالای ارتفاع ۴ متر به صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن پلیکانی وجود دارد که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمايی می‌کند که رابطی بین قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج می‌باشد.

 

قدمت برج و پا برجا بودن آن در طی ۷۰۰ سال كه از ساخت آن می‌گذرد با توجه به وقوع زلزله‌های سهمگین در ناحیه نشان از پی مستحكم و عمیق این بنا دارد. پی سازنده این برج در كف آن در كناره‌های دیوارها كانالهای گذر هوا را تعبیه كرده‌ كه این كانالها مانع از رطوبت دیوارها و از بین بردن خرابیهای ناشی از آن می‌شود و دیاوراهای برج طوری طراحی شده كه موجب طنین صدا در درون بنا می‌شود. و اگر واعظی یا خواننده‌ای در وسط برج خطبه‌ای ایراد كند و یا تصنیفی را بسراید صدای آن در همة برج طنین انداز می‌شودو به صورت اكو وار به سمع همه می‌رسد. كه البته وجود سقفی مخروطی كه بر فراز دیوارهای برج قرار داشته كه هم اكنون اثری از آن بر جای نیست شاید به این فناوری اكستیكی جلوه‌ای دیگر می‌داده است.

کاربردهای برج طغرل

این برج علاوه بر آنكه با داور فرزانگان و دلاوران عصر خود می‌باشد استاد سازنده آن كاربردهای دیگری را در جاودانه ساختن آن بكار برده و معماری پنهانی را برای پی بردن به اسراری با آن عجین كرده است. از جمله كاربرد این برج استفاده در شبهای تار با استفاده از روشن كردن آتش بر باروی بلند آن برای راهنمای مسافران جاده ابریشم كه از جانب خراسان به جانب ری می‌آمدند بوده و در روز احتیاجات گاهشماری مردم را مرتفع نموده است. بنا به گفته فرزانه اندیشمند استاد منوچهر آرین پژوهشگر خراسانی عرصه تاریخ علم كشور در مقاله نگاه دیگری به برجها اطلاق واژه برج به این بنا و بناهای مشابه از آنجا كه برج به منازل عبور حركت سالانه خورشید در دائره‌البروج گفته می‌شود حكایت از این مطلب دارد كه گذشتگان از این روی سایه‌های این ابنیه و دریچه‌های گذر نور خورشید كه در روی آنها تعبیه شده پی به برجی كه خورشید در آن غوطه ور می‌باشد می‌بردند زیرا كه در هر برجی خورشید ارتفاع خاصی در آسمان نسبت به افق و میل خاصی نسبت به جهات جغرافیایی مناطق داردلاجرم سایه‌ها و طرز تابش آن متفاوت خواهد بود كه از این تغییرات می‌توان در تعیین روزها و برج‌ها بهره‌ برد و این فناوری به كار رفته در این ساختمانهاست كه كلمة برج را زیبنده نام آن كرده است.

برج طغرل علاوه بر این ویژگی فوق‌العاده، ویژگی منحصر به فرد دیگری در خود نهفته دارد كه سرود زیبای اندیشه استاد سازنده خود را جلوه‌گر می‌كند. و آن ساعت آفتابی منحصر به فردی است كه در دل كنگره‌های آن پنهان دارد. كه شاید مورد مشابه آن در تاریخ علم كمتر یافت می‌شود. همان طور كه ذكر شد حول این برحج از نمای بیرونی ۲۴ كنگره با زاویة حاده جلوه‌گر شده كه اگر در روبروی درگاه آن بایستید گویی شیری با دهانی باز به شما می‌نگرد.

در دقت در این بنا از آنجا كه این كنگره‌ها درو تا دور این اثر را فرا گرفته به گونه‌ای خاص طراحی شده كه اگر چنانچه طلوع آفتاب اتفاق بیافتد در جانب شرق بنا كم‌كم یكی از كنگره‌ها روشن می‌شود و آفتاب درون آن می‌تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد, نصف كنگره روشن می‌شود اگر یك ساعت از طلوع خورشید بگذرد یك كنگره به طور كامل روشن می‌شود و اگر چنانچه دو ساعت بگذرد و كنگره روشن می‌شود، همین طور اگر سه ساعت بگذرد سه كنگره تا هنگامی كه به لحظه‌ای می‌رسیم كه خورشید روی نصف النهار منطقه قرار می‌گیرد. یعنی بیشترین ارتفاع خود را از افق دارد، در این هنگام خورشید درست در بالای سر در جنوبی برج قرار می‌گیرد چرا كه دربهای برج كاملاً شمالی جنوبی بوده و روی نصف النهار واقع است در این هنگام سایه تیغه‌ای كه بالای سر سردرب ورودی است درست در بالای تبری ضربی گونه سر در قرار گرفته و حكایت از لحظه اذان ظهر می‌كند و در زمستان كه ارتفاع خورشید پایین‌تر است در لحظه ظهر خورشید از درب جنوبی درست وسط برج می‌تابد.

برج طغرل

اگر چنانچه خورشید از لحظه ظهر زوال پذیر و به جانب غرب گرایش یابد حال كنگره‌های جانب غرب شروع به روشن شدن می‌كند. اگر نیم‌ ساعت از لحظه ظهر بگذرد نیمی از كنگره از جانب غرب روشن می‌شود اگر یك ساعت بگذرد یكی از كنگره‌ها و اگر دو ساعت از ظهر بگذرد نیمی از كنگره‌ها روشن می‌شود و همین گونه تا خورشید غروب كند. پس از روی كنگره‌های این برج و روشن شدن آن توسط خورشید می‌توان مقدار گذشت زمان را از لحظه طلوع آفتاب، لحظه ظهر ، و مقدار گذشت زمان از لحظه ظهر را محاسبه و تعیین نمود.

مرمت و بازسازی

برج طغرل برای نخستین بار در سال ۱۳۰۱ هجری قمری و در پایان ۳۵امین سال پادشاهی ناصرالدین شاه مرمت و بازسازی شد. این مرمت به دستور شاه و به دست وزیرش امین السلطان و توسط ابوالحسن خان معمارباشی انجام گرفت و لوحه‌ای مرمر بر سردر بنا نصب گردید. این بازسازی بنا را از خطر نابودی نجات داد ولی ظرافت کاری‌های قدیمی و بقعهٔ کتیبهٔ کوفی آن را از بین برد.

مرتبط:

راز ساعتی که در دل طغرل نهفته است