آجیل‌فروشان فاروج در تف دادن تخمه مهارت‌ پیدا کرده و درنهایت در امر فروش و تبلیغات و نوع چیدن آجیل که نظر مسافر را جلب کند هم مهارت خاصی کسب کردند. مجموعه این عوامل باعث شد کم‌کم افراد به فروش آجیل رو آورند و مهارت سنتی تهیه این خوشمزه‌های مقوی را به نام خود در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس به ثبت برسانند.

شهرستان فاروج در شمال شرقی ايران و در شرق خراسان شمالی، در حدفاصل بین شهرستان شیروان و شهرستان قوچان واقع‌شده و مرکز آن فاروج است. شهری که با بجنورد مرکز استان حدود ۹۰ کیلومتر فاصله دارد و دروازه ورودی خراسان شمالی محسوب می‌شود.

فاروج، شهری کنار جاده‌ای است که در سال‌های اخیر اقتصاد آن تا حد زیادی به عبور مسافران و زائران حرم علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) گره‌ خورده، گر چه در سالیان گذشته کشاورزی و دامداری شغل غالب اهالی شهرستان فاروج محسوب می‌شد اما اکنون فروشندگی و تأمین نیاز خدماتی رفاهی مسافران دم دست‌ترین شغلی است که می‌شود در فاروج جستجو کرد. ازآنجایی‌ که شهر فاروج در مسير راه مشهد، بجنورد و شمال قرار گرفته، به همين دلیل دارای بازاری جالب و کم‌ نظیر شناخته می‌شود که با عرضه کالایی مختص به خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

وجود جاده آسیایی و عبور آن از مرکز شهر موجب شده بازار آجیل شهر فاروج رونق بیشتری بگیرد.  از آنجاکه بازارهای اصلی ایران غالباً به شکل خطی و در امتداد مهم‌ترین معبر شهری شکل می‌گرفت، مهم‌ترین بخش و عنصر اصلی یک بازار، راسته اصلی آن است. راسته اصلی از مهم‌ترین عناصر معماری در بازار ایرانی بود که در ساده‌ترین شکل آن با دکان‌های واقع در دو سوی آن شکل می‌گرفت. در شهر فاروج نیز در امتداد راسته اصلی، آجیل‌فروشان در دکان‌هایی که دو سوی راسته مستقر هستند نمايان می‌شوند، به‌غیر از افراد محلی، مسافران خریداران اصلی این بازار را تشکیل می‌دهند. بازار آجیل‌فروشی ازجمله بازارهایی است که حضور در آن تجربه جدیدی برای هر جهان‌گرد است که غرق در آجیل‌های رنگارنگ است.

 تولید و صادرات خشکبار مرغوب یکی از مزیت‌های مهم کشور ما است و می‌توان آن را در زمره مهم‌ترین اقلام صادرات غیر نفتی قرار داد. تولیدکنندگان خشکبار استان خراسان شمالی سال‌های سال است در زمینه خشکبار فعال هستند، فعالیت آن‌ها کاملاً سنتی است و از آن جا ‌که آجیل با هویت شهر فاروج در ارتباط است، حفظ آن به‌عنوان ميراث ناملموس ضرورت دارد.

امروزه مخاطبان بیش ‌از پیش به‌سلامتی و استفاده از محصولات سالم توجه نشان می‌دهند. این موضوع باعث شده محصولاتی سالم  مانند خشکبار و آجیل با رونق بیشتری همراه شود و مصرف آن‌ها نسبت به گذشته افزایش پیدا کند. این بازار پررونق، بازیگران مختلفی اعم از تولیدکنندگان خشکبار و آجیل بسته‌بندی‌شده، فروشگاه‌های آجیل، خشکبار و… را وارد عرصه کسب‌وکار کرده است. در شهر فاروج که بیش از ۵۰ سال سابقه خریدوفروش خشکبار را دارد، خشکبار از اولین مرحله تا زمانی که به مرحله فروش برسد آماده می‌شود، از وقتی‌که کشاورزان مغزهای خام را به بوجاری‌ها می‌فروشند تا زمانی که پاک شده، شسته و پوست گرفته و طعم دار شوند و به دست مشتری برسند.

تاریخچه آجیل فاروج

سال‌ها پیش که هنوز وسایل نقلیه شخصی این اندازه زیاد نشده بود و غالب مسافران با اتوبوس رفت‌وآمد می‌کردند، تمامی اتوبوس‌ها و اندک خودروهای شخصی که قصد سفر به مشهد مقدس را داشتند از محور فاروج حرکت می‌کردند چراکه راه سمنان اولا کویری بود و در ثانی سایر مسیرها، آسفالت مرغوبی مانند آسفالت فاروج را نداشتند.

 یکی از بهترین عوامل جذب اتوبوس‌ها و مسافران برای تردد از مسیر فاروج، وجود مسجد صاحب‌الزمان و چلوکبابی سعدی بود آن‌هم زمانی که از مشهد تا چمن بید (روستایی در منتهی‌الیه غرب خراسان شمالی) هیچ‌گونه چلوکبابی و مسجدی وجود نداشت و تمامی اتوبوس‌ها برای صرف نهار و شام باید در فاروج توقف می‌کردند.

 این توفیق اجباری برای مسافران و اهالی فاروج سبب شد تا دو نفر از اهالی به‌نام‌های شیرعلی قلی‌پور و حسین‌علی حاجی‌پور جنب مسجد اقدام به فروش آجیل کنند. اولین بار تخمه سیاه آفتاب‌گردان و کدو به فروش می‌رسید.آن زمان فقط تخمه شور در بازار موجود بود و از تهران وارد می‌شد، فاروجی‌ها تخمه را شور نمی‌کردند بلکه به‌صورت خال نمک عرضه می‌کردند. یعنی بعد از تف دادن تخمه، نمک را با جارو سیخی به روی آن می‌پاشیدند که بعد‌ها تخمه خال نمک فاروج نام گرفت و معروف شد.

 فاروجی‌ها برای طعم‌دار کردن تخمه از آب‌لیمو، گلپر و کمی رنگ خوراکی استفاده می‌کردند.با توجه به این‌که چلوکبابی غذای خوب با گوشت بره عرضه می‌کرد و روزانه بیش از صد دستگاه اتوبوس در فاروج توقف می‌کرد، اندک‌اندک کسب‌وکار فروشندگان آجیل رونق گرفت و در کنار تخمه‌ژاپنی و آفتاب‌گردان، محصولاتی چون گردو، بادام و کشمش که در منطقه تولید می‌شد هم جا باز کرد.

از دلایل مرغوبیت آجیل خراسان این است که به دلیل آب‌وهوای مناسب، اکثر خشکبار مورد استفاده، در خود منطقه کشت می‌شود. همین دسترسی به خشکبار تازه از یک‌سو و نحوه‌ آماده‌سازی ماهرانه‌ آن از سوی دیگر سبب می‌شود تا آجیل خراسان از مرغوب‌ترین آجیل‌های ایران باشد.

در بازار آجیل فاروج، گردو، بادام، لواشک، برگه زردآلو، کشک، قره‌قروت، کشمش، روغن زرد، تخمه‌کدو، تخمه آفتابگردان، تخمه ژاپنی، بادام خاکی، پسته و دیگر مایحتاج مسافران به‌صورت شبانه‌روزی عرضه می‌شود. این محصولات از تولیدات فاروج است. وجود چند آجیل پزی در بلوار فاروج برای مسافرانی که نحوه تهیه آجیل را می‌خواهند مشاهده کنند جالب ‌توجه است. نکته جالب ‌توجه دیگر اینکه در تمام شبانه‌روز مغازه‌های آجیل‌فروشی باز هستند و چراغانی آن‌ها از فاصله بسیار دور نمایان است. شرایط نگهداری، نحوه تهیه و فرآوری، میزان و نوع رنگ به‌کار رفته و بسیاری از عوامل دیگر وجود دارند که در سلامت آجیل نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کنند.

از مکان‌های وابسته به اين حرفه، بازار شهر فاروج است که از ورودی بولوار امام رضا (ع) از طرف شهر قوچان شروع و تا انتهای بولوار امام رضا (ع) خروجی شهر به‌طرف شهر شیروان (۱۲۰۰ متر) امتداد دارد و در حدود ۱۰۰ مغازه در عرضه و توزیع خشکبار مشغول به کار هستند و چندین کارگاه صنعتی و سنتی آجیل پزی در این شهر فعال است. این شهر قبلاً فرج‌آباد نامیده می‌شد.

منبع: میراث آریا