در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر سرپل ذهاب و در مسیر اصلی راه کرمانشاه – قصرشیرین گردنه ای صعب العبور و کوهستانی به نام پاتاق قرار دارد که یکی از قدیمی ترین راه های بازرگانی و ادامه جاده ابریشم بوده است.در گوشه ای از این مسیر، می توانید بنای تاریخی طاق گرا یا همان اریکه سلطنتی را ببینید که در ابتدای سده اول میلادی کنار این جاده ساخته شده است.

در مورد زمان ساخت این بنا اختلاف نظرهایی وجود دارد برخی آن را به دوره اشکانی و برخی دیگر آن را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند. اما آن طور که از مدارک باستانشناسی به دست آمده ظاهراً این بنا در اواخر دوره ساسانی و احتمالاً زمان حکومت خسرو دوم (۶۲۸-۵۹۰م) ساخته شده‌است.

بنای طاق گرا در کنار راه باستانی سنگفرشی بنا شده که فلات ایران را به بین النهرین ارتباط می داده که به علت تغییر مسیر این راه بنای طاق‌گرا اکنون در شیب‌های پایین جاده آسفالته قرار گرفته است. اما در اینکه کاربرد اصلی طاق‌گرا (Taghe gara) به عنوان یکی از آثار تاریخی استان کرمانشاه چه بوده میان تاریخ‌دانان و باستان‌شناسان اختلاف نظرهایی وجود دارد.

برای این بنا کارکردهای متفاوتی همچون «یادگار احداث راه کاروانرو»، «توقفگاه موکب شاهی»، «اریکه سلطنتی»، «پاسگاه مرزی» و یا «بنای یادبودی از یک پیروزی» ذکر شده است.

معماری یک بنای عجیب و زیبا

رومن گیرشمن طاق گرا را بنای کوچکی نوشته که طبق طرح بنای هتره ساخته شده و آن را در کنار جاده بغداد به کرمانشاه ثبت نموده  وبا اعتقاد از اینکه طاق مذکور از معماری اشکانی الهام گرفته شده است.

از نظر معماری بنای طاق‌گرا، فضای ایوان مانندی است که تماماً از سنگ ساخته شده است. این بنای مستطیل شکل به ابعاد ۴٫۸۶ در ۷٫۷۰ متر است که ورودی آن به طرف جنوب و مشرف بر جاده سنگفرش باستانی است.

از لحاظ ساختاری، این بنا به وسیله بلوک های سنگی ساخته شده است که به صورت مکعب مستطیل تراشیده شده‌اند و مصالح داخلی دیوارها نیز از لاشه سنگ و ملاط گچ است.

دیوارهای دو طرف این بنا تا حدودی بلندتر ساخته شده تا بتوانند سقف طاق را کاملاً مسطح نمایند. ارتفاع کف بنا از سطح زمین ۱٫۲۰ متر و ارتفاع از کف تا لبه قوس ۵٫۹۲ متر و از لبه قوس تا زیر گیلویی اول ۱٫۲۰ متر است. همچنین بلندی افریز اول ۶۰ سانتی متر است که برروی آن یک ردیف بلوک سنگی ساده به بلندی ۴۵ سانتی متر قرار گرفته است. بر روی این بخش، سنگ های تزئینی افریز دوم قرار دارد. همچنین در بالاترین بخش بر روی لبه بام بنا، یک ردیف کنگره به ارتفاع ۹۲ سانتی متر قرار گرفته است.

بنابراین ارتفاع بنا از سطح زمین تا بالاترین نقطه ۱۱٫۷ متر است، همچنین عرض دهانه طاق نیز ۴٫۱۰ متر و عمق آن ۳٫۱۰ متر است. دیوارهای داخلی این بنا به وسیله نقوش هندسی حجاری شده است.

با توجه به موقعیت راه های سوق الجیشی کهن در منطقه غرب ایران، به نظر می رسد این بنا جهت پاسگاه های راهداری، مرزی و ساخت و ساز جایگاه هایی برای اخذ عوارض، تامین امنیت راه و تجارت و فراهم کردن تسهیلات بزرگترین روابط بازرگانی بین المللی ساخته شده است.

طاق گرا یعنی چه؟

به نظر می رسد نام طاق گرا از یک کلمه کردی به معنی قوس بزرگ باشد، گرا درلغت به معنای مسیری برای نشانه گرفتن به وسیله توپ انداز می باشد تاکنون علت نامگذاری طاق گرا کاملأ مشخص نشده است.

در برخی منابع به صورت طاق کرا / گرا ( در لغت به معنای سرتراش ودلاک آمده است ) ودر جاهای دیگر به نامهای گره – گیره یا  احتمالأ گریوه در اوستا وگریوگ در فارسی میانه به معنای گردنه آمده است.

برای دیدن این اثر، حدود ۲۰۰ متر بعد از ایست بازرسی معروف پاتاق وارد جاده فرعی در سمت چپ جاده اصلی شده و پس از طی مسافتی حدود ۵۰۰ متر می‌توان به محل مورد نظر رسید.

مرتبط:

بوتان، سالزبورگ و جاده ابریشم | معرفی برترین مقاصد گردشگری سال ۲۰۲۰