مابین دو رود شورچای و قرانقو و در ۲۸ کیلومتری جنوب هشترود بالاتر از تونل راه آهن تهران- تبریز قلعه ضحاک قرار دارد. با مراجعه به آثار باقی مانده در این قلعه مشخص می شود این قلعه از هزاره دوم قبل از میلاد تا دوران تیموریان برپا بوده و رونق بسیاری در دوره اشکانیان داشته است.

البته طبق شنیده ها (از هزاره دوم پیش از میلاد تا پیدایش اسلام قلعه ضحاک دارای سکونت بوده است) قلعه اژدهاک مادها همان قلعه ضحاک میباشد همان طور که آثار به جا مانده از دیوار چینی اورارتوییان در آن مشاهده می شود حتی برجهای دیده بانی اشکانی قلعه همچنان به شکل سالم باقی مانده است.

برای اولین بار این قلعه در سال ۱۸۳۰ توسط فرهنگی انگلیسی با نام مونت ایت monteith کشف شد و توسط راولینسن در سال ۱۸۴۰ تحقیقاتی در راستای کشف خط نوشته های سنگی بر روی آن انجام شد. جالب است بدانید در دوره اسلامی و شاید دوره اسماعیلیه این قلعه از استحکام بیشتری برخوردار شد.

هنوز هم که هنوز است جایگاه دروازه ای در بقایای این حصار کهن مشهود است که حوالی آن سفال هایی که به هزاره دوم پیش از میلاد تعلق دارد یافت شده و حاکی از قدمت آن است. در گوشه کنار این قلعه باستانی بنایی مستطیل شکل به اسم پاویون وجود دارد که دقیقا متعلق به دوره اشکانی و ساسانی می باشد.

از سمت شمال و جنوب طول خارجی این بنای باستانی حدود ۱۰ متر و در امتداد محور عرضی ۹ متر عرض دارد. کتیبه بسیار زیبای تزیینی که ترکیبی از صفحات گچبری شده باقی مانده است به احتمال بسیار زیاد پاویون قلعه را به سمت دوره اشکانی می کشاند.

مشخصات بنای قلعه ضحاک

قلعه ضحاک که از دژهای مهم اقوام ماد و مانایی می باشد بیش از هزار سال قدمت دارد در این قلعه باستانی آب انبار ، سالن شورا ، مخازن سنگ ، آسیاب ، حمام به چندین آثار دیگر به چشم می خورد. نصف اتاق هایی که در این قلعه وجود دارد در زمین کنده شده اند و بدون سقف می باشند و نصف دیگر آن ها در کوه و به شکل حفره ای در آورده شده است.

بیشتر این حفره ها دارای چاله های آبی یا همان آب انبار هستند و حتی حفره های سنگی اتاقک های کوچکی در دیوار های این حفره ها کنده شده اند.

که همه آنها در صخره های عمودی ایجاد شده اند. جدا از همه اینها چشمه ای که در دامنه کوه مقابل وجود دارد توسط لوله هایی که در زمین کار گذاشته اند با فشار معمولی از روی پشته مابین عبور کرده و به ارتفاعات قلعه می رسد.

مسیر لوله آب از روی بستری که درزمین به طور چشمگیر مشهود است مشخص می شود به علاوه قالب های سنگی و تکه های مختلفی از لوله های گلی که از بستر جدا شده اند در حوالی مشاهده می شوند. عرض بستر لوله ۵۰ سانتی متر به عمری که دارد حداقل یک متر می باشد.

لوله های گلی از به هم پیوستن تکه های کوچک کامل شده و در بستر جاسازی شده اند ناگفته نماند این بنای تاریخی از کند و کاوهای غیرمجاز و تاراج مصون نبوده و حوالی آن پر از حفره های ریز و درشتی که به وسیله غارتگران با هدف به دست آوردن عتیقه می باشد.

طول مجموعه باستانی قلعه ضحاک حدوداً ۱۰ کیلومتر و عرض آن یک الی دو کیلومتر می باشد. فقط یک چهار طاق خارج از خاک تقریباً سالم مانده است که به گفته اهالی یکی از پایه های آن و پوشش طاق توسط یک افسر انگلیسی(شاید همان کاشف قلعه) در زمان جنگ جهانی دوم به سبب پیدا کردن اشیای عتیقه تخریب شده ولی مورد مرمت واقع شده است.

قلعه ضحاک کجاست؟

نتیجه کاوشی که در دو فصل گذشته در این قلعه باستانی انجام شده است کشف یک تالار بزرگ ۱۱× ۱۱متر با راهرو های کناری به مقدار قابل توجهی گچبری در نقوش مختلف که بیشتر آن با رنگ های زرد ،اخرائی ، سبز وآبی مزین شده است. که همین تزیینات شامل نقوش هندسی ، نقوش برجسته انسانی و حیوانی و گل و گیاه مساله ای که در این چهار طاق استفاده شده است گچ و آجر های ده سانتی متری ۳۲×۳۲ می باشد. مجموعه تاریخی قلعه ضحاک روی یک تپه مسطحی واقع شده است.

ماحصل تحقیق و تفحصی که در این بنا انجام شده بیانگر استقرار تمدن پارتی است.از نحوه به کارگیری این قلعه در دوران بعد از اسلام و دوران اشکانی اطلاعاتی در دسترس نمی باشد. در حقیقت این قلعه همچون قلعه های موسوم به قلعه دختر است که در ارگ بم و یا فیروزاباد نمونه هایی از آن می توان یافت. قلعه ضحاک شاید نمونه ای از معبد آناهیتا نیز باشد.

بقایای این قلعه باستانی که در ۳ کیلومتری ایستگاه خراسانک و بر بلندای کوهساری که تونل مستقیم و بزرگ دو کیلومتری راه آهن مراغه به میانه از آن عبور می کند مشاهده می شود. تعدادی از محققان و باستان شناسان بنای تاریخی ضحاک را به دوره مادها نسبت داده اند ولی به مرور زمان همچنین در دوره های اشکانی ، ساسانی و هخامنشی به کار رفته است در دوره های اسلامی به شکل یک دژ بزرگ خودنمایی کرده است آن چیزی که در عصر کنونی توجه همگان را جلب می کند چهار طاق زیبا از عهد ساسانی می باشد.

طبق اطلاعاتی که بخش گردشگری نمناک بدست آورده است سقف این بنا با پوشش ضربی درست شده است شنیده ها حاکی از آن است که برخلاف طاق های دیگر دوره ساسانی برای افروختن آتش از این چهارطاق استفاده نمی کردند بلکه به عنوان برج دیده بانی به کار گرفته می شد چرا که مشرف به دشت ها و دره های حوالی بوده است جالب است بدانید این قلعه باستانی با استفاده از آجرهای بزرگ سرخ رنگ ساخته شده اند آجرهایی که به طور افقی و قائم روی هم قرار گرفتند.

ظاهراً دیواره های گچی و سنگی باقی مانده از قلعه ضحاک متعلق به دوران پیش از اسلام است احتمالا تغییرات و الحاقات خاصی در قرنهای سه و چهار انجام شده است با این وجود این بنای باستانی تا پیش از اسلام و تا دوره اسماعیلی به کار گرفته می شد.

داستان ضحاک:

از پادشاهان افسانه ای که در داستانها بسیار به آن اشاره شده ضحاک ماربه دوش می باشد .که درشاهنامه پسر مرداس وفرمانروای دشت نیزه دار (کسی که با نیزه بجنگد)ذکر شده است.وی پس از قتل پدرش به سوی ایران حرکت می کند و جمشید را نیز به قتل می رساند و تاج پادشاهی را بر سر می گذارد.وقتی که شیطان بر دوش ضحاک بوسه می زند از جای بوسه های شیطان بر دوش ضحاک دو مار می روید.

شیطان به کمک ضحاک آمده و به او می گوید برای اینکه مارها به ضحاک آسیبی نرسانند باید هر روز مغز دو جوان به مارها خورانده شود و بدینگونه حکومت ضحاک هزاران سال طول می کشد تا اینکه آهنگری به نام کاوه ازمیان مردم ظهور می کند چرم پاره ی آهنگری اش (درفش کاویانی) را می گستراند و مردم را برای حمایت از فرویدون و جنگ با ضحاک دعوت می کند.وسر انجام فریدون ضحاک را در دماوند زندانی می کند.

نگاره های قلعه ضحاک

از مهمترین این اشکال ، کلاغی است که پنجه هایش را در پشت گاو فرو کرده و شبیه میترا در آیین مهر است .این شکل در یک محیط ١٢١ متر مربعی ایجاد شده است و در کنار آن شکلهای دیگری مانند یک سرباز پارتی، یا سر چند شیر در حال غرش و فریاد ، نقاشی یک ایزد بانو،شکل یک مرد در درون گل نیلوفر یا اشعه های خورشید ایجاد شده اند

موقعیت و حدود جغرافیایی قلعه ضحاک

این قلعه باستانی و بی نظیر در ٢٢ درجه و ٣٧ دقیقه عرض شمالی و ٩ درجه و ۴٧ دقیقه طول شرقی و در ارتفاع ١٨٠٠ متری از سطح دریاهای آزاد بنا نهاده شده است . در ارتفاعات کو هستانی در پیچ و خم رود خانه ی خروشان قرانقو چای و شرق کوههای سرملو و ایستگاه سر سبز خراسانک و جنوب روستای زیبای عربلو و غرب روستای دلمه و شمال روستاهای دانقاران و خواجه محمود قلعه ضحاک جا گرفته است و قدمت و استواریش را به رخ می کشد .

رودخانه ی خروشان قرانقو در جهت حرکت خود بعد از عبور از جنوب ایستگاه خراسانک به طرف شرق بعد از سه کیلو متر پیمودن در کنار خط آهن خراسانک میانه جهت حرکت خود را در دهانه تونل دوم به سمت شمال عوض کرده و بعد از یک گردش کوچک به سمت شور جای رفته و بعد به طرف میانه و قزل اوزن راهی می شود.

آب و هوای منطقه و شهرستان هشترود

آب وهوای شهرستان هشترود در زمستان سرد خنک و در تابستان معتدل و مطبوع می باشد به طوری که در تابستانها متوسط دمای این شهرستان در بالاترین درجه ٣٠ درجه می باشد که نشان دهنده ی این مطلب است که هشترود دارای تابستانهای معتدل و دلچسبی است اما در زمستان متوسط دمای این شهرستان ١٩ درجه است که نشانگر این موضوع می باشد که به طور متوسط بارندگی این شهرستان در سال ٨١-٣۵٠ میلیمتر بوده است .

که این رقم نشان می دهد که هشترود به واسطه این بارشها دارای زمینهای حاصلخیز است.شغل اکثر مردم دامداری و کشاورزی می باشد تعداد روزهای یخبندان این شهرستان ١١٨ روز است و مجموع ماههای خشک و یخبندان ٧-٩ ماه است متوسط رطوبت نسبی ۶٨درصد است و متوسط تبخیر در این شهر ٣۵٠ میلیمتر و در دهستانهای هشترود ٣۵۵میلیمتر می باشد هشترود از نظر آب و هوایی در ناحیه ی نیمه خشک مدیترانه ای قرار گرفته است.

پیشنهاد برای سفر به هشترود و قلعه ضحاک:

برای مسافرت به مناطق سردسیر کوهستانی از جمله منطقه ی زیبای هشترود به همراه داشتن وسایل گرمایشی و لباس مناسب ار ضروریات است.

وسیله مسافرت به منطقه:

اتوبوس ، مینی بوس،قطار،سرویس های عمومی شهرستان هشترود و یا ماشین سواری و شخصی

موقعیت مکانی:

این قلعه ی باشکوه در ٢٠ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود ،شرق ایستگاه راه آهن خراسانک (هشترود) در کنار روستای عربلو واقع شده است.

آدرس دقیق و مسیر دسترسی به قلعه ضحاک:

برای دسترسی به این منطقه جذاب و تاریخی جاده شروع کننده تبریز را پس از طی مسافتی تقریباً ۱۲۰ کیلومتری که بخشی از آن از اتوبان تبریز به تهران عبور می کند به یک سر راهی می رسد سه راهی هشترود به مراغه نام دارد پس از اینکه به هشترود رسیدید با طی کردن مسافتی ۱۴ کیلومتری به ایستگاه خراسانک نزدیک می شوید بعد از رسیدن به این روستای زیبا وسیله نقلیه خود را در مکانی پارک کرده و یک صبحانه دلچسب با همسفرهای خود میل کنید.

ناگفته نماند تدارکات کوهنوردی و کوله پشتی با امکانات اولیه به همراه داشته باشید؛ همانطور که بخش گردشگری نمناک اشاره میکند بعد از اینکه مسافتی نیم ساعته را طی کردید به ابتدای تونل اول می رسید این نکته را متذکر می شویم که برای نزدیکی مسیر هم که شده تونل را برای رفتن انتخاب نکنید چراکه هوای داخل تونل آلوده می باشد و خطر ورود قطار هر لحظه ممکن است بنابراین برای احتیاط و لذت بردن از مسیر پیش رو فضای آزاد را برای سپری کردن پیش بگیرید تا روح لطیفتان با هوای تازه نوازش شود.

پس از طی کردن مسافتی به تونل دوم راه آهن می رسید چند متر مانده به دهانه تونل آب بسیار گوارای در دست راست مشاهده می کنید که حتی می توانید از آن نوش جان کرده و لذت کافی از دیدن آن ببرید.

از اینجا به بعد بستگی به خودتان دارد که به چه طریقی به قلعه برسید چرا که رسیدن به این بنای باستانی به دو طریق صورت می گیرد یکی اینکه اگر به کوهنوردی علاقه مندید در سمت راست تونل کوه که رد پای کوهنوردان در آن مشخص است راه کوه را در پیش بگیرید ولی اگر تمایل به راه پیمایی دارید از سمت چپ تونل که در راستای رودخانه می باشد حرکت کنید تا شما را به قسمت ورودی قلعه برساند پس از گذاشتن پل باریک به قلعه صعود کرده و می توانید از بخش های جذاب و مختلف آن بازدید کنید پس از اینکه از این قلعه بازدید کردید به حوالی پل باریک برگردید و در کنار چشمه کوچکی که در کنار پل قرار دارد به استراحت پرداخته و بساط ناهار خود را پهن کنید و در نهایت به سمت وسیله نقلیه خود باز گردید.

مرتبط:

۱۰ کوه دیدنی ایران

قلعه ضحاک ،قلعه‌ای از خون و ترس