كاروانسراي مشيرالملك در ضلع شرقي ميدان مركزي شهر برازجان قراردارد.اين كاروانسرا در سال ۱۲۵۰ شمسي به فرمان حاج ميرزا ابوالحسن خان مشيرالملك با هزينه‌اي معادل ۴۰ هزارتومان ساخته شد.

معمار اين ساختمان حاج محمد رحيم شيرازي سازنده پل مشير و كاروانسراي دالكي است كه به طرز ماهرانه‌اي اقدام به ساخت اين بنا به سبك معماري زنديه كرده است.

عمده مصالح تشكيل دهنده اين كاروانسرا سنگ، گچ و ساروج است و در كف آن از تخته سنگ‌هاي بزرگ تراشيده شده، استفاده شده است.بام كاروانسراي مشيرالملك نيز با سنگ پهن تراشيده شده مفروش شده بود كه به هنگام بارندگي آب باران بوسيله ناودان‌هاي سنگي كه به طرز جالبي تعبيه شده بودند به بيرون از كاروانسرا هدايت مي‌شد.

در ديوار ضلع غربي كاروانسرا درب ورودي بسيار بزرگي از جنس چوب قرار دارد كه راه ورودي اصلي به حياط كاروانسرا بوده است.در همين ضلع طبقه دوم كاروانسرا وجود دارد كه به شاه‌نشين معروف است. در جلوي شاه‌نشين يك تراس نسبتاً وسيع رو به خارج وجود دارد.

در دو طرف اين شاه‌نشين راه پله هايي وجود دارد كه پشت بام كاروانسرا را به محوطه ديگري كه اندرون كاروانسرا و مخصوص زنان و كودكان بوده است وصل مي‌شود.

اين بنا مثل ساير كاروانسرا‌هاي ديگر داراي ۴ برج مرتفع است. مساحت كل بنا ۷۰۰۰ متر مربع با زير بنايي در حدود ۴۲۰۰ متر مربع مي‌باشد.كاروانسراي مشيرالملك مجموعاً داراي ۶۸ باب اتاق و حجره بوده كه به دليل تغيير كاربري آن در دوره‌هاي بعدي تعداد اتاق‌ها كم يا زياد شده‌اند.

از اين بنا تا سال ۱۳۰۰ شمسي به عنوان كاروانسرا استفاده مي‌شد كه به دليل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتي شيراز به بوشهر مكاني مناسب جهت استراحت كاروانيان بوده است.

از سال ۱۳۰۰ شمسي كه قشون نظامي به برازجان وارد شد اين كاروانسرا محل مناسبي براي استقرار نظاميان شناخته شد.از سال ۱۳۳۵ با تغييرات و تعميراتي، اين بنا در اختيار شهرباني قرار گرفت كه از آن به عنوان زندان استفاده مي‌شد. به همين دليل به دژ برازجان معروف شد.

اين بنا سال ۱۳۷۷ با پيگيري‌هاي مكرر مديريت ميراث فرهنگي بوشهر به دليل اهميت و ارزش آن تخليه شد و در جهت كاربري فرهنگي و هنري اين اثر تاريخي مرمت‌هاي لازم روي آن صورت گرفت.

كاروانسراي مشيرالملك در سال ۱۳۶۲ به شماره ۱۶۳۸ در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد.

مرتبط:

سوغاتی های بوشهر