مسجد اعظم، مسجدی که برای هزار سال آینده ساخته شد
مسجد اعظم از نظر معماری تلفیقی با سبک معماری قدیم و اسلوب ساختمان سازی جدید ساخته شده و استحکام مسجد به اندازه ای است که کارشناسان معماری عمری هزار ساله برای آن پیش بینی کرده اند و از نظر تزئینات و کاشی کاری و جلوه های هنری اسلامی از نمونه های بدیع کاشی کاری در قرن حاضر است.
۲۱ آگوست ۱۹۶۹ میلادی مصادف با ۳۰ مرداد ۱۳۴۸ هجری شمسی یکی از شهروندان رژیم غاصب صهیونیستی اقدام به آتش زدن مسجدالاقصی قبله اول مسلمانان کرد که در این اقدام بیش از ۱۵۰۰ مترمربع از فضای این مسجد که قبله اول مسلمانان است در آتش سوخت.
پس از گذشت سال‌ها از این اقدام توهین‌آمیز به مسجدالاقصی که از اهمیت ویژه‌ای میان مسلمانان برخوردار است با پیشنهاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جمهوری اسلامی ایران در سی‌امین اجلاس وزرای امور خارجه کشورهای اسلامی در تهران در سال ۱۳۸۲ به تصویب رسید که در راستای تحکیم مساجد در توسعه فرهنگ و ارزش‌های اسلامی، سالگرد این واقعه در تقویم به عنوان روز جهانی مسجد تعیین شود و این پیشنهاد مورد پذیرش سایر کشورهای اسلامی نیز قرار گرفت.
از این رو ما نیز به مناسبت روز جهانی مسجد که از مهم‌ترین پایگاه‌های مردمی وحدت‌بخش در اسلام به شمار می‌رود به معرفی مسجد اعظم قم در جوار بارگاه ملکوتی کریمه اهل‌بیت (س) می‌پردازیم؛
مسجد اعظم قم یکی از آثار دینی باعظمتی است که به همت مرجع تقلید عالم تشیع، حضرت آیت‌الله‌العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی تأسیس شد و انگیزه اصلی آن فقیه فرزانه از بنای چنین مسجد عظیمی، این بود که زائران حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) از فضای روحانی مسجدی مناسب در جوار بارگاه ملکوتی کریمه اهل‌بیت (س) بهره ببرند و علاوه بر آن گسترش روزافزون حوزه علمیه مقدسه قم، نیازمند فضایی وسیع و مناسب جهت برگزاری دروس حوزویان بود.
قسمتی از زمین فعلی مسجد، خانه‌های شخصی و مسافرخانه بود و ضلع غربی حرم مطهر با وجود این بناها نمای مناسبی نداشت؛ بنابراین آیت‌الله بروجردی تصمیم گرفت این مکان‌ها را خریداری و مسجد بزرگی بنا نماید و از آنجایی که برای مؤسس فقید، جلب رضایت کامل افراد هنگام خرید خانه‌های اطراف حرم، در اولویت قرار داشت با تلاش اعضای دفتر معظم‌له رضایت کامل از افراد برای ساخت این مسجد به دست آمد.
کلنگ بنای مسجد در روز ۲۱ تیرماه ۱۳۳۳ برابر با یازدهم ذی‌قعده ۱۳۷۴ ه. ق و هم‌زمان با سالروز ولادت باسعادت امام رضا (ع) در مراسم باشکوهی به دست آیت‌الله بروجردی به زمین زده شد و بلافاصله مقدمات ساختمان و خرید زمین‌های اطراف آن آغاز گردید. کارهای عمده ساختمانی مسجد در مدت شش سال کار متمادی به پایان رسید و مسجد اعظم در سال ۱۳۴۰ با اقامه نماز جماعت توسط حضرت آیت‌الله بروجردی افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
ساختمان مسجد به سبک معماری اسلامی و دارای چهار شبستان و یک کتابخانه است که مجموع مساحت ساختمان و صحن مسجد و کتابخانه در حدود دوازده هزار مترمربع است. شبستان زیر گنبد به مساحت چهارصد مترمربع و شبستان‌های جانبی آن هرکدام نهصد مترمربع و شبستانی در طرف شمال مسجد با مساحتی حدود سیصد مترمربع قرار دارد و در ضلع غربی این مسجد یک سالن آسایشگاه برای خادمان احداث شده است و وجود حوضی در وسط زیبایی آن را دوچندان کرده است. وجه نام‌گذاری این مسجد به نام «اعظم» به خاطر بزرگی و وسعت آن بوده است.
گنبد بسیار بزرگ آن به قطر ۳۰ متر و ارتفاع ۱۵ متر از پشت‌بام و ۳۵ متر از کف شبستان است که دو طرف آن دو گلدسته بلند به قطر ۲۰/۳ متر و ارتفاع ۲۵ متر از پشت‌بام و ۴۵ متر از سطح زمین بنا شده است و دو مأذنه در دو طرف ضلع شمالی به ارتفاع ۵ متر از پشت‌بام دارد و یک برج با ساعت زنگی بزرگ در ضلع شمالی مسجد قرار دارد که از چهار جهت دیده می‌شود.
طراحی مسجد توسط معمار معروف آقای محمدحسین لرزاده انجام گرفت و امور اجرایی ساختمان از طرف مؤسس فقید به آقای رضا شاهپوری از تجار تهران و آقای ابوالقاسم صاحب‌جمعی واگذار شد و کاشی‌کاری بسیار نفیس آن توسط استاد حسین برهانی اصفهانی انجام شده است.
این مسجد از نظر معماری تلفیقی با سبک معماری قدیم و با اسلوب ساختمان‌سازی جدید ساخته‌شده و استحکام مسجد به‌اندازه‌ای است که کارشناسان معماری عمری هزارساله برای آن پیش‌بینی کرده‌اند و از نظر تزئینات و کاشی‌کاری و جلوه‌های هنری اسلامی از نمونه‌های بدیع کاشی‌کاری در قرن حاضر است.
گنبد مسجد اعظم از داخل و خارج با تزئینات متنوع و کاشی‌کاری است و چهارگوشه آن نیم طاقی بالا آمده است و صورت مربع با نقشه یزدی به شکل فلکه در آمده و نیز با طاق پوششی عرق چینی آن بالا آمده است.
مجموع هزینه‌های بنای مسجد با انجام صرفه‌جوئی‌های لازم حدود شش میلیون تومان بود که قسمتی از این مبلغ را خود مؤسس معظم تقبل کردند و بقیه از طریق کمک‌های مردمی به مرور زمان تهیه شد. هزینه‌های مربوط به انجام کاشی‌کاری‌های مسجد در آن زمان حدود دو میلیون تومان برآورد شد.
از روز بنای مسجد، توجه‌ها به این مسجد باعظمت جلب شد و علما و شخصیت‌های شیعه و سنی از آن بازدید به عمل آوردند.
با برگزاری درس خارج آیت‌الله بروجردی در سال ۱۳۴۰ در مسجد اعظم، این مسجد به مرکزیت حوزه علمیه قم تبدیل شد و بعد از ایشان نیز مراجع معظم تقلید؛ ازجمله آیت‌الله‌العظمی امام خمینی (ره) و آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی و دیگر اعاظم و مراجع حوزه درس خارج خود را در این مسجد برگزار می‌کردند و به مرور زمان با استقبال اساتید و فضلای حوزه، درس‌های پرجمعیت سطح حوزه هم در این مسجد برگزار شد.
در دهه آخر ماه مبارک رمضان سال ۱۳۷۱ شمسی باوجود شمار زیاد زائران و احساس نیاز به فضاهای بیشتر در جوار بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (س) و عدم امکان بهره‌برداری شایسته از فضا و امکانات وسیع مسجد اعظم که باهدف بنیان‌گذار آن موافقت نداشت طبق فرمان مقام معظم رهبری به تولیت آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علیها با رعایت موازین شرعی و قانونی حائل بین مسجد اعظم و مسجد بالاسر حرم مطهر برداشته شد و به دنبال آن امور اداری و خدماتی آن بر عهده آستان مقدس حضرت معصومه (س) قرار گرفت.
منبع: ایسنا