«پوده» از نزدیک
«پوده»، روستایی از توابع شهرستان دهاقان است و در ٩٠ کیلومتری اصفهان قرار گرفته؛ منطقه‌ای که اماکن تاریخی آن و فاصلۀ طبیعی‌اش از پارک ملی و پناهگاه حیات‌وحش کلاه قاضی اصفهان، نشان می‌دهد در برهه‌ای از دوران اسلامی، نخجیرگاه برخی شاهان و حتی حاکمان عصر صفوی تا عهد قاجار بوده است.
جای تردید نیست که با کمک گرایش انسان‌شناسی، باستان‌شناسی، شاخه‌هایی از زیست‌شناسی و علوم میان‌رشته‌ای می‌توان قدمت این منطقه و مناطق هم‌جوار آن را به دورانی کهن‌تر از آنچه گمان می‌رود نسبت داد.
نشانه‌هایی از تحرکات و ساخت‌وسازهای تاریخی دوران اسلامی، نظیر ساخت و بهره‌برداری از قنات‌ها به‌منظور آب‌رسانی و آبادسازی منطقه با اسامی «شاه‌پسند» و «عباس‌آباد» در این ناحیه و روستاهای اطراف آن دیده می‌شود و متأسفانه مسجد پوده، حیاط و منبر سنگی آن، هم‌چنین قبورِ گورستان تاریخی این روستا که همه به‌منزلۀ شناسنامۀ پوده و بخشی از تاریخ ایران‌زمین به‌حساب می‌آیند، در وضعیت مناسبی به سر نمی‌برند؛ ازجمله گورستانی که از شواهد و قراین موجود، نظیر نحوۀ تدفین مردگان و چیدمان سنگ گورها می‌توان احتمال شکل‌گیری آن را هم‌زمان با ورود اسلام به ایران دانست و خاک‌سپاری در آن، تا به امروز تداوم داشته است.
حفاری‌های غیرمجاز که سوای از دست رفتن اشیای باارزش تاریخی، باعث گسیخته شدن حلقه‌های متصل‌کننده تاریخ مناطق مختلف ایران است، پوده را هم طعمۀ زیادی خواهی سودجویان کرده و باعث شده که به گورستان این منطقه آسیب‌هایی وارد شود.
در حال حاضر، برخی از سنگ قبرهای افراد معروف یا خوانین دورۀ صفویه، افشار و قاجار که در این ناحیه فعالیت و حکمرانی داشته‌اند، به دلیل تزئینات جالبی که داشته در معرض سرقت قرارگرفته و برخی از آن‌ها، توسط اهالی روستا و متصدی مسجد آن از خطر دستبرد حفظ‌شده است، اما برای جلوگیری از سرقت مجدد، حتماً باید تمهیدات بیشتری از سوی اهالی روستا و ادارۀ میراث فرهنگی اندیشیده شود.
درون مسجد روستای پوده، منبر سنگی نفیسی به همراه کتیبه‌های قرآنی حجاری‌شده بر آن وجود دارد که تاریخ ساخت منبر با حروف ابجد روی آن درج‌شده است: «دوران زمامداری شاه‌عباس دوم، کاتب محمد امین و حجار، میرزا محمود»؛ این کتیبه‌ها پس‌زمینۀ رنگی دارند و منقش به تزئینات نفیسی هستند.
از این‌دست منبرهای سنگی یکی در قلعۀ سنگی سیرجان وجود داشته که قدمت آن به سدۀ هشتم هجری می‌رسیده و دیگری در مسجد جامع عباسی اصفهان که مربوط به اوایل دورۀ صفوی است. شوربختانه افراد ناآگاه باعث ایجاد صدماتی در بدنه این منبر و دسته‌های نشیمن‌گاه آن شده‌اند.
مقابل منبر سنگی پوده، سنگابی ارزشمند وجود دارد که وقف مسجد است. سقف گنبد خانۀ مسجد آن نیز دارای تزئینات مقرنس و طاق کژاوه همراه با نقاشی‌هایی از طبیعت و گیاهان است.
آثاری از رنگ و تزئینات بر دیوارۀ گنبدخانه به چشم می‌خورد که متأسفانه گذشت زمان آن را در معرض تهدید قرار داده و البته، آثار مرمت و تعمیر اساسی ایوان شمالی مسجد نیز که در سال‌های گذشته توسط مدیر میراث وقت و کمک اهالی در پی حفظ و زنده نگه‌داشتن این اثر در آن انجام‌شده، هنوز مشهود است.
بر دیواره‌های گنبدخانه، نامه‌ها و اشعار و چکامه‌سرایی‌هایی از دوران گذشته به چشم می‌خورد که قدمت آن گاه به ۲۳۵ سال پیش بازمی‌گردد. نمونۀ چنین نوشته‌هایی را در صفۀ درویش مسجد جامع عتیق اصفهان می‌توان یافت.
درصورتی‌که بررسی میدانی، کار تخصصی و کاوش‌های هدفمند در روستای پوده انجام گیرد و آثار تاریخی آن حفظ شود، این منطقه نیز می‌تواند سهمی بسزا در صنعت گردشگری استان اصفهان داشته باشد.
یادداشت و تصاویر از: عقیل عقیلی، دانشجوی رشتۀ باستان‌شناسی دانشگاه هنر اصفهان.
منبع: ایسنا