یکی از صنایع‌دستی مهم و پرارزشی که با هزینه بسیار ناچیز‌، ساخته می‌شود چولی‌بافی است. مواد اولیه این محصول، شاخه‌های نازک درخت بید سفید است.

اهالی گرمه در پاییز ساقه‌های نازک را از درخت بید جدا می‌کنند. شاخه‌ها که بسیار نرم و منعطف هستند با نام ترکه خوانده می‌شوند و تاروپود چولی را تشکیل می‌دهند. دست بافته‌هایی که حاصل در هم تنیدن ترکه‌ها هستند و چولی‌بافی نامیده می‌شود.

این فن در استان از رونق و فراوانی بسیاری برخوردار بوده و نیازهای منطقه را تأمین می‌کرده است و تمام مراحل تولید توسط اهالی منطقه انجام می‌گرفته است که به‌مرورزمان با آمدن صنایع چوب و ابزارهای ارزان پلاستیکی، سختی مراحل کار، عدم وجود امکانات کافی، جولان دلالان و نبود بازار مناسب برای فروش محصولات و نقص بازاریابی مصرف چولی در میان اهالی کمتر شده است و در خطر ازبین‌رفتن قرار گرفته است.

سبدبافی به عقیده‌ی بسیاری از محققان، پس از سنگ‌تراشی قدیمی‌ترین صنعتی است که انسان با آن آشنایی حاصل کرده است. این صنعت منشأ بسیاری از صنایع‌دستی دیگر از جمله پارچه‌بافی، گلیم‌بافی، بامبوبافی، سفالگری و کوزه‌گری است. هنگامی که بشر هنوز با صنعت سفالگری آشنا نشده بود وی سبدها را با گل پوشانده در روی آتش می‌پخت تا وسیله‌ای به دست آورد که کاربردهای مختلفی نظیر نگهداری آب داشت (بسیاری از انواع کوزه‌ها و سفالینه‌های روزگاران نوسنگی و مس، نی ها یا ترکه‌هایی در خود دارند و نشانه آن است که سفالگری اصلاً از فن سبدبافی پدیدآمده است.) بافتن گلیم و قالی و انواع پارچه‌ها ازروی سبدبافی و حصیربافی اقتباس شده است. قدیمی‌ترین نمونه دست‌باف به حدود ۶ هزار سال قبل تعلق دارد، درحالی‌که نمونه‌های حصیربافی مکشوفه در آفریقا به‌پیش از این تاریخ مربوط می‌شود. اگر قبول داشته باشیم که صنعت سفالگری در حدود ۱۰ هزار سال پیش پا به عرصه وجود گذاشته است. سبدبافی و حصیربافی عمری بیش از این مدت دارند.

از سبد در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف به‌عنوان ظرف استفاده می‌شود و حصیر برای پوشاندن کف و سقف به کار می‌رود. سبدبافی از صنایع‌دستی و خانگی بسیار رایج است و مصارف گوناگون دارد. زنبیل، کلاه، سفره، سبد، آبکش و زیر داغی از محصولات این رشته است. حصیر و سبد تنها جنبه مصرفی ندارند بلکه تعداد قابل‌توجهی از حصیرها و سبدهایی که بافته می‌شود و مخصوصاً سبد و حصیرهای رنگی دارای جنبه‌های هنری و تزئینی است.

مراحل تولید چولی‌بافی

 برای شروع بافت، ابتدا شاخه‌های نازک مناسب بافت چولی را از درخت بید سفید شاخه‌های آن اغلب نازک، گاهی تقریباً واژگون و اغلب به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمزند، جدا کرده و متناسب با بلندی چوب‌ها از یکدیگر تفکیک شده‌، سپس شاخ و برگ‌های ریز اطراف ترکه‌ها را می‌برند‌.

 پاک کردن یا تمیزکردن بید به این صورت است که بعد از هرس کردن درخت، ترکه‌ها را دانه به دانه از شاخه اصلی جدا می‌کنند. گره‌های روی ترکه‌ها را با قیچی می‌زنند و صافش می‌کنند. بعد هم شاخه‌های ریزودرشت را از هم جدا می‌کنند. هرچه محصول کوچک‌تر باشد، شاخه‌های ظریف‌تر و باریک تری نیاز دارد.

ترکه‌های انتخاب شده برای کار را، مضربی از ۴ در نظر گرفته و ترکه‌های چهارتایی را با هم جفت کرده به‌صورت دو دسته عمود بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند پس از آن بافت با دو ترکه “‌بافتنی” نامیده می‌شود‌، آغاز می‌گردد.

در ابتدا برای اینکه ترکه‌ها سوار بر هم از حالت اولیه خارج نشوند بافتنی را تازده و چهار ترکه بین آن قرار می‌گیرد (‌دو بافتنی روی چهار ترکه‌، دو بافتنی زیر چهار ترکه) و به‌صورت چهارتا زیر چهارتا رو از چهار طرف یک یا دو بار عبور داده‌، سپس هر بافتنی به روش یکی زیر یکی رو دورتادور مربع تشکیل شده‌، بافته می‌شود.

هنگام بافت چولی که حالت گود دارد، جهت گودی دادن به بافت، ترکه‌ها را با دست خم کرده و ترکه‌ها بافتنی را زیردست حالت داده و از لابه‌لای هم عبور می‌دهند.‌با تکرار این عمل به بافت، حالت کفی و دیواره داده می‌شود. در مرحلۀ بافت چند عدد از ترکه‌ها در کنار یکدیگر و چند عدد دیگر به‌صورت متقاطع روی آن‌ها قرار می‌‌گیرد تا تشکیل یک کاسه دهد.

بعد از پایان بافت قسمت پائین، در محلی که قرار است از آنجا لبۀ کار بافته شود، به بافت بدنه چولی، حالت مارپیچی می‌دادند و کار را به شیوۀ قبلی ادامه می‌‌دادند و انتهای کار را نیز به‌صورت مارپیچ خم می‌کردند و محصول نهایی چولی یا آبکش برنج بافته می‌شد. مرحله بعد مرحله اصلاح چولی است. بعد از اینکه بافت چولی به اتمام رسید، نیاز است سر ترکه‌های اضافی اطراف چولی که از بافت بیرون قرار گرفته به‌وسیله کارد، برش داده شوند. بدین صورت بدنه چولی حالت هموار و یکنواخت‌تری به خود می‌گیرد.

در صنایع‌دستی چولی‌بافی از قدیمی‌ترین بافته‌های بشر است. از همان زمان که بشر با تنیدن ساقه‌ها و شاخه‌های نازک درهم آشنا شد، چولی‌بافی نیز آغاز شد. این هنر در قدیم جز آن دسته ازصنایعی محسوب می شدکه بیشتر جنبه کاربردی داشت تا هنری و عمدتا برآورنده ی نیازهای مصرفی محلی و منطقه ای به شمارمی رفت. در نقاط مختلف ایران بنا بر طبیعت هر منطقه، از الیاف طبیعی آن برای بافت چولی (آبکش) استفاده می شود. دراستان خراسان شمالی از شاخه های درخت بید سفید و در این اواخر از شاخه های بیدمشک استفاده می کنند. اين صنایع دستی تا به امروز بی هيچ تغييری ادامه يافته است.

مراحل تولید چولی‌بافی به‌تازگی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا