کبوترخانه قلعه اربابی تکاب، معماری منحصر‌به‌فرد
شهرستان تکاب به مرکزیت شهر تکاب در جنوب شرقی استان آذربايجان‌غربی واقع شده و از شمال با شهرستان هشترود استان آذربايجان شرقی، از غرب با شهرستان شاهين‌دژ، از جنوب‌غربی با شهرستان سقز استان كردستان و از شرق با شهرستان ماهنشان استان زنجان همسايه است و اين شهرستان در واقع حايل بين چهار استان آذربايجان‌شرقی، آذربايجان‌غربی، كردستان و زنجان است.
باید گفت که تکاب یکی از شهرستان‌های گردشگرپذیر استان با داشتن ۱۷۰ اثر ثبت ملی و یک اثر جهانی تخت سلیمان که در سال ۸۲ در فهرست یونسکو به ثبت رسیده، محسوب می‌شود، همچنین از جمله آثار تاریخی مهم تکاب می‌توان به قلعه اربابی این شهرستان اشاره کرد.
قلعه اربابی شهرستان تکاب در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار از سوی سردار حسین‌علی‌خان‌افشار در سال ۱۲۸۱ قمری احداث شده که بخش اولیه ساختمان با در ورودی به حیاط بزرگ مفرش شده از سنگ‌های تراورتن راه دارد. ساختمان اربابی در دو بخش دو طبقه با ایوان و با ستو‌ن‌های مدور آجری جلب نظر می‌کند و در وسط حیاط یک حوض آب دایره‌ای شکل به عمق یک متر و به قطر حدوداً شش متر وجود دارد.
مصالح به‌کاررفته در کار ساختمانی بنا با آجرهای چهارگوش و ملاط گچ، آهک، خاک رس بوده که به طرز خیلی زیبا و چشمگیر به کار رفته است، از داخل عمارت اولیه دو راه خروجی یکی به اندرونی و دیگری به حیاط خلوت وجود دارد که ساختمان اندرونی حرم‌سرا یعنی زیستگاه بانوان بوده که خود شامل دو طبقه و یک حیاط بزرگ با حوض آب مستطیل‌شکل است و از حیاط حرم‌سرا می‌توان به عمارت اندرونی که در دو طبقه بوده رسید.
در پشت حیاط خلوت بنایی با کاربری متفاوت وجود دارد که به قوش‌خانه یا کبوترخانه معروف است و محل نگهداری کبوتران کوهی و اهلی است. این بنا در پشت حیاط خلوت قعله اربابی تکاب در ابعادی به طول ۱۵متر و به عرض هفت متر و به ارتفاع ۱۰ متر ساخته شده که شامل ۳۶۰۰ لانه کبوتر است.
کبوترخانه قلعه اربابی تکاب یکی از بناها و معماری‌های منحصر به فرد استان به حساب می‌آید که معمار این بنا با نگاهی عالمانه به موضوعات زیست‌شناسی، کشاورزی و اقلیم منطقه اقدام به ساخت آن کرده است.
این بنا علاوه بر معماری زیبا، کارخانه تولید یکی از مرغوب‌ترین کودهای کشاورزی تکاب بوده که می‌توان گفت یکی از مکان‌های مهم به عنوان زیرساخت‌های کشاورزی شهرستان محسوب می‌شود.
این کبوترخانه، زیستگاهی امن برای کبوتران بوده و دقت در اجرای این برج‌ها به حدی بوده که درصد ورود اشتباه پرندگان مهاجم و مزاحم را به صفر می‌رساند و مانند دژی مقاوم و نفوذ ناپذیر در مقابل حیوانات شکارگر مانند روباه، گربه، سمور و پرندگان مهاجم مانند باز، قوش و جغد طراحی شده است.
قطر سوراخ‌های ورودی متناسب با جثه کبوتران ساخته شده که برای همین منظور پرندگان بزرگ‌تر نمی‌توانستند وارد برج شده و امنیت و آسایش کبوتران را به مخاطره اندازند.
آشیانه‌های منظم، زیبا و یک‌دست که با کاه‌گل و خشت ساخته شده‌اند در تابستان خنک و در زمستان گرم بوده و کبوترها در این مکان از وزش بادهای سرد زمستانی در امان هستند.
در مطالعه این کبوترخانه‌ها و چرایی نگهداری از کبوترها مشخص شده است که مدرکی دال بر نگهداری این کبوتران برای مصرف غذایی وجود ندارد ولی با این حال این کبوتران ذخیره گوشتی خوبی برای روزهای قحطی محسوب می‌شده است.
کبوتران نسبت به سایر پرندگان کمتر به مزارع کشاورزی حمله می‌کنند و فقط از دانه‌های مازاد بر زمین ریخته شده تغذیه می‌کنند که این امر در جوامع کشاورزی از اسراف دانه‌های با ارزش گندم نیز جلوگیری می‌کرد، شاید انسان غیر از تولید کود کشاورزی به پاس همین خصوصیت کبوتران اقدام به ساخت آشیانه برای آنها می‌کرد.
استفاده از مصالح ناهمگون در جداره بیرونی بنا و همچنین تعویض در چوبی آن با در آهنی و سیمان‌کاری کل بنا در سال‌های گذشته از سوی مالک آن یعنی جمعیت هلال احمر شهرستان تکاب باعث تغییر بافت و چهره این بنا شده است.
* گزارش از امیر مطلوبی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تکاب
مرتبط:
آبشار شلماش _زیبایی آذربایجان غربی