گل افشان جوشان در چابهار
این روز‌ها برخی از خطر نابودی طبیعت می‌گویند و برخی نیز فقط این خبر‌ها را می‌شنوند، در میان آنها اما اندک طبیعت‌گرد‌هایی هستند که به چشم دل همه آنچه بر طبیعت می‌گذرد را می‌بینند.
به چشم دل می‌بینند و گاهی به همان زبان نمادین برای نمونه می‌گویند در آذربایجان دریاچه ارومیه دلش شور می‌زند آنقدر که تا چندی دیگر فقط شوره‌زاری از آن باقی می‌ماند یا می‌گویند سال‌هاست در خاش زمین دلش مانند سیر و سرکه می‌جوشد گِل افشان پیرگِل را شاهد مثال خود آورده و از آن همه خاک و گل‌غلیظی که از زمین بیرون می‌زند یاد میکنند.
یکی از دیدنی های حیرت انگیز شهرستان چابهار، کوه های گِل افشان آن است که مهم ترین آنها در نقطه ای نزدیک به کُنارک به نام بندر تَنگ قرار دارد. کوه گل افشان بندر تنگ با ارتفاع تقریبی ۱۰۰ متر و قطر قاعده کمی بیش از ۱۰۰ متر در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری شهرستان چابهار قرار دارد. اطراف این کوه را بیابانی وسیع فرا گرفته که ظاهرا این بیابان نیز همچون خود کوه ماحصل اتفاقاتی درون زمین است. اطراف کوه به فاصله حدود ۲۰۰ متر از کوه، چاله ای به عمق حدود ۲ متر ایجاد شده که برای رسیدن به کوه باید وارد این چاله شد.
هر چند گل افشان پدیده‌ای زیبا و بی‌ضرر است و با شوره‌زار شدن ارومیه قابل مقایسه نیست اما شاید در مورد جوشیدن دل زمین حق با آنهاست. در این منطقه با هر جزر و مد دریا زمین عقده‌گشایی می‌کند و مانند آتشفشانی سرد گِل بیرون می‌ریزد.
این گل افشان در حدود ۹۰کیلومتری جنوب خاش بین حصار کوه‌های تفتان استان سیستان‌و‌بلوچستان قرار دارد و جای مناسبی برای گردشگری و تامل در مورد طبیعت است. منطقه‌ای به وسعت ۳هکتار پوشیده از گل رس که در آن هیچ گیاهی نمی‌روید؛ هر چند پرنده‌هایی همچون هوبره و حیواناتی همچون بز و قوچ در آن دیده می‌شوند.
فوران گِل سازه‌های چندلایه‌ای را پدید می‌آورند که مخروطی شکل بوده و گاهی قرینه و گاهی بی‌قرینه هستند و منظره چشمگیری برای عکاس‌ها به‌شمار می‌روند. نکته جالب دیگر اینکه گل‌افشان‌ها نیز پیر می‌شوند. برای نمونه در پایان عمر شمار افشاندن گل آنها به چند روز یک‌بار کاهش یافته و سرانجام خاموش شده و به‌اصطلاح می‌میرند.
عمل فرسایش در برخی موارد منجر به محو كامل گل افشان می شود و اثری از آن بر جای نمی گذارد. اهالی محل در مورد این پدیده چندین باور را مطرح می كنند و بر اساس اعتقادات خود نام‌هایی را هم برای گل افشان به كار می برند. به نظر آنها گل افشان پدیده ای طبیعی است كه با دریا در ارتباط بوده و به هنگام بالا آمدن آب دریا (مد) به ویژه در فصل تابستان، فعالیت آن به حداكثر می رسد، از این رو به آن ناف زمین یا ناف دریا نیز می گویند. عده ای بر این باورند كه فعالیت این پدیده به كشش و جاذبه اجرام سماوی به خصوص ماه وابسته است. بر این اساس معتقدند كه فعالیت آن در ابتدای ماه و نیمه ماه قمری (ماه نو، بدر) بیشتر می شود.
ساکنان محلی گل‌افشان‌ها را ناف زمین می‌نامند و برخی نیز بر این باورند که آنها افزون بر جزر و مد دریا با کشش اجرام سماوی نیز در ارتباط هستند.
گل افشان ها پدیده ای طبیعی وهمانند آتشفشان هستند كه به صورت تپه ای مخروطی بوده و به جای گدازه، از دهانه آن گاز همراه با گل خارج می شود. این عارضه عمدتا در دشت ها و جلگه های مشرف بر دریا دیده می شود و اغلب آنها در فاصله كمی از دریا (حداكثر ۱۵ تا ۲۰ كیلومتر) استقرار یافته اند. این پدیده ها به صورت تپه های مخروطی قرینه و گاه بی قرینه هستند كه حداكثر ارتفاع آنها به ۳۰ تا ۵۰ متر می رسد.
این مخروط ها گاه به صورت انفرادی و در برخی مناطق با یك یا چند مخروط كوچكتر و فرعی همراه هستند. درحال حاضر برخی از گل افشان های ایران خاموش و یا غیرفعال هستند و برخی دیگر فعال بوده و دارای فعالیت متناوبی هستند. در فصول بارندگی، فعالیت آنها بیشتر می شود، اما گل آنها رقیق تر وسیال تر بوده و به صورت سرریز جاری می شود. در فصول خشك تر فعالیت آنها كمتر است و در عوض گل غلیظ تر و به حالت انفجاری تر بیرون می ریزد.
بیشترین درصد گاز تشکیل دهنده گل فشانها به گاز متان تعلق دارد که حدود ۸۵-۸۹ درصد می باشد. حدود ۱۰ درصد گاز دی اکسید کربن و درصد باقیمانده به گازهای نیتروزن و مونوکسید کربن تعلق دارد.اصولا گل فشانها کاربرد زیادی دارند که از آن جمله می توان به استفاده از گل آنها در سفال سازی، کوزه گری، بهره برداری از گاز، گردشگری، گل درمانی و…اشاره کرد. بسیاری از مردم از گل های گل افشان برای موارد درمانی استفاده میکنند. استفاده از گل های گل فشان برای گل درمانی فقط مختص استان نبوده و در در کشورها دیگر از جمله آذربایجان استفاده می شود.از گل ها برای درمان بیماری های پوستی، درمان درد کمر،درد های مفاصل و… استفاده می شود. همچنین برای درمان تنگی عضلانی و انقباظ عروق موثرند.