بند ماهی بازان شوشتر
بند ماهی بازان یا بند خدا آفرین، یک بند طبیعی در مسیر رودخانه گرگر است که احتمالاً در زمان حفر رودخانه آن را در نظر گرفته اند. (رودخانه گرگر ساخته دست انسان است.) این بند از یک رشته سنگ یکپارچه تشکیل شده و در وسط آن سه دیوار ساخته شده از مصالح وجود دارد که مجرای گذر آب است. پیشینه این پل همانند دیگر بناهای آبی تاریخی شوشتر، به دورهٔ ساسانیان باز می گردد.
این بند به همراه پانزده اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده است. بند ماهی بازان در فهرست آثار ملی ایران نیز به شماره ۴۲۰۷ به ثبت رسیده است.
بند ماهی بازان بر روي صخره ماسه سنگي و نزديكي روستاي گاوميش آباد و در شرق شهر باستاني دستوا پايتخت ايلمائيد ها قرار دارد كه نام قبلي آن خدا آفرين بوده است.
این بند محققا برای بالا آوردن فشار آب و بالا نگهداشتن سطح آب در نظر گرفته شده و همچنین پل ارتباطی با شهر باستانی دستوا نیز بوده است.
این سازه که بصورت جنوب شرقی- شمال غربی است با نامهای ماهی بازان، خدا آفرین و سه پایه شناخته می شود و دارای طول پانصد متر، عرض دو متر و ارتفاع تقریبی دو متر می باشد.
در ساخت این بند از بستر صخره ای طبیعی محل استفاده شده است. بر روی این بند که از رشته ای از سنگ های ماسه ای تشکیل شده آثار چرخش آب بطور طبیعی نمایان است و زیبایی خاصی بوجود آورده است.
در قسمت مرکزی این بند سه پایه پل وجود دارد. وجود این پایه ها نشانگر این است که این مکان یک پل بوده که پایه ها و دهانه های آن از بین رفته است.
در تحفه العالم نیز وجه تسمیه خدا آفرین را اینگونه شرح می دهد: در گذشته هر بنایی که ساختمان آن از صخره های طبیعی سطح زمین بود، خدا آفرین نامیده می شد.
ویژگی بند ماهی بازان
بند ماهی بازان محققاً برای بالا آوردن فشار آب و بالا نگهداشتن سطح آب بوده و رشته سنگی وسط درهٔ مصنوع را طوری مرمت کرده اند که در هر کجا حفره ای یا سنگ غیر مقاومی بوده آن را گرفته و تبدیل به صخره و دیوار مقاومی در برابر فشار آب کرده است و بر فراز آن دیواره هایی برای جلوگیری از آب ساخته اند که اکنون دو قسمت این دیوارها باقی مانده است، یک قسمت تقریباً در منتهی الیه بازوی شرقی رودخانه که دیواری است مرکب از دو قطعه موازی به ارتفاع یک و نیم متر پابرجاست و قسمت دیگر تقریباً در اواسط بند قرار گرفته و مرکب از سه دیوار موازی است که بستر رودخانه را بطور عمودی قطع می کنند و سه مجرای آب آنها را از یکدیگر جدا می سازد، ارتفاع تقریبی دیوارها کمابیش بین دو تا چهار متر باقی مانده است.
در اوائل بند یعنی در منتهی الیه غربی بند آثار چند کانال کوچک که به صورت یک جوی با عرض نیم متر در سنگ بریده اند باقی مانده است. با توجه به آثاری که چند قدم پایین تر از این قسمت و در جنوب آن واقع است معلوم است که اینجا سدی به فرم سدهای نعل اسبی بوده که دو انتهای آن کوتاه ساخته می شد تا فشار جانبی آب ابتدا و انتهای سد را بیشتر از سایر قسمت ها تحت فشار قرار ندهد و موجب شکستن آن نگردد.
نقش های ایجاد شده توسط آب بر روی تخته سنگ در جلگه خوزستان بی سابقه نیست و نمونه های از آن در بند بهمن دشت بزرگ بلوک عقیلی نیز قابل مشاهده است. در طول سد آبراهه هایی که معلوم است جای دریچه و محل ریزش آب سد به قسمت سفلای آن بوده مشاهده می شود. سبک معماری سد شبیه سدهای ساسانی است که مانند بیشتر سدهای منطقه هم برای انباشتن آب و هم برای عبور و مرور مورد استفاده قرار می گرفته و از روی آن می توانستند از شهر یا منطقه دستوا به منطقه دیگررفت و آمد کنند.
برخی از مورخین احتمال می دهند اراضی معروف به ماهی بازان همان مکان قدیمی شهر دستوا بوده که شامل آثاری از دوره های الیمائید، پارت و ساسانی است و مدارج پیشرفت و تمدن را تا صدر اسلام طی نموده و از آن پس شاید به علت خراب شدن سد اصلی و آمدن سیل بصورت ویرانه‌ای در آمده و متروک گشته و تا کنون نیز مسکون نگردیده است.
موقعیت مکانی:
بند خدا آفرين در جنوب شوشتر بر روي رود گرگر و در اراضي شهر تاريخي دستوا قراردارد.
مرتبط: