یا رمضان، میراث کهن قوم ترکمن در ماه رحمت الهی
برخورداری از تنوع اقوام یکی از ویژگی‌هایی است که استان گلستان به آن اشتهار دارد، این تنوع موجب شده اقوام مختلف این استان همچون دیگر نقاط کشور، آداب‌ورسوم خاصی در ماه رمضان داشته باشند.
یکی از باشکوه‌ترین آیین‌های ماه مبارک رمضان و از رسوم به‌جامانده از گذشته در بین ترکمن‌های استان گلستان آیین یا رمضان است، اين مراسم نمونه‌ای از احسان، نيكوكاری و كمک دسته‌جمعی مردم، به مستمندان هر محل است.
ترکمن‌ها بر این عقیده‌اند که برگزاری مراسم یا رمضان باعث افزایش برکت در منزل و حفظ سلامتی اعضای خانواده می‌شود.
نحوه برگزاری آیین یا رمضان
اين آيين بعد از نماز تراويح در شب چهاردهم ماه لیله البدر انجام می‌شود. امام جماعت مسجد، مراسم یا رمضان را در شبستان مسجد برای نمازگزاران اجرا کرده، سپس گروه مجری به همراه افراد جوان به‌طرف منزل اهالی محل به راه می‌افتند و امام یا نماینده او شعر یا رمضان را خوانده و افراد به‌صورت جمعی در آخر هر بيت الله می‌گويند. این کار تا پاسی از شب ادامه یافته و تا آخرین خانه به شعرخوانی می‌پردازند.
در ابتدا برای اجرای مراسم نیاز به تشکیل گروه در هر محل است که غالباً نماینده امام جماعت مسجد به عنوان سرگروه، برای خواندن اشعار و یک نفر نیز به عنوان مسئول جمع‌آوری صدقات و نذورات انتخاب می‌شود. پس از آن مراسم را شروع کرده و به تمام خانه‌ها می‌روند و شعرخوانی می‌کنند.
افراد جوان و یا کودکان محل نیز این گروه را همراهی می‌کنند. اين افراد در برابر هر خانه سر و صدا به راه می‌اندازند، تا اهالی خانه با شنيدن آن از خانه بيرون آيند و هدايای خود را كه اغلب مواد غذايی مثل آرد، برنج، نان، كشمش، قند، گندم و يا پول است، به فردی كه كيسه به دست دارد، تحويل دهند.
در پایان مراسم سایر افراد پراکنده شده و تنها کسانی كه كيسه‌های هدايا را به پشت خود گرفته‌اند، به مسجد محل می‌روند و هدايا را به امام جماعت و چند نفر از ریش‌سفیدان تحويل می‌دهند، سپس اين هدايا به وسیله آنان و با توجه به شناختی كه از قبل از وضعیت مالی اهالی محل دارند، بين نيازمندان در همان شب تقسیم می‌شود تا با خيالی آسوده به روزه‌داری خود ادامه دهند.
مردم در این شب تا سحر بیدار می‌مانند و به بازی و شادی در کوچه و خیابان مشغول‌اند و شهر در تکاپو است. زنان مسن‌تر در کوچه‌ها و معابر شهر دور هم جمع می‌شوند و به لاله خوانی می‌پردازند. کودکان و جوان‌ها نیز در کوچه‌ها به بازی‌هایی از جمله تاب‌بازی (چاتما) سرگرم می‌شوند.
در اینجا به نمونه‌ای از شعر آیین يا رمضان اشاره می‌کنیم:
۱- سلام‌علیکم ياتان كيشي لر/ سلام بر کسانی که خفته‌اند
كيرپگی كيرپگه يتان كيشی لر/ ابرو به ابرو دوخته‌اند
نماز اوقاب روزه توتان كيشی لر / نماز خوانده، روزه گرفته‌اند
محمد امتی يا رمضان (الله)/ ای امت محمد، یا رمضان (الله)
۲- رمضان آی لری گلر گچر/ ماه رمضان، همچنان می‌آید و می‌گذرد
آي نگ اون دوردينه يالقمين سچر / در شب چهاردهم نورافشانی می‌کند
آطينی ايرلاب مونر ده قاچار/ اسب خود را زین کرده، فرار می‌کند.
محمد امتی يا رمضان(الله)
۳- بيزا سيزی بای گورديک/ ما شمارا توانمند دیدیم
توينونگزده آی گورديک/ بر بالای خانه‌تان، ماه دیدیم
آلتين بيله آپارديق، كوموش بيلان قوپارديق/ با طلا بردیم، با نقره از جا کندیم
آز برانينگ غيزی بولسين/ کسانی که کم بدهند، نوزادشان دختر باشد
كوپ برانينگ اوغلی بولسين/ کسانی که بیشتر بدهند، نوزادشان پسر باشد
محمد امتی يا رمضان (الله)
اشعار آیین یا رمضان دارای گونه‌های مختلفی است، این سروده‌ها به‌طور کلی به دو بخش بزرگ‌سالان و کودکان تقسیم‌بندی می‌شود اما به لحاظ قالب شعری به چهار گونه متفاوت شامل کودکانه یا گونه شعری مسمط، یازده هجایی، رباعی چهار مصراعی و هفت هجایی، مثنوی و هفت هجایی و منظومه بلند رایج است.
یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های این نوع آداب، وجود حس همکاری و همیاری در بین مردم یک قوم است، در واقع این آیین با روح معنوی رمضان گره‌خورده و کاملاً رنگ مذهبی به خود گرفته است.
عطرآگین کردن فضا با نام الله، رنگ خدایی بخشیدن، دستگیری از مستمندان، حفظ و تقویت روحیه روزه‌داری و زنده نگه‌داشتن سنت انفاق و صدقه از حکمت‌ها و فلسفه این مراسم است.
مراسم آیینی‌مذهبی یا رمضان قوم ترکمن به شماره ملی ۱۵۵۲ مورخ ۹ اسفند سال۹۶ در فهرست ثبت آثار میراث ناملموس استان گلستان قرار گرفت.
* گزارش از مریم منصوری، کارشناس ثبت میراث ناملموس استان گلستان
مرتبط: