در روز ۵ جولای ۲۰۱۹ برابر ۱۴ تیر ۱۳۹۸ و در چهل و سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، مناطقی از جنگلهای هیرکانی یا جنگلهای شمال، تحت نام میراث طبیعی ایران، با تأیید اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) ثبت جهانی شده و در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.

این مناطق شامل پارک ملی گلستان، جنگل ابر، افراتخته، جهان نما، بوالی دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز حوزه کجور نوشهر، چهارباغ چالوس، جنگل خشکه داران، جنگل رودخان، سیاه رودبار گیلان و منطقه حفاظت شده لیسار، در مجموع به مساحت ۳۰۷ هزار هکتار است که در پنج استان گلستان، مازندران، گیلان، سمنان و خراسان شمالی قرار دارد.

این جنگل پهناور که زمانی تمامی اروپا را نیز در بر گرفته بود اکنون به نام ایران ثبت جهانی شده است. برای ثبت جهانی میراث طبیعی معیارهایی مثل تنوع زیستی بالا، مشخصه‌ای از یک دوره زمین شناسی و وجود چشم اندازهای ویژه از سوی یونسکو تعیین شده که خوشبختانه جنگل‌های هیرکانی ایران دارای تعدادی از این معیارها از جمله تنوع زیستی بالاست، بنابراین ایرانیان توانستند به یونسکو ثابت کنند که جنگلهای هیرکانی شخصیت و جایگاه ثبت به عنوان میراث طبیعی جهانی را دارد.

قدمت طولانی، تنوع بالای زیستی، نقش چشمگیر در حیات زمین باعث شد برای نخستین بار جمهوری آذربایجان به فکر ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی بیفتد زیرا جنگل‌های هیرکانی با معیارهای یونسکو برای ثبت جهانی به عنوان یک میراث طبیعی همخوانی داشتند. لذا در سال ۲۰۰۵ جمهوری آذربایجان نسبت به ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی موجود در کشور خود اقدام کرد اما یونسکو به دلیل استقرار بخش عمده این جنگل‌ها در ایران، این درخواست را نپذیرفت و پیشنهاد کرد که دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان به طور مشترک نسبت به ثبت جنگل‌های هیرکانی در یونسکو اقدام کنند. بعد از گذشت چند سال هیچ توفیقی در زمینه ثبت مشترک جنگلهای هیرکانی حاصل نشد تا اینکه در سال ۲۰۱۹ برابر با سال شمسی ۱۳۹۸ ایران به دلیل ارزش بالای جنگلهای هیرکانی، تصمیم گرفت که ثبت جهانی آن را دنبال کند.

جنگل های هیرکانی تنها بازمانده عصر یخبندان

جنگلهای هیرکانی تنها بازمانده دوران عصر یخبندان و دوره سوم زمین شناسی هستند و به لحاظ پایداری و قدمت از اهمیت به‌سزایی برخوردارند؛ این جنگلها با مساحت دو میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار به صورت نواری در دامنه‌های شمالی رشته‌کوه البرز و ساحل جنوبی دریای خزر از آستارا در استان گیلان تا گلیداغ در استان گلستان به طول تقریبی ۸۵۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترش دارد.

پوشش گیاهی جنگلهای هیرکانی از ارتفاع همسطح دریا شروع میشود و تا ارتفاع حداکثر ۲۸۰۰ متر امتداد دارد که سهم استان مازندران از این مواهب الهی ۵۳ درصد و گیلان ۲۶ درصد و گلستان ۲۱ درصد است. دانشمندان این جنگلها را نمادی از فسیل‌های زنده دنیا محسوب می‌کنند و وجود جنگل‌های پهن برگ خزان کننده باستانی در این ناحیه رویشی، با وجود از بین رفتن مشابه آن در سایر نقاط دنیا از جمله علل ثبت جهانی آن به شمار می‌رود. با ثبت جهانی یک اثر در واقع هویتی بین المللی به آن بخشیده می شود و با ساز و کارهای جهانی و دقیق، همه اعضای کنوانسیون متعهد هستند با مشارکت جهانی از آن مراقبت کنند.

نام این جنگل ها از نام قدیم گرگان که در گذشته هیرکان خوانده می شد، گرفته شده است؛ منطقه ای جنگلی در کرانه جنوبی دریای خزر و شمال رشته کوه های البرز که غنا و تنوع زیستی، گونه های بومی، نادر و منحصر به فرد گیاهی و جانوری و زیبایی حیرت انگیز طبیعی اش چشم هر بیننده‌ای را خیره می کند. از جنگل‌های هیرکانی با نام فسیل زنده یا موزه طبیعی نیز یاد می شود زیرا بسیاری از گونه های گیاهی موجود در این جنگل ها امروزه به صورت فسیل در اروپا یافت می شوند. شواهد علمی نشان می دهند که سابقه تاریخی این جنگل ها به دوران سوم زمین شناسی (ژوراسیک) یا همان عصر دایناسورها بازمی گردد.

اهمیت این سابقه طولانی زمانی آشکار می شود که بدانیم همزمان با عصر یخبندان به غیر از جنگل های هیرکانی که به دلیل قرار گرفتن بین رشته کوه البرز و دریای خزر از اقلیم معتدل تری برخوردار بودند، تمامی جنگل های پهن برگ به جز تعداد معدودی نابود شدند؛ از همین روست که جنگل های هیرکانی را مادر جنگل های جوان اروپا و شمال آمریکا می دانند.

۳۴ پرنده و جانور در جنگل های هیرکانی ساکن هستند

از مهم ترین گونه های گیاهی در جنگل های هیرکانی بین درختان می توان به راش، ممرز، بلوط، توسکا، انجیلی، افرا، نمدار، بارانک، نارون، زبان گنجشک، انجیر، لرگ و سرخدار و بین گونه های درختچه ای به آلوچه وحشی، انار، شمشاد، ولیک، ازگیل، جل، خاس، گالش انگور، سیاه تنگرس طبی و خردمندی، در میان گونه های جانوری می توان به پلنگ، گراز، خرس، گرگ، مارال، روباه، شغال، سمور، سیاه گوش، خرگوش، موش جنگلی، راسو، قوچ، سنجاب، شوکا، کل، بز و در میان ساکنان آسمانی زیباترین جنگل های زمینی بهشت هیرکان یعنی پرندگان می توان به توکا، دارکوب، سار، سینه سرخ، سسک، چرخ ریسک، قرقاول، سهره، بلدرچین، قوش، کرکس، کبک، اردک نوک پهن و اردک اره، کبوتر جنگلی، عقاب و جغد اشاره کرد.

ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی سبب می شود علاوه بر محافظت و نگهداری و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات برای مقصد انجام شود که به واسطه آن فعالیتهای گردشگری در محوطه نیز افزایش می یابد. ثبت جهانی امروزه یک برند بسیار معتبر در جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری در جهان محسوب می شود. به طور حتم یکی از اصلی ترین دلایل انتخاب مقصد گردشگری توسط گردشگران، شاخص میراث ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو و به دنبال این انتخاب، سرازیر شدن میلیون‌ها گردشگر، اشتغالزایی، کسب درآمد و در نتیجه به وجود آمدن مسیری هموار برای ایجاد رفاه اجتماعی بیشتر است. با سرازیر شدن گردشگران برای بازدید از یک اثر که ثبت میراث جهانی شده، زیرساخت‌های مقصد نیز در ابعاد اقامتی، پذیرایی، بهداشتی، ارتباطی، جادهای و حمل و نقل زمینی یا هوایی بهبود می یابد و کسب و کارهای کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری به این واسطه شکل گیرد که افزایش اشتغال را به همراه خواهد داشت.

ثبت جنگلهای هیرکانی در فهرست جهانی یونسکو که پس از دشت لوت، دومین میراث طبیعی کشور محسوب می‌شود، نشانه منحصر به فرد بودن آن است. این رویداد، سندی است که ثابت می‌کند در کمتر جای جهان نظیر این جنگل‌ها را می‌توانیم ببینیم و به همین دلیل، برای ما بسیار ارزنده و مبارک باشد. قبل از همه اینکه وقتی متولیان داخلی این امر توانستند بعد از سالها دست قاچاقچیان چوب و حامیان بهره برداری از جنگلهای هیرکانی را قطع کنند خود جای خوشحالی و تشکر ویژه دارد. البته کشورمان باید از این پس در چگونگی مدیریت و حفاظت از این میراث طبیعی جهانی پاسخگو باشد و با هر نوع تخلف در محدوده‌های معرفی شده برخورد جدی کند.

در واقع افزایش اقدامات حفاظتی و مدیریتی از الزامات و پیامدهای ثبت جهانی است. با اضافه شدن دومین اثر طبیعی ایران به فهرست یونسکو مثل همه عناوین دیگر، کشورهای عضو متعهد به حفظ آن با مشارکت جهانی هستند و ایران میتواند از کمکهای مالی، مشاوره‌های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی بین‌المللی برخوردار گردد و حتی از ردیف بودجه‌ای جداگانه از کمک دولت هم استفاده نماید. همچنین حفاظت از این عرصه‌ها در زمان جنگ به صورت مکان امن مورد حمایت یونسکو است و می‌توان از این اتفاق برای تبلیغی مؤثر در صنعت گردشگری کشور و اعتبار جهانی برای کشورمان استفاده کنیم.

سه دسته مزایای مهم ثبت جهانی جنگل های هیرکانی

با توجه به تمام نکات مثبت گفته شده، باید آن روی سکه را نیز ببینیم که همانا همدلی جدی همه مشارکت کنندگان به همراه تخصیص منابع کافی داخلی و بین المللی برای به روزرسانی زیرساخت ها و روشن کردن دید جوامع محلی، آموزش، ارتقای معیشت جوامع و بالا بردن فرهنگ زیست محیطی آنان برای تحقق هدف اول یونسکو که همانا بالا بردن ضریب حفاظتی و احیای این عرصه‌ها است بارزترین امتیاز پذیرش پیمان میراث جهانی، پیوستن و تعلق یافتن به گروهی از آثار است که جهانیان آن را می‌ستایند و برایش اهمیت قائل هستند که این آثار، نمونه‌هایی خارق‌العاده از تنوع فرهنگی و غنای طبیعی به شمار می‌روند.

به‌طور خلاصه مزایای مهم پذیرش پیمان و ثبت آثار در یونسکو را می‌توان در سه دسته کلی خلاصه کرد که نخست، دسترسی به منابع مالی است. یکی از مزایای مهم پیمان، خاصه برای کشورهای درحال توسعه، دستیابی به صندوق میراث جهانی است که به منظور شناسایی و حفاظت و معرفی محوطه های میراث جهانی، سالانه اعتباری در اختیار کشورهای عضو قرار می‌دهد و علاوه بر این، محوطه‌های این‌چنینی می‌توانند از کمک‌های بین‌المللی گوناگون برای‌حفاظت از میراث جهانی استفاده کنند. بهبود معیشت جوامع محلی دستاورد دیگر آن است. ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌تواند سهم بسیار زیادی در معرفی شایسته طبیعت و فرهنگ و تمدن ایرانی در جهان داشته و موجب جذب گردشگر و رونق اقتصادی جوامع محلی و منطقه‌ای شود. تبادل علمی و فنی از دیگر نتایج ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی است.

اما با این توضیحات پیشنهاداتی را مطرح می‌کنم:

۱ – همه ساله روز ۱۴ تیر به مناسبت روز ثبت جهانی این جنگل‌ها به عنوان میراث جهانی در سازمان یونسکو جشن و مراسمی همگون و مطابق با رعایت پاکیزگی طبیعت در این جنگل در استان گلستان برگزار گردد تا هر چه بیشتر بر حفظ و صیانت از این جنگل‌ها تاکید گردد.

۲ – تعدادی تابلو درباب معرفی پارک جنگلی النگدره در ورودی پارک و در مناطق مختلف پارک به زبان‌های فارسی و انگلیسی نصب گردد تا گردشگران از قدمت و اهمیت این پارک و تنوع گونه‌های آن آگاه گردند و در حفظ و نگهداری آن کوشا باشند. خلاصه آنکه زمینه‌ای برای دوستی عامه مردم با جنگلها و همت بیشتر مسئولان و مدیران محلی برای صیانت از جنگل‌ها پدید می‌آید.همچنین تعدادی بروشور معرفی جنگل تحت عنوان فسیل زنده طبیعی چاپ شده و در صورت نیاز در اختیار گردشگران قرار داده شود. مضمون تابلوی ورودی پارک چنین باشد: به فسیل زنده دنیا موزه طبیعی جنگلهای ۵۰ میلیون ساله هیرکانی خوش آمدید.

۳ – ورود وسایط نقلیه موتوری اعم از خودروهای شخصی و دولتی و موتورسیکلت تحت هر عنوانی به پارک جنگلی النگدره ممنوع شود و مقامهای مسئول و دست اندرکاران نگهداری پارک نیز یا با دوچرخه و یا به صورت پیاده از جنگل بازدید کنند.

۴ – ثبت جهانی قسمتی از جنگل‌های هیرکانی به مساحت ۳۰۷ هزار هکتار به صورت میراث طبیعی در یونسکو می‌تواند فرصت مناسبی برای حفظ و احیای جنگل، معرفی بیشتر این جنگل‌ها به جهانیان، کشف پتانسیل‌ها و عینیت بخشیدن به استعدادهای مناطق جنگلی و در نهایت توسعه گردشگری باشد. همچنین ثبت جهانی موجب ایجاد اشتغال برای مردم بومی و افزایش درآمد در بخش‌های محلی و ملی، ایجاد منافع مستقیم اقتصادی و نیز درآمدهای مکمل برای جوامع محلی، تقویت مشارکت جوامع محلی در فرآیند تصمیم گیری مربوط به تعیین نوع و میزان فعالیت‌ها، معرفی و شناخت توانمندی‌های استان‌های شمالی به گردشگران می‌شود.

روشن کردن آتش و بیرون بردن خاک جنگل را ممنوع کنید

۵ – پارک جنگلی النگدره یک اکوسیستم طبیعی بوده و بالطبع مدیریت نگهداری آن نیز باید متناسب با قوانین طبیعت بوده و با مدیریت پارکهای شهری متفاوت است. این نکته ای است که باید شهرداری‌ها و مدیریت شهری به آن توجه ویژه داشته باشند.

۶ – ایجاد و برافروختن هرگونه آتش در پارک جنگلی النگدره و همچنین سایر قسمتهای جنگلهای هیرکانی به کلی ممنوع گردد و با متخلفان برخورد قانونی صورت گیرد. زیرا وقتی در زمین جنگلی آتش روشن گردد دمای خاک جنگل به ۴۰۰ درجه سانتیگراد رسیده که در آن دما تمامی اندامک‌های زنده و ریز جانداران خاک از بین می روند و در آن زمین تا سالیان سال هیچ گیاه و درختی رشد نخواهد کرد.

۷ – اگر درختی در جنگل بین برود می‌توانیم دوباره بکاریم، ولی اگر خاک عرصه از بین رود برای همیشه آن منطقه از دسترس خارج میشود. نخستین وظیفه ما حفظ خاک است و اجازه نداریم از خاک جنگل برداشت کنیم. برداشت خاک و بیرون بردن آن در هر شرایطی ممنوع است و باید سازمان جنگل‌ها و اداره کل منابع طبیعی استان گلستان برخورد با این مهم را در دستور کار قرار دهد.

محقق: دکتر محمد اسماعیل اسدی پژوهشگر و دوستدار محیط زیست

ایسنا

اهمیت جنگل‌ها در چرخه حیات بر کسی پوشیده نیست، اما نیاز صنایع به چوب نیز موضوعی انکارناپذیر است. توقف برداشت از جنگل‌های شمال و نیاز به منابع تولیدکننده چوب برای رفع نیاز صنایع چوبی موجب شده اره قاچاقچیان شاهرگ هیرکانی را نشانه بگیرد و لذا ضرورت زراعت چوب بیش از گذشته نمایان شده است.

امروزه یکی از مهمترین راهکارها برای حفاظت از جنگل های شمال و برون رفت از بحران تخریب و نابودی گونه های پهن برگ هیرکانی، زراعت چوب و توسعه آن به ویژه در خارج از جنگل های طبیعی است.

در توسعه زراعت چوب، درختان صنوبر بیشترین کاربرد و اهمیت را دارا هستند و نه تنها در ایران، بلکه در دنیا نیز بیشترین سهم را گونه های صنوبر در زراعت چوب به خود اختصاص می دهند. در واقع این صنوبرها هستند که به پای جنگل ها می افتند و می میرند تا میراث هیرکانی زنده بماند.

میرحامد اختری، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به جایگاه و اهمیت منابع طبیعی به ویژه در استان های شمالی، اظهار کرد: جنگل های شمال کشور گنجینه ای ارزشمند هستند که از دوران سوم زمین شناسی باقی مانده اند و دنیا ارزش ویژه ای برای این جنگل ها قائل است.

وی جنگل های بی نظیر هیرکانی را یک موهبت الهی دانست که در اختیار ماست و افزود: به واسطه این اهمیت بالا می طلبد که در حفاظت و نگهداری و اعتلای جنگل های هیرکانی کوشا باشیم لذا اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان به دنبال تصویب طرح عدم بهره برداری از جنگل های طبیعی، حفاظت را در راس برنامه ها و اولویت های کاری خود قرار داده و اقدامات حفاظتی متعددی را در دست اجرا دارد.

مدیرکل منابع طبیعی گیلان، یکی از مبانی حفاظت از جنگل های هیرکانی را مهار آتش سوزی دانست و تصریح کرد: آتش سوزی در داخل جنگل ها به دو صورت عمدی و سهوی(گاها طبیعی) رخ می دهد. از آنجایی که جنگل های شمال یک منطقه گردشگری محسوب می شود، شاهد علاقمندی مردم به حضور در عرصه های جنگلی به ویژه در ایام تعطیلات و تفریح و تفرج در داخل جنگل هستیم.

اختری، با بیان اینکه حضور گردشگران در جنگل ها عموما با روشن کردن آتش همراه است، گفت: حضور بی پروا و بدون توجه مردم در داخل جنگل باعث ایجاد حریق شده و جنگل های شمال را تهدید می کند لذا از گردشگران می خواهیم به کمپ ها و پارک های جنگلی تعبیه شده بروند و یا قبل از اطمینان حاصل کردن از خاموش شدن کامل آتش منطقه را ترک نکنند، زیرا یک باد کوچک می تواند آتش را دوباره شعله ور سازد و مساحت زیادی از جنگل را طعمه حریق کند.

وی آتش سوزی های عمدی جنگل ها را بیشتر با هدف سودجویی دانست و عنوان کرد: افرادی که عمدا جنگل را به آتش می کشند، متخلف هستند و با انگیزه ایجاد حق مالکیت بیشتر مبادرت به آتش زدن جنگل و مرتع می کنند لذا ضمن برخورد با این افراد، آنان را به مراجعه قضایی معرفی می کنیم.

مدیرکل منابع طبیعی گیلان، حفاظت از جنگل های شمال را به مثابه فداکاری و جهاد دانست و گفت: نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی جان بر کف هستند و به صورت شبانه روزی در سطح جنگل ها و عرصه های ملی حضور دارند و با افراد سودجو درگیر می شوند. نیروهای حفاظتی با قاچاقچیان مسلح در حین قطع درختان یا حمل چوب آلات جنگلی برخورد می کنند که شهدای سرافراز و جانبازان عزیزی نیز در این خصوص تقدیم نظام مقدس جمهوری اسلامی کرده ایم.

وی از دیگر اقدامات حفاظتی در جنگل های هیرکانی را توسعه زراعت چوب دانست و یادآور شد: همه ساله در اسفندماه اقدام به توزیع نهال رایگان بین مردم می کنیم، اما امسال می خواهیم نهالکاری ها قانونمندتر و با برنامه ریزی بیشتر انجام شود.

اختری، به طرح های جایگزین قطع درختان جنگلی اشاره کرد و گفت: به دنبال حفاظت از جنگل های هیرکانی و اجرای طرح تنفس، زراعت چوب را گسترس دادیم و سال ۱۴۰۰ دو منطقه در شهرستان های ماسال و رضوانشهر پایلوت زراعت چوب خواهند بود تا به مساحت ۱۳۷ هزار هکتار زراعت چوب برسیم.

مدیرکل منابع طبیعی گیلان، با بیان اینکه براساس برنامه ششم توسعه مکلف به زراعت چوب در ۶۶۰۰ هکتار از اراضی ملی استان هستیم، خاطرنشان کرد: تاکنون زراعت چوب در ۲۳۰۰ هکتار انجام شده و تا پایان برنامه به تکلیف قانونی خود عمل خواهیم کرد؛ البته در گذشته ۱۱ هزار هکتار زراعت چوب در جنگل های شفارود داشتیم که با افزوده شدن این ۶۶۰۰ هکتار، به ۱۸ هزار هکتار زراعت چوب در گیلان می رسیم که در کشور مقام اول را داریم.

وی از تخصیص چهار نهالستان گیلان به تولید نهال صنوبر جهت توسعه زراعت چوب خبر داد و اظهار کرد: نهال های تولید شده به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می گیرد تا در اراضی غیر ملی خودشان زراعت چوب داشته باشند و پیش بینی می شود تا ۳۵ هزار هکتار زراعت چوب در مستثنیات داشته باشیم.

اختری، از رصد روند موفقیت نهالکاری های انجام شده در عرصه ها خبر داد و تصریح کرد: زراعت چوب یکی از راهکارهای حفاظت از جنگل های هیرکانی است و باید کمبودهای ناشی از تنفس را جبران کند تا دیگر قاچاقچیان به قطع درختان جنگلی روی نیاورند.

وی صنوبر را از گونه های سریع الرشد با قابلیت بهره برداری پنج تا هفت سال در صنایع چوب دانست و تاکید کرد: صنوبرکاری علاوه بر حفاظت از جنگل ها، موجب اشتغالزایی و توسعه درآمد مردم می شود.

مدیرکل منابع طبیعی گیلان، با بیان اینکه براساس تبصره ذیل ماده ۵۵ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع کشور و با هماهنگی مقام قضایی با هرگونه ساخت و ساز غیر مجاز در داخل اراضی ملی برخورد می کنیم، یادآور شد: بسیاری از ویلاسازی ها مربوط به تغییر غیر مجاز کاربری اراضی باغی و زراعی بوده و در اراضی اشخاص اقدام به ساخت و ساز غیر مجاز شده است.

منبع: ایسنا

مرتبط:

سفری به جنگل دلند در میان رامیان

آشنایی با پارک جنگلی قرق

پارک جنگلی نور _ درخششی در نور