حمام خان _حمامی که موزه مردم‌شناسی بستک شد
نام بنا به حمام خان معروف است و به دستور صولت الملک، خان وقت بستک ساخته شده است، در ابتدا این حمام مورد استفاده اختصاصی خان بستک قرار داشته که بعدها مورد استفاده عموم مردم قرار گرفته است.
حمام خان بستک متعلق به دوره قاجار است و قدمتی حدود ۱۵۰ سال دارد.
مشخصات بنای حمام خان
بنای مورد نظر دارای همان سیر کولاسیون همیشگی حمام‌ها است که این مورد در تمام حمام‌های کویر مرکزی دیده می‌شود.
بینه، میاندر، گرمخانه، استخر (خزینه) که فضای گرم‌کننده آن تون است و در عمق زمین قرار گرفته که این قرارگیری به علت نگهداری گرما در این عمق است و مصالح ساختمانی تشکیل‌دهنده این بنا سنگ و ساروج محلی و گچ نیم پخت و اندود درونی آن ساروج تیشه‌ای است.
حمام خان دارای ۱۳ گنبد کوچک و بزرگ است که از دور نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. به‌وسیله پلکانی از سمت جنوب به داخل سالن اصلی مشرف می‌شود و چهار طرف سالن اصلی سکوهایی برای نشستن موجود است. در وسط سالن حوض هشت‌ضلعی زیبا قرار دارد که در وسط آن یک فواره سنگی بوده است.
از سالن اصلی به‌وسیله یک راهرو به سالن دوم می‌رسیم و قبل از رسیدن به سالن دوم در سمت چپ راهرویی وجود دارد که به چند اتاق کوچک جدا از هم مشرف می‌شود که ظاهرِاً رختکن یا پاشوره بوده است.
سالن دوم دارای دو سکو برای نشستن و سه اتاق که یکی از آنها به اتاقک‌های کوچکی تقسیم‌شده و محل نظافت شخصی بوده است، وجود دارد، روبروی راهروی ورودی سالن آب‌انبار قرار دارد که به سه قسمت تقسیم‌شده است. در کف قسمت میانی سوراخی موجود است که به شکل کوره بوده و برای گرم کردن آب ساخته شده است.
آب‌انبار اصلی در انتهای ضلع شمالی حمام قرار دارد که به‌وسیله حائلی از آب‌انبار مشرف می‌شود. دو طرف حمام از داخل به ارتفاع ۱/۵ متر از کف دارای کانال آب است.
نوع بهره‌برداری و تزئینات حمام خان
حمام خان بستک در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۱۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و هم‌اکنون به‌عنوان موزه مردم‌شناسی بستک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فضاهای حمام به علت نوع استفاده و کاربری آنها از یک نوع مدل تبعیت می‌کند که در این فضاها تزئینات نقش پایانی و بسیار ناچیز را ایفا می‌کنند پس در این مورد تنها تزئینات قابل‌ذکر، رسمی‌بندی سقف است که به چشم می‌خورد. در بدنه این بنا کانال‌هایی برای انتقال آب گرم به تمام فضاها تعبیه شده است.
توضیح ضروری و اختصاصی بنا
علاوه بر خصوصیات عمومی حمام‌ها که در این بنا مشاهده می‌شود، معماری داخلی آن نیز باعث شده تا این بنا را به‌عنوان بهترین نمونه حمام‌های این ناحیه در نظر بگیریم. با توجه به خصوصیات فرهنگی و مذهبی ساکنان جنوبی که نسبت به نظافت حساسیت خاصی داشتند، نگهداری عناصری که بیان‌کننده این خصوصیت زیبا باشد نه‌تنها باعث نشر این فرهنگ سنتی می‌شود بلکه باعث قدرت روزافزون این طرز فکر در مردم است. فضاهای مشاهده شده در این بنا همانند حمام‌های عمومی دیگر است به شکلی که می‌توان این توالی فضایی را بر پلان حس کرد.
از نظر معماری داخلی فضاها به گونه‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند که گرمای درون فضا به شکل نامناسب از بین نرود.
گنبدهای درون فضا به‌وسیله سنگ‌های اسفنجی و ملات ساروج کار شده است و قسمت داخلی آن به‌وسیله ساروج اندود شده و در نهایت تیشه‌خور شده است و مصالح کف آن آجرفرش است.
از نظر جزئیات معماری باید گفت که جزئیات خاصی در بدنه کانالی تعبیه شده که همان گربه‌رو در معماری حمام‌های کویر مرکزی یافت می‌شود و عمل می‌کند، این کانال از گرمخانه، بینه و میاندر نیز دیده می‌شود که به شکل یک گرم‌کننده در کل محوطه حمام تقسیم‌شده است.
* گزارش از امیر بهمنی
مرتبط: