آتشکده آتشکوه محلات
آتشکده آتشکوه محلات یکی از عظیم ترین بناهای تاریخی در استان مرکزی است. عظمت بنا به حدی است که جزء برترین آتشکده های زرتشتیان جهان به شمار می رود. این بنا متعلق به دوره ساسانیان است و توسط کارشناسان خارجی نظیر آندره گدار مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
آتشکده آتشکوه یکی از مهمترین آثار بجا مانده از دوران باستان در سرزمین کهن ایران است و در نزدیکی نیم ور قرار دارد. مورخان قدمت این بنا را به دوره ساسانیان مربوط می دانند. بنای چهار طاقی آن شامل ستون های سنگی استوانه‌ای شکل است که بر روی هم استوار شده‌اند. این بنا دارای اتاق‌های سرپوشیده و محلی برای برافروختی آتش بوده‌است. محلی که این آتشکده قرار دارد دارای طبیعت سرسبز است، اما اکنون این بنا در حال تخریب است.
به گفته ابن فقیه همدانی، این بنا تا قرن چهارم هجری برپا و سالم بوده‌است. همچنین او این بنا را هم طراز ایوان کسری و معبد آناهیتا در کنگاور دانسته‌است.
هوتوم شیندلر و آندره گدار در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی نیز به بررسی این بنا پرداخته اند. گدار ابتدا از بنا با عنوان آتشگاه یاد می کند و نقشه‌ای از دیوار محاطی و دهلیزهای احتمالی آن بر اساس تصوراتی که می کرده است، رسم می کند؛ اما سپس با توجه به قرائن موجود، نقشهٔ مفروض خود را رد کرده و از بنا به عنوان یک علامت راه یابی یاد می کند. آندره گدار همچنین در توصیف این بنا می گوید: ترکیب این بنا به نظر عجیب می رسد. شبستان بزرگ گنبد دار خیلی بازی وجود دارد که گنبد آن بر پایه هایی با ستون های جاسازی شده در دیوار نهاده شده است.
چنار کهنسال
خالی از لطف نیست که بدانید در کنار این آتشکده درخت چنار مرتفعی با قدمت بسیار وجود دارد.
مشخصات بنا
آتشکده در دامنهٔ کوه آتشکوه و در کنار رودخانه ای به همین نام در گستره ای نزدیک به ۶۰۰ مترمربع ساخته شده است. درازای آن ۴۰ متر و ۲۸ سانتیمتر و پهنایش در بخش خاوری (شرقی)۶۰ متر و ۱۲ سانتیمتر و در بخش باختری (غربی) ۲۵متر است.
مجموع آتشکده از ۳ بخش تالار اصلی (شرقی)، تالار غربی و راهرو تشکیل شده است. تالار اصلی یا شرقی آتشکده که احتمالا محل آتشدان و نیایش بوده و شامل تالاری مربع شکل است، که هر ضلع آن از بیرون ۱۲/۶۰ متر طول دارد.
این تالار دارای ۴ ستون مستحکم به ابعاد ۲/۷۰ در ۲/۷۰ متر و به ارتفاع شش متر تا پای طاق بوده که از سنگ و ساروج ساخته شده و گنبد و طاق این بنای عظیم روی این چهار ستون استوار است.
دو سوی ستونها به طرف داخل تالار بصورت نیم دایره و دوسوی دیگر آنها به صورت مستقیم و دارای زاویه بوده و روی ستونها سردرهایی هلالی و گنبدی شکل وجود داشته که بخش عمده آن فرو ریخته است.
ریزه کاری های به‌کار رفته در سنگ های پاستون ها و ستون ها به اندازه‌ای است که هیچ گاه دوبند سنگ روی هم قرار نگرفته‌است. در ساخت بنا از آجرهای چهارگوش با نمای سنگ استفاده شده و برای استواری بیشتر بنا در درون دیوارها، تیرچه چوبی به کار رفته‌است.
تالار غربی ساختمان تالاری به طول ۱۰/۳۰ متر بناشده که از طریق راهرویی به تالار اصلی متصل می‌شود.
دیوارهای شمالی و جنوبی این تالار از سنگ و ساروج ساخته و حدود ۱/۴۰ متر عرض و ورودی اصلی به تالار شرقی به پهنای ۵/۶۰ متر قرار گرفته است.
در دو طرف ورودی اصلی، دو ستون به قطر ۳/۴۰ و دیگری ۴/۴۰ متر با نمای بیرونی به شکل نیمدایره بصورت برج دیده بانی ساخته شده و در اطراف دو ستون اصلی، دوستون دیگر در جوانب آنها به طول ۳/۲۰ در ۲/۲۰ متر وجود دارد.
از ضلع غربی، چهارستون بزرگ نمایان است که ورودی اصلی و دو ورودی فرعی در اطراف را شامل می‌شود و به احتمال زیاد این ورودی‌ها دارای سردر و سقف و طاق آجری بوده که فرو ریخته است.
راهروی اصلی که تالار مربع شکلی است که در ضلع شرقی مجموعه ساختمان آتشکده قرار دارد، توسط راهرو اصلی به تالار غربی مستطیل شکل ارتباط می‌یابد. این راهرو ۷ متر طول و ۲/۸۰ متر عرض دارد.
در مرمتهای اخیر، با استفاده از سیمان و ساروج نامناسب، بافت اصلی برخی از ستونها و دیوارها از بین رفته و بند کشیهای سیمانی، اصالت بنا را به شدت تخریب کرده اند، با این حال، ایستادن در پای ستونهای ۶ متری قطور و به یادگار، عکسی گرفتن، یکی از کارهای اصلی گردشگرانی است که از این بنا دیدن می کنند.
موقعیت مکانی
این آتشکدهٔ خاموش در ۵ کیلومتری راه نیمور به دلیجان به سوی معدن سنگ آتشکوه و در نزدیکی روستای آتشکوه‌است. با شهر محلات نزدیک به ۱۳ کیلومتر فاصله دارد. ۵ دقیقه که از جاده کمربندی دلیجان به سمت غرب، طی شود، تابلوی کوچکی در سمت چپ جاده، خبر از وجود آتشکده آتشکوه می دهد. آتشکوه، تپه کم ارتفاعی است که از دور نیز پیداست. آتشکده آتشکوه را وقتی می توان دید که از جنوب غربی روستای آتشکوه، جاده خاکی را گذر کرد تا در کنار مزرعه های گندم، ستونهای عریض و بلند آتشکده آتشکوه را دید.
روستای آتشکوه با کمتر از ۱۰ خانوار در ضلع شمالی این بنا قرار گرفته است.
مرتبط: