بند فریمان بندی تاریخی در شهرستان فریمان استان خراسان رضوی است. این سد بر روی رودخانه فریمان در یازده کیلومتری شهر فریمان و هفتاد کیلومتری جنوب شرقی مشهد ساخته شده است. از زمان ساخت آن اطلاع دقیق در دست نیست اما احتمالاً مربوط به دوره ایلخانی یا تیموری می ‌باشد. این سد در دوره قاجار و نیز در چند دهه اخیر، به شکل اساسی مورد تعمیر قرار گرفته است.
این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۵۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بند فریمان از مشهورترين و با ارزش ترين آثار ديدني و تاريخي استان خراسان رضوی است كه شيوه معماري و چگونگي ساخت بند که طی سالیان دراز جاودانه باقی مانده است، قابل توجه است.  زمان دقيق احداث این سازه سنگی-آجری مشخص نيست. بنا به روايتی، زمان احداث آن را مربوط به دوره ایلخانان مغول مي دانند ولي گزارش شده كه ابتدا اين بند هزار سال پيش تا ارتفاع چهار متر ساخته شده بود و سپس در ساختمان آن تجديد نظر گرديده و ارتفاع آن را به بیست متر رسانده اند. در دهه هفتاد شمسی نیز ارتفاع سد با طرح و آجر سنتی افزایش یافت.

نمای بند که به ایوانچه هایی مجهز گردیده به زیبایی آن افزوده است. این اثر تاریخی در زمان های مختلف مرمت گردیده است. فريمان و بند آن در عهد قاجاريه خالصه دولتي بوده و اگر به دفاتر دهات خالصه قبل از قاجار نیز دسترسي پيدا کنیم محتمل است در عهد صفويه نیزعنوان خالصه بودن را داشته باشد. در دوره قاجاریه، عین الدوله پس از عزل از صدارت، چند ماه در فریمان متوقف بود که در این مدت برای افزایش استحکام بنای سد، توسط پیشکار خود، مجد السلطان، در جلو دیوار سد پایه هرمی شکل بسیار قوی ساخت تا فشار وارد از طرف آب مخزن به دیواره سد را مهار کند.

ضمن تعمیرات اوایل قرن حاضر دریچه ‌ها را بسته اند؛ ولی در صورت طغیان‌ های شدید، آنها را باز می ‌کنند تا آب از روی سد عبور نکند. در بخشی از طغیان رودخانه، آب از دو کناره سد و از روی سنگ ‌های کوه جاری می ‌شد که بدین ترتیب، بدنه سد از خرابی مصون می‌ ماند.
با توجه به وضع موجود سد می ‌توان آن را از نوع سد های پایه ‌ای یا پشت بند دار دانست. آبگیری از سد به وسیله دو برج آبگیر که هر کدام مستقل کار می ‌کند، انجام می‌ شود. بدین طریق، آب از مجراهای تعبیه شده در عمق ‌های مختلف بند به داخل چاه ‌ها وارد و از کف چاه در جانب دیگر سد خارج می‌ گردد. برای باز کردن مجراهای فوق، الوارهایی در داخل چاه، در ارتفاعات مساوی و در جهات مختلف نصب کرده ‌اند. این الوارها به جای پلکان مارپیچی و برای پایین رفتن و باز و بسته کردن مجراها و همچنین از بین بردن و برای پایین بردن انرژی سقوط آزاد آب و ممانعت از تخریب بدنه چاه تعبیه شده‌ است.
طول تاج سد حدود ۱۰۰ متر، ارتفاع دیواره ۲۰ متر و مصالح مورد استفاده، سنگ و ملات ساروج است. قسمتی از حجم سد با گل و لای انباشته شده است. به طور تقریبی، ظرفیت مخزن سد در حدود یک میلیون مترمکعب است. طول دریاچه پشت سد در حدود ۲ کیلومتر و عرض متوسط آن حدود ۵۰۰ متر است.

 

استفاده از آب سد
از آب این سد استفاده های متفاوتی به عمل می آید. از جمله موارد مهم آن ذخیره سازی آب در پشت دیواره سد و استفاده از آن در مصارف کشاورزی است که به ویژه در کشت چغندر قند استفاده می شود. از آب این سد مجموعاً سه دهکده تقی ‌آباد، قلعه نو و لوشاب و کارخانه قند فریمان و شهر فریمان استفاده می ‌کنند.

برج بند فریمان
اين برج در فاصله اندكي از بند فريمان و در ضلع شمال شرقي بند فريمان بر روي تپه اي نه چندان مرتفع قرار گرفته است. بناي مزبور به صورت مدور ساخته شده و فانوس دريايي را در ذهن تداعي مي كند. ساخت آن مربوط به دوره پهلوي اول مي باشد که سبك معماري بسيار زيبايي دارد. در بالاي برج چهار پنجره در جهت هاي اصلي تعبيه شده است. اين بنا براي كنترل و اندازه گيري مقدار آب بند فريمان به كار مي رفته و از آب چاه داخل آن جهت آبياري فضای سبز اطراف نيز استفاده می کردند.

موقعیت مکانی
سد فریمان در ۸۶ کیلومتری مشهد و در ۱۲ کیلومتری جنوب شهر فریمان بر رودخانه فریمان بسته شده است. این سد (بند) روی کنگلومرای پالئوسن (دوران سوم زمین شناسی) یا سازنده فجس بنا شده است.

امکانات گردشگری
این مکان مجهز به جایگاه هایی برای استراحت، رستوران سنتی، توالت، وسیله بازی برای کودکان مانند فان فار، تاب برقی، ماشین برقی و … است که خانواده ها می توانند در میان درختان و رو به سد که منظره ای دیدنی دارد لحظات خوبی را سپری کنند .

بند فریمان به همراه طبیعت اطراف خود از محبوب ترین تفرجگاه های خراسان است. فضای جنگلی و طبیعی اطراف سد فریمان و دریاچه آن محیط مناسبی را جهت گذران اوقات فراغت ایجاد کرده است. این مکان با صفا در ایام تعطیل گردشگران بسیار زیادی را به خود جلب می نماید.

مرتبط:

آشنایی با برج رادکان در خراسان رضوی

راهنمای سفر به خراسان رضوی + اماکن دیدنی

“خانه دیو ریوند” از جاذبه‌های گردشگری خراسان رضوی