استان یزد
یکی از کهن ترین خطه های ایران استان یزد است. علی رقم کویری بودن، همواره دست خوش تحولات تاریخی زیادی بوده است. این استان تقریبا در مرکز ایران (رو به جنوب شرقی) واقع شده و با استان های اصفهان از شمال و شمال غرب، خراسان جنوبی از شمال شرق و شرق، کرمان در شرق و جنوب و استان فارس از جنوب غرب همسایه است.
طبق سرشماری سال ۱۳۹۸ جمعیت استان یزد حدودا ۱۲۰۰۰۰۰ نفر است که نسبت به مساحت آن (حدودا ۷۶۵۰۰ کیلومتر مربع) رقم خوبی است. یزد تا سال ۱۳۴۸ از توابع اصفهان به شمار می رفت اما در سال های بعدی طبق قوانین مصوبه تقسیمات کشوری خود به استانی جدا تبدیل شد.
یزد در دل کویر جای گرفته است. در واقع اگر عکس های هوایی استان را نگاه کنیم، تنها نقطه آباد کویر به حساب می آید. به همین دلیل بهار و تابستانی به نسبت گرم و خشک دارد. شاید در اوایل بهار هوا اندکی قابل تحمل باشد اما تابستان ها استان یزد واقعا گرم است. تحت تاثیر محیط کویری، پاییز و زمستان های سردی برای یزد در نظر گرفته می شود. زمستان ها به دلیل افت ناگهانی درجه هوا در شب، سرمای خشک و استخوان سوزی منتظر شما است. میزان بارندگی در این استان، بسته به ارتفاع هر شهر، می تواند متفاوت باشد اما باران های ناگهانی می توانند شما را غافلگیر کنند. هم چنین به دلیلی کویری بودن اطراف شهرستان های استان یزد در زمستان ها که احتمال وزرش باد بیشتر است، توفان های شن یا بادهایی که ریزگرد به همراه دارند در این شهر زیاد است.
بهترین زمان سفر به یزد، از نظر آب و هوایی اوایل بهار است. اما درست به همین دلیل شلوغ ترین ایام یزد هم تلقی می شود. اگر از شلوغی و ازدیاد جمعیت فرار می کنید و خلوت بودن را ترجیح می دهید، زمستان را انتخاب کنید. گرمای هوا شما را اذیت نمی کند و اگر لباس مناسب پوشیده باشید می توانید از چشم انداز های زیبا به تنهایی بهره ببرید.
صنایع استان یزد از جمله نساجی، فرش بافی و طلا سازی قدمت بسیار دارند. کارخانه و معادن بسیار، این شهر را پس از کرمان دومین استان معدن خیز ایران کرده اند. در بخش های بعدی با این ویژگی های استان بیشتر آشنا خواهیم شد.
استان یزد به لحاظ تاریخی یکی از مهم ترین استان های ایران به حساب می آید و در کنار استان های فارس، اصفهان و کرمان همیشه از اهمیت به سزایی برخوردار بوده و سلاطین و حاکمان ایران از گذشته های دور تا کنون به آن اعتبار فراوان داده و از پتانسیل های آن به خوبی بهره برداری می کردند. سخت بودن دسترسی به یزد همواره به نفع اهالی آن بوده و آن را از خطرات بیشماری چون حملات و تسخیر دیگران مصون نگه می داشته است. امنیتی که تا به امروز در کوچه و خیابان این استان پا بر جا بوده و شما به راحتی می توانید تا دیر وقت شب در بافت قدیمی آن قدم بزنید بدون اینکه نگران چیزی باشید.
نام یزد به گذشته های بسیار دور بر می گردد. به زمانی که زبان فارسی امروزی ما با نام فارسی باستان بر سر زبان های مردم هزاره اول قبل از میلاد جاری بود. یزد با ایزد و یزدان و جشن هم ریشه است و بر طبق لغت نامه دهخدا به معنای پاک، مقدس و در خور تحسین است.
شهر یزد
مهم ترین شهر و مرکز استان یزد، خود شهر یزد است که به لحاظ جغرافیایی تقریبا در مرکز استان جای گرفته و با اردکان، میبد، صندوق، تفت، مهریز و بافق هم جوار است. سیستم کاریزکاری و قنات کشی توانسته یزد را به یکی از شهر های قابل سکونت با در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران بدل کند.
اگر بر بلندی یکی از پشت باهم های خانه های قدیمی یزد در بافت تاریخی بروید، می توانید در یک سوی خود شیرکوه و در سمت دیگر خود دشت لوت را مشاهده کنید. از این رو، آب و هوای یزد هم تحت تاثیر این دو اقلیم، قرار گرفته، زمستان ها بر قله شیرکوه برف نشسته در حالی که آفتاب یزد می تواند گرمای زیادی با خود به هم راه داشته باشد. با این حال بهترین زمان سفر به یزد اواخر پاییز و اوایل زمستان است. چرا که در این موقعیت زمانی، علی رغم سرد بودن نسبی هوا به خصوص در شب، شهر از هجوم گردشگران خالی بوده و شما لذت بیشتری می برید.
یزد شهر ترمه و بادگیر است. مساجد آن هرچند رقیبی برای زیبایی نفس گیر مساجد وسیع اصفهان نیستند اما چون در محله های قدیمی با دیوار های بلند کاه گلی قرار گرفته اند می توانند شما را فارغ از هیاهوی مدنیت و شلوغی، در محیطی دنج و آرام به فراغت و آرامش دعوت کنند، محیطی که که اگر بخت یارتان باشد با اندکی باران چنان عطراگین می شود که یاد گذشته ای بدون دغدغه در خانه مادربزرگ می افتید.
یزد پر از جاذبه های تاریخی و هنری است و به احتمال زیاد شما قادر نخواهید بود تک تک آن ها را ببینید. به همین دلیل لازم است که یک برنامه ریزی عالی داشته باشید. یزد پس از شهر تاریخی بم، دومین شهر تاریخی ایران و نیز پس از ونیز دوین شهر تاریخی جهان است که در شمار آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده و در میان مردم کم کم جای خود را به عنوان شهری توریستی و گردشگر پذیر باز می کند. حال و هوایی که یزد دارد شما را تا گذشته های دور با خود همراه می کند و هر کجا را که نگاه کنید سندی از دل تاریخ برآمده و شما را با مردمی سخت کوش آشنا می کند که از دل ناملایمات کویر شهر خود را پس گرفته، آن را ساخته و در آن زندگی می کنند. بارزترین خصوصت شهر یزد همین کوچه پس کوچه های قدیمی و بافت تاریخی آن است که شما با پرسه زدن در آن برای لحظاتی شلوغی شهر و دنیای مدرن را فراموش می کنید.
شهر یزد فراز و فرودهای بسیاری در طول تاریخ داشته است و همچنان که از نامش پیداست زمانی یکی از قطب های دین زردشتی به شمار می رفته. پس از همه گیر شدن دین اسلام در ایران یزد هم از این قاعده مستثنی نبوده و اکثر جمعیت آن را مسلمانان تشکیل داده اند اما اقلیت زردشتی در این شهر همچنان به حیات خود ادامه می دهند و زیارتگاه ها و اماکن متبرکه آن ها امروزه بازدید کننده فراوان دارد.
در کنار این موضوع، یزد را حسینیه ایران می دانند. یزدی های در مراسم ویژه تاسوعا و عاشورا سبک عزاداری و نوحه سرایی خاص خود را دارند. آیین نخل گردانی در میدان بزرگ امیر چخماق به شیوه ای کاملا یگانه برپا می شود و هواخواه بسیار دارد. درواقع اهالی یزد به این سبب شهره اند و هر ساله در هنگامه برگزاری این ایام پرشور، یکی از شلوغ ترین و پر بیننده ترین مراسم ها را اجرا می کنند. شاید به همین دلیلی است که یزد را از دیرباز دارالعباده نیز می گفتند.
اوج شکوه شهر تاریخی یزد را باید دوران اتابکان یزد دانست. حکومتی محلی که در زمان سلجوقیان (سده شش و هفت ه. ق) در این خطه تا حدود ۱۴۰ سال به حیاط خود ادامه داد و عمران و آبادانی های فراوانی در یزد پدید آورد.
شهرهای مهم استان یزد:
- اردکانِ یزد
- بافق
- میبد
- تفت
- ابرکوه
اردکانِ یزد
شمالی ترین شهرستان استان یزد اردکان یزد به مرکزیت اردکان است. می توان گفت شهرستان اردکان بزرگ ترین شهرستان استان یزد است. آب و هوایی به شدت کویری دارد. چرا که بیشتر نقاط آن را بیایان پوشانده است. اخیرا به دلیل فعالیت های محیط زیستی و در راستانی بیایان زدایی، این مناطق کویری را پوشش گیاهی به نسبت قابل قبولی پر کرده است. با اینکه به طور کلی استان یزد و علی الخصوص اردکان، با مشکل کمبود آب مواجه است، بیشتر ساکنین این خطه به کشاورزی و باغ داری مشغول هستند.
ساکنین اردکان را مسلمانان و اقلیتی زردشتی تشکیل می دهند. زیارت گاه پیر سبز یکی از مکان های تجمع زردشتیان به شمار می آید که هر ساله جمعتی کثیر از معتقدان به این دین به زیارت پیر سبز می آیند. از طرفی بافت قدیمی اردکان، بازار، قلعه و کاروان سرای خرانق از دیگر جاذبه های شهر اردکان به شمار می آیند. اردکان به صنعت عصاری شهره دارد، جایی که روغن کنجد و ارده های آن مشهور است. سید محمد خاتمی، پنجمین رئیس جمهور ایران متولد اردکان یزد است.
بافق
شاید کمتر کسی باشد که شاعر خوش قریحه و صاحب سبک واسوخت را اهل بافق بداند. وحشی بافقی یکی از بنامان شهر بافق است که خانه اش در بافق برای بازدید عموم در نظر گرفته شده است. بافق تقریبا در شرق استان یزد واقع شده و آب و هوایی خشک دارد که در تابستان ها به شدت گرم و زمستان هایی ملایم دارد. بافق قطب معدنی ایران است وبه لحاظ غنای مواد معدنی در رتبه ای بالا قرار گرفته است. با این حال با حفر قنات، ساکنین این شهر به کشاورزی، علاوه بر کار در معدن مشغول هستند. صنایع دستی وابسته به نخل یکی از هنرهای ظریف اهلی بافق به شمار می رود. به طور کلی استان یزد یکی از نقاط برجسته برای مطالعات معماری سنتی ایران است. مسجد جامع بافق یک از ساختمان ها و بناهایی است که به لحاظ معماری ارزش خاص خود را دارد. منطقه حفاظت شده کوه بافق با وسعت ۱۴۰۰۰۰ هکتار پناهگاه و مامن گونه های مختلفی از جانداران خاصه یوزپلنگ آسیایی است.
میبد
دومین مرکز شهری در استان یزد میبد است. شهری که در بهار بسیار زیبا است و پیشنهاد می کنیم اگر قصد دیدن اطراف و اکناف استان یزد را دارید میبد را فراموش نکنید. میبد به دلیل بافت تاریخی و کهنه ای همچون خود شهر یزد، بسیار ارزشمند است و در شمار آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است. قدمت میبد بسیار زیاد است، حتی برخی از کارشناسان آثاری کشف کرده اند که یکجا نشینی در مرکز ایران را برای نخستین بار به اطراف میبد نسبت می دهد. نیمی از کاشی و سرامیک ایران محصول میبد است، از این رو میبد شهری صنعتی نیز محسوب می شود. زیلو بافی از دیگر هنرهای شهر مبید است. نارین قلعه، مسجد جامع میبد و بافت تاریخی آن از اماکن دیدنی هستند که دیدن آن ها خالی از لطف نیست. آب و هوای میبد همچون دیگر شهرهای استان یزد تحت تاثیر بیایان های اطراف و کوه های بلندی است که مانع از ورود هوای مرطوب به این خطه می شوند و در نتیجه محیطی داغ و سوزان باقی می گذارند که به زحمت در زمستان سرد می شود.
تفت
علیرغم نام این خطه، تفت یکی از نقاط ییلاقی استان یزد محسوب می شود. شهری که در دامنه شیرکوه و ده کیلومتری شهر یزد قرار گرفته و آب و هوایی به نسبت خنک دارد. پیشینه تفت به دوران پیش از اسلام باز می گردد چرا آثار مکشوفه حکایت کننده دورانی کهن هستند. باران به مقدار کافی در تفت باریده می شود و به همین جهت حیات کشاورزی و باغ داری و پرورش میوه خاصه انار، در این شهر از کیفیت بالایی برخوردار است. تفت صادرات انار به خارج از مرزهای ایران را هم در کارنامه خود دارد. یکی از بهترین ایامی که می توانید به دیدن تفت بروید فصل انارچینی است و جشن سده است. تفت اقلیت زردشتی دارد که به رسم و رسومات خاص خود پایبندند. آبشار دره گاهان، حسینیه شاه ولی، آسیاب آبی و بازار شاه ولی از دیدنی های تفت هستند.
ابرکوه
یکی از شهیرترین شهرهای استان یزد، ابرکوه یا ابرقو است. یکی از خاص ترید پدیده های عالم و بنا به گفته محققان، کهن ترین موجود زنده آسیا، سرو ابرکوه است که به همراه بادگیر دو طبقه خانه آقا زاده ابرکوه را مشهور کرده اند. هرچند تا جهانی شدن این شهر راه زیادی باقی مانده اما به طور کلی، این دو پدیده در کنار آثار بیشمار تاریخی شهر ابرکوه پتانسیل های بالایی برای جذب گردشگر دارند. ابرکوه حال و هوای تاریخی یزد را تکمیل می کند و بافت قدیمی آن با محله های ۱۲ گانه، تصویر زیبای از سنت و روزگاران گذشته می سازد. ناگفته نماند که میان اهالی ابرکوه و شیراز از قدیم رقابتی وجود داشته و شاعران محلی هر کدام بنا به ذوق و قریحه خود به اصطلاح محلی در وصف زیبایی شهر زادگاه خود با هم کل کل و کری خوانی داشته اند. ابرکوه در جنوب غربی استان یزد واقع شده و آب و هوایی گرم و خشک و بیابانی دارد، مقدار باران آن ناچیز بوده و عموم خانه ها، چون دیگر نقاط کویر از خشت و گل ساخته شده اند.
جاذبه های گردشگری استانِ یزد:
- شهر یزد
موزه نور و روشنایی، موزه آینه یزد
موزه قصر آینه و روشنایی یا همان قصر آینه که تاریخ ساخت این بنا به دوران پهلوی اول برمی گردد؛ یكی از موزه های خاص است که در دل بنایی منحصر به فرد خود نمایی می كند. این بنا فارغ از داشتن اشیای با ارزش، نمونه ای از هنر و زیبایی است. كاربری این مکان در سال های اول به عنوان یك مهمان سرای خصوصی بوده كه پس از انقلاب اسلامی، مالكیت آن به بنیاد مستضعفان داده می شود. در سال ۱۳۷۷ موزه آینه و روشنایی در این بنا تأسیس گردید که یک سال پس از آن، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این عمارت، مهمان سرای خصوصی آقای صراف زاده، از اعیان شهر یزد بوده که به شکل یک کوشک در وسط باغی عظیم بنا شده است. صراف زاده از بازرگانان و صرافان خوش نام یزد بود که به جهت رعایت انصاف و دخیل بودن در کارهای خیر، شهرت و محبوبیت زیادی در بین مردم و اعتبار ویژه ای در بازار یزد داشت. صراف زاده که نماینده مجلس نیز بود، در صرافخانه پدرش شروع به کار کرد، بعد از مدتی هم که کار صرافی را یاد گرفت، مستقل شد و کار خود را شروع کرد. اموال وی پس از انقلاب مصادره و به بنیاد مستضعفان داده شد. در موزه قصر آینه یزد، مجموعه ای از دست نوشته های قدیمی، کتاب، سکّه، تمبر، اسلحه و چندین شی برنزی نمایش داده شده است. در این مجموعه همچنین انواع مختلفی از آینه، انواع و اقسام چراغ ها، انواع کبریت ها در پیش چشم بازدیدکنندگان قرار دارد. از جذاب ترین بخش های موزه، بخش وسایل روشنایی آن است که در آن انواع چراغ های پیه سوز، چراغ های نصبی، چراغ های آویزی، چراغ های پایه دار، چراغ های دستی، انواع شمع سوزهای نصبی و دستی، انواع نفت سوزها، گاز سوزها و برق سوزها به نمایش گذاشته شده اند. قدیمی ترین شیء که در این موزه می توان یافت، پیه سوزهای متعلّق به دوره حکمرانی ساسانی است. در این مجموعه بی نظیر نه تنها تزیینات و هنر معماری که به دست هنرمندان ایرانی صورت گرفته؛ بلکه اشیای به نمایش گذاشته در این موزه، هر فردی را مجذوب خود می کند. حیف است که به کهن دیار یزد بیایید اما به دیدار موزه آینه و روشنایی یزد نروید.
برای بازدید از موزه روشنایی یزد وقت زیادی را باید در نظر بگیرید چرا که آینده ها قدی و موازی و رو در روی این موزه به قدری زیبا و جذاب هستند که وقت زیادی را صرف آن ها خواهید کرد.
آتشکده ورهرام یا آتش بهرام یزد
همان طور که پیشتر توصیح دادیم زردتشیان زیادی در شهر زندگی می کنند و یزد تحت تاثیر فرهنگ و آداب و رسوم این مردمان قرار گرفته است. یکی از نقاط کلیدی و زیارت گاهی زردشتیان یزد آتشکده ورهرام است. نه به سبب اینکه آتشکده است بلکه بیشتر به دلیل حضور مجمری از آتش است که حدود ۱۵۰۰ سال زنده و روشن نگاه داشته شده است. همانطور که مسلمانان به استناد قرآن الله را نور می داند آتش نزد زردشتیان جلوه ای از وجود اهورامزدا، خدای یگانه بر زمین است. زردشتیان سه آتش متبرک دارند که ارجمند ترین آن ها آتش بهرام است. طریقه ساختن آتش بهرام به قدری پیچیده و نیازمند دقت مغان زردشتی است که معمولا هرگاه آتش بهرام برپا می شد، آن را خاموش نمی کردند و مردم برای روشن کردن آتش خانه های خود به آتشکده می آمدند و با آتش بهرام شعله های خود را روشن می کردند.
سرگذشت این آتش بسیار پیچیده است. در زمان حمله اعراب به ایران آتش بهرام شهر به شهر چرخیده و حتی به هند هم رفته و بازگشته است. به همین دلیل این آتش که نماد دیانت و اعتقاد راسخ زردشتیان به مرام و مذهب خویش بوده و از احترام فوق العاده ای برخوردار است. آتش بهرام نیروی پیش برنده پیروزی در نظر زردشتیان است بنابراین به هنگام بازدید از این آتش سکوت آتشکده را رعایت کنید و به اعتقادات آن ها احترام بگذارید.
اگر مسیر بازدید خود از آثار دیدنی شهر یزد را با موزه نور و روشنایی در ابتدای خیابان کاشانی آغاز کرده باشید با سوار شدن اتوبوس های خط واحد، در یک مسیر مستقیم به آتشکده می رسید. فقط توجه داشته باشید که این آتشکده دوشنبه ها تعطیل می باشد.
موزه و خانه مارکار یزد
پس از باردید از آتشکده با کمی پیاده روی به خانه مارکار می رسید.
این خانه بهترین مکان برای آشنایی شما با آیین، فرهنگ، آداب و رسوم و مراسمات زردشتیان ایران است. این خانه بزرگ که به همت آقای پشوتن مارکار بنا شده . این مجموعه شامل دبستان، دبیرستان و پرورشگاه بود. همچنین یتیمان و دانش آموزانی که از راه دور برای تحصیل به شهر یزد می‌آمدند می‌توانستند در این مجموعه ساکن شوند. در حال حاضر این خانه به موزه ای بدل شده تا نمایانگر فرهنگ و رسم و رسومات زردشتیان ایران باشد.
می توانید از نزدیک با رسومی چون جشن های گاهنبار، سده مراسم نوروز و ازدواج و حتی جشن تکلیف زردشتیان آشنا شوید. به دلیل اهتمام آقای مارکار به پرورش کودکان و تخصیص مدارس، میدان مارکار که ساعت معروف مارکار هم در آن بنا شده است، به پاس او با پا شده و یکی از میادین بافت سنتی یزد محسوب می شود.
میدان امیر چخماق یزد
امیر چخماق از امرای به نام دوره شاهرخ تیموری در سده هشت هجری قمری، حکومت یزد را به دست گرفت و در میدانی که امروزه به نام او شهره است، مجموعه ای تشکیل داد که شامل تکیه، آب انباری با ۵ بادگیر، بازار و مسجد می شود. او با همراهی ستی فاطمه خاتون همسرش در جهت عمران و آبادانی شهر بسیار کوشید. همه ساله مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی و آیین نخل گردانی خاص شهر یزد در این میدان و تکیه امیر چخماق انجام می گیرد. دور تا دور این میدان را بازار تشکیل داده و نقطه آغازین بافت سنتی شهر یزد محسوب می شود. نورپردازی های زیبا در شب و همچنین بنای خود میدان با کاشی های آبی رنگ و مناره های بلند جلوه ای خاص به یزد بخشیده است.
زورخانه یا آب انبار ۵ بادگیری یزد
در میدان امری چخماق و ابتدای ورود بازار مازاری آب انباری است با پنج بادگیر متعلق به دوره تیموری. بانی این مجموعه عظیم خانم بی بی فاطمه امیرچخماق همسر امیر جلال الدین شامی حاکم شهر یزد است که خواهر گوهرشاد خاتون همسر شاهرخ تیمروری است. مخزن این آب انبار پس از وصل شدن آب شهری، به مکانی متروکه تبدیل شده بود که پهلوان علی درهمی با توجه به قدمت و عظمت این بنا و پاکی نیت واقف آن و پس از ۳۰ سال پیگیری، در سال ۱۳۷۸ مجوز تبدیل آن را به زورخانه را دریافت کرد.
ورزش زورخانه‌ای آداب و سنتی خاص دارد. آداب و سننی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای دوره باستانی و تاسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزش کاران بر می‌انگیزد. این ویژگی‌های نیکو در قالب شعرها و داستان‌هایی به صورت آهنگین و به همراهی «ضرب زورخانه» که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی «مرشد» خوانده می‌شود. ورزش کاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد، جست و خیر می‌کنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش می‌گذارند.
ورزش باستانی در بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف است و با اصول زیادی همراه است. به طور مثال تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیش کسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف است انجام می‌شود. احتمالا زورخانه در حدود هفتصد سال پیش توسط پوریای ولی به شیوه امروزی دوباره سازمان دهی شده‌است. با این حال بر پایه رفتار و منش تاریخی و اسطوره های ایران زورخانه می‌تواند دست کم در ایران تاریخی بسیار کهن‌تری داشته باشد؛ چرا که مردم ایران که از ابتدای تاریخ خود به پهلوانی و کشتی گیری و آمادگی جسمانی نیاز مبرم داشته‌اند تا به دستور زردشت خود را برای یاری اهورا مزدا در جنگ با اهریمن نیرومند سازند. به همین دلیل است که همواره ضعف و زبونی نکوهیده شده است.
در شاهنامه فردوسی بخش ویژه‌ای را به پهلوانی اختصاص داده شده است. همه روزه به جز جمعه ها می توانید از ساعت ۴ تا ۸ شاهد ورزش زورخانه ای باشید. ورود خانم ها به این مجموعه مجاز است.
موزه آب یزد
یکی از مشکلاتی که شهرهای کویری با آن دست به گریبان هستند، مشکل کمبود آب است. ایران از قدیم با مسئله خشک سالی درگیر بوده است. یکی از راه کارهای ابتکاری حفر چاه های متصل به هم یا کاریز بوده که از ابداعات ایرانیان به شمار می رود.
شهر یزد یکی از آن مناطقی است که با حفر کاریز توانسته عمران و آبادانی را به مناطق مسکونی بیاورد و شرایط زیستی و معیشتی مناسبی برای مردم فراهم کند. این کار مستلزم تلاش و فداکاری فراوان است. به همین دلیل این که مقنی ها به هنگام کار لباسی سراپا سفید برتن می کنند چرا که خطرات کار و فعالیت آن ها بسیار بالا بوده و گاهی جان مقنی عزیز را می گرفته است.
موزه آب، که درست رو به روی مجموعه امیر چخماق قرار گرقته در واقع خانه ای تاریخی و متعلق به خانواده کلاهدوزان است که در سرداب خود، با پله هایی بلند و اتاق های تو در تو و فضایی عجیب غریب روایت کنند تلاش بی نظر انسان برای هموار کردن طبیعت و ایجاد محیطی مناسب برای زندگی است. وسایل حفاری چاه، از گذشته تا کنون، تصاویر مقنیان مشغول کار و نقشه مسیر و کانال های حفاری در این موزه به خوبی سخت کوشی این قشر از مردم را نشان می دهد و مشقت انسان برای دست یابی به آب را روایت می کند. به همین دلیل است که اغلب افرادی که در کویر زندگی می کنند سخت کوش بار آمده و قدر داشته های خود را که با تلاشی مضاعف به دست آمده می دانند.
مسجد جامع یزد
کمی بالاتر از مجموعه امیر چخماق در دل بافت سنتی و قدیمی شهر یزد مسجدی است که برای ورود به آن نیازی به خرید بلیط ندارید. کاشی کاری ها و رنگ آبی این گنبد به شدت زیبا است و بدل به یکی از نمادهای شهر یزد شده است.
این مسجد حاصل تلاش هنرمندانی در ادوار گوناگون است. کارشناسان هسته اولیه این مسجد را مربوط به دوره ساسانی می دانند که در دوران اتابکان یزد، ایلخانی و تیموری به مرور تکمیل شده است. سکوت و آرامشی که این مسجد القا می کند می تواند تا مدت های طولانی با شما همراه باشد. اگر در زمان هایی به جز ساعات اذان و نماز اول وقت به این مسجد بروید می توانید از سکوت آن بهره مند شوید.
بافت تاریخی شهر یزد
مسجد جامع یزد در دل بافت سنتی قرار گرفته یعنی اگر از هر کدام از درهای آن خارج شوید به دیوارهای کاه گلی، ساباط ها و بست های قدیمی و کوچه پس کوچه های باریک می رسید که معروف ترین آن ها محله قدیمی فهادان است. مطمئن باشید در این کوچه ها گم نمی شوید و خطری هم شما را تهدید نمی کند.
خانه های قدیمی که بعضا به اقامت گاه های بوم گردی تبدیل شده اند یا کافه و چای خانه های کوچک با پشت بام های کوتاه، فروشگاه های آثار سفالی، بازار زرگرها، مسگرها و مسیر قنات زارچ چیزهایی هستند که در طول مسیر خود خواهید دید. بعضی از خانه های بوم گردی یا فروشگاه های کوچک به شما اجازه استفاده از پشت بام را می دهند. حتما به پشت بام این خانه های رفته منظره ای زیبا از بافت قدیمی با بادگیرهای متعدد، سقف های گنبدی شکل و خانه های کاه گلی با حوضی در حیاط را مشاهده کنید.
خانه لاری های یزد
در ادامه محله های قدیمی شهر یزد به یک خانه تاریخی بر می خوریم که متعلق به صنف تجار یزد بوده و اکنون برای بازدید عموم باز است. خانه لاری ها چندین مجموعه خانه در مجاورت هم است که بخش هایی از آن را در اختیار فرقه نعمت اللهی های یزد قرار داده بودند. بادگیر، عمارت کلاه فرنگی و تخت روی حوض این خانه از ویژگی های آن به شمار می رود.
زندان اسکندر یا مدرسه ضیاییه یزد
در مجاورت خانه لاری های بنایی است که به زندان اسکندر معروف است و داستان هایی درباره آن نقل می کنند که قدمت بنا را به دوران حمله اسکندر گُجَستَگ به ایران می رسانند که بعدها تغییر کاربری داده و به به مدرسه تبدیل شده است. حتی روایتی، این بیت حافظ «دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم» را به این منطقه منسوب می داند. در هر حال، این بنا با گنبدی در خور توجه از لحاظ معماری در کنار بقعه ۱۲ امام در محله فهادان چشم گیر بوده و با سردابی به عمق ۷ متر و چاهی درست در وسط حیاط یکی از جاذبه های دیدنی شهر یزد است.
باغ دولت آباد یزد
بادگیر یکی از اختراعات و ابداعات ایرانیان کویر نشین برای فرار از گرما و ایجاد هوایی خنک است. باغ دولت آباد یزد، که به لحاظ جغرافیایی دورتر از بافت های قدیم شهر قرار گرفته با کوشک مرکزی آن، بلند ترین بادگیر جهان را در دل خود جای داده. این عمارت نقلی با در و پنجره های ارسی زیبا چشم هر بیننده ای را خیره می کند. قدرت باد زیر این بادگیر واقعا زیاد است و توانایی آن را داشته که در گرم ترین ایام تابستانی هم محیط اطراف خود را خنک نگاه دارد. قنات این باغ از مهریز به یزد کشیده شده و در زمان خود دار الحکومه شهر یزد تلقی می شده است. باغ دولت آباد به سبک باغ های ایرانی ساخته شده و از دوران افشاریه تا کنون پا برجاست.
دخمه زردشتیان یا برج خاموشان یزد
در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد بر فراز تپه ای خرابه های برجی دیده می شود که امروزه به برج خاموشان یا دخمه معروف است. این دخمه در واقع محلی برای واگذاری اجساد مردگان زردشتی بوده تا طبق اعتقادات آن ها پوسیده و به دور از جریان عادی زندگی و حیات روزمره مردم باشند.
بنا به اعتقاد زردشتیان، که در خانه مارکار به خوبی می توانیم با آن آشنا شویم، مردگان یا جسد شخص متوقا نجس محسوب می شده. درواقع هر چیزی که عاری از روح باشد، یا از تن که روان اهورایی و مقدس ایزدی در آن است جدا شود نجس و ناپاک تلقی شده و نباید به آن دست زد. از این رو زمانی که شخصی فوت می کرده ماموران مخصوصی به نام نَساکش، آن ها را تا برج خاموشان می بردند و روی اجساد آن ها را با نوعی ماده اسیدی می پوشاندند تا گوشت مرده تجزیه و تنها استخوان ها باقی بماند.
دور تا دور برج خاموشان را سنگ چیده بودند چرا که تنها سنگ مانع ورود ناپاکی و نجاست تن مرده به زمین که حیات داشت و محترم بود می شد. امروزه زردشتیان مردگان خود را در گورستان دفن می کنند. زمین را حفر دور تا دور درون گور را سنگ می چینند و سپس مرده را دفن می کنند.
فهرج یزد
در ۲۲ کیلومتری جنوب شرقی یزد و در مسیر یزد بافق، روستایی است که قدمت آن را تا حدود ۵۰۰۰ سال تخمین زده اند. یکی از دلایل شهرت فهرج این است که می توان اولین مسجد ساخته شده در ایران را پس حمله اعراب به ایران در این منطقه مشاهده کرد. هر چند این ادعا ادعای گزافی است و درستی آن به طور صد در صد مشخص نیست اما به لحاظ معماری بافت تاریخی فهرج و مسجد آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مسجد فهرج آتشکده بوده و هنوز همی می توان آثار آتشکده و سبک سیاق ساختمان های آتشکده عصر ساسانی را در آن به خوبی مشاهده کرد.
زیارتگاه چک چک یا پیر سبز اردکان یزد
گفته می‌شود نام «چک‌چک» یا «چک‌چکو» از صدای قطره‌های آبی گرفته شده که از صخره‌ای می‌چکد و اکنون به درون یک منبع ذخیره هدایت می‌شود. در داخل یکی از اتاق‌ها چاهی به ژرفای بیش از ۵۰ متر وجود دارد. بنا به اعتقاد زردشتیان زمان حمله اعراب به ایران نیک بانو دختر شاه از دست اعراب فرار کرد و به سمت اردکان آمده و در میان کوه مخفی و ناپدید شد و این محل به عنوان زیارتگاه زردشتیان قرار گرفت. یکی از کنیزان نیک بانو به نام گوهر بانو نیز در چند کیلومتری وی مدفون است که با نام پیر هریشت معروف است. در خانه مارکار یزد با این پیر ها به خوبی آشنا خواهید شد و روز ۱۸ فروردین زردشتیان بسیاری برای ادای احترام به این زیارتگاه می آیند.
روستای تاریخی خورنق اردکان یزد
روستای تاریخی خرانق یا خورنق در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی یزد و در ۵۰ کیلومتری شهرستان اردکان و در مسیر جاده مشهد قرار گرفته‌است. خورنق در فرهنگ فارسی کاخ باشکوه بهرام گور بوده است. این روستا با قلعه، حمام و کاروانسرای تاریخی خود برای آن دسته از کسانی که تاریخ و معماری را دنبال می کنند می تواند محل کنجاوی های بسیار باشد. بسیاری تاریخ ساخت این بناها را به دوره ساسانی نسبت می دهند.
نارین قلعه میبد یزد
معروفترین اثر تاریخی میبد دژ باستانی آن به نام نارین قلعه است.این قلعه دیدنی با حدود ۵۰۰۰ سال قدمت بنا به گفته محققان کهن ترین ارگ حکومتی جهان به شمار می رود. همچنین نارین قلعه بزرگترین بنای خشت و گلی به جا مانده از دوران قدیم در سراسر جهان است. حاشیه پیرامون این قلعه زیاد است و به دلیل قدمت همانند دیگر آثار باستانی پرشکوه ایران ساخت آن را به یکی از قهرمانان اسطوره ای دینی با ملی نسبت می دهند. مثلا درباره نارین قلعه می گویند که سلیمان نبی آن را ساخته است. این دژ قدیمی که برفراز تپه ای مشرف بر شهر میبد احداث شده، تمامی بنای آن از خشت و گل ساخته شده و معماری آن به شکل مطبق(طبقه طبقه) است. از نکات جالب و قابل توجهی که در مورد این مکان تاریخی باشکوه وجود دارد، می‌توان به حضور شبکه‌های زیرزمینی قابل تردد اشاره کرد که طراحان و معماران آن دوران، آنها را برای تدارک و تهیه‌ی مایحتاج زندگی افراد از جمله آب و غذا ایجاد کرده‌اند؛ راه‌هایی که گفته می‌شود هرگز توسط هیچ بیگانه و متجاوزی فتح نشده است.
سرو ابرکوه یزد
برای درک زیبایی این سرو چهار هزار و پانصد ساله لازم است اندکی بیشتر با دین زردشتی آشنا شویم. اهورامزدا خدای متعال و یگانه ۷ جلوه بارز دارد که هر کدام از این ۷ جلوه یکی از امشاسپندان، یا به تعبیر امروزی فرشتگان مقرب درگاه الهی بودند و هر کدام یکی از صفات اهوارمزدا که با خود او برابری می کرده را نشان می دادندو تنها خداوند جاودانه است و امشاسپند جاودانگی اهورامزدا امرداد نام داشت که ماه پنجم تقویم جلالی به نام او رقم خورده است. امرداد در زمین نگاهبان گیاهان و خاصه گیاهان همیشه سبز که نماد جاوانگی و وجه نامیرای اهورامزدا بودند، بود. از این درختان همیشه سبز، خاصه سرو نزد زردشتیان گرامی و محترم شناخته می شود و آن ها را قطع نمی کردند. در تذکره ها و تواریخ محلی از سروهای کهنسال بسیاری یاد شده که قطع کنندگان آن ها سرنوشت بدی داشته اند. سرو ابرکوه تنها سرو باقی مانده از آن دوران است که ۴۵۰۰ سال یا حتا به تعبیر محققا ژاپنی تا ۷۰۰۰ سال قدمت دارد که از دور و نزدیک برای دیدن آن می آیند.
نقش سرو بر دیواره های تخت جمشید، نماد شهر شیراز و بر روی پارچه هایی که به نام ترمه در یزد بافته می شوند به خوبی نمایان گر ارزش این درخت نزد ایرانیان و دخیل بودن آن در فرهنگ ایران است.
خانه آقازاده ابرکوه یزد
اگر تا به حال با دقت به اسکناس دو هزار تومانی ایرانی نگاه کرده باشید خانه ای قدیمی می بینید که بادگیری دو طبقه دارد. این خانه همان خانه آقازاده در ابرکوه یزد است. تنها بادگیر دو طبقه جهان که از لحاظ معماری بسیار برجسته است. این بادگیر بر روی سقف گنبدی شکل اصلی خانه، ۱۹ دریچه تنظیم هوا دارد تا هر بادی را ولو با سرعت و قدرت کم به درون خانه کشیده و هوای داخل را خنک کند. سقف این خانه یکی از زیبا ترین چشم انداز های را برای شما به ارمغان می آورد.
صنایع دستی استان یزد
زندگی مردم یزد با صنایع دستی گره خورده است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این مردم اصیل از دیرباز با هنرمندی خود توجه مردم جهان و صنعت‌گران را به خود جلب کرده‌اند. مردم یزد به سبب شرایط خاص جغرافیایی، وضع معیشت و دور بودن از مرکز کشور به صنایع دستی و ساخت محصولات خاص خود روی آورده اند. که متاسفانه بسیاری از آن ها در طول سالیان و با تغییر سلیقه مردم فراموش شده‌اند. با این اوصاف باز هم می‌توان هنر تاریخی مردم یزد را در بازارهای این شهر به وضوح مشاهده کرد.
قالی بافی، زیلو بافی، ترمه، چادر شب بافی، زری بافی، شمد بافی، سفال و سرامیک، کاشی سازی، طلا سازی و نمد مالی از صنایع دستی به نام و شهیر استان یزد هستند که می توانید به عنوان سوعات و یادگاری نیز برای خود خریداری کرده و یا هدیه دهید.
آداب و رسوم یزدی ها:
یزدی های یکی از بهترین مردمان ایران هستند. مردمانی زاده شده از دل کویر که گرمای کویر را در دل دارند. سخت کوشی و صداقت این مردم مثال زدنی است. تمامی فروشنده ها هرآنچه به نفع شما باشد را به شما می گویند و با سود خود کاری ندارند.
یکی از مراسمی که در یزد بسیار معروف است، مراسم ایام عزاداری امام حسین (ع) به ویژه تاسوعا و عاشورا است. یزد را دار العباده نیز می گویند. همواره مردمانی معتقد و مذهبی در یزد زندگی می کردند که پس از مسلمان شدن به مرام و مکتب خود معتقد باقی ماندند. چند سالی است که مراسم روزهای تاسوعا و عاشورا در یزد شهرتی خاص پیدا کرده است. این مراسم که در میدان اصلی شهر، میدان مجموعه امیر چخماق برگزار می شود جلوه ای باشکوه از هم بستگی و دیانت مردم یزد است. در یزد یک رسم جالب برای بزرگداشت سالار شهیدان وجود دارد و آن مراسمی نخل گردانی است. مراسمی اصیل در آداب و رسوم یزد که جلوه خاصی از عاشورای حسینی است. در ایام محرم نخلی از چوب و شاخ و برگی به شکل سرو ساخته می شود که نمادی از تابوت سیدالشهداست. این تابوت نمادین وزن بسیاری دارد و توسط ده ها نفر از زمین برداشته می شود. در ایام محرم مردم یزد در سطح شهر نخل گردانی می کنند و نمادی از استقامت و آزادگی شهداست. ریش سفیدان و خادمان محرم در یزد را «بابا» می گویند. از یک هفته پیش از محرم باباها میدان هایی آماده کرده و نخل را تزیین می کنند. کتل بستن نیز یکی دیگر از مراسمات این روزهاست و به اسبی می گویند که دارای تزئین خاصی است و پیشاپیش دسته عزاداری حرکت می کند. همچنین یک کبوتر خونی هم برروی این اسب گذاشته می شود که همگی برای بزرگداشت شهدا و واقعه کربلاست.
یزد اقلیت زردشتی فراوان دارد که آداب و رشوم و حتا خوراکی ها خاص خود را دارند. برگزاری جشن هایی چون مهرگان، جشن گاهنبارها که به پاسداشت آفرینش عناصر نخستین خلقت (آسمان، آب، زمین، گیاه، حیوانات و انسان) می پردازد، جشن سده که جشن کشف آتش است، خاص این گروه از مردم است که اغلب بسیاری از مردم دیگر هم برای دیدن این مراسم و آداب و سنن به یزد می آیند.
سوغات استان یزد
همان در بخش صنایع دستی گفته شد، بسیاری از صنایع دستی استان یزد خاصه ترمه سوغات این شهر است.
ترمه پارچه زیبایی است که مصارف مختلفی در تولید دیگر صنایع دستی استان یزد دارد. تارهای این پارچه از ابریشم طبیعی می‌باشد و پودش ترکیبی از نخ، ابریشم، پشم و کرک الوان است. ترمه در گذشته با انگشتان دست بافته می‌شده و از همین رو به انگشت باف نیز معروف بوده است. تولید ترمه هم اکنون به صورت نیمه دستی می‌باشد.ترمه انواع گوناگونی دارد که عبارتند از: شال یزدی، شال امیری، شال رضایی، شال چارقدی، شال محرمات، شال بندی، شال اتابکی، شال راه راه و شال کشمیری.نقوش استفاده شده در این پارچه بته . جقه، گل شاه عباسی و شاخ گوزنی است. زردشتیان نخستین کسانی هستند که از ترمه برای لباس مخصوص مجالس شادی استفاده می‌کردند.
زیلو بافی: زیلو کف‌پوشی از جنس پنبه است. برای مناطق کویری زیلو جزء کف‌پوش‌های بادوام و مناسب است. شهرستان میبد مرکز اصلی زیلوبافی در استان یزد است. تا چند سال گذشته صدها خانواده به صنعت زیلوبافی مشغول بوده‌اند. قدیمی‌ترین زیلوی میبد دارای قدمتی بسیار طولانی است. این زیلو در مسجد جامع میبد می‌باشد. قدمت زیلوبافی در میبد را به دوران پیش از اسلام نسبت داده‌اند.
تعداد بافندگان زیلو در گذشته حدود ۱۵۰۰ نفر بوده که امروزه به دلیل کاهش تقاضای بازار، این تعداد نفرات کمتر شده است. طرح‌هایی که در بافت زیلو استفاده می‌شوند بسیار زیبا و قابل توجه هستند. پرت‌توره، زلفک، رکنه دونی، بند رومی، کلید، هشت پر بزرگ و هشت پر کوچک از نقوش معروف زیلو در استان یزد می‌باشند. رنگ غالب در بافت زیلوها سفید، سبز، آبی، نارنجی و قرمز است.
نام «نفتال» که در بازار فروش قالی از آن یاد می‌شود، مخصوص زیلوهای مرغوب و درجه یک است. امروزه تولیدات زیلو بیشتر توسط مساجد و تکیه‌ها مصرف می‌شود.
زیلو در گذشته یکی از مهم‌ترین کالاهای تجاری استان یزد بوده و اکثر مواقع پس از سفارش افراد و بازرگان‌ها بافته می‌شده است.
شیرینی های استان یزد هم شهرت بسیار دارند. حلوای ارده اردکان، باقلوا، قطاب، پشمک، کیک یزدی، نقل، شیرینی حاجی بادامی، نان برنجی، سوهان خانی و انواع لوز سوغاتی های خوردنی هستند که می توانید از مغازه های معتبر کنار بازار تهیه کنید.
آش شولی و دیزی مخصوص و فالوده یزدی هم از دیگر خوراکی های محبوب یزدی هستند که باید در یزد امتحان کنید.
یزد‌ی‌ها آش شولی را حدود ۱۰ تا ۱۱ صبح و برای باز شدن اشتهایشان می‌خورند، اما برای مردم دیگر شهرهایی که به تقلید از آنها شولی را طبخ می‌کنند، این آش یک پیش‌غذای خوش عطر و رنگ است. در استان یزد شولی را با شلغم هم درست می‌کنند.