استان اردبیل
گوش راست گربه ایران را اردبیل پر کرده. استانی که به دلیل قرار گرفتن در ارتفاعات سبلان طبیعت به گونه ای مهربانانه، جلوه های زیبا و شگرف خود را به آب و خاک این دیار هدیه کرده است. شاید اگر روزی همه ایران گردی خود را تمام کرده باشید و بتوانید انتخاب کنید کجا زندگی کنید، دامنه های عجیب سبلان پناه خوبی باشند. مکانی ایده آل برای زیستن.
اگر تقسیمات استانی سال ۱۳۷۲ نبود، استانی واحد به نام اردبیل نداشتیم چرا که همواره پاره ای از آذربایجان شرقی بوده که آن هم در زمان هایی دورتر، مجموعا آذربایجان نام داشه و تنها به ایران محدود نمی شده است. استان اردبیل هنوز بسیار جوان است اما این امر مانع از آن نشده تا در امر گردشگری از دیگر شهرهای ایران عقب باشد، یا زیر سایه آذربایجان بماند و برای خود هویتی مستقل نداشته باشد.
رشته کوه البرز که در ایران ادامه کوه های آرارات ترکیه است، در نواحی شمال غربی با دو قله مرتفع سهند و سبلان آغاز می شود. آتشفشان خاموش سبلان چونان زنی که دامن چین دارش را دور خودش پهن می کند، سر تا سر اردبیل و نیمی از آذربایجان را پوشانده و بی حاجت به مشاطه گری، خود به خود زیبا است.
استان اردبیل از شمال و شرق و جنوب و غرب به ترتیب به کشور جمهوری آذربایجان، استان گیلان، زنجان و استان آذربایجان شرقی همسایه و هم مرز است. دامنه هایی عالی برای پرورش دام و گیاه دارد و یکی از قطب های تولید محصولات دامی، میوه و عسل است. از طرفی در زمینه جذابیت های گردشگری هم آغوشش برای کسانی که اهل کشف و دیدن و جست و جو هستند، به اندازه کافی یا حتی بیشتر هم گشوده و مهمان نوازانه است.
اردبیل به نسبت استان مرتفعی است. به همین دلیل هم همیشه آب و هوایی سرد و کوهستانی خواهد داشت. مگر در روزهای بسیار گرم تابستانی آن هم بیشتر نواحی کم ارتفاع که در شرق به گیلان می رسد. میزان بارش و برف این استان هم به حد کافی بالا است. بنابراین شاید بهترین زمان سفر سه ماه بهار باشد. حتی در روزهای آخر خرداد هم در نواحی روستایی استان اردبیل باید با پتوهای سنگین و گرم به خواب بروید وگرنه دیو سرما به طور حتم شما را خواهد ربود.
بهار فصل تازه شدن و نو شدن و دیدن رنگ سبزی است که به تنهایی قادر است معجزه کند و امید از دست رفته افسانه سیزیِف را حتی شده با لبخندی به لبان شما برگرداند. تمام دشت و دامنه های استان اردبیل چنین توانایی شگرفی دارند. جدا ازین ماجرا که خود قصه ای جداست و به اندکی خودشناسی بیشتر نیاز دارد تا ایران شناسی، در تاریخ ۵۰۰ سال پیش ایران تا کنون اردبیل نقشی بسیار مهم ایفا کرده و از زمانی که شیخ صفی الدین اردبیلی در آن سکنا گزید و مریدان خود را به آن فراخواند، تاریخ خطه آذربایجان و در ادامه ایران را به طور کامل تغییر داد. اردبیل پایگاهی شد برای تشکیل شبیه ترین حکومت به حکومت ملی که بعد از حمله اعراب، ایران بالاخره توانست به خود ببیند.
از زمانی که جمعیتی از ترک ها به خطه آذربایجان مهاجرت کردند، دودمان های ترک بر کل ایران فرمان روایی کردند و یا حاکمانی ترک تبار بر تبریز و اردبیل و شهرهای اطراف حکمرانی کردند، جمعیت زیادی از ترک ها در این قسمت ساکن شدند و زبان ترکی و نژاد ترکی را در آن گسترش دادند. عشایر شاه سون هم عمده عشایر ترکی بودند که از دوره صفویان بیشتر در این مناطق ییلاق و قشلاق کردند. تقریبا ۹۸ درصد مردم استان اردبیل ترک بوده و به زبان آذری صحبت می کنند.
شهر اردبیل
مرکز استان اردبیل هم نام خود استان است. نام ها می توانند غنای عجیبی داشته باشند. یک اسم ساده قادر است تاریخ چیزی را تا دورترین جایی که انسان می تواند به آن دسترسی داشته باشد، ببرد و اطلاعاتی در اختیار بگذارد که هیچ یافته دیگری نمی تواند چرا که خلاف اشیا، آنچه خط و ادبیات ثبت می کرده سریعا به سنت بدل می شده و سنت خط و نوشتار به ندرت تغییر می کند.
اگر اندکی از دانش زبان شناسی کمک بگیریم می توانیم مطمئن شویم که اردبیل نامی ایرانی (هندو اروپایی) است که به احتمال زیاد در منابع پهلوی به صورتی دیگر آمده است چرا که حداقل فردوسی در چندین بیت به نام این شهر اشاره کرده است. ارد در ابتدای نام این شهر با «اردی» در اردی بهشت هم ریشه است و ارد به معنای آن نظمی است که در ادامه اجرای عدالت حاصل می شود و تنها مجری آن کسی جز اهوره مزدا نیست. به احتمال زیاد کل واژه اردبیل به معنای شهری است که نظم الهی در آن برپا شده یا خواهد شد. این نشان می دهد که قوم مهاجر آریایی، در همان هجرت اولیه به کدام سمت رفته و نهایتا کجا ساکن شده است. شمال استان اردبیل دشت مغان نام دارد و مغان گروه مشخصی از آریایی ها بودند.
سر تا سر استان و شهر اردبیل نشانه های زیست انسان در دوره های بسیار کهن تر وجود دارد اما آریایی ها با گرداندن چرخ نخستین حکومت های منسجمی که در تاریخ ایران و جهانِ شناخته شده آن روزگار تاثیر گذاشتند و نام خود را به سرزمین بومی ایلامی ها دادند و تا حد زیادی خود را در تاریخ مطرح کردند.
اردبیل فراز و فرودهای بسیاری در طول تاریخ داشته است همیشه تا قبل از رشد و پیشتازی تبریز در زمان ایلخانان، مرکز خطه آذربایجان بوده. در زمان حمله مغول سردمداران سپاه مغول در تعقیب شاه خوارزم به آذربایجان آمدند و اردبیل به دلیل مقاومتی که انجام داد چونان نیشابور و دیگر شهرهای ایران سوخت و خاکستر شد و جز کسانی که به زحمت فرار کردند، کسی از آن شهر زنده نماند.
بعد ها که ایران، تکه پاره شده به دست هر خان و طایفه ای چونان جسمی مدهوش و بی جان زیر پای مردمش افتاده بود، ایلخانان با همان سبعیت اجداد مغول خود تلاش کردند حکومتی کلی در ایران به وجود بیاورند و چون بیشتر ساکن آذربایجان بودند، تبریز را آباد کردند و اردبیل با اینکه از حالت ویرانی بیرون آمده بود اما دیگر اهمیت سیاسی نیافت.
زمانی که جنبش شیعی خاندان صفوی شروع به جوانه زدن کرد، شیخ صفی الدین اردبیلی بنیان گرایش مذهبی خود را در اردبیل و ایران سنی آن زمان بنا نهاد و شاه اسماعیل با تکیه به اقتدار و نام جدش، مریدان و قزلباشان فدایی، در تبریز تاج گذاری کرد و مذهب شیعه را مذهب رسمی کل ایران اعلام کرد. کاری که شاه اسماعیل کرد در نوع خود بی شباهت به اردشیر بابکان نبود و همانقدر که آتشکده های فارس در آن زمان مطهر شدند و مغان معتبر، به مقابر بزرگان شیعه که تا آن زمان مهجور بودند توجه زیادی شد و شریعتمداران و فقیهان شیعی ارج و قرب پیدا کردند. از آن پس اردبیل دار الارشاد بود و چونان مکانی مقدس، به واسطه مزار شیخ صفی الدین، مورد زیارت قرار می گرفت، حاجت می داد و بسیاری از مردم و نیز امرای صفوی نذر و نیاز های خود را در این شهر بر آورده می کردند.
با از میان رفتن صفویان و آن حد از صوفی گری، مراد و مرید بازی تقریبا رو به زوال رفت و اهمیت اردبیل تنها در بعد اقتصادی باقی ماند چرا به که بندر بین المللی آستارا نزدیک بود. اردبیل در زمان پادشاهی قاجار در دو دوره جنگ های سنگین ایران و روس، در بطن حادثه حضور داشته است. شاهد جنگ های نا برابر و دلاوری ناپایدار نیروهای ایرانی به رهبری عباس میرزا بوده است. زمانی هم که دیگر کاری از دست کسی بر نمی آمد در ترکمان چای و گلستان، هم بخش هایی از خاکش را از دست داد و هم غارت شد. کتابخانه ای که از زمان شیخ صفی الدین در اردبیل در حال رشد بود با نمونه های نادر نسخ خطی را روس ها خیلی ساده به سن پیترزبورگ بردند گویی ایران آن ها را مدتی به قرض نزد خود نگاه داشته بود.
از طرف دیگر، اردبیل در مجاورت تبریز خاستگاه مشروطه ایران، در مبارزات مشروطه علیه استبداد عصر ناصری و بعد ها در زمان محمد علی شاه نقش مهمی و بارزی ایفا کرد. اردبیل نیز همانند تبریز و تهران، روزنامه، مدرسه نوین و مدرسانی جدید داشت و هم زمان با دیگر شهر ها در راه ترقی و تجدد پیش رفت هر چند با رقیب سرسختی چون تبریز که مدت ها پایتخت و نایب السلطنه نشین بود، نتوانست آنگونه که باید بدرخشد. اردبیل تا مدت ها یکی از شهر های آذربایجان بود اما سال ۱۳۷۲ به اصرار زیاد مردم به استانی واحد به مرکزیت شهر اردبیل تبدیل شد. چنین تقسیمی عادلانه بود چرا که هر کدام از سه بخش آذربایجان، یعنی اردبیل، تبریز و ارومیه تفاوت های باطنی و حتی گویشی زیادی با هم دارند.
اردبیل بر دامنه های ارتفاعات سبلان و تالش بنا شده است و به همین دلیل سرد و کوهستانی است. حتی بهار هم برای دیدن اردبیل می تواند زیادی سرد باشد. ماه های اردی بهشت و خرداد بهترین زمان برای مسافرت به این شهر است چرا که طبیعت گردی خاصیت اردبیل است و شما قرار نیست در مکان های سربسته باقی بمانید.
زمستان های اردبیل هم پر برف است هم پر باران. البته اکنون دیگر به دلیل گرمای جهانی زمین، وضعیت خشکسالی ایران و البته استفاده نامناسب از منابع آبی، این حجم از بارش مانند گذشته پر شکوه و دست و پاگیر نیست. شاید بتوانید از مسافرت های زمستانی هم لذت ببرید. طبیعت یک دست سفید پوش هم ابهتی وهم انگیز دارد و افراد زیادی را به دنبال خود می کشاند. اگر جزو این دسته از افراد هستید زمستان به اردبیل بروید. فقط حتما لباس گرم کافی با خود برداشته و کفش مناسب بپوشید.
شهرهای مهم استان اردبیل
- مشگین شهر
- خلخال
مشگین شهر
تنها ۹۰ کیلومتر در جهت شمال و شمال غربی شهر اردبیل می توانید به منزلگاهی کوچک برسید که بی اغراق یکی از بهترین مکان های گردشگری ایران است. پناهگاهی برای آن ها که در جست و جوی آرامشی هستند که تنها طبیعت قادر به القای آن است. مکانی تقریبا خلوت با آب و هوایی و مردمانی به شدت مهمان نواز. از آن دسته مردمانی که برای مهمانان خود هر کاری می کنند و به واقع خالصانه دست شما را می گیرند و به منطقه مورد نظر یا نشانی که در جست و جوی آن هستید، می رسانند و اجازه نمی دهند شما احساس غریبی کنید.
مشگین شهر یا خیاو را بسیاری از باستان شناسان با نام اورارتو می شناسند و معتقدند با توجه به اسناد و مدارک به دست آمده، قدمت این تکه از خاک استان اردبیل تا ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد هم می رسد. گورستانی عجیب و غریب با سنگ قبرهایی عجیب تر که به انسان می مانند می تواند گویای این ماجرا باشد. اینکه حقیقتا زمانی بوده که زندگی به طور کامل با آنچه ما در نظر داریم متفاوت بوده و انسان برای آنکه به این مرحله برسد، راهی طولانی طی کرده است، می تواند جالب باشد.
مشگین شهر همانند اردبیل، در دامنه های سبلان بنا شده و گرداگردش دشت ها، مراتع، باغ ها و تپه های مرتفع و صخره ای زیادی وجود دارد. به دلیل همین ارتفاع مشگین شهر منطقه ای کاملا قشلاقی است و برای فصول گرم تر مناسب تر است. چندین رودخانه از مشگین عبور می کنند که پیشتر بسیار پر آب بودند.
با اینکه مشگین شهر جاذبه های تاریخی زیاد دارد، مانند قلعه های فراوان، بقعه شیخ حیدر یا بقایای شهر قدیمی با سنگ هایی به شکل مجسمه های انسانی اما آنچه می تواند برای شما سفری متفاوت باشد دیدن طبیعت و لذت بردن از چیزی است که انسان در آن دخالت نداشته است. هوای تازه کوهستان و غذاهای سالم دامنه های سبلان و کمی از غار تمدن انسانی دور زیستن، برای دوام آوردن در سیر تند رشد دنیا، لازم است.
خلخال
خلخال در جنوب استان اردبیل واقع شده و از شرق به استان گیلان و از جنوب به استان زنجان می رسد. خلخال در قدیم بخش بسیار بزرگ تری را شامل می شده و اگر تقسیماتش از دوره قاجار شروع نمی شده، می توانست امروزه برای خود استانی جدا باشد.
مرز طبیعی میان تالش در شمال استان گیلان و خلخال رشته کوه هایی است که از شمال به جنوب کشیده شده اند. این رشته کوه ها همان کاری را می کنند که البرز برابر تهران انجام می دهد. هوای مرطوب و پر باران در سمت شرق این رشته کوه می ماند در نتیجه دامنه های رو به استان گیلان بسیار سرسبز و زیباست اما دامنه های غربی هوایی سرد داشته و در مقایسه با سمت شرق، پوشش گیاهی وسیعی ندارد و بیشتر کوهستانی و خشک است.
با همه این تفاسیر، خلخال و مسیر های اطرافش که بیشتر به گیلان ختم می شوند، از نظر زیبایی بی همتا بوده و به همین دلیل هم در امر گرشگری، سری میان سرها در آورده است. البته که بیشتر طبیعت گردی است، ازین دست سفر ها که با جیپ و تجهزیات اقامت در دل طبیعت انجام می شود.
بهترین زمان سفر بستگی به شما دارد. هر فصل از این منطقه جذابیت و شگفتی های خاص خود را دارد. اما همواره پیش از آغاز سفر باید اخبار هواشناسی را بدانید چرا که ممکن است تغییرات جوی بسیار سریع باشد و به ضرر شما تمام شود.
خلخال نیز در شمار مناطق آذری زبان ایران است اما بخش هایی از آن به زبانی بسیار کهنه به نام تاتی صحبت می کنند. تاتی یکی از زبان های بسیار قدیمی ایرانی است که پیشتر عده زیادی از اهالی شمال شرقی تا شمال غربی ایران به این زبان صحبت می کردند اما با تسلط زبان ترکی و فارسی این گویش بسیار محدود شد. جمعیت قلیلی از اهالی خلخال و روستاهای اطرافش این زبان را زنده نگه داشته اند.
خلخال در عین حال که طبیعتا زیباست، مرکز تولید صنایع دستی خاص استان اردبیل نیز هست. می توانید سوغاتی و یادگاری های خود را از خلخال بخرید.
جاذبه های گردشگری استان اردبیل
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در اردبیل
دودمان صفوی در تاریخ ایران، به دلیل تاثیراتی که تا به امروزه در سیاست، منش و امور دینی ما گذاشته، همواره اهمیت داشته و مهم بوده است. در دوران بعد از اسلام، کمتر سلسله ای به پای آن رسیده است. اینکه سردمدار و سر دودمان چنین حکومتی مورد تکریم واقع شود عجیب نیست. خصوصا که خود شیخ صفی الدین در زمان زندگانیش (قرن ۸ هجری قمری) یک صوفی به تمام عیار بوده و در عین حال که به عبادت و ریاضت خود مشغول بوده به عمران و آبادانی مردم زادگاهش اردبیل هم اهمیت زیادی می داده است.
اردبیل از زمان ورود شیخ صفی، که خانقاه خود را در ملک پدریش تاسیس کرد و تمام پیروان شیخ زاهد گیلانی را به خود خواند و طریقت صفوی را بنا نهاد، شهری مهم شد و رو به ترقی رفت و چشم دیگران را به خود جلب کرد چرا که اغلب مریدان شیخ صفی از امرای مغول و ایلخانی بودند و زمین و دارایی های زیادی را وقف خانقاه و شیخ می کردند.
کار بزرگی که شیخ صفی الدین انجام داد و با تمام طریقت های صوفی آن زمان متفاوت بود این بود که پسرش صدر الدین موسی را به جانشینی خود انتخاب کرد و پایه موروثی بودن طریقتی که در نهایت به حکومت رسید را بنان گذاشت. ازین رو مکانی که در آن زندگی می کرد را فرزندانش با همان عزت و احترام پیشین خانقاه را اداره می کردند، جایی که رفته رفته به پایگاهی سیاسی بدل شد.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی پس از مرگش، خصوصا در زمان شاه عباس کبیر، تبدیل به بنایی شد که از نظر معماری بی نظیر بود و در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده. بنایی که از عبادگاه، آرامگاه، زیرزمین، پناه گاه، محل زندگی حتی کتابخانه ای وزین و پر بار داشت و بهترین هنرمندان و خطاطان دوره طلایی عصر صفوی در ساختن و تزیین آن زیر نظر شاه عباس که به شیخ صفی ارادت فراوانی داشت خدمت کردند. مقرنس کاری، کاشی کاری، نقاشی، طلاکاری و تذهیب تنها جنبه هایی از هنر معماری و زیبایی این بنا است.
یکی از جذابیت های بقعه شیخ صفی، تنگ بری خاص تالار چینی خانه است. تنگ بری هم از قدیم یکی از آذین های گچی در هنر معماری ایرانی بوده است و دو نمونه اعلای این هنر یکی در طبقه آخر عالی قاپوی اصفهان است و دیگری همین آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی.
بقعه شیخ صفی الدین آرامگاه خانوادگی خاندان صفوی نیز محسوب می شد. فرزندان و همسر شیخ صفی و خود شاه اسماعیل یکم، نخستین تاج گذار شیعه حکومت صفوی در همین بقه به خاک سپرده شده اند. فضای اطراف آرامگاه، را به کشته شده گان، یا شهیدان جنگ چالدران اختصاص داده اند. جنگ چالدران جنگی عظیم بود که میان شاه اسماعیل یکم و سلطان سلیم عثمانی در شمال غربی ایران و دشت چالدران در اوایل قرن ۱۰ هجری قمری اتفاق افتاد. شکست صفویان در این جنگ با تلفات بسیاری همراه بود و بنا به دستور اسماعیل کسانی که در این راه کشته شده بودند را در بقعه جدش به خاک سپردند تا یاد آنان را همواره گرامی بدارند.
دریاچه شورابیل
یک دریاچه طبیعی در دل شهر اردبیل که بر آب و هوا و منظره شهر اثر مستقیم گذاشته است. عمر دریاچه شواربیل از ارومیه هم بیشتر است و همانگونه که از نامش پیداست، بسیار شور بوده است. امروزه با استفاده از تکنیک هایی برای پرورش نوعی ماهی، توانسته اند آن را شیرین کنند. رفته رفته با پیشرفت شهر، اطراف دریاچه به محلی تفریحی تبدیل شده که در آن قایق رانی و دوچرخه سواری می کنند. عکس های هوایی این دریاچه بسیار زیباست و به همراه مراتع و باغ و های جنگلی سرسبز اطرافش، جای خوبی برای سپری کردن اوقات تفریح در شهر است.
آب گرم های سرعین استان اردبیل، پیست اسکی آلوارس
حدود سی کلیومتری غرب اردبیل شهر کوچکی است با گنج هایی فراوان. استان اردبیل در دامنه های پرچین و شکن سبلان قرار گرفته یکی از خواص آن، داشتن چشمه های آب گرم زیاد است. آب گرم خواص درمانی زیادی دارد. مجتمع های آب درمانی متعددی به جهت استفاده از این آب گرم ها درست شده تا راحت تر در دسترس مردم قرار بگیرند. سرعین یکی از پر بازدید ترین شهرهای استان اردبیل و همچنین قلبی برای ذخیره حافظه شفاهی و ادبیات فولکلور آذربایجانی است که باید بیشتر از این ها به آن بها داده شود.
اگر ۲۴ کیلومتر در جهت غرب سرعین حرکت کنید، بعد از روستای الوارسی، در دامنه های مرتفع و زیبای سبلان پیست اسکی معتبری وجود دارد که هم بزرگ ترین در ایران است و هم به دلیل ارتفاعی که دارد بارش برف در آنجا فراوان بوده و تقریبا هشت تا نه ماه قابل استفاده و ورزش کردن است.
پل معلق مشگین شهر
شاید گاهی قدم زدن در طبیعت و دیدن زیبایی و آرامش آن کافی نباشد. هر چند مشگین شهر برای طبیعت گردی پتانسیل ها بالایی دارد اما با تدارک پل عابر معلقی بر روی رودخانه خیاوچای قطعا بر هیجان و جاذبه های خود افزوده است. این پل دو سمت دره پارک جنگلی مشگین را در ۳۶۵ (به تعداد روزهای سال) متر به هم وصل می کند. از این سمت دره تا سمت دیگر، کاملا روی هوایید و حتی در برخی قدم ها به علت به کار بردن کف پوش شیشه ای می توانید دره و رودخانه جاری زیر پایتان را مشاهده کنید. اگر مشکل ارتفاع دارید یا احساس می کنید قلبتان کشش چنین هیجانی را ندارد، همان اول کار پشیمان شوید بهتر است چرا که در میانه های راه هیچ چاره ای نخواهید داشت. اگر هم عاشق این گونه هیجاناتید، زمانی روی پل بروید که خلوت است و بتوانید از مسیر لذت ببرید. این هم اولین پل عابر معلق ایران است و هم طولانی ترین در خاورمیانه، محل احداث آن هم شما را در برابر مناظر بی همتایی قرار می دهد که می تواند هر فصل متفاوت باشد.
سبلان
به طور کلی درباره همه کوه های دنیا، چیزی مقدس وجود دارد و همه در هاله ای از اساطیر و ابهام و داستانی حماسی فرو رفته اند، همچنان که البرز و دماوند و همچنان که سبلان. آریایان محترم پس از وقفه ای طولانی در شمال شرق ایران، به سمت شمال غرب مهاجرت کردند و این دسته جغرافیای اساطیری ایران را با خود به غرب آوردند و دشت مغان که نامش یادآور حضور روحانیان بلند پایه زردشتی و تشکیل انجمنی برای حفظ صیانت و کیان دین سرزمین آریایی است، اعتقاد داشت زردشت بر پای سبلان جان به جان آفرین تسلیم کرده و پیشتر، یسنا، بخشی از اوستا بر فراز و فرود های مستحکم این کوه بر زردشت نازل شده است. تمام این باورها چهره سبلان را پر هیبت تر نشان می دهند. امروزه روز هم عشایرهایی که در دامنه های سبلان زندگی می کنند به شدت به آن احترام می گذارند، آن را مقدس می خوانند و به آن قسم می خورند.
دامنه های سبلان یکی از زیباترین مناطقی است که می تواند وجود داشته باشد، خصوصا در فصل بهار که تازه سبز می شوند اما در تابستان هم به سبب ارتفاع مناسب همچنان خنک است. کوهنوردان حرفه ای در زمستان و با وسایل مناسب تا قله بالا می روند. قله های سبلان، هرم و کسرا سه نقطه بلند این کوهستان هستند که هر کدام مسیر عبوری خاص دارند. جاده جنوب شرقی مشگین شهر با ۲۵ کیلومتری به دامنه هایی می رسد که مسیر صعود به سبلان است.
دریاچه آتشفشانی لب قله، مناطقی که زیستگاه جانواران وحشی اند، دره هایی با گل های خودرو و آب گرم شابیل پدیده هایی هستند که می توانید در مسیر خود آن ها را ببینید.
قلعه قهقهه مشگین استان اردبیل
ارتفاعات مشگین به دلیل شکل طبیعی که دارند از زمان های گذشته برای قلعه سازی مناسب بودند. یکی از مشهورترین این قلعه ها که تا حد زیادی هنوز آباد مانده است قاه قاه قالاسی یا همان قلعه قهقه است. مسیر رسیدن به این قلعه از دامنه کاملا مشخص است. خود قلعه در ۸۵ کیلومتری مشکین شهر قرار گرفته و از دوران پیش از اسلام، دوره قیام بابک خرمدین علیه خلافت عباسی و مخصوصا دوران صفویه که اردبیل به یکی از قطب های مهم ایران بدل شد، اهمیتی اساسی داشته. دسترسی به این قلعه در زمان های قدیم مشکل بوده است به همین دلیل زندانیانی که قصد آشوبگری داشتند یا به جد از آن ها می ترسیدند و دوست داشتند تنبیه کنند را به این قلعه می فرستادند. در مواقعی هم درست به همین دلایل، از آن به عنوان خزانه شاهی استفاده می کردند.
اواخر پاییز و زمستان دامنه کوه های در برگیرنده این قلعه بسیار پر برف می شوند و کار صعود را سخت می کنند، بهار همه جا سبز و مسیر عبوری راحت تر است. قلعه از بالا منظره زیبایی به شما هدیه می کند هرچند خود قلعه راوی داستان های دهشتناک است.
شهر یری مشگین استان اردبیل
یکی از عجیب ترین جاهایی که می توانید در کل دنیا ببینید، تپه و محوطه باستانی شهر یری در ۳۵ کیلومتری مشگین شهر استان اردبیل است. مجموعه ای شامل یک قلعه، معبد و تپه باستانی (قوشا) است. دیرینگی هر کدام از این سه سایت با هم متفاوت است. مثلا دژ و معبد می توانند تا ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد قدمت داشته باشند در حالی که طبق تحقیقات باستان شناسان تپه قوشا می تواند به هزاره هفتم پیش از میلاد برسد. با بیرون کشیدن معبد از دل خاک شکل و نگاره هایی که به آن سنگ افراشت می گویند کشف شد که بسیار عجیب بودند؛ مجسمه هایی از انسان با قامت و سر و صورتی شگفت و معمولا بی دهان که در دنیا به ندرت نمونه مشابه دارد.
طبیعت خلخال استان اردبیل
در این مورد دیگر اشاره ای به جای به خصوصی نیست، هرچند برخی مناطق خلخال از دیگر جاهای آن معروف تر اند اما اگر پشت فرمان نشسته اید می تواند تقریبا به هر کجای این شهر بروید. اگر هم ماشین ندارید با صحبت با یکی از محلی ها می توانید خودتان را در این سفر سهیم کنید و روستاهای بکر و زیبای خلخال را ببینید. جاده اسالم خلخال، دریاچه نئور، منطقه تفریحی اندبیل، قله آق داغ، ازناو، روستای برنق، کزج، رودخانه قزل اوزن همه مناطقی طبیعی و زیبا و آرامش آفرینند که می تواند مقصد شما باشند.
صنایع دستی استان اردبیل
قالی بافی در ایران قدمتی دیرینه دارد و صنعتی نیست که تنها به یک استان یا جغرافیای خاصی از ایران برگردد. اما نمی توانیم انکار کنیم که برخی شهر ها در فرش بافی مهارتی بالاتر از دیگران دارند. قدمت قالی بافی در اردبیل به قرن شانزدهم میلادی برمی‌گرد. در واقع از نفیس ترین قالی‌های موجود در جهان از نظر طرح و بافت قالی اردبیل است. در بافت این نوع قالی از گره‌های ترکی و طرح هایی مانند و ظل السلطان، هراتی، مشایخی، ترنج دار و گلدانی استفاده می‌شود. تار و پود آن از ابریشم بافته می‌شود و نقش‌های این قالی ساده، قرینه و یکپارچه است.
صنایع دستی یگانه و جذاب اردبیل را روستاییان و عشایر این منطقه را با مواد اولیه خودشان تولید می کنند و معیشت خود را می گذرانند. به سبب نزدیکی به مرز و گردشگر پذیر بودن استان اردبیل بسیاری از صنایع دستی این استان صادراتی بوده و در خارج از کشور هم طرفدار زیاد دارند.
جاجیم استان اردبیل بین مردم خلخال و دیگر روستایی‌های این منطقه بافته می شود. نقوش این جاجیم ها ساده و گل‌دار است و هنرمندان از آن برای تهیه مبل و کیف، رویه کرسی، روتختی، سجاده، پادری و پشتی استفاده می‌کنند.
جاجیم ها معمولا ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر مربع هستند و می‌توانید نمونه‌های زیبا و نادر آن را در بازار‌های سنتی اردبیل بیابید.
گلیم بافی شاید اصلی ترین صنعت دستی اردبیل و مهم ترین آن باشد است که شهرتی جهانی دارد. نمونه های قدیمی گلیم بافی در اردبیل را از دوره اشکانیان تا کنون کشف کرده اند. بافندگان اردبیلی، گلیم ها را در سه نوع ساده‌باف، برجسته و ورنی با نخ پنبه‌ای تاب‌دار و پود و پشم‌های الوان و ابریشم می‌بافند. طرح و نقش های این گلیم ها غالبا از طبیعت و اساطیر الهام گرفته شده مانند نقش اژدها، گردونه مهر، خرچنگ و سماور. نمین، مغان و روستاهای اطراف آن بیشتر از این نقوش استفاده می‌کنند.
مسند بافی، خورجین بافی، چنته بافی و پلاس بافی نیز در شمار صنایع بافندگی که خاص عشایر و روستاییان اردبیل است، قرار می گیرد که به گلیم و جاحیم شباهت زیادی دارند. همگی این صنایع با مواد اولیه و مرغوب بافته می شوند.
ملیله کاری قدمتی سه هزار ساله دارد و از قدیمی ترین روش های ساخت زیورآلات به شمار می‌رود و یکی از صنایع دستی اردبیل است. ملیله کاری هنر ساخت زیورآلات، ظرف‌ها و اشیای زینتی با استفاده از فلز و مفتول‌هایی از جنس طلا، نقره و مس گفته می‌شود.
به دلیل محیط مناسب استان اردبیل برای دام پروری چرم های این ناحیه جغرافیایی هم کیفیتی بالاتر از جاهای دیگر دارند در نتیجه سراجی را می توان به عنوان یکی از صنایع دستی اردبیل بر شمرد. نساجی هنر ساخت زین اسب با چرم است. این صنعت دست دوز و ظریف بوده که با چرم دباغی شده تولید می‌شود و در کشور آذربایجان نیز طرفداران زیادی دارد. این زین ها در برخی از کشورها وسیله‌ای تجملی به حساب می‌آید.
آداب و رسوم مردم استان اردبیل
آیین و رسومات تمام ایرانی ها تقریبا مشترک است. همه جا اعیادی چون نوروز، یلدا، چهارشنبه سوری، عزاداری هایی چون تاسوعا عاشورا و رمضان را پاس می دارند.
اهالی اردبیل هم همین مراسم و آیین را برگذار می کنند. تنها موردی که اردبیلیان را می تواند از دیگر شهر های ایران متمایز کند، شور و همت آن ها در اجرای مراسم است. تمام اعیاد را با دل و جان می گیرند و در عزاداری ها با همه وجود خود سوگواری می کنند و این نشان دهنده صفا و خلوص قلب آن ها است.
زبان مردم اردبیل آذربایجانی است با لهجه اردبیلی و سرود های مختلف زیادی دارند که در هر کدام از این مراسم بنا به اقتضا، خوانده می شود. از طرفی یکی از غنی ترین گوشه های موسیقی ایرانی را اردبیل به خود اختصاص داده و این آیین ها را با موسیقی اجرا می کنند.
سوغات استان اردبیل
در تمام این مقاله از سبلان به عنوان جای پر شکوه با مناظر دیدنی بکر یاد کردیم. یکی از محصولاتی که سبلان به مردم ایران سخاوتمندانه هدیه می کند عسل است. دامنه های سبلان پر از گیاهان خودرویی چون آویشن، پونه، گون و گشنیز است و همین باعث شده تا عسل های خوشمزه و باکیفیتی در اردبیل تولید شود. این عسل ها هر کدام خاصیت دارویی منحصر به فردی دارند مثلا برای زیاد شدن اشتها و از بین رفتن بیماری های عفونی از عسل گشنیز استفاده می شود.
از آن جا که دامداری و محصولات دامی در اردبیل بسیار رواج دارد و باکیفیت، طعم و مراحل فراهم آوری آن ها شاید متفاوت از جاهای دیگر ایران باشد، بهترین صبحانه پنیر، کره، سرشیر و عسل و حتی شیر طبیعی است. قطعا بعد از زیستن در شهرهای پر دود با محصولات کارخانه ای، چنین استراحتی به بدن خود دادن و فقط از دستارود دامداران بهره بردن، دلچسب خواهد بود.
باقلواهای خطه آذربایجان به طور کلی معروف است. قلمرو آذربایجان یک زمانی اردبیل را هم شامل می شده است. در هر حال، این شیرینی بسیار دلبر و خوش طعم را فراموش نکنید. بیشتر شیرینی فروشی های باقلوا دارند و بعضی هم به صورت تخصصی باقلوا کار می کنند. باقلوا در طعم های مختلفی تولید می شود.
تمامی صنایع دستی استان اردبیل هم می توانند سوغات این استان محسوب شوند، خصوصا که دیگر خطر فاسد شدن یا ریختن به هنگام حمل و نقل را نخواهید داشت. بازار سنتی اردبیل بهترین مکان برای تهیه این صنایع دستی است.