استان خراسان رضوی

مشهد

شهر مشهد که در حوزه رودخانه کشف رود و بین کوه های هزارمسجد و بینالود قرار دارد، در گذشته از توابع توس محسوب   می شده است. پس از شهادت امام رضا (ع) در این شهر، نام آن به مشهد (محل شهادت) تغییر می کند. از حدود قرن هفتم به بعد، مشهد به تدریج گسترش و رونق بیشتری می یابد و با روی کار آمدن سلسله افشاریان، به عنوان پایتخت ایران انتخاب     می شود. امروزه مشهد با مساحت ۳۵۱ کیلومترمربع و با جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر، دومین کلانشهر ایران است. بخشی از جمعیت این شهر را مهاجرین افغانی، عراقی و … تشکیل می دهند. به دلیل وجود حرم مطهر امام رضا (ع)، هر ساله میلیون ها گردشگر داخلی و خارجی از این شهر بازدید می کنند. در سال ۱۳۸۸، مشهد به طور رسمی به عنوان پایتخت معنوی ایران انتخاب و معرفی گردید.

تربت جام

تربت جام نام يکي از شهرستان هاي استان خراسان رضوي است. اين شهرستان به مرکزیت  تربت جام در فاصله ی ۱۶۰ کیلومتری مشهد قرار دارد. تربت جام که در گذشته با نام ‌هایی همچون «بوزجان»، «بوزیگان»، «زام»، «جام» و «تربت شیخ جام» نیز شناخته می‌شده است و مانند شهر تربت حيدريه به نام شيخ بزرگي که در آن به خاک سپرده شده سرشناس است. شيخ احمد جام، ملقب به ژنده پيل، از عارفان نامي قرن پنجم بود و نام کنوني شهر به مناسبت تربت يا آرامگاه وي تربت شيخ جام و تربت جام ناميده اند.

مردمان تربت جام از تبار آريايي هستند که زبانشان فارسي با لهجه تربتي است. این شهرستان میزبان طیف گوناگونی از اقوام مردم است که مهم‌ترین آن‌ها فارس‌ ها، ترکمن ‌ها، اعراب و بلوچ‌ ها هستند.در حال حاضر و بر اساس آخرین سرشماری‌ های انجام گرفته در حدود ۹۵ هزار نفر جمعیت دارد و مساحت آن بالغ بر ۸۱۸۴ متر مربع می باشد. نزدیک ‌ترین شهرها به تربت جام از جنوب، شهر تایباد و از شمال شهر فریمان هستند.

تربت جام از دیرباز از نظر تاریخی، فرهنگی و بازرگانی اهیمت زیادی داشته است. همچنین در زمان حکومت صفوی از نظر نظامی نیز اهمیت فراوانی پیدا کرد هرچند در اواخر دوره صفویه مورد حمله افغان‌ها و اوزبک ‌ها قرار گرفت ولی با درایت «نادر قلی افشار» همچون سایر شهرهای شرقی ایران از دست یورش برندگان آزاد شد.این شهر در زمان حکومت قاجاریه نیز روزهای بسیار دشواری را سپری نمود. بناهای تاریخی زیادی از دوران‌های مختلف در این شهر بر جای مانده است که به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

موسيقي تربت ‌جام قدمت و پيشينه‌اي طولاني در فرهنگ ايران دارد. دوتار مهم ‌ترين و شايع‌ ترين ساز در ميان مردم تربت ‌جام است که آن را به مهارت تمام ‌مي ‌نوازند.از دوتار نوازان برجسته تربت ‌جام مي ‌توان به غلام‌علي پورعطايي و حسين سمندري اشاره کرد. موسیقی آوازی تربت جام دارای شاخه‌هایی همچون «منظومه خوانی»، «صلوات خوانی»، «دوبیتی خوانی» و موارد بسیار دیگر است.

شاید معروف ‌ترین سوغات شهر تربت جام، خربزه آن باشد اما قالی و چادر و زعفران  تربت جام نیز مشهور است.

از مشهور ترین آثار تاریخی شهر تربت جام می ‌توان به آرامگاه شیخ احمد جامی در شمال غرب تربت جام، آرامگاه شاه قاسم انوار از صوفیان بزرگ، سنگ قبر صدوقی، مسجد زیرزمینی، مدرسه امیر شاه ملک، گنبد فیروزشاهی، مسجد کرمانی از زیباترین مساجد قرن هشتم هجری، مسجد عتیق، برج علی آباد، مسجد جامع نو، رباط سمنگان و رباط جام اشاره کرد. از بهترین جاذبه‌های طبیعی این شهر باغ کشمیر که مملو از جنگل‌های پسته وحشی است و آبشار بردو در غرب روستای شورآب علیا و پلنگ آبه در ۲۰ کیلومتری جنوب تربت جام به شمار می‌ رود.

از جمله غذاهای محلی شهر تربت جام می‌توان به اشکنه قورمه، کمه جوش، گوره ماست، رشته پلو با گوشت، بلغورپلو، آش کشک، آش خلوک، آش زیربار و آش قره قروت اشاره کرد. در سفر به تربت جام حتما غذاهای محلی آن را امتحان کنید و از طعم کم ‌نظیر آنان لذت ببرید.

سبزوار

سبزوار یکی از انگشت شمار شهرهای ایران است که شانه به شانه ی تاریخ با ملایمت و ملاتفت های بسیاری گذر کرده است. شهرستان سبزوار با حدود سه هزار سال پیشینه ی تاریخی و فرهنگی امپراطوری ها و حکومت های مختلفی را به خود دیده و امروز آثار باستانی به جا مانده از آن دوران، این شهر را به یک مقصد گردشگری جذاب برای تماشای آثار تاریخی شهر باستانی بیهق (نام قدیمی سبزوار)، تبدیل کرده است.

 این شهرستان تاریخی که در غرب خراسان واقع شده است روزگاری یکی از مهمترین مراکز تمدن و فرهنگ در شمال شرقی ایران و پایتخت سربداران بوده است. با وجود اینکه سبزوار در زمان سلطنت خوارزمشاه بر اثر حمله وحشیانه مغول، با خاک یکسان شد، اما آنچه امروز آنچه از این شهر می بینید، شهری آباد است که در دنیای علم و ادب، بزرگان زیادی را پرورش داده و بناهای تاریخی و جاذبه های گردشگری اش بر جذابیت این شهر برای گردشگران افزوده است.

تاریخ ‌نگار بزرگ ایران ابوالفضل بیهقی نیز در این شهر متولد گردید و خود درباره ی سبزوار چنین می گوید: بیهق را بیهین گفته اند،به معنای بهترین ناحیه. گویا معرب شده ی (بیهگ)است و پس از ورود اعراب به این منطقه تغییر یافته. البته پس از حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می ‌شد.

و درباره ی بانی آن و وجه تسمیه آن ،نیز معتقد است سبزوار را ساسویه بن شاهپور(شاهپور اول وپسراردشیر)بنا نهاده است.اما در جایی دیگر اورده است:سبزوار به دستورساسان ساخته شده وسبزوار در اصل (ساسان اباد)است که امروز سبزوار نویسند.بر مبنای این دو نظر ،بنیاد سبزوار به عهد ساسانیان می رسد. و همچنین در جای دیگر کتاب چنین گفته است: سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه‌بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار کجنات تجری من تحت الانهار.

این شهر خاستگاه اندیشمندان بزرگی در ادوار مختلف تاریخی بوده‌است و شاعران بزرگی نیز به دنیای علم و ادب معرفی کرده‌است. محمود دولت‌آبادی، ملا هادی سبزواری، ملاحسین واعظ کاشفی، قاسم غنی، ابوالفضل بیهقی، سید عبدالاعلی افقهی سبزواری، دکتر علی شریعتی از بزرگ‌ترین مشاهیر سبزوارند.

سبزوار دارای بیش از یکصد و پنجاه اثر تاریخی ثبت شده در آثار ملی می‌باشد، که در این میان مدرسهٔ فخریه با ۱۱۰۰ سال قدمت به عنوان قدیمی ‌ترین مدرسه ایران و مسجد پامنار با مناره جنبان، به عنوان قدیمی ‌ترین مسجد خراسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. همچنین سبزوار دارای ۱۶ کاروانسرا شامل ۱۱ کاروانسرای برون‌شهری و ۵ کاروانسرای درون ‌شهری است که هرساله گردشگران بسیاری را میزبانی می کند.