استان گیلان

آداب و رسوم مردم گیلان

مردم استان گیلان دارای آداب و رسوم خاص خود هستند. بعضی از این مراسم قدمت زیادی دارند ولی امروزه خیلی کمرنگ شده اند. از آداب و رسوم مهم این استان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

گیشه بری

گیشه بری به مراسمی گفته می شود که در آن عروس را به خانه داماد می برند. این مراسم در مناطق مختلف استان با کمی اختلاف برگزار می شود. اگر خانه داماد نزدیک باشد، عروس را پیاده می برند ولی اگر راه طولانی باشد، عروس را بر اسب نر سفیدی سوار می کنند. در طول مسیر ساز و نقاره نواخته می شود و مردم به خواندن ترانه و هلهله می پردازند. در قسمت شرق گیلان، نهالی را از خانه پدر عروس می کنند و همراه عروس به خانه داماد می فرستند. پس از اتمام عروسی، داماد و عروس نهال را در منزل خود می کارند. در بعضی از روستاها، مادر داماد خروس زنده ای را به مادر عروس می دهد و او پای خروس را با رشته های رنگی به پای مرغی می بندد و هر دوی آنها را به خانه داماد می فرستد. عروس و داماد رشته های رنگی را باز کرده و مرغ و خروس را در لانه ای که از قبل آماده شده، قرار می دهند. در بعضی از روستاها نیز مقداری آرد و نان را در سفره ای گذاشته و به کمر عروس می بندند چرا که معتقدند این کار خیر و برکت را با عروس همراه می کند. در چندین روستای شرق گیلان، اگر عروس در طول مسیر از جوی آب روان رد شد باید بخشی از مهریه خود را به حضرت زهرا (س) ببخشد. در نیمه راه نیز داماد با پرتاب سیب یا نارنج یا پرتقال یا تکه ای قند به سمت عروس از او طلب خیر و برکت می کند.

نوروزخوانی

نوروزخوانی یکی از مراسمی است که در آخر هر سال و با نزدیک شدن نوروز انجام می شود. در این مراسم عده ای که به آنان نوروزخوان گفته می شود، در کوچه و خیابان قدم زده و اشعاری را با صدای بلند می خوانند. از معروفترین این اشعار، دوازده امام و عروس گوله می باشد. در شعر دوازده امام، مدح و ستایش دوازده امام معصوم با مژده فرارسیدن نوروز همراه شده است. در این شعر ترجیع بندی نیز وجود دارد که به صورت دونفره خوانده می شود.  بیت های آغازین این شعر بدین گونه است:

همی خوانم امام اولین را شه کشور امیرالمؤمنین را
وصی و جانشین یعنی علی را
به یاسین والف لام و به فیروز

دهید مژده که آمد عید نوروز
امام دومین هم دسته گل شفاعت می کند او بر سر پل
حسن بابش سوار است او به دلدل
به یاسین و الف لام و به فیروز

دهید مژده که آمد عید نوروز

عروس گوله

عروس گوله در واقع به نمایشی گفته می شد که قبل از آغاز سال نو اجرا می گردید. این نمایش ۳ بازیگر اصلی داشت که شامل غول، نازخانم و پیربابو می شدند. نمایش شامل مفاهیم اخلاقی و آیینی خاصی می شد و با آواز خواندن همراه بود. در طول نمایش نیز پیربابو یا کوسه برای به دست آوردن نازخانم با غول داستان به جدال می پرداخت. پسر جوانی  لباس های زنانه می پوشید و مسئولیت اجرای نقش نازخانم را به عهده می گرفت. فردی که نقش غول را بازی می کرد با وسائلی مانند کلاهی از کلوش ( ساقه برنج )، چماق و زنگوله، خود را به شکلی عجیب درمی آورد. این نمایش در منازل مختلف برگزار می شد و در پایان، صاحبخانه به بازیگران نمایش، هدایایی می داد.

گل گل چهارشنبه

مراسم گل گل چهارشنبه همان چهارشنبه سوری است که در آخرین سه شنبه سال یا همان شب چهارشنبه برگزار می شود. مردم گیلان نیز مانند سایر مردم ایران، با جمع کردن خار، بوته، گون و کاه، آتش های کوچک و بزرگی را روشن کرده و با خواندن شعرهایی از روی آن می پرند. یکی از این شعرها به شرح زیر است:

گل گل چهارشنبه به حق پنج شنبه

زردی بشه سرخی بایه، نکبت بشه دولت بایه

برخی از رسوم متاسفانه با گذشت زمان کمرنگ شده و کمتر کسی آنها را انجام می دهد؛ مثل این که عده ای با خواندن شعری مخصوص، اسپند دود می کردند و اگر دختر مجردی در خانه داشتند، او را برای چند ساعت از خانه بیرون می کردند و به خانه تکانی مشغول می شدند. آنها این کار را به نیت باز شدن بخت دختر خود انجام می دادند. گاهی نیز به منظور دفع قضا و بلا، ظروف کهنه خود را می شکستند. در بعضی مناطق نیز، فردی تبر در دست می گرفت و به قصد قطع کردن، به سمت درختی که میوه نداده می رفت. اما با ضمانت بقیه اهالی، از کار خود منصرف می شد. به اعتقاد اهالی، این کار باعث ثمر دادن درخت در سال آینده می شد.

قاشق زنی

قاشق زنی یکی دیگر از مراسمی بود که در چهارشنبه سوری انجام می شد. در این مراسم، دختران و پسران جوان روی خود را می پوشاندند و در حالی که با قاشق به کاسه ای که در دستشان بود ضربه می زدند، به در خانه اهالی می رفتند و از آنها چیزی به عنوان هدیه طلب می کردند. صاحبخانه نیز از آنها استقبال کرده و در کاسه آنها نقل و نبات و یا آجیل می ریخت.

ماه محرم

برگزاری مراسم ماه محرم در گیلان شباهت های زیادی به برگزاری این مراسم در دیگر استان های کشور دارد. در این ماه مردم لباس های سیاه به تن می کنند و به در و دیوار مساجد، تکیه ها و حسینیه ها پارچه های سیاه نصب می کنند و در این اماکن به عزاداری و نوحه خوانی می پردازند. اما مراسم و آئینی نیز هست که به طور خاص در استان گیلان برگزار می شود. یکی از این مراسم نثار و مجمع بران است که بیشتر در شرق گیلان رواج دارد. روستائیان از شب اول محرم تا سه روز پس از شهادت امام حسین (ع) به پختن غذاها و برنج محلی می پردازند و آنها را در مجمع ( سینی های بزرگ مسی ) قرار می دهند. جوانان روستا این مجمع ها را به مسجد محل برده و عزاداران را اطعام می کنند.

در جواهرده، چند روز مانده به محرم، زنان روستایی گِلی را با ترکیب خاک و شیر گاو و گوسفند آماده کرده و به وسیله آن دیوار مسجد را گل مالی می کردند. در آستانه اشرفیه، هر ساله مراسم عَلَم بندی اجرا می شود. مردم در حرم مطهر سید جلال الدین اشرف (ع) جمع شده و به خواندن نوحه و عزاداری مشغول می شوند. همزمان نیز فردی عَلَم را در گوشه ای از حرم نصب می کند. سپس عزاداران به بقعه آقا سید محمد رفته و آنجا نیز عَلَم نصب می کنند. مردم نیز برای برآورده شدن حاجات خود پارچه های کوچکی را که معمولا به رنگ سبز است، به عَلَم می بندند. در پایان روز عاشورا و یا سومین روز درگذشت امام حسین (ع) پارچه ها را بازکرده، عَلَم را جمع می کنند و آنها را نزد متولی حرم قرار می دهند تا سال بعد دوباره از آنها استفاده کنند. به این کار، عَلَم واچینی گفته می شود. کرنا نوازی نیز یکی دیگر از اعمالیست که در ماه محرم انجام می شود. از کرنا تنها در مراسم عزاداری استفاده می شود. معمولا گروه های ده نفره به کرنانوازی می پردازند و یک نفر نیز به عنوان سرگروه آنها را هدایت می کند. مردم لاهیجان نیز در ماه محرم مراسم چهل منبر برگزار می کنند. در این مراسم که نزدیک غروب تاسوعا انجام می شود، مردم در جلوی خانه خود میز کوچکی قرار داده و روی آن پارچه ای پهن می کنند. سپس روی آن سینی کوچکی قرار داده و درون آن بسته های کوچک خرما و برنج می گذارند و شمع روشن می کنند. به این میز منبر گفته می شود. اگر کسی حاجتی دارد می تواند نذر چهل منبر کند. بدین صورت که باید به چهل خانه