استان فارس

تخت جمشید
تخت جمشید یکی از معروفترین و شناخته شده ترین آثار باستانی ایران است که در استان فارس و در نزدیکی شهر مرودشت قرار دارد. ساخت این اثر که به نام های پارسه و پرسپولیس نیز معروف است، در سال ۵۱۸ قبل از میلاد به دستور داریوش بزرگ ( پادشاه هخامنشی ) در دامنه کوه رحمت آغاز شد و به گفته برخی، ۱۸۰ سال به طول انجامید. این بنای باشکوه به دست معماران، هنرمندان، استادکاران، کارگران، زنان و مردان زیادی ساخته و تکمیل گردید. نکته جالب در مورد ساخت این مجموعه این است که تمام این افراد نه تنها حقوق دریافت می کردند بلکه بیمه کارگری نیز داشته اند.
وسعت کل مجموعه تخت جمشید حدود ۱۲۵۰۰۰ مترمربع است که بر روی سکوئی با ارتفاع ۸ تا ۱۸ متر از سطح جلگه مرودشت قرار دارد.
هدف داریوش از ساخت چنین بنایی، داشتن پایتختی بی نظیر در قلمرو امپراطوری خود بود. در آن زمان اقوام زیادی همچون مصری ها، بابلیان، یونانی ها، مادها و ارمنی ها تحت سلطه هخامنشیان بودند. حتی می توان رگه هایی از فرهنگ این اقوام را در بنای تخت جمشید یافت.
نام این اثر در گذر زمان بارها تغییر کرده است. بر طبق سنگ نوشته ای که از خشایارشا بر درگاه ورودی دروازه ملل باقی مانده، نام اصلی آن شهر پارسه بوده است. در زمان ساسانیان و دوره اسلامی نام هایی مانند صدستون، چهل ستون، چهل منار و تخت حضرت سلیمان بر آن نهادند. بعدها به دلیل نداشتن اطلاعات در مورد سازنده آن، مردم این اثر را به جمشید پادشاه باستانی ایران نسبت دادند و آن را تخت جمشید نامیدند.
مجموعه عظیم تخت جمشید از بخش های مختلفی تشکیل شده است که در ادامه به معرفی مهمترین آنها می پردازیم.

پلکان ورودی
در قسمت ورودی تخت جمشید و در ضلع غربی این بنا با پلکان دوطرفه ای روبرو می شویم که به صورت قرینه ساخته شده اند. هر پلکان، ۱۱۱ پله دارد که ارتفاع آنها از هم ۱۰ سانتی متر است. جهت پله ها پس از رسیدن به یک پاگرد تغییر می کند. دور تا دور پله ها با کنگره های چهارپله ای تزیین شده است. در مورد کوتاهی پله ها نظرات متفاوتی وجود دارد. عده ای بر این باورند که پله ها برای راحتی بالا رفتن ستوران کوتاه ساخته شده اند و عده ای نیز معتقدند که کوتاهی پله ها برای حفظ شأن و ابهت مهمانان هنگام بالا رفتن بوده است.

دروازه ملل
بر بالای پلکان ورودی، دروازه ملل یا دروازه خشایارشا قرار دارد. این دروازه در واقع تالاری مربعی است که به دلیل ظاهر خاص خود شهرت جهانی دارد. این تالار که ۶۱۲٫۵ مترمربع مساحت دارد، دارای یک دروازه ورودی و دو دروازه خروجی بوده است. همچنین در وسط آن چهار ستون وجود داشته است که امروزه فقط سه ستون باقی مانده است. ارتفاع هر ستون ۱۶٫۵ متر و ارتفاع هر کدام از دروازه ها ۱۰ متر است. بر دروازه غربی دو گاو بزرگ و بر دروازه شرقی دو گاو عظیم الجثه با سر انسان دیده می شود. در واقع این پیکره های بزرگ که برگرفته از افسانه های آشوریان بوده ، عظمت امپراطوری هخامنشیان را نشان می داده است.
بر بالای این دروازه ها کتیبه هایی به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی قرار دارند که در مدح خدای بزرگ اهورا مزدا و خشایارشا نوشته شده اند.

کاخ آپادانا
کاخ آپادانا از زیباترین و قدیمی ترین کاخ های تخت جمشید است. علاوه بر خود کاخ، پلکان آن نیز شگفت انگیز است. به دستور داریوش بزرگ ساخت این کاخ آغاز شد و در زمان پادشاهی خشایارشا به پایان رسید. این بنا متشکل از یک تالار مرکزی به مساحت ۳۶۰۰ مترمربع، سه ایوان در قسمت های شمال، غرب و شرق تالار، چهار برج و چند اتاق نگهبانی بوده است. در کل این اثر ۷۲ ستون وجود داشته که تنها ۱۴ ستون از آنها باقی مانده است. بر دیواره پلکان های کاخ آپادانا نقش هایی از فرماندهان عالی رتبه مادی و پارسی، افراد گارد شاهنشاهی در حال تعظیم به این فرماندهان و افرادی در حال حمل هدایا برای پادشاه هخامنشی حجاری شده است. در قسمت دیگری از پلکان نقش نمایندگانی از ملل مختلف مانند مادها، عیلامی ها، پارت ها، اهالی سیستان، ارمنستان، بابلی ها، مصری ها، باختری ها، ایونی ها، هندی ها، اعراب، آشوری ها، لیبی ها، اهالی حبشه و … در حالی که هدایایی به همراه دارند، دیده می شود. از این نقش ها می توان عظمت پادشاهی هخامنشی را در آن دوران درک کرد.

نقش رستم

نقش رستم یکی دیگر از بناهای به جا مانده از دوران هخامنشی است که در فاصله ۶ کیلومتری تخت جمشید قرار دارد.

در دین ایرانیان باستان، آب و آتش و خاک مقدس شمرده می شدند. لذا برای جلوگیری از آلودن آنها، از سوزاندن اجساد، رها کردن آنها در آب و یا دفن آنها در خاک اجتناب می کردند. داریوش بزرگ نیز بر طبق همین باور دستور داد آرامگاهی در کوه دو تیغ یا سه گنبدان ( نقش رستم کنونی ) بسازند. این آرامگاه در ابتدا با یک قبر ساخته شد ولی به تدریج قبرهای دیگری نیز در آن کنده شد به طوری که تعداد آنها به ۹ قبر رسید.

آرامگاه داریوش به شکل صلیبی یا چهارشاخه است. شاخه بالایی و دو شاخه میانی به طور کامل تراشیده شده اند. ولی به دلایل نامعلوم قبل از اتمام شاخه پایینی، کار تراشیدن متوقف شده است. احتمال می رود که با مرگ داریوش بزرگ و دفن او در این آرامگاه، برای ادای احترام به وی، کار تراشیدن را ادامه نداده اند. ارتفاع کلی آرامگاه ۲۲٫۹۳ متر می باشد. بر شاخه بالایی نقشی از پادشاه هخامنشی در جامه پارسی و کمان در دست دیده می شود. بالای سر او نقش انسان بالداری است که حلقه فرمانروایی را برای داریوش می آورد. بر دو شاخه میانی نمایی از یک کاخ دیده می شود که بسیار شبیه به کاخ اختصاصی داریوش در تخت جمشید می باشد. این کاخ یقینا نمادی از خانه ابدی شاه هخامنشی می باشد. به دلیل ناتمام ماندن شاخه پایینی آرامگاه، هیچ نقشی بر آن دیده نمی شود. تمام نقوش موجود، به رنگ های آبی، قرمز، قهوه ای و سبز، رنگ آمیزی شده بودند. همچنین بر روی این آرامگاه دو کتیبه وجود دارد که به گفته باستان شناسان سخنان داریوش بزرگ هستند. در این دو کتیبه، داریوش پس از مدح خداوند اهورا مزدا، به معرفی خود و قلمرو پادشاهی هخامنشی پرداخته است. از روی این نوشته ها می توان به شخصیت، نبوغ، شکوه و صلابت این پادشاه ایرانی پی برد.

در کنار آرامگاه داریوش، سه آرامگاه دیگر نیز وجود دارد که نمی توان با قطعیت در مورد انتساب آنها به شخص خاصی صحبت کرد. اما به احتمال زیاد این آرامگاه ها متعلق به خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم بوده است.

روبروی آرامگاه ها بنایی وجود دارد که از سنگ های تکه تکه و یکدست به شکل برجی بلند و چهارگوش ساخته شده است. ارتفاع این برج حدود ۱۴ متر می باشد. به طور دقیق مشخص نیست که این بنا به دستور چه کسی و با چه هدفی ساخته شده و نام آن در آن دوران چه بوده است. اما از حدود قرن چهارده میلادی این بنا را کعبه زرتشت نامیدند. عده ای آن را محلی برای نگهداری نوشته های مقدس زرتشتی و یا محلی مخصوص نگهداری آتش مقدس معرفی کرده اند. به عقیده برخی دیگر، این بنا همچون تقویمی برای محاسبه روز و ماه های سال استفاده می شده است. کعبه زرتشت پس از گذشت حدود ۲۵ قرن هنوز سالم مانده است.

با روی کار آمدن ساسانیان، محوطه نقش رستم همچنان ارج نهاده شد. شاهان ساسانی نقش هایی از صحنه های نبرد، مراسم تاجگذاری و افتخارات خود را در دامنه این کوه تراشیدند. یکی از زیباترین نقش های به جا مانده از ساسانیان، سنگ نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان است. در این نقش، اهورامزدا و اردشیر بابکان سوار بر اسب روبروی هم قرار دارند و اهورامزدا دیهیم یا حلقه ای از گل را به پادشاه اهدا می کند. در ایران باستان، دیهیم نمادی از توفیق ایزدی و آسمانی بوده که توسط خداوند به شاه و خانواده اش داده می شده است.