استان تهران

بازار سنتی تهران

فضای سنتی بازار تهران شباهت اندکی به فضای سنتی شیراز دارد که در زمان پهلوی هم با ساخته شدن بناهای جدید این تشابه ادامه یافت. قسمت اصلی بازار تهران با کاخ گلستان فاصله چندانی ندارد اما یکی از شلوغ ترین مناطق تهران است. خصوصا در ایام اسفند. بازار تهران سراهای مختلف زیادی دارد و تقریبا بر اساس شغل طبقه بندی شده است. باید بدانید دقیقا برای چه و چه منظوری به این بازار می روید و اینکه راه خود را بشناسید چرا که احتمال گم شدن شما بسیار است.

بازار سنتی تهران همانند بازارهای قدیمی شهرهای دیگر نیست که اغلب صنایع دستی می فروشند یا به دورانی کهن تر تعلق دارند. هسته بازار از زمان صفوی بنا شد اما در دوران قاجار پیرامون خیابان های منتهی به کاخ گلستان و محله های جنوبی اطراف گسترش یافت و مسقف شد و امروزه با داشتن یک ایستگاه متروی خاص (ایستگاه ۱۵ خرداد، خط ۱) دسترسی به آن راحت تر شده و مردم می تواند اکثر نیازهای خود را در این بازار تهیه کنند.

بازار تهران دو امام زاده دارد که در یکی از آن ها امام زاده زید در قلب شلوغ ترین قسمت بازار قرار گرفته و از قرار معلوم آغا محمد خان که لطف علی خان زند را در بم اسیر کرده و کور کرده بود او را با خود به تهران کشید و پس از دادن مرارت های فراوان به او، دستور قتلش را صادر کرد و با بی توجهی تمام نسبت به جسد او رفتار کرد. با این حال سرنوشت لطف علی خان در قیاس با عمویش کریم خان زند که زیر پای شاه قاجار دفن شد، چندان هم بد نبوده. دست کم در امام زاده ای به دور از ازدحام مردم و در کمال آرامش اخروی تن به خاک داد در حالی که کریم خان هر روز و شب در تنگ جای خود قدوم آغا محمد خان را بر سر داشت تا زمانی که به دستور رضا شاه تن گرامیش مجددا به شیراز بازگردانده و در محل حکومتش دفن شد. قبر لطف علی خان مهجوریت فراوان دارد. مدتی با سطح زمین برابر بود و مدتی هم انبار فرش. به تازگی برنامه احیای آرامگاه این دلاور زندی در راستای کار مسئولین مربوطه قرار گرفته است.

تکیه دولت

امروزه از این بنای عظیم عصر ناصری در بازار تهران تنها نامی بر یک خیابان و بر یکی از ورودی های بازار باقی مانده و در واقع ساختمان بانک ملی که در زمان پهلوی در سمت شرقی کاخ گلستان و ابتدای ورودی بازار بر روی ویرانه های آن ساخته شد. گویا معماری بنا جدای از با شکوه بودن دوام چندانی نیافت و نتوانست مجهوری را به خود ببیند و کم کم به ویرانه ای تبدیل گردید. این بنا به دستور ناصرالدین شاه برای برپایی مراسم های مذهبی و تعزیه خوانی در نظر گرفته شد. حتی مجلس موسسان که سلطنت را از احمد شاه جوان گرفت و به رضا خان تفویض کرد در همین بنا تشکیل شد. تکیه دولت واقعا در زمان خود یکی از برجستگی های خاص معماری تهران بود که می شد آن را با آمفی تئاتر های بزرگ دنیا مقایسه کرد.

موزه سکه تهران

بانک سپه نخستین بانک ایران است. این را دیگر از بس تبلیغات صدا سیما را شنیده ایم از حفظ شده ایم. اما شاید کمتر بدانیم که بزرگ ترین موزه سکه ایران هم در همین مجموعه بانک سپه که در خیابان سپه نزدیک میدان توپخانه قرار دارد، واقع شده و مرکز بزرگ ترین تاریخچه مسکوکات در ایران است. سکه هایی که از کهن ترین ادوار تاریخی کشف شده اند و بعد به امپراتوری های عظیم هخامنشی، اشکانی و ساسانی که یکی از کامل ترین گنجینه های آن است می رسد. یکی از غنی ترین مجموعه سکه های ضرب صفوی را این موزه در اختیار دارد و همچنین ضرب سکه های یادگاری دوران خاص را هم نگه داری می کند. در بازدید از این مجموعه باید در نظر داشته باشید که تنها یکشنبه ها و چهارشنبه ها از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۱۲ بعد از ظهر وقت بازدید دارید.

موزه عبرت تهران

پیش از آنکه درباره این موزه بنویسیم. باید عبارت گردشگری سیاه را توضیح دهیم چرا که بازدید از این موزه در حوزه گردشگری سیاه قرار می گرد و اگر بخواهیم خیلی صادق باشیم باید بگوییم موزه عبرت تنها برای افراد بالای ۱۸ سال مناسب است، کسانی که تنگی نفس یا بیماری قلبی یا سابقه بیماری های روانی دارند به این موزه نیایند مگر اینکه روح آن ها تحمل این همه بار تلخی که از در و دیوار این موزه می ریزد را داشته باشد.

گردشگری سیاه به آن نوع از گردشگری می گویند که بازدید کننده برای دیدن آثار تخریب شده توسط طبیعت یا انسان می رود. مثلا بازدید از مناطق سیل زده یا دیدن اردوگاه آشویتس یا جایی که انسان های زیادی کشته یا شکنجه شده اند. یکی از تاریک ترین وجوه گردشگری است چرا که دیگر با شکوه انسانیت و توانایی او در تاریخ سر و کار ندارد و اتفاقاتی که در این مکان ها افتاده برای تاریخ انسانیت، شرم آور اند.

موزه عبرت با نام زندان زنان، یا بعدها به اسم کمیته مشترک ضد خرابکاری در انتهای باغ ملی به دستور رضاشاه و با علم مهندسین آلمانی دقیقا به منظور شکنجه گاه و بازداشت موقت و محل اعتراف گیری ساخته و سال ۸۱ به موزه تبدیل شد. ساختمان این بازداشتگاه به صورت مدور ساخته شده و کاری کرده تا کسانی که وارد آنجا می شوند، روز و شب را فراموش کنند و هیچ اطلاعی از زمان نداشته باشند. از طرف دیگر اتاق های شکنجه بسیار مجهزی داشته و دیوار هایش به گونه ای تعبیه شده بودند که صدای آه و ناله بازداشت شدگان در تمام زندان بپیچد و در دل دیگر زندانیان رعب و وحشت ایجاد کند.

بیشتر کارکرد این زندان، بعد از تشکیل ساواک و انقلاب سفید در زمان محمدرضا شاه بود و تا قبل از انقلاب زندانیان زیادی را به خود دید که بعضا افراد مشهوری هم بودند. سید محمود طالقانی، آیت الله رفسنجانی، سید علی خامنه ای، آیت الله بهشتی و با هنر، دکتر شریعتی و خسرو گلسرخی از جمله افراد مشهور بازداشت شده در زندان موقت بودند. یکی از آخرین مکان هایی که به دست نیروهای انقلابی در روز ۲۲ بهمن ۵۷ تصرف شد نیز همین جا بود و مقاومت در این بازداشتگاه، تا ساعت ۴ بعد از ظهر آن روز ادامه داشت. اگر از پس حال و هوای چنین جایی بر می آیید به دیدن این موزه بروید. پلاک هایی که روی این دیوار به یاد زندانیان بیشمار آن به دیوار زده اند هنوز هم راوی رنج و محنتی هستند انسان ها به نام آزادی برده اند.

موزه ملی جواهرات تهران

اینکه از شاهان ایران انتظار داشته باشیم مجموعه نفیسی از طلا و جواهرات گران قیمت و اشیای زینتی پر بها داشته باشند پر بیراه نیست. اما با توجه به غارت های بیشماری که در تاریخ ایران رخ داده موزه ملی جواهرات ایران که پشتوانه ارزی مملکت است بسیار کوچک است چرا که در تمام سالهای دوران قاجاریه این جواهرات به زور از چنگ ایران در آمده یا به بهانه بدهی های زیاد دولت به کشورهای استعمارگر تقدیم شده و همان اتفاقی برایش افتاده که برای اشیای تاریخی موزه ملی رخ داده بود. روزهای شنبه تا سه شنبه و بین ساعات ۱۴ تا ۱۷ تنها زمانی است که می توانید به خزانه بانک مرکزی رفته و این جواهرات را مشاهده کنید.

تاج فرح پهلوی، تاج کیانی، الماس دریای نور، تخت طاووس، کرده طلا و مجموعه ای از سنگ های نفیس و … اشیایی هستند که در این خزانه نگه داری می شوند.

موزه رضا عباسی تهران

کمی از قلب تهران که فاصله بگیریم، در جهت شمال شرق، در خیابان شریعتی تهران موزه ای است که به یاد رضا هنرمند عصر صفوی نام آن را رضا عباسی گذاشته اند. این موزه را دفتر فرح پهلوی از مالک آن که گویا نمایشگاه مبل داشته و بنای ساختمانش بسیار مورد توجه موزه بوده خریداری کرده. اشیای این موزه را در سه دسته عمده می توان جای داد. یکی آثار باستانی ایران پیش از اسلام، دیگری مربوط به آثار اسلامی تا قرن ۱۳ هجری قمری یعنی تقریبا پایان قاجاریه است و دسته سوم مربوط به آثار نگارگری و خطاطی است.

آنچه در موزه رضا عباسی می بینیم بسیار متنوع تر از موزه ملی ایران است اما شاید درجه اهمت آن ها پایین تر باشد. به طور کلی باید علاقه مند به دیدن موزه ها باشید تا صرف دیدن تَکوکی (نوعی جام) زرین از دوره مادها یا تنها برگ باقی مانده از شاهنامه در قرن ۸ هجری شما را شگفت زده کند و بتوانید با آن ارتباط برقرار کنید. این موزه از سال ۷۹ رسما پس از مرمت های بسیار گشایش یافت و در میان علاقه مندانش جایگاه خاصی برای خود دست و پا کرد.

مجموعه کاخ نیاوران تهران

جایی خوش آب و هوا در زمان قاجار، که هنوز شهر تهران به آن نرسیده بود را فتحعلی شاه که گویا استعدادش در مکان یابی بیشتر بوده تا پادشاهی، برای تفریحات تابستانی خود برگزید. وسعت مجموعه کاخ نیاوران در زمان قاجار بسیار کمتر از زمان پهلوی بود و کاخ های این مجموعه به نسبت دیگر کاخ های قاجاری کوچک بودند. پس از فتحعلی شاه، محمد شاه نیز در این باغ دست به احداث باغی زد اما ناصرالدین شاه با ساخت ساختمان صاحبقرانیه به این چند بنا و محوطه اطرافش، رسمیت بخشید. آخرین بنای این مجموعه در زمان قاجار کوشک احمدشاهی بود که بعدها در دوره پهلوی به کاخ ولیعهد تبدیل شد.

مجموعه سعد آباد نیز پایگاهی قاجاری دارد و پهلوی اول، رضا و خانواده اش بیشتر در آن مجموعه بودند. محمدرضا و فرح پهلوی به دلایل مخصوصی که شاهان به کاخ ساختن روی می آورند، توسعه بخشی که قاجاریان آغاز کرده بودند و  نیز ایجاد مکانی مستقل برای خانواده خود، مجموعه نیاوران را گسترش دادند. یک سری ساختمان کوچک قاجاریه را تخریب کردند و چندین ساختمان با معماری تازه دوره پهلوی دوم به آن اضافه کردند. اولین بار سال ۱۳۶۵ بود که این باغ موزه برای بازدید عموم گشایش یافت. باید بدانید که بلیط ورودی این مجموعه به صورت جدا فروخته می شود.