تیزنو _دالان سفر به دوره قجر
بیش از یک صد خانه قدیمی با معماری‌های خاص و چشم‌نواز در بافت قدیمی دزفول دیده می‌شود که خانه «تیزنو» نیز یکی از قدیمی‌ترین خانه‌های شهر دزفول و مربوط به دوره قاجار است که بسیاری از ویژگی‌های معماری بومی را در خود جا داده است.
دزفول از شهرهای باستانی ایران است که در بافت قدیم آن مسجدها، خانه‌ها و کوچه‌های قدیمی وجود دارد که برخی از آنها مثل خانه تیزنو ثبت ملی شده‌اند. این خانه تاریخی که دلیل نام‌گذاری آن به اسم تیزنو نام مالک آن بوده، در محله قلعه دزفول به یکی از تماشایی‌ترین اماکن گردشگری این شهر تبدل شده زیرا با معماری خاص‌اش آینه تمام‌نمایی از هنر معماری ایرانی است.
خانه تیزنو برگرفته از هویت غنی معماری دزفول با مصالحی از آجر و خشت و به شیوه یک ایوانه (اشکال متنوع در محور تقارن بناها) ساخته شده است. در دو طرف در ورودی، سکوهای کوچکی به نام خواجه‌نشین قرار دارد که برای استفاده رهگذران یا افرادی که برای باز شدن در به انتظار مانده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
برای ورود به خانه تیزنو پس از عبور از سردری بزرگ و زیبا وارد فضای مسقف به نام هشتی می‌شویم. هشتی فضایی است که کل خانه را از دید غریبه‌ها مخفی نگه می‌داشته و گفته می‌شود در دوران قاجار با توجه به تفکرات مذهبی سنتی مبنی بر این که نباید مهمان وارد حریم شخصی خانواده شود، خانه‌ها به صورت اندرونی و بیرونی ساخته می‌شدند و ساخت هشتی خانه نیز برگرفته از تفکر سنتی مذهبی آن دوره بوده تا وقتی مهمان وارد خانه می‌شد تا زمان رسیدن صاحبخانه، توقف کوتاهی در هشتی داشته باشد.
بعد از گذر از هشتی به فضای بیرونی خانه تیزنو می‌رسیم. حیاطی زیبا که در نگاه اول نیز آجرکاری و معماری زیبای آن چشم هر گردشگری را به خود جلب می‌کند. این بنا دارای ۲ طبقه بوده که طبقه همکف به واسطه وجود چهار پله از سطح حیاط بالاتر است. در مجموع فضای خانه دارای یک ایوان اصلی در طبقه همکف و ۲ ایوان فرعی در طبقه اول است. یکی دیگر از خصوصیات معماری خانه تیزنو این است که اتاق‌های هر ۲ طبقه به صورت قرینه هستند و در کنار اتاق‌ها نیز یک دالان قرار دارد که به آن «غلام گردش» می‌گویند؛ این دالان‌ها مخصوص خدمه‌ها برای رسیدن به اتاق‌های اصلی برای پذیرایی از مهمان‌ها بوده است.
از دیگر فضاهایی که در بیشتر خانه‌های قدیمی دزفول و حتی شوشتر می‌توان مشاهده کرد وجود ۲ نوع زیرزمین به اسم «شبستان» و «شوادان» است. شبستان خانه تیزنو نسبت به سطح خانه حدود ۱۵۰ متر پایین‌تر است و دارای سه ورودی بوده که با چند پله، ارتباط آن با حیاط برقرار می‌شود. گویا از شبستان به عنوان انبار و برای نگهداری گندم استفاده می‌شده است. شوادان خانه تیزنو نسبت به شبستان در سطح بسیار پایین‌تری قرار دارد. شوادان‌ها نیز حفره‌هایی دست‌کن هستند که در قدیم اهل خانه با توجه به آب و هوای گرم خوزستان برای فرار از گرمای هوا در ظهر تابستان برای استراحت از این مکان استفاده می‌کردند. برای رفتن به شوادان این خانه، باید حدود ۲۵ پله را طی کرد.
کف حیاط این بنای تاریخی با آجر ساخته شده و این نیز به دلیل آب و هوای گرم خوزستان بوده است. طاق‌های خانه تیزنو از دیگر بخش‌های معماری هنرمندانه این بنا است؛ آجرچینی‌هایی با طرح‌های متنوع و چشم‌نواز. آجرچینی‌های این بنا به نوع «فریز» و «خونچینی» است.
در ایوان طبقه همکف این بنا ۲ شیر سنگی قرار دارد که الحاقی به خانه تیزنو هستند. شیرسنگی نیز تندیس‌هایی از جنس سنگ هستند که در گذشته توسط سنگ‌تراش‌های ایل بختیاری در ایران در استان چهارمحال و بختیاری و شمال استان خوزستان به شکل شیر تراشیده می‌شدند و به نشانه شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاه بزرگان قوم خود قرار می‌دادند.
خانه تیزنو به شماره ثبت ملی ۲۵۷۳ در کاربری کنونی به عنوان دفتر نمایندگی یونسکو در دزفول مورد استفاده است. این بنا که برای اولین بار در سال ۸۴ توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری دزفول با اعتبار اداره میراث فرهنگی مرمت شد اکنون محلی برای گلگشت گردشگران در دوره قاجار است.
الهام افتخارزاده، نماینده دفتر یونسکو در دزفول، در خصوص اقداماتی که از نظر فرهنگی در این مکان صورت می‌گیرد به ایسنا گفت: دفتر با هدف جمع‌آوری اطلاعات ثبت جهانی مکان‌های باستانی شهر تاسیس شد که اطلاعات را به صورت شفاهی و مکتوب جمع‌آوری و آرشیو کرده‌ایم. ضمن این که کارهای فرهنگی مثل برگزاری بزرگداشت‌ها و کلاس‌های هنری هم در این خانه برگزار می‌شود.
وی ادامه داد: این خانه مربوط به اوایل دوره قاجار است و با توجه به قدمت آن، به طور دایم مرمت می‌شود و اجازه نمی‌دهیم قسمتی از بنا آسیب ببیند. خانه تیزنو حالت گردشگری دارد و پیش از شیوع کرونا آمد و رفت بسیاری به این خانه بود و اردوهای دانش‌آموزی و حضور دانشجویان عکاسی و معماری را نیز برای بازدید از این بنای تاریخی داشتیم.
افتخارزاده گفت: خیلی‌ها به دنبال واگذاری این خانه به بخش خصوصی هستند اما تمام تلاش این است که چنین آثاری حفظ شوند تا به عنوان یک کانون فرهنگی باقی بمانند.
حفظ منابع تاریخی به لحاظ مزایای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی دارای اهمیت است و باید حفظ چنین آثاری به صورتی مدیریت شود که با تغییرات نامناسب، خسارت جبران‌ناپذیری به این بناهای تاریخی وارد نشود؛ بناها و آثاری که گواه میراثی گران‌قدراند.
گزارش از: پریسا زنگنه‌منش ـ ایسنا
مرتبط: