مدرسه علمیه سپهداری
مدرسه سپهداری یکی از بناهای تاریخی باقی مانده از دوره قاجار است که همزمان با تاسیس بازار اراک به دستور یوسف خان گرجی سپهدار اعظم و بانی شهر اراک ساخته شد. مدرسه سپهدار، نخستین مدرسه بنا شده در اراک (سلطان آباد) به حساب می آید. مدرسهٔ سپهداری به عنوان نخستین بنای شهری با اقتباس از سبک مدارس دوره صفویه و با کاشیکاری های ظریف و زیبای دوره قاجار یکی از بناهای موجود در مجموعه بازار اراک است.
در بافت قدیمی شهر اراک و جنب بازار این شهر، مجموعه مسجد و مدرسه بسیار زیبایی قرار دارد که در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار همزمان با شهر سلطان آباد (اراک) توسط یوسف خان سپهدار بنا شده و مرحوم آیت الله حاج‌آقا محسن عراقی در توسعه آن نقش مهمی داشته است. این مسجد که از ابتدا به صورت حوزه علمیه اراک درآمده است، مرکز مهمی برای تحصیل و تدریس مشاهیر و علمای استان مرکزی بوده است. در سال ۱۳۳۳ هجری قمری آیت الله حائری یزدی این مدرسه را به یکی از حوزه های علمیه بزرگ کشور تبدیل کرد.
مدرسه سپهداری در چهار سوق مسگرها، کوچه شهید نباتی شهر اراک، استان مرکزی، قرار گرفته است. بانی مدرسه سپهداری، حاکم عراق بوده و بر اساس کتیبه موجود، در چوبی ورودی به دستور شخصی به نام آقا جمال‌الدین نصب شده است.
مدرسه علمیه سپهداری اولین مرکز علوم دینی در اراک است. مدرسه سپهداری به عنوان نخستین بنای شهری با اقتباس از سبک مدارس دوره صفویه و با کاشی کاریهای ظریف و زیبای دوره قاجار یکی از بناهای موجود در مجموعه بازار اراک است.
سبک و نوع معماری به کار رفته در ساخت گنبد، ایوان، حجره های اطراف و کاشیکاری ها، اقتباسی از معماری دوره صفویه می باشد. این مجموعه به صورت نگینی در مرکز شهر اراک می درخشد. ایوان ورودی و گنبد آجری و کلاهخودی زیبا از هر نقطه قابل رؤیت است.
بنای مدرسه سپهداری از طرح چهار ایوان پیروی می کند که از آن میان دو ایوان شمالی و جنوبی بلندتر و عظیم تر از دو دیگری است. در پیرامون حیاط مدرسه بیست و پنج حجره وجود دارد و پر حجره دارای یک ایوان کوچک در جلو و قسمت نشیمن در عقب می باشد، سردر و لچکی این حجره ها با کاشی های خشتی هفت رنگ تزئین یافته و نقوش آنها گیاهی و هندسی است.
ایوان ورودی حدود ۱۲متر و گنبد و مسجد حدود ۱۸متر ارتفاع دارد. امام خمینی (ره) در این مدرسه تدریس می نموده و در حجره جنب ایوان ضلع شرقی اقامت داشته است. از عناصر داخلی مدرسه می توان به یک صحن نسبتاً وسیع با یک حوض سنگی و آب‌انبار اشاره نمود. ضلع جنوبی مدرسه شامل یک دالان باریک بعنوان رابط بین مدرسه و چهارسوی بازار، ایوان و گنبد خانه و نیز دو نمازگاه در دو سوی آن که به اجرای مراسم مذهبی و نمازگزاران اختصاص دارد. فضای گنبد خانه مربع شکل بوده و در چهار سوک فضای مذکور و در ارتفاع حدود ۵ متر چهار گوشوار ساخته شده است.
چون این گوشوارها به تنهائی برای دوره سازی گنبد کافی نبوده، معمار چهار درگاهی(طاق کمکی) در چهار ضلع بین گوشواره ها زده تا کار تبدیل یکی فضای مربع به دایره را آسان کند.
مدرسه نامبرده یک پوش بوده و در نوع خود بزرگترین گنبد آجری در بافت قدیمی اراک محسوب می شود. سطوح بیرونی کاسه گنبد ساده و پوشش آن از کاهگل است. اما قسمتی از سطوح داخلی گنبد و نیز دیوارهای فضای مربع شکل با کاشی های خشتی و معرق و با نقوش هندسی و کتیبه تزئین شده است.
آیت الله حاج آقا محسن عراقی در توسعه این مدرسه نقش مهمی داشته و در سال ۱۳۳۳ هجری قمری آیت الله حائری یزدی این مدرسه را به یکی از حوزه های علمیه بزرگ کشور تبدیل کرد. از جمله دانش آموختگان سرشناس این مدرسه می توان از نورالدین عراقی، آیت الله گلپایگانی، سیداحمد خوانساری، آیت الله اراکی، ذوالفنون و امام خمینی را نام برد.
مدرسه تاریخی سپهداری که تمامی حوزویان آن را مادر حوزه علمیه قم می‌دانند، در حال حاضر با نام «حوزه علمیه امام خمینی» شناخته می شود
هر چند که مدرسه سپهداری به نام مسجد جمعه (جامع) مشهود نیست، اما در طول حیات خود به ویژه در دوره قاجار و پهلوی، به دلیل حضور فراوان نمازگزاران به ویژه از طبقه بازاریان در روزهای جمعه و نیز شرکت آنها در مراسم سوگواری عملاً از اعتبار و اهمیت مسجد جمعه برخوردار بوده است.
مرتبط: