غارهای هنامه مجموعه ای از معماری دستکند است که در سه طبقه بر روی هم در سینه کوهی در جنوب روستایی به همین نام در دهستان سیوکانلو شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی قرار گرفته است. غارهای دستکند هنامه با هدف ایجاد یك روستا با موقعیت تدافعی ویژه در دل كوه كنده شده است. این مجموعه معماری دستكند شامل فضاهای متعدد مسكونی، انبار، آغل و…است كه با اختلاف سطح، در سه طبقه ساخته شده اند. طبقه اول باره بند یا محل نگهداری احشام و طبقات دوم و سوم محل انبار آذوقه و اسكان مردم بوده است.
این غارهای دستکند در دل کوه و بالادست یکی از دره های فرعی رود اترک به ارتفاع حدود ۱۴۴۵ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده و دیدنی است. این مجموعه معماری دستکند با توجه به گستره آنها زمانی جمعیت قابل توجه از ساکنان بومی منطقه را در خود جای می داده و در سینه کوهی به نام گرمه دره قرار گرفته است که حدود ۱۰۰ متر از کف دره ارتفاع دارد.
نمونه های مشابه این غارها در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله می توان به غار “خربس” در جزیره قشم و روستای “میمند” در کرمان اشاره کرد در تمام این مناطق جنس تشکیلات زمین شناسی به نحوی است که امکان حفاری مجموعه ای از اتاقها و فضاهای دیگر در سینه کوه را به ساکنان می داده است.
معماری غارهای دستکند هنامه
این بنای تاریخی شگفت انگیز در سه طبقه روی هم در دیواره عمودی کوه حفر شده و سقف هر طبقه کف طبقه فوقانی را تشکیل می دهد. سقف و یا کف اتاق ها یک لایه متراکم شنی با ضخامت ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر است که به طور طبیعی در کوه وجود داشته و به طور مناسب از آن بهره برداری شده است. دسترسی به این اتاقها از بالای کوه غیر ممکن است و رودخانه فصلی پای کوهی که غارها در آن ساخته شده در تامین آب ساکنین این مکان نقش اساسی ایفا کرده است. در حال حاضر به طور کلی حدود ۲۰ اتاق در این مجموعه دستکند سالم باقی مانده و بخش بزرگی از فضاها نیز در اثر ریزش دیواره کوه منهدم شده است.
در این غارها هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است. طبقه اول که در آن دالانهای نسبتا بزرگ با پیش آمدگی هایی در پای دیوار به شکل آخور دیده می شود احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است. در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد. طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاق های متعدد و دودزدگی سقف آنها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد. ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیواره های این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدتها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است. پراکندگی قطعات خمره‌ها و ظروف سفالین، ذخیره آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دوران آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند. طبقه سوم در این مجموعه اتاق های کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آنها استفاده می شده است. تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاق‌ها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است.
موقعیت مکانی
این مکان در خراسان شمالی هجده كیلومتری شمال شرقی شیروان، روستای هنامه واقع شده است.
مسیر دسترسی
براي دسترسي به اين غارها بايد از مسير شيروان خانلق و از طريق راه آسفالت به سمت شمال و به سوي روستاي هنامه طي مسير كرد و پس از طي حدود ۱۸ كيلومتر در نزديكي روستا، وارد يك راه فرعي خاكي شد كه به سمت غارهاي هنامه ميرود. پس از عبور از يك مسيل فصلي و يك كوهپيمايي مختصر در شيب تند دامنه، به محل اين غارهاي ديدني و شگفت‌انگيز می رسيم.
شهرستان شیروان در ۶۰کیلومتری شرق بجنورد و در مسیر اصلی مسافران شمال مشهد و زائران بارگاه قدسی ثامن‌الحجج حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) واقع است که دارای ۶ روستای هدف گردشگری است.
مرتبط:
آشنایی با خوسف _کهن ترین شهرهای خراسان
اسفیدان _ماسوله ی خراسان
ازمیغان ،زیباترین روستای خراسان جنوبی
