خفاش‌ها؛ متهمان ردیف اول نابودی غارنگاره‌های تاریخی

 صحنه‌ شکار، اَشکال هندسی، جای دست و دیگر آثار هنری ماقبل تاریخ می‌توانند برای ده‌ها هزار سال روی دیواره غارهای حفاظت شده باقی بمانند به شرط آن که خفاش‌ها به دیوار این نگارخانه‌های تاریک و نمور آویزان نشده باشند.

این پستانداران پرنده ظاهرا تنها به دنبال جایی امن برای استراحت و اطراق هستند اما نتایج مطالعات جدید تیمی از زمین‌شناسان و باستان‌شناسان نشان می‌دهد آنها می‌توانند به موجودات بی‌فرهنگ و بی‌ذوقی تبدیل شوند که با مدفوعشان نقاشی‌های تاریخی و دیگر آثار تاریخی حک شده روی دیواره غارها را طی تنها چند دهه از بین می‌برند.

در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، دو دانشمند به نام‌های جویس لوندبرگ و دون مک فارلین با تحقیق روی غارهای گرین گروتوی جامائیکا نشان دادند گروه خفاش‌های مقیم در این غار گرمسیری، خُرد اقلیم‌هایی را ایجاد می‌کنند که به تدریج می‌تواند سنگ آهک غار را دچار خوردگی کرده و از بین ببرد.

در دهه‌های بعد، به لطف تحقیقات بیشتر جزئیات مخرب‌تری در این باره کشف شد؛  مطالعات بیشتر نشان داد توده‌های بزرگ خفاش‌ها چگونه در فضای بسته غار گرما و رطوبت تولید کرده و دیواره‌های غار را با یک غشاء اسیدی و سرشار از دی اکسید کربن لیز و لزج می‌کنند. به علاوه حجم بالای ادرار و مدفوع خفاش‌ها می‌تواند تخمیر شده و هوای غار را از ذرات اسیدفسفریک اشباع کند. این ترکیب قوی باعث از بین رفتن دیواره‌های سنگ آهک و سقف می‌شود، فرآیندی که به آن خوردگی زیستی (biocorrosion) می‌گویند.

در جدیدترین دور از این تحقیقات، گروهی از ژئومورفولوژیست‌ها در فرانسه می‌خواستند بدانند آیا در غارهای پر از خفاش اروپا نیز همین اتفاق می‌افتد یا نه، غارهایی مثل شووه و لاسکو در فرانسه که غارنگاره‌های ارزشمند آن پنجره‌ای زینتی رو به گذشته بشر هستند.

این دو دانشمند مطالعات خود را روی غارهای آزه (the Azé caves) در شرق فرانسه متمرکز کردند. استخوان‌هایی که از این غار کشف شده نشان می‌دهد از حدود ۱۵۰ هزار سال پیش به محلی برای سکونت غارنشینان تبدیل شده است. انسان‌ها حدود سه هزار سال پیش همزمان با عصر برنز در این غار کار و زندگی می‌کردند. این غار همچنین قرن‌هاست به محل بازدید گردشگرانی تبدیل شده است که به هزارتوهای سنگ آهکی و رودخانه زیرزمینی آن جذب می‌شوند. به گفته لیونل باریکواند (Lionel Barriquand) از ژئومورفولوژیست‌های دانشگاه ساووی مونت بلانک و مولف اصلی این تحقیق، بازدیدکنندگان از دیگر غارهای توریستی منطقه طی سالهای گذشته دست به کشیدن گرافیتی روی دیواره غارها زده‌اند اما ورودی غار آزه به طرز حیرت‌انگیزی بکر است.

این غار در ۴۵ هزار سال گذشته مامنی امن برای استراحت خفاش‌ها نیز بوده است. اگرچه پیشروی انسان‌ها جمعیت خفاش‌های این غار را به طرز قابل توجهی کاهش داده،  زمانی هزاران خفاش به دیوارها و سقف این غار آویزان می‌شدند و سطوح آن را با لایه‌هایی از مدفوع خود می‌پوشاندند.

این خفاش‌ها حدود ۲۲ هزار سال پیش به دلیل وجود یک مانع کلفت از جنس کربنات کلسیم به بخش‌های داخلی این غار دسترسی نداشتند. از این نقطه دنج و بکر غار در سال ۱۹۶۳ میلادی رونمایی شد و به دانشمندان این شانس را داد تا در آزمایشی طبیعی دیوارهای آن را با دیوارهای ورودی غار مقایسه کنند.

نتایج این بررسی‌ها نشان داد دیوارهای قسمتی از غار که خفاش‌ها به آن دسترسی نداشتند، دندانه دارتر بوده و سقف آن در مقایسه با بخش ورودی، فرورفتگی‌های کمتر و کم عمق تری دارد. در بخش داخلی غار همچنین چند رد پنجه خرس در امتداد دیواره‌ها وجود داشت در حالی که در بخشی که خفاش‌ها زندگی می‌کردند خبری از این علائم نبود. دانشمندان با مقایسه سنجش‌هایی که از هر دو بخش انجام شد، تشخیص دادند وجود خفاش‌ها باعث شده دیواره های بخش ورودی غار هر هزار سال حدود ۳ تا ۷ میلی متر عقب نشینی کنند. آنها همچنین نتیجه گرفتند ورودی غار به این دلیل فاقد هرگونه غارنگاره، نقاشی دیواری یا رد پنجه خرس است که خوردگی ناشی از مدفوع خفاش‌ها این یادگارها را از بین برده است.

فیلیپ اودرا (Philippe Audra) دیگر ژئومورفولوژیستی که در این مطالعه دست داشت، می‌گوید: هرچه خفاش بیشتر، روند خوردگی شدیدتر خواهد بود.

به گفته محققان، یک نقاشی روی دیواره‌های غار آزه به طور متوسط طی ۲۵ سال ناپدید می‌شود.

لورن بروکسل (Laurent Bruxelles)، از باستان شناسان مرکز تحقیقات علمی فرانسه که در گذشته با این تیم تحقیقاتی همکاری کرده بود، می‌گوید خوردگی زیستی یکی از ابعاد مهم در درک این است که چرا نقاشی‌های ماقبل تاریخ بیشتر در غارهایی پیدا می‌شوند که یا به طور کامل مهروموم شده بودند و یا هیچوقت جایی برای خفاش‌ها نداشتند.

وی تصریح کرد: نقاشی‌ها اولین چیزهایی هستند که به دلیل خوردگی زیستی از بین می‌روند. در هر غاری که خفاش و نقاشی وجود دارد، نقاشی‌ها ناگزیر ناپدید خواهند شد.

جزئیات بیشتر درباره این مطالعه در مجله Geomorphology منتشر شده است.

منبع: ایرنا