وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نوشت: «معبد خورهه» در محلات در استان مرکزی یادگاری از دوران پادشاهی اشکانیان است که دو ستون سنگی و بلند به ارتفاع حدود هشت متر دارد.

استاندار مرکزی گفت: پیش بینی می‌شود نمایشگاه دائمی گل در شهرستان محلات تا اواسط سال ۱۴۰۰ بهره‌برداری شود.

اگر بگوییم شهرستان محلات سبقه تاریخی اش به روزگار هخامنشیان و دوران مادها باز می گردد، پر بیراه نگفته ایم. شهری که خمین، اراک، اصفهان و گلپایگان را در اطرافش دارد و به هلند ایران شهره است. مزارع بزرگ پروش گل، علی الخصوص گل های رُز بی نظیرش لقب «هلند» را به این شهرستان داده است. بهشتی افسانه ای که در اردیبهشت ماه گل می کند و جان می دهد برای فرار از آلودگی هوای پایتخت. غیر از باغ گل هایش، محلات را به معادن سنگ بی شمارش می شناسند، سنگ های زینتی و مرمرینش که در نمای خانه هایش رخ می نماید.

شهرستانی جامانده از دوران قبل از میلاد

این جا صدای تاریخ می آید. در لندی های شهر که قدم بزنید، حتما چشم تان به آثار باستانی و بافت قدیمی شهر می خورد. این جا «خورهه» است، محل برآمدن آفتاب؛ خورهه در اوستا به مفهوم «محل برآمدن خورشید» است و از سویی کلمه «خور» در این کتاب به مفهوم منطقه ییلاقی است، این منطقه در شمال شرق محلات واقع شده است.

بررسی تحقیقات انجام شده و آثار کشف شده در دشت و ارتفاعات خورهه نشان می دهد سابقه سکونت و قدمت منطقه به هزاره دوم قبل از میلاد باز می گردد. هنوز مردمانی هستند که به دنبال آثار باستانی، این منطقه را زیر و زبر کرده اند و هنوز در آرزوی کشف آثاری از دوران مادها و هخامنشیان در میان این منطقه هستند. خورهه هنوز بافت قدیمی و سنتی خود را حفظ کرده و خانه هایش با گل و چوب ساخته شده است.

آسیاب آب محلات؛ دن کیشوت تنهای شهر

شهرستانی سرشار از آسیاب های بادی، شاید باید دن کیشوت قهرمان مشهور کتاب سروانتس به آسیاب های بادی شهرستان محلات می آمد و نبردش را با آن ها ادامه می داد، اما حالا اثری از آثار این آسیب ها باقی نمانده است. یکی از شهروندان محلات می گوید: «محلات، شهر آسیاب ها بود. بوی کاهگل و گندم درهم می پیچید و زندگی جریان داشت. اما حالا قریب به چهار آسیاب بادی و قدیمی این شهر از بین رفته است و پنجمی هم در آستانه تخریب است.»

این پیرمرد محلاتی با لهجه ای که هرکلام را می کشد، نام آسیاب های تخریب شده را چنین می گوید: «آسیاب بهرامی، یکی از بزرگ ترین آسیاب های این شهرستان بود که خراب شد. آسیاب جمبیل، آسیاب دوغی، آسیاب آبروئه باقی آسیاب هایی هستند که بر اثر بی توجهی از بین رفته اند.»

و حالا، حال پنجمین آسیاب آبی این شهرستان خوب نیست. آسیاب های آبی جزو قدیمی ترین و ارزشمندترین آسیاب های ایران است که برای آسیاب گندم، جو و سایر غلات مورد استفاده قرار می گرفتند.

یکی از این آسیاب های آبی در شهرستان محلات واقع شده که قدیمی ترین آسیاب آبی استان مرکزی است و در سال ۱۳۸۷ به عنوان اثر ملی ثبت شده است. متاسفانه این آسیاب تاریخی در چند سال اخیر با بی توجهی هایی رو به رو بوده است و از آن جا که مالک خصوصی دارد و هنوز به تملک درنیامده است، در حال تبدیل شدن به مخروبه و زباله دانی است و حال و روز خوشی ندارد.

مسئولان امر نیز به دلایلی از قبیل کمبود اعتبار آن را جدی نمی گیرند و توپ را در زمین یکدیرگ می اندازند و این مکان امروز به مامنی برای مرغ و خروس ها تبدیل شده است. این آسیاب در خیابان سرچشمه و سه راه معروف به حاج مهدی واقع شده است. سرچشمه بزرگ ترین پارک جنگلی محلات از چشمه های پرآب طبیعی استان مرکزی است که در شمال این شهر و در دامنه رشته کوه هفتادقله قرار دارد. اما آسیاب آبی این شهرستان در طرح گردشگری سرچشمه قرار نگرفته تا جایی که محمدرضا علی محمد، رییس شورای شهر محلات در این باره گفت: «آسیاب آبی محلات جوز طرح گردشگری سرچشمه محلات نیست و شهرداری نمی تواند نسبت به تملک آن اقدام کند.

در آخرین جلسه ای که به اتفاق مدیر کل میراث فرهنگی استان مرکزی در محل شورای اسلامی شهر محلات برگزار شد، توافق شد میراث فرهنگی نسبت به تملک و ساماندهی این اثر اقدام و شهرداری و شورای شهر نیز همکاری کنند. آسیاب آبی محلات، یک اثر تاریخی و مرتبط با میراث فرهنگی است و بهتر است این اداره با مالکان به توافق برسد و نسبت به تملک آن اقدام کند.»

نکته جالب ماجرا در این است که شهرداری به عنوان متولی حفظ بناهای تاریخی در این شهرستان هم همچنان اقدامی برای حفظ این بنا انجام نداده است.

چنار دوهزار ساله محلات

فقط تهران نیست که با خیابان ولی عصر (عج) و چنارهای ثبت شده اش فخر می فروشد. خیابان سرچشمه  محلات با چنارهای هزارساله اش لذت قدم زدن را در این شهرستان صدبرابر می کند. امانشان تاریخی این شهرستان میدان چنارش است. چناری قطور و زیبا که تنه ای به تاریخ می زند. شاید اگر صدای درخت را بشنویم، از خاطرات دو هزار ساله اش و روزهای قدیم محلات خواهدگفت. از روزهای کاهگل های نم کشیده دیوارها، صدای سنگ آسیاب های آبی، صدای امامزاده فضل و یحیی نوادگان امام موسی کاظم (ع) که هیچ کس ندانست چه بر سر آثار باستانی شان آمد و… اما هنوز محلات، شهر گل ایران است، کوچه باغ هایی که سنگ شده اند.

مرتبط:

محلات (بخش اول)

محلات (بخش دوم)

جاذبه های تاریخی ، فرهنگی و مذهبی شهرستان محلات

یخچال نیم ور

این یخچال در شهر نیم ور قرار دارد و دارای گنبد مخروطی بلندی است که در قسمت پایه بسیار ضخیم ساخته شده و در قسمت های بالاتر به تدریج از ضخامت آن کاسته و یزرگی آن نیز کاهش می یابد و متعلق به دوره قاجار است.

ستون های سنگی خورهه

در شمال شرق محلات در مجاورت روستای خورهه حفاری های باستان شناسی در خورهه در تابستان ۱۹۵۵ میلادی به عمل آمد. اداره باستان شناسی تصمیم به انجام این حفاری گرفت تا ساختمان آن را آشکار سازد. در این کاوش تعدادی سفال و چند تکه نقره متعلق به دوره سلوکیان کشف شد.

میل میلونه

میل میلونه بازمانده یک ساختمان سنگی ، با عظمت  وقدمت بسیار است که از سنگ وساروج و درقسمت بالایی آن همراه با رگ های آجر ساخته شده است و بخش فوقانی به ویژه تحتانی میل میلونه همچون مجسمه ابوالهول به شده فرسایش سافته استکه قدمت آن به دوره ساسانی برمیگردد . این بنا دردهستان باقرآباد مجاورت شهر نیم ور قرار دارد.

قلعه جمشیدی

این قلعه در شهر نیم ور واقع است و آن را احتمالا مربوط به دوره ساسانی میدانند و به قلعه گبری نیز مشهور است. این قلعه دارای چاه آب، مرده شوی خانه ای با در سنگی و سایر تاسیسات لازم بوده است.

آتشکده آتشکوه نیم ور

آتشکده آتشکوه نیم ور در ۸ کیلومتری جنوب شرقی نیم ور قرار دارد . این بنا در دامنه یک رشته کوه و درحاشیه جنوبی روستای آتشکوه ساخته شده و از دوبخش ایوان و چهارتاق تشکیل شده است و قدمت آن به دوره ساسانی تعلق دارد.

آسیاب آبی

آسیاب آبی در بخش شمالی شهر محلات و در نزدیکی چشمه پر آبی به نام سرچشمه واقع شده است و آب مورد نیاز خود را نیز از همین چشمه تامین می کند و از چهار قسمت تنوره ، استراحتگاه و انبار و اصطبل تشکیل شده است و متعلق به دوره صفوی می باشد.

حسینیه آقاخان محلاتی

تکیه تاریخی توسط آقاخان محلاتی که پیشوا و امام فرقه اسماعیلیه که از رجال سیاسی- مذهبی دوره قاجاریه به حساب می آید. حسن علی شاه (آقاخان) پس از آنکه با دختر فتحعلی شاه ازدواج کرد، از طرف وی به آقاخان ملقب گردید. این تکیه محلات ، خیابان امام خمینی (ره) واقع شده است.

امامزاده عبدا… (ع)

امامزاده عبد الله که به شاهزاده عبد الله معروف است منسوب به امام جعفر صادق (ع) می باشد . در قسمت جنوبی شهرستان محلات واقع شده است. این امامزاده دارای بقعه ای که از یک طرح چهارتاقی نسبتا بزرگ که سقف آن راگنبدی تک پوش تشکیل داده و سه ایوان اصلی بانقاشی  گچ بری های زیبا قرار داشته است و دیرینگی ان مربوط به دوره صوی می باشد.

امامزاده محمد و اسماعیل

این امامزده در شهر نیم ور و در ۷ کیلومتری شهرستان محلات واقع شده است که در اواخر سلطنت لطفعلی خان زند مزار این دوبزرگوار کشف شده است.

امازادگان فضل و یحیی (ع)

این امازادگان از فرزندان امام موسی کاظم و امام رضا (ع) می باشند که در شهرستان محلات در کوی بالای مدفون هستند. بقعه دارای قبه ،رواق و ایوان هایی است و در اطراف حیاط نیز حجره هایی به چشم میخورد و بنای آن مربوط به دوره ایلخانی است.

آیین و مراسم محلی

آیین بیل گردانی

بیل گردانی جشنی است مربوط به آداب آب و آبیاری که منشا آن جنگ دیرینه ای است که بر سرآب بین انسان و طبیعت وجود داشته و به دلیل اهمیت آبیاری در ایران صورت می گرفته است. این مراسم هنوز در نیم ور پابرجاست و نمادی از جنگ و ستیز انسان با موانع طبیعی است.

عملیات جوی روبی که از دهم تاپانزدهم اسفند ماه به طول می انجامد . هنگامی که آب به نخستین پخش گاه آب که در محل به طرف آبادی آغاز می گردد میان بیست و پنج روز تا یک ماه به طول می انجامد. هنگامی که آب به نخستین پخش گاه آب که در محل به آن (وارگو) می گویند می رسد مردم جشنی بزرگ که یادگار سنت های پهلوانی کهن ایران است برپا می کنند. این مراسم به عنوان بیل گردانی معروف است  و میدان اصلی آبادی محل برگزاری مراسم است. برای انجام مراسم و مسابقه بیل گردانی هفت بیل شخم زنی را دردو دسته چهارتایی و سه تایی با طناب محکم میبندند و پهلوانان بیل چهارتایی رابا دست راست و بیل سه تایی رابا دست چپ از زمین بلند میکنند و به طرز شگفت آوری در حال بالا آوردن ، چرخش آنان را به دور سر آ؛از می نمایند.

مراسم اهواهو خورهه محلات

مزاسم اهو اهوا یک مراسم سنتی است که شب نیمه شعبان ماه مبارک رمضان و همزمان با سالروز میلاد امام حسن مجتبی (ع) در روستای خورهه محلات اجرا می شود .این مراسم به این صورت است که نو جوانان روستا  دردسته های چند نفری به درخانه اهالی رفته و یک ترانه فولکوریک (عامیانه) اجرا مینمایند.

آنها کوچکترین فرزند خانواده را خطاب قرار داده و ترانه به نام او میخوانند و در انتها صاحبخانه مقداری آجیل ، شیرینی پول و چیزهای دیگر به آنها می دهد . در این شب تمام خانواده ها منتظر هستند تا دسته های مختلف به در خانه های آنها بروند. فلسفه وجودی این مراسم در واقع نوعی شاد باش و تبریک تولد امام حسن مجتبی است که به منزله فال نیک گرفته می شود .

صنایع دستی

صنایع دستی محلات دستباف های سنتی (قالی بافی ، گلیم بافی ) رودوزی ها سنتی ، پاپوش سنتی ، آثار چوبی ( معرق کاری و پیکر تراشی ) سفال گری ، گیوه دوزی ، گیوه بافی ، حکاکی روی سنگ و معرق سنگ می باشد.