تخت سلیمان در زمان های پیش از تاریخ و دوران هخامنشی و اشکانی و ساسانی معبر شاهراه های عمده بود که از طرف همدان به طرف ارمنستان و آسیای صغیر رفته و از لحاظ لشکرکشی نیز اهمیت فوق العاده ای داشته و این مکان محل تلاقی و برخورد اقوام مختلف بوده است.

تخت سلیمان امروزی باقیمانده قلعه و آثار بزرگ و عمارات مخصوص برای سکونت موبدان بوده است که در زمان اشکانیان و ساسانیان در نهایت آبادی و اوج قدرت بوده و در نتیجه حمله رومیان و تاخت وتاز اقوام عرب و مغول ویران شده و آثار تمدن آن از بین رفته است.

آتشکده آذرگشنسب که در دوران اسلامی به تخت سلیمان شهرت یافت از وسیع ترین مجموعه بناهای ساسانی است که تاکنون شناسایی و از زیرخاک بیرون آورده شده است. از گذشته های دور شرایط مناسب دره سرسبز و چشمه های همیشه جوشانش برای زندگی بسیار مناسب بوده است و خیلی زود مورد سکونت قرار گرفته و در دوره خسرو اول ساسانی (انوشیروان) با انتقال آتش مقدس از شیز قدیم (تقریباً ناحیه ای در جنوب دریاچه ارومیه) این منطقه بر اهمیت آن افزوده شد.

آتشکده آذرگشنسب که آتشکده پادشاهان و سرداران بوده موقعیت جنگجویان را حفظ می کرده و به عنوان نماد وحدت کشور از احترام بالایی برخوردار بوده است به طوری که بعد از پادشاهی اشخاصی از خاندان ساسانی آنها پیاده به این محل آمده و ضمن زیارت، تاج شاهی را بر سر می گذاشتند.

 

نخستین صحنه ای که در روبه رو شدن با این مجموعه بی نظیر چشم را خیره می کند حصار عظیم دوره ساسانی است که با ظاهری تدافعی به طول ۱‎/۱۲۰ کیلومتر و عرض حدوداً ۳‎/۸۰ متر به شکل بیضی، تمام مجموعه و دریاچه مقدس را احاطه کرده است.

در حالی که هسته اصلی دیوارها از لاشه سنگ و ملات ساروج است پوشش بیرونی حصار را سنگ های بزرگ حجاری شده زینت بخشیده اند.

این حصار ۱۳ متر ارتفاع دارد و سالم ترین قسمت باقیمانده آن در جبهه غربی و جنوب غربی که بخشی از آن به تازگی به شکل اولیه مرمت شده است.

حصار مربوطه دارای ۳۸ برج به صورت قوس در جبهه بیرونی بوده و دارای دو دروازه است. دروازه جنوب شرقی به علت زیبایی حجارهای بالای طاق و نیز آسیب ناچیز از اهمیت بیشتری برخوردار است.

آتشکده آذرگشنسب در ضلع شمالی دریاچه قرار گرفته و دارای نمایی چهارطاقی است که درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهای مخصوص مراسم عبادی اطرافش را فراگرفته اند.

جایی که موبدان در حالی که سرودهای مقدس اوستا را زمزمه می کردند در کنار آتشدان دهان خود را با پارچه ای می بستند تا با نفس خود آن را آلوده نسازند و دستکش به دست چوب های از قبل پاک شده را با انبر روی آتش قرار می دادند.

در سمت راست چهارطاقی دومین اتاق مهم این آتشکده یعنی «یزشن ـ گاه» قرار گرفته است که در آن آتش را وقتی برای نیایش در معرض دید نبود، شعله ور حفظ می کردند.

در ضلع شمال غربی، ایوان بلند و شکوهمند ساسانی معروف به ایوان خسرو که از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده قرار دارد که تنها دیوارهای باقی مانده هنوز به عنوان شاخص این مجموعه تلقی می شود.

این ایوان بلند که برای اقامت پادشاهان ساسانی در زمان اجرای مراسم زیارت آتشکده آذرگشنسب، بار عام احداث شده است و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن مربوط به خسرو اول معروف به انوشیروان است.

از برخی تاریخ نویسان و جغرافیدانان دنیای قدیم در مورد شکوه، تزئینات سقف و ملزومات اشرافی بویژه تخت جواهرنشان سلطنتی طاقدیس این ایوان شاهی یادداشت هایی باقی مانده که گویای توجه خاص شاهان ساسانی به رونق و شکوه این مکان مذهبی ـ سیاسی است.

تخت طاقدیس که برحسب قرار گرفتن خورشید قابل چرخش و تنظیم بوده جنسی از عاج و چوب ساج و سایبانی از نقره و طلاداشته که طاقی از طلاو لاجورد که آسمان را با کواکب به تصویر می کشیده آن را دربرمی گرفته است.

همچنین باید به تالار ستون دار که کاربرد آن هنوز قطعی نشده و به مقوله یک آتشکده دیگر یا کاخ قلمداد شده اشاره کرد. یکی از معابد شناسایی شده در تخت سلیمان تالاری است که در ضلع شرقی آتشکده آذرگشنسب قرار دارد به دلیل تشابه سبک معماری احتمالاً مکانی بوده برای ستایش ایزد بانوی آب (آناهیتا) در اوستا «ایدوسیور آناهیته» چشمه ای است که از کوهی افسانه ای «هوکیئویه» می جوشد.

این روایت می تواند نشانگر اهمیت انتخاب این محل برای استقرار جایگاه مقدس طی هزاران سال و بخصوص در دوران ساسانی باشد.

تقریباً در قسمت جنوبی قلعه دریاچه زیبایی به شکل بیضی نامنظم به طول ۱۲۰ و به عرض ۸۰ متر و عمق ۴۵ تا ۶۵ متر پر از آب وجود دارد.مسأله جالب توجه درباره این دریاچه این است که این دریاچه هیچ وقت سرریز نمی شود و اگر جلوی جریان آب را نیز باز کنند از حجم آب کاسته نمی شود به همین خاطر دریاچه تخت سلیمان را دریاچه سحرآمیزی می دانند که دارای ناشناخته های بسیاری بوده و بررسی ها و پژوهش های هدفمند را می طلبد.

با وجود این قلعه با عظمت تکاب در سال ۶۲۴ میلادی به واسطه حمله ارتش روم و شکست سپاهانیان خسرو دوم (پرویز) مورد غارت وتخریب و بی حرمتی واقع و از اعتبار آن کاسته شد و دیگر هرگز رونق پیشین را نیافت تا این که در دوره ایلخانان مغول، آباقاخان با انجام تعمیرات وسیع و احداث بناهای جدید به روی شالوده بناهای ساسانی از این مکان به عنوان تفرجگاه و شکارگاه خود استفاده کرد و بعد از ایلخانان مغول این مکان به صورت شهرک کم اهمیتی با مشاغل متنوع تا قرن ۱۱ هـ.ق به حیات خود ادامه داد و تا زمانی که هیأت آلمانی به سرپرستی رودلف ناومان در سال ۱۹۶۰ نخستین گمانه ها را در این محل آغاز کردند متروک ماند.

بعد از به ثبت رسیدن مجموعه ساسانی تخت سلیمان تکاب به عنوان چهارمین اثر ایرانی در فهرست آثار جهانی از سوی سازمان یونسکو تلاش هائی جهت آشکار شدن رازهای سر به مهر این مجموعه آغاز شده که هنوز هم بی وقفه ادامه دارد. در نتیجه در این کاوش ها و حفاری ها قسمت های مختلف این مجموعه شناسایی و مدارکی به دست آمد که نشان می دهد پس از مرگ آباقاخان، بناهای کاخ شکار مجموعه نیز تخریب و بلافاصله در اواخر همان دوره مجموعه تخت سلیمان به شهرکی تبدیل می شود که بناهای عام المنفعه آن همچون بازار، مسجد، حمام، کارگاه های صنعتی و حتی تعدادی از منازل مسکونی با مصالح کاخ شکار آباقاخان در اطراف دروازه شمالی و قبرستان ساکنان شهرک مذکور در قسمت بیرونی مجموعه شکل گرفته است.

اما در خصوص این مجموعه توجه به دو نکته ضروری است اول این که در جغرافیای تاریخی ایران، شهر شیز از پایتخت های بزرگ آذربایجان است که بعدها مرکز بزرگ آتشکده عظیم شهر یاران ساسانی گردید و در ادبیات فارسی نام این آتشکده فراوان دیده می شود در اهمیت و توجه به آن نوشته اند که سلاطین ساسانی برای بزرگداشت این جایگاه مقدس پای پیاده از تیسفون به زیارت این آتشکده آمده و در برابر آن زانو زده و اظهار عبودیت می کرده اند و اما نکته دوم این که نظر به این که علمای باستان شناسان و علاقه مندان به آثار تاریخی پیوسته در جست وجو و تفحص برای پیدا کردن مکان اصلی این آتشکده بوده و از روی اسناد و نوشته های پیشینیان مخصوصاً متون پهلوی و اوستا کنجکاوی نموده اند.

بعضی محل این آتشکده را در نزدیک دریاچه ارومیه و برخی در شهر شیز دانسته اند که تا پیش از حفاری این مطلب همچنان مکتوم و مورد بحث مانده بود. حتی در فهرستی که از آتشکده های زمان ساسانی به دست مورخین اسلامی تهیه و تنظیم شده محل آتشکده اعظم شهریاران ساسانی را در دو نقطه مثبت نوشته اند یکی شهر شیز و دیگری در محل تخت سلیمان است. اسکلت آتشکده بزرگ ساسانی پس از گذشت قرن ها، اختلاف کلی بین شیز و تخت سلیمان را برطرف کرده و روشن می سازد که شهر شیز همان تخت سلیمان امروزی است که مرکز بزرگ ترین آتشکده زمان ساسانی بوده است و این امر اهمیت کاوش های علمی در تخت سلیمان را آشکار می کند.

جلیل جباری مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی در گفت  و گو با ایسنا در خصوصاقدامات انجام شد در راستای بهبود زیرساختهای گردشگری تکاب و تخت سلیمان طی سال جاری افزود: مجموعه تاریخی تخت سلیمان به عنوان مجموعه ای ثبت شده جهانی ، یکی از نمونه های بسیار جذاب و ارزشمند تاریخی است که به واسطەی ترکیب عناصر طبیعی و سازه های انسانی میراثی ماندگار و جهانی برای بشریت به یادگار گذاشته است.

وی بااشاره به اقدامات زیرساختی  در این مجموعه تصریح کرد : اقدامات متعددی در راستای بهبود شرایط انجام شده است که از جمله اقدامات اجرای سنگ فرش مسیر پیاده روی تخت سلیمان ، احداث بخش دیوار سنگی پارکینگ تخت سلیمان، اجرای برق کشی و چراغ پارکی ایستاده در پیاده روی تخت سلیمان، پر کردن پشت دیوار احداثی با قلوه سنگ، ساخت دربهای ورودی سرویس های بهداشتی ، اجرای سنگ فرش تکمیل محوطه آبگرم قینرجه، برق کشی به زندان سلیمان، اجرای لوله کشی و کابل برق برای آبرسانی به زندان سلیمان طی سال جاری در منطقه تکاب و تخت سلیمان انجام شده است.

جباری ادامه داد: اجرای کاشی کاری سرویسهای بهداشتی،اجرای بندکشی در دیوارهای سنگی در داخل پارکینگ تخت سلیمان و نصب بیلبرد در محل نیز در حال انجام است.

منبع:ایسنا

مرتبط:

تخت سلیمان _زادگاه سحرآمیز زرتشت

سفر به رازآلودترین دریاچه ایران _دریاچه گنج در تخت سلیمان