مثلث حافظیه، سعدیه و صائبیه
اگر چه مدت هاست حافظیه و سعدیه پذیرای هر عاشق شعری است اما یکی دو سالی است که آرامگاه صائب در اصفهان نیز با نام صائبیه علاقمندان را به‌خود خوانده است. هم او که قرن ها پیش در عهد صفویه ملک الشعرای شاه عباس دوم و دوهزار تک بیتی درباره اصفهان سروده است اما آرامگاه وی تا مدتها ناشناخته بود.
به گزارش خبرنگار ایمنا، حافظیه، سعدیه و صائبیه در دو شهر شیراز و اصفهان جایگاه سه شاعر بی بدیل فرهنگ و ادب پارسی است که از دیرباز تا کنون نامشان در ذهن هر دوستدار شعری ثبت شده است. هرچندکه آرامگاه حافظ با نام حافظیه و هم‌چنین آرامگاه سعدی با نام سعدیه در شهر شعرپرور شیراز سال های متمادی است که پذیرای خیل عظیم گردشگران است، اما آرامگاه که اینک با نام صائبیه شهرت یافته به ضلع سوم این مثلث گردشگری تبدیل شده است که در این گزارش ضمن معرفی اجمالی دو نقطه گردشگری در شیراز یعنی حافظیه و سعدیه، ضمن گفتگویی با مصطفی هادوی متخلص به شهیر اصفهانی گذری نیز به آرامگاه صائب در اصفهان یعنی صائبیه خواهیم داشت.
آرامگاه حافظ مشهور به حافظیه
طراح حافظیه، معمار فرانسوی به نام آندره گدار است، هرچند که طراحی اولیه مقبره حافظ به سال ۸۵۶ هجری قمری بازمی‌گردد. حدود ۶۵ سال پس از فوت حافظ، شمس‌الدین محمد یغمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم گورکانی، حاکم فارس امارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ بنا کرد. مقبره حافظ در زمان حکومت شاه‌عباس صفوی و بار دیگر در دوره افشاریه توسط نادرشاه افشار مرمت شد. در دوره زندیه، کریم‌خان زند سبک معماری مقبره را به‌کل تغییر داد و بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربت حافظ سنگی از مرمر گذاشت. بعد از کریم‌خان زند در سال ۱۲۳۵ هجری شمسی، «ابوالفتح میرزا مؤید الدوله» حکمران فارس، حافظیه را بار دیگر مرمت کرد و در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی فرهاد میرزا معتمدالدوله فرمانروای فارس در اطراف مقبره حافظ، کوشکی چوبی ساخت. در سال ۱۲۷۸ هجری شمسی اردشیر بار دیگر بارگاه را مرمت کرد و بر فراز آن کوشکی دیگر بنا کرد، اما سید علی‌اکبر فال اسیری به دلیل زرتشتی بودن اردشیر، بنای مرمت‌شده را ویران کرد.
بنای ویران‌شده در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی بار دیگر مرمت شد و شاهزاده ملک منصور کوشکی آهنین بر فراز مقبره ساخت. در سال ۱۳۱۱ شمسی فرج‌الله بهرامی نیز تعمیراتی اساسی در باغ، آرامگاه و دیوارهای اطراف آن انجام می‌دهد. پایه‌ها و اساس بنای امروزی حافظیه به دوره مظفریان برمی‌گردد، در سال ۱۳۱۶ شمسی به دستور رضا پهلوی و با طرح آندره گدار با حفظ چهار ستون به شکل امروزی تجدید بنا شد. در ایده‌های طراحی این باغ آرامگاه بخش جنوبی حافظیه نمادی از دنیای مادی ما انسان‌ها است. بخش شمالی آرامگاه نماد ملکوت است. این بخش هشت درب ورودی و خروجی دارد و آرامگاه هم هشت ستون سنگی دارد که از دوره مظفریان تا امروز دست‌نخورده باقی‌مانده است. نمای بیرونی گنبد نمادی است از آسمان، این نما شبیه به کلاه درویشان، ترک است. رنگ‌های استفاده‌شده در داخل گنبد عبارت است از آبی فیروزه‌ای، سرخ ارغوانی، سیاه‌وسفید و قهوه‌ای سوخته است. سنگ مزار حافظ در ارتفاع یک متری از سطح زمین قرار دارد و به‌وسیله پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده است.
آرامگاه سعدی مشهور به سعدیه
سعدیه اثری از محسن فروغی است که در ابتدا خانقاه سعدی بوده که او اواخر عمرش را در آنجا می‌گذرانده و سپس در همانجا دفن شده است. برای اولین بار در قرن هفتم توسط شمس‌الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف اباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. سال ۹۹۸ به دستور یعقوب ذوالقدر، حاکم فارس، خانقاه شیخ ویران شد و اثری از آن باقی نماند. در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم‌خان زند، بنایی معروف به عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای آرامگاه سعدی بنا شد. بنایی که در زمان کریم‌خان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ استوار بود. در سال ۱۳۲۸ قرارداد طراحی آرامگاه سعدی با یک شرکت ساختمانی بسته شد و مهندس محسن فروغی و مهندس علی صادق به‌عنوان طراحان سعدیه آغاز به کارکردند. اسفند سال ۱۳۳۰ ساخت بنای آرامگاه سعدی که طراحان آن ایرانی و معماران و کارگران آن نیز شیرازی بودند، با اقتباس از کاخ چهلستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در باغی به مساحت ۷۷۰۰ مترمربع به پایان رسید.
محسن فروغی معمار مدرنیست ایرانی طرح آرامگاه را با همکاری علی‌اکبر صادق با الهام گرفتن از عناصر معماری سنتی ایران، در سال ۱۳۳۰ طراحی کرد. ساختمان به سبک ایرانی است، با هشت ستون از سنگ‌های قهوه‌ای‌رنگ که در جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی‌کاری مزین است. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعبی دیده می‌شود، اما در داخل هشت‌ضلعی است و جنس دیوارها از مرمر و لاجورد است. سنگی که در حال حاضر بر سر مزار سعدی قرار دارد، سنگ سماق سرخ کم‌رنگی با ابیاتی از بوستان به خط نستعلیق توسط علی‌اکبر خان قوام الملک شیرازی بر روی مزار نصب شده است. حوض ماهی در آرامگاه سعدی در سمت چپ آرامگاه قرار دارد و به شکل هشت‌ضلعی طراحی شده است.
آرامگاه صائب در اصفهان، صائبیه
مصطفی هادوی متخلص به شهیر اصفهانی با بیان اینکه صائب دو هزار تک بیتی درباره اصفهان نوشته است، می گوید: «تا مدتها قبل حتی اگر در خیابان صائب از کسی می پرسیدید که صائب کیست، کسی او را نمی شناخت حتی آنجا به مکانی برای معتادها تبدیل شده بود تا اینکه یک هیأت تاجیکی به آرامگاه صائب آمده بود و متاسفانه آنها آرامگاه صائب را در وضعیت بدی دیدند و بعد از آن من از شهردار وقت اصفهان یعنی مهدی جمالی نژاد درخواست کردم که این آرامگاه مرمت شود و درنهایت هم این آرامگاه مرمت شد و نامش را صائبیه گذاشتند.»
وی می افزاید: «جایی که به عنوان آرامگاه صائب شناخته می شود خانه شخصی او نیز بوده است و این محل را محله تبارزه می گفتند. کم کم ناخودآگاه به صائب هم صائب تبریزی گفتند اما او را نمی شناختند، حتی مدت ها به این مقبره، مقبرۀ آقا گفته می‌شد درحالی که نمی دانستند این آقا چه کسی است.»
وی تصریح می کند: تا اینکه استاد همایی آمد و سراغ آرامگاه صائب را گرفت و به اتفاق آنجا رفتیم. سنگ قبر صائب زیر خاک بود و این دوبیت بر رویش بود که “در هیچ پرده نیست مباشد نوای تو، عالم پُر است از تو خالیست جای تو. هرچند کاینات گدای درِ تو اند، هیچ آفریده نیست نداند سرای تو” و به این ترتیب استاد همایی این مقبره را کشف کرد و دستور دادند اینجا مرمت بشود و طاقکی در سال ۱۳۴۲ زده شد.
هادوی ادامه می دهد: «همانطورکه محل دفن صائب ۳۵۰ سال در زیر خاک بود مدت ها نیز زمان بُرد تا معلوم شد صائب، تبریزی نیست و سبک هندی ندارد و هم‌چنین ۱۲۰ هزار تک بیتی از صائب بدست آمده است که فعلا ۸۰ هزار تک بیتی او در شش جلد مدون شده است.»
پیشکسوت شعر اصفهان می گوید: «اصفهان در هر دوره تاریخی چهره ای بنامی داشته و ازجملۀ آنها صائب است که مردم به غلط او را تبریزی می خوانند تا اینکه شبی صغیر اصفهانی در عالم خواب از صائب پرسید که شما تبریزی هستید یا اصفهانی!؟ صائب در همان عالم خواب به صغیر می گوید که من نه اصفهانی هستم نه تبریزی، من جهانی هستم.»
شهیر تاکید می کند: «اگر آرامگاه صائب همچنان مورد لطف مسئولان شهر اصفهان قرار گیرد به مرکزی برای جذب توریست های دنیا تبدیل می شود به طوری که حتی بهتر از حافظیه و سعدیه خواهد شد.»
به گزارش ایمنا، صاحب هزاران تک بیتی درباره اصفهان در نصف جهان خفته است و آرامگاه وی با نام صائبیه پذیرای علاقمندانی است که گاه ساعت ها طی طریق می کنند تا به وصل صائب دست یابند. صائب در صائبیه ماندگار است و چونان ضلعی دیگر از مثلث حافظیه، سعدیه و صائبیه بشمار می رود تا چشم ها را به سوی نقطه ای دیگر از اصفهان بپرداند، جایی میان نصف جهان که صائبیه خوانده می شود…
منبع:ایمنا