نوشته‌ها

سرای نهالی در بازار زنجان

در استان زنجان آثار و ابنیه تاریخی هستند که پسوند «ترین‌ها» به آن‌ها افزوده می‌شود که بازار زنجان از جمله این آثار ارزشمند تاریخی است که به‌عنوان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران نامید می‌شود.

بازار زنجان که یکی از مهم‌ترین و زیباترین مجموعه‌های تجاری سراسر استان زنجان است، در قلب بافت قدیمی و مشرف‌به دروازه قلتوق (دروازه جنوبی شهر زنجان) قرار دارد که به‌نوبه خود یک اثر هنری تمام‌عیار محسوب می‌شود. اماکن تاریخی و تفریحی بسیاری در این بازار وجود دارد. در ضمن بازار زنجان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده ساخته‌شده در ایران است. این بازار در مراحل گوناگون تکمیل و احداث‌شده است. مجموعه بازار زنجان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و…. این بازار دارای راسته‌ها، سراها، میدان‌ها، تیمچه‌ها، بازارها، دالان‌ها، مساجد، حمام‌ها، تکیه‌ها است و در خود ۱۰۰۰ باب مغازه جای‌داده است.

سراها غالباً محل استقرار تجارتخانه‌ها بوده‌اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند. نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آن‌ها با راسته و نحوه حر کت در داخل آن‌هاست. یکی از سراهای زیبا و مهم این بازار، سرای نهالی (رسولی) در بازار بزرگ زنجان است که از طریق دالانی با طاق‌های هلالی از بازار پایین قابل‌دسترسی است و در بازار پایین قرار دارد.

بازار پایین زنجان قسمتی از بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران است. بازار پایین (اشاقه باش)، مجموعه بازار پایین به ۹ راسته است. زرگرها. بزازها. کفاش‌ها. سراج‌ها. کلاهدوزها. صندوق سازها. رنگرزها. میوه‌فروش‌ها و جگرپزها تقسیم‌شده است. در بخش پایین بازار به غیر از دادوستد، محل‌هایی وجود دارد که در آن‌ها محصولات دیگر روستاهای اطراف این شهر فروخته می‌شود.

سرای نهالی دارای سه ورودی است که ورودی از ضلع غربی به میدان ورکچی، ورودی ضلع شمالی به بازار و ورودی ضلع شرقی به سرای حاج فتح الله می‌شود.

این سرا به‌صورت ساده در دوره قاجاریه ساخته‌شده است و بعد از اتمام راسته‌ها به بازار اضافه‌شده است که بیشترین قسمت‌های این سرا از بین رفته است و در ضلع شمالی آن امروزه بانک سپه ایجادشده و دالان ورودی دیگر در شرق این مجموعه قرار دارد. نقشه این سرا بدین‌صورت بوده است که اطراف حیاط مرکزی حجره‌هایی ساخته‌شده که این حجره‌ها فاقد رواق ستون‌دار است؛ که امروزه در این حجره‌ها کارهای رنگرزی و قالی‌های سنتی زنجان خریدوفروش می‌شود؛ اما متأسفانه امروزه به دلیل گسترش کارگاه‌های رنگرزی صنعتی به روش‌های شیمیایی دیگر کارگاه‌های سنتی رونق سابق را نداشته و تعداد آن‌ها بسیار کم شده است. این نخ‌ها بازار زنجان را رنگین‌کمانی کرده و زیبایی خاصی به این مجموعه بخشیده است؛ که برای به دست آمدن رنگ‌های طبیعی از گیاهان همچون پوست گردو و انار، حنا، برگ مو، روناس صمغ حاصل از درختان، زعفران و عناصری چون گل یا خاک رس و زاج و همچنین مواد معدنی استفاده می‌کنند.

رنگرزی از معدود مشاغلی است که همچنان رمز و رازش سینه‌به‌سینه منتقل می‌شود و از پدر به پسر ارث می‌رسد؛ مهارتی سخت و زمان‌بر است تا کلاف‌ها رنگی جاودان بگیرند و قالی‌ها از آن ساخته شود. با اینکه این شغل سنتی دیگر رو به نابودی است اما هنوز هم هستند رنگرزهایی که در کارگاه‌های خود شغل آبا و اجدادی‌شان را در سرای رسولی ادامه می‌دهند. استادکاران این رنگرز خانه‌ها قرن‌هاست که مانند کیمیاگران در حال ترکیب اسرارآمیز رنگ‌دانه‌ها و دندانه‌ها هستند تا درخشان‌ترین و باثبات‌ترین رنگ‌ها را بر رشته‌های ابریشمین و پشمی بنشانند.

معماری این سرا کاملاً به شیوه قاجار است، در جای‌جای این بازار از راسته‌ها و حجره‌ها گرفته تا مساجد و کاروانسراها سبک معماری قاجار به زیبایی هرچه‌تمام‌تر به نمایش در آمده است. اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نوآوری‌های تزئینی در اجزا آن به‌وضوح دیده می‌شود و تنها در چند مورد از حجره‌های آن به‌صورت فرش‌فروشی و رنگرزی استفاده می‌شود. تنها در قسمت دالان ورودی حجره‌ها به فعالیت فرش‌فروشی خود ادامه می‌دهند. امروزه این سرا به انبار کالاهای صادراتی تبدیل‌شده است.

این مجموعه باتوجه به ویژگی‌های معماری و هنری آن، پیوسته به عنوان کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی مورد توجه بازدید کنندگان شهر زنجان قرار گرفته است. در بازار پایین دو مسجد به نام‌های مسجد آقا شیخ فیاض و میرزایی و همچنین دو گرمابه به نام‌های بلوری (حاج داداش) و معینی احداث شده است.

منبع: میراث آریا

مرتبط:

حمام‌های بازار بزرگ زنجان

هنر رنگرزی زنجان با قدمت بیش از ۲۳۰۰ سال

بازار زنجان _طولانی‌ترین بازار ایران

مجموعه تاریخی و مسقف بازار زنجان با بیش از دوکیلومتر طول در قلب بافت قدیمی ‌این شهر که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق، دروازه جنوبی شهر بود، طویل‌ترین بازار ایران است.

براساس اسناد و متون تاریخی، ساخت این بازار درسال ۱۲۰۵ه. ق در دوران حکومت آغامحمدخان قاجار آغاز و در سال ۱۲۱۳ه. ق مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان پذیرفته و در دوره‌های بعد نیز بناهایی از جمله چندین سرا، مسجد و گرمابه در این مجموعه ساخته شده است.

این بازار از غرب و شرق گسترده و بدین لحاظ به بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است که مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قیصریه، بزازها، امامزاده و عبدالعلی بیک است. این مجموعه از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی وابسته، بسیار غنی و مهم‌ترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر محسوب می‌شده است.

بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته از جمله راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها، مسگرها، جگرپزان،کلاه دوزان، قماش فروشان و غیره که در گذر زمان با تغییراتی نیز روبه‌رو شده است، تقسیم می‌شود.

از کاروانسراهای جالب این مجموعه که نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا کرده، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می‌توان نام برد. گستردگی جغرافیایی بازار از یکسو و تنوع راسته‌ها، تعدد سراها و کاروانسراهای درون شهری در راسته‌های فرعی که هر یک به نامی‌ و به فعالیتی خاص اختصاص یافته از سوی دیگر، همچنین وجود مساجد زیاد گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و هنری درطول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم است. تکنیک‌های معماری و سبک‌ها و شیوه‌های تزئینی دوران قاجار در راسته‌ها، حجره‌ها، چهار سوق‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری و گرمابه‌های این بازار به زیباترین شکل و شیوه اجرا شده است.

بازار زنجان

از جمله کاربرد انواع طاق و قوس‌های هلالی،جناغی و ضربی، گهواره‌ای خاصه در راسته‌های اصلی و فرعی مزین به آجرچینی‌هایی با طرح‌های مختلف هندسی و به کارگیری تکنیک آجر و کاشی و کاشیکاری به رنگ‌ها و طرح‌های قاجاری درسطوح خارجی و داخلی بناها، طاق‌نماها، طاق و قوس‌ها همچنین ستون نماهای گلدانی در مساجد و سراها قابل توجه است که اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نوآوری‌های تزئینی در اجزا و ارکان مساجد بخصوص مسجد جامع به ظهور رسیده است و این مجموعه را در طول تاریخ، تبدیل به یکی از یادمان‌های ارزشمند و زیبای هنری و معماری دوران قاجار ساخته است.

اگر چه تشخیص نحوه تشکیل بازار زنجان به درستی و با دقت زیاد میسر نیست اما بیان مورخان و همچنین چگونگی قرارگیری اجزای گوناگون آن در کنار یکدیگر تا حدود زیادی روشنگر شکل‌گیری و رشد و توسعه این بازار است.

مرتبط:

عمارت دارايي در بافت تاريخي زنجان

 

ستاره‌ها در کدام شهرها بیشتر به ما چشمک می‌زنند؟

انسان از گذشته تا به امروز علاقه زیادی به کشف اسرار آسمان داشته و اقدامات زیادی را در این راستا انجام داده است. به عنوان نمونه اکثر ما در برخی از مواقع به آسمان شب خیره می‌شویم تا شاید بتوانیم با این نگاه عمیق و خیره بخشی از اسرار آسمان را لحظه‌ای دیده و کشف کنیم، اما برخی گام‌های بیشتری را برمی‌دارند و موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی اشیای آسمانی از جمله ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دار‌ها و کهکشان‌ها را در میان اولویت‌های زندگی‌شان تعریف می‌کنند.

در اینجا باید گفت علم شناخت ستاره‌ها با نام نجوم شناخته می‌شود و افراد فعال در این زمینه برخی از نقاط جهان را بهترین مکان برای رصد آسمان می‌دانند. یکی از نقاطی که برای رصد هر چه بهتر آسمان مناسب است با نام سعادت‌شهر شناخته می‌شود.

سعادت‌شهر در شهرستان پاسارگاد که یکی از شهرستان‌های استان فارس به حساب می‌آید، قرار گرفته است. این شهر که در ۱۰۵ کیلومتری شمال شرقی شهر شیراز واقع شده، دارای پیشینه تاریخی بسیار کهن است. از نام‌های دیگر سعادت‌شهر می‌توان به کلیلک و کمینوش اشاره کرد.

این شهر به دلیل آسمان پر ستاره‌ ثابتش در مرکز توجه دوستداران علم نجوم قرار دارد و به نوعی لقب شهر نجوم را به خودش اختصاص داده است.

ستاره‌ها در کدام شهرها به ما پشمک می‌زنند؟

برخی از افراد همچون یوسف ثبوتی، چهره ماندگار فیزیک ایران شهر زنجان را هم شهر نجوم و ستاره‌شناسی می‌دانند. آن‌ها باور دارند که این شهر چه در سطح آماتور و چه در سطح حرفه‌ای شهر نجوم است؛ زیرا دو مرکز پژوهشی نجوم در دانشگاه علوم‌پایه و دانشگاه زنجان وجود دارد. شهر زنجان یا زنگان در مرکز شهرستان و استان زنجان قرار گرفته است. این شهر در گذشته با نام‌های شهین، خمسه و کهن دژ شناخته می‌شد.

در لغت نامه دهخدا چنین آمده است که «شهین نام شهر زنگان است و معرب آن زنجان باشد و گویند این شهر را اردشیر بابکان بنا کرده است.» اردشیر بابکان بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی بود.

از جاذبه‌های گردشگری زنجان می‌توان به گنبد سلطانیه، بازار زنجان، خانه شیخ‌الاسلامی، مسجد میرزایی، خانه بهمنی، مسجد جامع زنجان، خانه توفیقی، مسجد چهل‌ستون زنجان، خانه مقدم، مسجد جمیله‌خانم، خانه خدیوی، مسجد اسحاق‌میرزا، کارخانه کبریت‌سازی، مسجد عباسقلی، بنای رخت‌شوی‌خانه، مسجد دمیریه، کاروانسرای سنگی، بقعه میرزا ابوالقاسم زنجانی، کاروانسرای دخان، بقعه مجتهدی، حمام حاج‌داداش، بقعه میرزا مهدی زنجانی، پل سردار، عمارت ذوالفقاری، پل حاج سید محمد و خانه و باغ معین‌التجار اشاره کرد.

بزرگ‌ترین ساعت آفتابی ایران نیز در میدان مرکزی دانشگاه زنجان قرار گرفته است.

در ۱۸ مهر ماه سال ۱۳۹۷ سیدجواد ساداتی نژاد، نماینده مردم کاشان و آران و بیدگل میهمان برنامه تلویزیونی حالا خورشید بود. او در بخشی از این برنامه آسمان پرستاره شب‌های کاشان را از مواهب و ثروت‌های الهی مردم این منطقه دانست و گفت: با بهره برداری از رصدخانه ملی ایران در ارتفاعات کامو و پارک نجوم در نیاسر، کاشان به قطب گردشگری نجوم در آسیا تبدیل خواهد شد.

کاشان یکی از شهر‌های استان اصفهان و بخشی از این استان به حساب می‌آید. این شهر زادگاه قدیمی‌ترین تمدن شهرنشینی جهان در منطقه‌ای به نام سیلک است و مهد تمدن و فرهنگ سنتی ایران به حساب می‌آید.

شهر کاشان در گذشته با نام‌های کاسیان، چهل حصاران، کی آشیان و کاه فشان شناخته می‌شد و از جاذبه‌های گردشگری آن می‌توان به آداب و آیین گلاب‌گیری، باغ فین کاشان، خانه بروجردی‌ها، غار نیاسر یا غار تالار رئیس، بازار سنتی کاشان، شهر زیرزمینی نوش‌آباد (مجموعه اویی) و روستای ابیانه اشاره کرد.‌

نمی‌توان از علم نجوم صحبت کرد و اشاره‌ای به شهر مراغه نکرد.

مراغه دومین شهر بزرگ استان آذربایجان شرقی است. این شهر باغ شهر و پایتخت نجوم ایران به حساب می‌آید. این شهر در گذشته با نام‌های ماراویا. ماراوا، افراه‌رود، افرازه‌روح، افراه رود، افرازه‌رود، افرازه رود، امداده رود، مراوا یا ماراوا و ماراغا شناخته می‌شد.

رصدخانه مراغه یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر مراغه است. این رصدخانه در دوره هلاکوخان و زیر نظر خواجه نصیرالدین ساخته شد.

رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش‌تر شاخه‌های دانش در آن درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر در آن‌جا جمع شده بودند.

از جاذبه‌های گردشگری دیگر شهر مراغه می‌توان به مسجد شجاع‌الدوله، گنبد سرخ، گنبد کبود، گنبد غفاریه و مقبره اوحدی مراغه‌ای اشاره کرد.

منبع:باشگاه خبرنگاران جوان