در محدوده شهرستان اشتهارد مجموعه بناهای تاریخی متعلق به معماری دستکند وجود دارد که ساختار آن تولید فضا از طریق ایجاد فضاهایی در بستر کوه و سنگ است. در معماری دستکند فضاهای دلخواه با برداشتن توده صخره‌ ای و ایجاد بناها در دل حفره‌ های ایجاد شده در صخره‌ ها به وجود می‌ آید. این مکان به لحاظ زمین ‌شناسی مشتمل بر یکسری کوه ‌های سنگی است که حالت گنبدی شکل دارند. نوعِ خاک محل به‌ گونه ‌ای است که کندن خاک آنجا راحت ‌تر از سنگ ‌های سخت ‌تر دیگر است؛ به همین دلیل مجموعه بناهای معماری دستکند در این مکان در شهرستان اشتهارد تشکیل شده است که تاکنون حدود ۱۳ تا ۱۴ بنای صخره‌ای مجزا در کنار همدیگر اما با فاصله ‌های دور و نزدیک در آن محل شناسایی ‌گردیده است.

در محل قرارگیری این بناهای دستکند بقایای سفالی پیدا شده که بیشتر آن متعلق به دوران اسلامی و اواخر سده ‌های سوم و چهارم تا دوره صفوی است، اما چند تکه از آن ‌هم به دوره اشکانی تعلق دارد که ممکن است جزو سفال‌ های همراه چوپان ‌ها بوده و مربوط به خود این منطقه نباشد.

بازدید از خانه های سنگی اشتهارد به ما یادآوری می کند که مردم گذشته برای ایمن بودن از سرما، گرما و بسیاری دیگر از مخاطرات طبیعی ناچار به تحمل چه رنجهایی بوده اند تا بتوانند چنین خانه هایی را در دل سنگ به وجود آورند. اما جدا از سختی های موجود برای انجام چنین کاری، هوش و ذکاوت مردم آن منطقه نیز ستودنی است. معماری این خانه ها از لحاظ شناساندن سبک زندگی به ما که اکنون امکانات متنوع برای گذران زندگی خود در اختیارداریم جالب‌ توجه است؛ زیرا از طریق هویت و معماری نهفته در دل این خانه‌ ها می ‌توانیم با تاریخ آن روزها و شیوه زندگی بشر در آن دوران آشنا شویم. در حال حاضر در فصول سرد سال چوپان ‌ها از این بناها برای اقامت موقت استفاده می‌ کنند و با ثبت ملی این مکان مراقبت‌ های ویژه‌ در خصوص نگهداری از این بناهای تاریخی قابل اجراست.

ویژگیهای معماری

این منطقه به بیابان اشتهارد نزدیک است. برخی از این بناها تک اتاقی، تعدادی دو اتاقی و دو مورد هم دارای سه اتاق هستند و ورودی این بناها نیز مختلف است به‌ طوری ‌که تعدادی از ورودی ‌ها به سمت جنوب و بخشی دیگر رو به شرق قرار گرفته اند. در این بناها هیچ ورودی به سمت شمال و غرب وجود ‌ندارد و این نشان می ‌دهد که ورودی‌ های بناها بر اساس نورگیری و جهت باد منطقه که از شمال و غرب در این منطقه می ‌وزد، طراحی و جانمایی شده است. در سقف این خانه‌ ها نیز حفره‌ ای برای ورود نور به داخل بنا تعبیه‌ شده است. بناهای دستکند اشتهارد که حدود چهارده مورد هستند در فواصلی معین از یکدیگر شکل گرفته اند زیرا پستی ‌و بلندی صخره‌ ها در نقاط مختلف آن محل پیوسته نیست، لذا در مسافتی یک و نیم کیلومتری شاهد قرارگیری این بناها هستیم. این خانه‌ ها زمانی ساخته شده اند که انسان ‌ها از مدنیت و شهرنشینی به دور بودند و در حقیقت این خانه ‌ها در آن روزگار اقامتگاه‌ هایی اولیه برای سکونت مردم بودند.

مکانهای مشابه

خانه های سنگی اشتهارد یکی از انواع خانه سازی روزگاران قدیم است که مردم شهر به وسیلۀ حفر تونل هایی در دل سنگ، خانه می ساختند. از مطرح ترین روستاهای ایران که به این شکل ساخته شده است، کندوان در استان آذربایجان شرقی است، با این تفاوت که خانه های سنگی اشتهارد برخلاف خانه های کندوان که هنوز هم زندگی در آن جریان دارد، خالی از سکنه بوده و برخی از آنها نیز به علت فرسایش زیاد تخریب شده اند. این خانه های سنگی برخلاف خانه های سنگی کندوان که در دل کوه حفر شده اند، حالتی مسطح داشته و در تخته سنگ های بزرگ کنده شده اند. در درون بعضی از خانه های سنگی نیز میتوان ستون هایی را دید که برای استحکام بیشتر این خانه ها و در درون همان سنگها طراحی شده اند که به نوبه خود قابل توجه هستند.

خانه های سنگی اشتهارد به معماری روستای صخره ای میمند کرمان نیز شباهت دارند. تنها تفاوت این است که روستای میمند در بستر یک رودخانه قدیمی ایجاد شده یعنی در آنجا بناها در دو سوی بستر رودخانه احداث‌ شده اند اما در معماری دستکند اشتهارد داخل صخره‌ ها را خالی کرده‌ اند و در حفره ‌های ایجاد شده در صخره ‌ها بناها شکل داده شده اند.

معماری کشف ‌شده در اشتهارد در واقع در یک نقطه بیابانی ایجاد شده که در فاصله کمی از دامنه‌ های جنوبی البرز قرار دارد و این امر موجب شده تا معماری دستکند اشتهارد تافته‌ ای جدا بافته در قیاس با دیگر معماری ‌های صخره ‌ای ایران باشد.

جاذبه های منطقه

در نزدیکی این مجموعه معماری صخره‌ ای شهرستان اشتهارد ظرفیت ‌ها و پتانسیل‌ های ویژه ‌ای همچون رود شور (ابهر رود)، دریاچه نمک، کویر، کوه های رنگی، غار نمکی و بافت تاریخی شهرستان اشتهارد وجود دارد که همگی در کنار هم شرایط خاصی را برای گردشگری دارد. پیوند تاریخ و طبیعت را به ‌خوبی می‌ توانیم در اشتهارد مشاهده کنیم و این مهم شرایط ویژه ‌ای برای استان البرز است. قابل ذکر است که تپه ازبکی نظرآباد، کاروانسرای یِنگی امام ساوجبلاغ، حمام مصباح و کاروانسرای شاه‌ عباسی کرج از جاذبه های دیگر استان البرز هستند.

پتانسیل ها

در این مجموعه گردشگری استفاده از ظرفیت کویر اشتهارد برای جشنواره‌ های نجوم و مسابقات ورزشی می ‌تواند به کار برده شود، لزوم ایجاد پیست شترسواری، موتورسواری و یا اتومبیل ‌رانی در اطراف خانه‌ های دستکند محسوس است.

موقعیت مکانی

موقعیت مکانی قرارگیری خانه های سنگی در این شهرستان میان نقاط روستایی «صحت آباد» و «قشلاق دایلر» است، خانه های سنگی اشتهارد در مسیر جدید اشتهارد به نظر آباد و در ده کیلومتری اشتهارد واقع شده اند. اشتهارد با شهر تهران ۱۰۰ کیلومتر و با شهر کرج ۶۳ کیلومتر فاصله دارد، این شهر در منطقه نسبتاً کویری با آب و هوای نیمه خشک واقع شده‌ است.

مرتبط:

تپه‌های رنگی اشتهارد؛ جایی که مداد رنگی‌ها در برابرش کم می‌آورند

بهترین مکان های برف بازی