نوشته‌ها

نمایش فراکتیبه‌های خوشنویسی در کاخ سعدآباد

نمایشگاه فراکتیبه‌های خوشنویسی در مجموعه فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد برگزار شد.

بنا بر اعلام روابط‌عمومی مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، «نمایشگاه خط؛ گفتمان اندازه» آثار «نیلوفر ذوالفقاری» از پنجشنبه، پنجم اسفندماه در سعدآباد برگزار شده که تا دوازدهم اسفندماه ادامه خواهد داشت.

در نمایشگاه گفتمان اندازه، ۲۵ اثر خوشنویسی به نمایش گذاشته شده که ۱۵ اثر از این تعداد به صورت فراکتیبه و در ابعاد دو تا شش متری به نمایش درآمده‌اند.

وحید رحمتی، مدیر این مجموعه در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه گفت که سعدآباد تمام‌قد در خدمت هنرمندان است و هر توان و امکاناتی که در اختیار دارد برای هرچه بهتر برگزار شدن چنین رویدادهایی در اختیار هنرمندان شاخص کشور می‌گذارد.

غلامرضا سپهری ـ رییس انجمن خوشنویسان ـ نیز این نمایشگاه را حرکتی نوین در هنر خوشنویسی دانست و گفت: جامعه هنری، همیشه پویا است و من به خانم ذوالفقاری که از غبار، کار خود را آغاز و به خلق چنین فراکتیبه‌هایی رسید تبریک می‌گویم.

نمایش فراکتیبه‌های خوشنویسی در کاخ سعدآباد

نیلوفر ذوالفقاری نیز که ۲۵ اثر او به نمایش گذاشته شده است، گفت: من با “غبار” کارم را آغاز کردم و از ابتدا این دغدغه را داشتم که غبار را در ابعاد بزرگ دو متری انجام دهم که کار بسیار مشکلی بود.

مصطفی مهرآیین ـ جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ـ نیز گفت: ادبیات و هنر جایگاه ضبط و ثبت انسان به معنای عام آن است. هانا آرنت، معتقد است که هنر دنیای تکثر و فهم پیچیدگی انسان است و تنها هنرمندان می‌توانند گسستگی بین انسان‌ها را نشان دهند.

این استاد دانشگاه، هنرمندانی مانند نیلوفر ذولفقاری را از جمله کسانی دانست که با هنر خود، انسان را برای ماندگاری در تاریخ ثبت می‌کنند.

ساعت بازدید از مجموعه سعدآباد و این نمایشگاه از ۹ صبح تا پنج عصر است.

این نمایشگاه در سعدآباد درحالی برگزار شده که «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی ایران» در آذرماه ۱۴۰۰ در یونسکو ثبت جهانی شد.

منبع: ایسنا

مرتبط:

فرصت ثبت جهانی خوشنویسی را مُفت از دست دادیم

فرصت ثبت جهانی خوشنویسی را مُفت از دست دادیم

یدالله کابلی می گوید: «متاسفانه در کشور ما موضوع فرهنگ و هنر همیشه مورد بی‌مهری قرار دارد و مسوولان رده بالای تصمیم‌گیر در این حوزه اکثرا در روزمرگی خود غرق هستند؛ این بی‌توجهی‌ها و غفلت‌ها می‌تواند دلیلی بر از دست دادن فرصت‌های مناسب در ثبت جهانی خوشنویسی شده باشد.»

هنرمند باسابقه خوشنویس کشورمان حرفهایش را اینگونه ادامه می دهد: «اگر ما نتوانستیم که هنر خوشنویسی را ثبت جهانی کنیم و کوتاهی کردیم، این موقعیت تاریخی را مفت از دست داده‌ایم، در این حال نشانه بارزی از بی‌کفایتی مدیران و مسئولان ذیربط است. آنها در این امر مهم و تاریخی کوتاهی کرده‌اند و چنین ارزش‌های تاریخی و فرهنگی و هنری با بیش از هزار سال پیشینه درخشان تاریخی که نشانه‌های ملیت ما و هویت ما هست را فراموش می‌کنند.»

«برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» که زمان قابل توجهی از ثبت جهانی آن می‌گذرد و کم و بیش رسانه‌ها از آن فاصله گرفته‌اند، همچنان به‌عنوان رخدادی که سرنوشت هنر خوشنویسی ایران را در محافل بین‌المللی دگرگون کرده، اهمیت دارد.

در همین راستا خبرنگار بخش تجسمی ایسنا به گفت‌وگو با یدالله کابلی، هنرمند خوشنویس و عضو شورای عالی انجمن خوشنویسان پرداخت تا این بار این موضوع از زبان هنرمندی پیگیری شود که سال‌ها در حوزه خوشنویسی مشغول تحقیق و پژوهش بوده است.

چرا خوشنویسی ایران ثبت جهانی نشد؟

کابلی در پاسخ به این پرسش که درباره ثبت جهانی «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» چه نظری دارد، ابتدا به پیشینه این هنر اشاره کرد و گفت: «هنر همواره به عنوان ژرف‌ترین گفت‌وگوی انسان‌های صاحب دل و فرزانه است و به هرحال هنر خوشنویسی در ایران و همه کشورهای صاحب تمدن واقعا به عنوان یک هنر ملی و ریشه‌ای صاحب یک تقدس است و به همین دلیل هم به عنوان هنر قدسی معنا گرفته است.»

او به صحبت هایش اضافه کرد: «اگر بخواهیم ریشه‌های سیر تحول و تطور هنری خوشنویسی ایران را نگاه کنیم، به ارزش‌های دیرینه و بنیادی آن خواهیم رسید؛ هم از نگاه من به عنوان کسی که به موازات کار عملی در پی کار تحقیق و پژوهش در امر زیبایی شناختی هنر خوشنویسی نیز بوده‌ام و در این راستا به مباحث بسیاری به صورت مصاحبه‌های مستند تصویری یا مطبوعاتی پرداخته‌ام که موجود است و هم از سوی محققان و پژوهشگران سده‌های گذشته نیز مقالات و تذکره‌های بسیاری در این امر به چاپ رسیده هست، همه گواه این هستند که کشور ایران با داشتن سوابق درخشان تاریخی و چهره‌های شهیر در انواع قلم‌های نسخ، ثلث، تعلیق، نستعلیق و شکسته مظهر خوشنویسی جهان محسوب می‌شود.»

کابلی در ادامه اظهار کرد: «در بسیاری از جشنواره‌های بین المللی همراه با نمایشگاه ها، در دپارتمان‌های دانشگاه‌های معتبر و یا جشنواره‌های داخلی و خارجی در اروپا، آسیا و ایالت‌های مختلف فرهنگی در آمریکا و کانادا، سخنرانی‌های بسیار داشته‌ام و هر بار درباره تاریخچه پر قدر و منزلت هنر خوشنویسی ایرانی صحبت کرده‌ام، با ایمان و اعتقاد راسخ بر این جایگاه که ایران مظهر خوشنویسی جهان است. ضمن اینکه همه پژوهشگرهای بین‌المللی در چهار گوشه جهان بر این جایگاه اعتقاد دارند و در رساله‌ها و گزارش های تاریخی‌شان در ریشه‌یابی این تحول و رشد و توسعه، آن را بیان داشته اند.»

کابلی اضافه کرد: «یکی از اسناد معتبر این دلایل، کتاب بسیار ارزشمندِ محقق و پژوهشگر نامدار ادب، فرهنگ و هنر معاصر بانو «ان ماری شیمل» هست که پیرامون سیر زیبایی شناسی و تحول و تطور خوشنویسی ایرانی در حدود ۵۰۰ صفحه ترجمه و به چاپ رسیده است. این نویسنده با بن مایه‌های خوشنویسی کشورهای اسلامی و بلاخص ترکیه آشنایی کامل دارد و کتابش می‌تواند نشان روشنی باشد بر این مدعی … ؛ حالا اگر امروز ترک‌ها از مهجور ماندن موقعیت‌های سیاسی ـ اجتماعی و سستی و کوتاهی مسوولان سوء استفاده کرده‌اند و با رایزنی‌های به موقع و حمایت‌های همه جانبه سیاسی کشورهای تصمیم‌گیر و نیز بی‌مهری‌های دیپلماتیکی که به هر دلیل بر ما رفته است، رفته‌اند و خوشنویسی را به نام خود ثبت جهانی کرده‌اند، زهی درد و تاسف از اینکه توانستند این کار را انجام دهند، اما حقیقتش این نیست. آن‌ها حتی اگر این جایگاه را ثبت کرده باشند، اما متولیان و مسوولانشان می‌دانند که این حق مسلم تاریخ و هنرمندان بزرگ ایرانی است که درخشان‌ترین آثارشان در موزه‌های ترکیه موجود است و دلیل دیگر اینکه اساتید بزرگ گذشته و حال ترک‌ها به این مطلب واقف هستند و در خیلی از گفت‌وگوها هم شاهد این مطلب هستیم که می‌دانند ایران نه تنها در خط نستعلیق و شکسته، بلکه در قلم نسخ و ثلث نیز صاحب جایگاهی ویژه است.»

عضو شورای عالی انجمن خوشنویسان همچنین تصریح کرد: «ما در تمام طول تاریخ هنرمندان برجسته و بزرگی داشتیم که تأثیرات رشد و تحول و  توسعه و ترویج هنر خوشنویسی‌شان از شرق هند تا غرب مصر بوده است. بنابراین یک چنین قلمرو عظیمی از تلاش و کوشش هنرمندان خوشنویس پیداست که چه جایگاه والا و ارزشمندی در عرصه‌های بین المللی به خصوص کشورهای اسلامی داشته‌اند و حتی ما در خطوط منسوب به عربی مثل نسخ و ثلث و محقق و ریحان هم استادان بسیار برجسته‌ای داشتیم که آثارشان در تذکره‌های معتبر آمده و بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. همچنین شرایط امروزی هنرمندان جوان و پویا و خلاق کشور ما، به قدری ارزشمند است که در جشنواره‌های بین‌المللی متعدد و بلاخص اِرسیکای ترکیه که به سرمایه عربستان سعودی برگزار می‌شود، در دوره گذشته که دو سال پیش برگزار شد، تقریبا ۲۵ درصد از جوایز را ۱۲ الی ۱۳ نفر از هنرمندان پویا و برجسته ما برنده شدند و این نشان می‌دهند که ما با میراث داری این جایگاه تاریخی هنری را حفظ کرده‌ایم.»

کابلی درباره ثبت نشدن هنر خوشنویسی ایران گفت: «اگر ما نتوانستیم که هنر خوشنویسی را ثبت کنیم یک باخت بزرگ تاریخی است؛ اینکه نتوانسته ایم از چنین گنجینه های معنوی که نشانه‌های ملیت ما و هویت ماست، پاسداری کنیم و متاسفانه از دست می دهیم و این جایگاه به نام کشورهای دیگر ثبت می‌شود.»

یدالله کابلی: فرصت ثبت جهانی خوشنویسی را مُفت از دست دادیم
جشن تولد ۷۷ سالگی یدالله کابلی در خانه هنرمندان ایران/دی ماه ۱۴۰۰

برای جبران فرصت از دست رفته چه باید کرد؟

کابلی در ادامه گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به این نکته که برنامه ایران برای ثبت جهانی هنر خوشنویسی آن طور که باید ارائه نشده است، گفت: «به طور قطع به یقین اگر حفظ و حراست این پرونده‌ای که قرار بوده از آن دفاع شود را به استادان و پژوهشگران انجمن خوشنویسان ایران می‌دادند و بررسی‌های نهایی را کارشناسان متخصص و مورخین و پژوهشگرانی که در کار هنر و به ویژه هنر خوشنویسی کنکاش عمیق تاریخی و مستدل داشته‌اند، می‌سپاردند، منابعی را ارائه می‌دادند که مورد تأیید مسئولان فرهنگی سازمان جهانی یونسکو قرار می‌گرفت و از پیشروی نا به حق این اتفاق جلوگیری می‌شد، این اتفاق نمی افتاد.»

این هنرمند خوشنویس در ادامه به این سوال که برای جبران فرصت از دست رفته چه باید کرد، چنین پاسخ داد: «به هر حال یکی از راه‌هایی که در دنیا برای معرفی هر پدیده به خصوص هنری وجود دارد، این است که ما بدون حمایت جدی مسوولان و متولیان در فضاهای بین‌المللی می توانیم کرسی‌ها و جایگاه‌های جهانی را برای این هنر فراهم کنیم. خب این اتفاق هم پیش از هر چیزی مستلزم این است که مدیران فرهنگی مملکت ما بتوانند با کشورهای دیگر ارتباطات دیپلماتیک برقرار کنند که متضمن این رویدادهای بین المللی است تا شاید بتوانیم از جوانان و هنرمندان بسیار هنرمند و خلاقمان با آثاری درجه یک که گاهی اوقات عمر هنر و تلاششان از سن خودشان بالاتر است این برتری را به نمایش بگذاریم.»

خارجی‌ها قدر هنر خوشنویسی ایران را بیشتر می‌دانند؟

کابلی در ادامه، نظرش درباره این جمله که خارجی‌ها قدر هنر خوشنویسی ایران را بهتر می‌دانند را چنین بیان کرد: «خیلی قابل توجه است که مطلبی به نام تحقیق و پژوهش در امر شرق شناسی وجود دارد و شرق شناسان بزرگ جهان که در ابعاد درخشان فرهنگ و تمدن ایران سیر می‌کنند، وقتی به هنر ایران می‌رسند، روی خوشنویسی ایرانی متمرکز می‌شوند و این نشان‌دهنده توجه و ارزش‌های بنیادینی است که خارجی‌ها برای هنر خوشنوسی ما اعتبار قائل هستند. امروز آثار هنرمندان بزرگ ما در عرصه‌های بین المللی را گالری‌های صاحب نام و دوستداران هنر ایران به بالاترین قیمت‌ها خریداری می‌کنند و در جشنواره‌ها با جوایز بسیار بالا انتخاب می‌کنند و دستاوردهای این عصر زینت بخش دیوارهای بیگانگان می‌شود.»

او همچنین در آخر اضافه کرد: «جایگاه هنر خوشنویسی ایران در جهان شناخته شده است و با کشمکش‌های سیاسی نمی‌شود این ارزش را از بین برد یا نادیده گرفت. مثل این است که بخواهید با گِل جلوی خورشید را بگیرید. جایگاه خوشنویسی ایران درخشان است و جایگاه هنرمندان برجسته ایرانی خیلی رفیع است و نمی شود این ارزش‌ها را نادیده گرفت.»

منبع: ایسنا

مرتبط:

میراث خوشنویسی در مشهد جاری است

درباره ثبت جهانی «پرونده خوش‌نویسی» سوءتفاهم شده است

عضو هیأت‌ علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری معتقد است: درباره ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی ایران» در یونسکو سوءتفاهم‌هایی ایجاد شده است.

 به دنبال واکنش‌ها و اعتراض‌های جامعه خوش‌نویسان نسبت به پرونده‌ای که ایران در یونسکو با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» ثبت کرده و این اقدام را غفلت از ثبت «خوش‌نویسی ایران» در یونسکو دانسته است، مرتضی رضوانفر ـ عضو هیأت‌ علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ـ اظهار کرد: اگر جامعه هنری از ارزش فوق‌العاده ثبت خوش‌نویسی اطلاع پیدا کند، امیدوارانه‌تر و استوارتر در این مسیر قدم خواهند گذاشت.

وی گفت: طبق مفاد کنوانسیون برای حفاظت از یک اثر ناملموس، اولین و مهم‌ترین کار ارتقاء آگاهی مردم و حاملان عنصر از اهمیت و روش‌های نگهداری است، چون میراث ناملموس یک موضوع مردمی و حفاظت از آن نیز غالبا در دست مردم است. به نظرم اطلاع‌رسانی نکردن ما به جامعه هنری، سبب شده یک کار باارزش و شایسته تقدیر در یونسکو، توسط برخی از هنرمندان به‌عنوان نقطعه ضعف تلقی شود.

رضوانفر همچنین تاکید کرد: باید دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های متولیِ هنر خوش‌نویسی، مانند فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرهنگستان هنر، فرهنگسراها، انجمن خوش‌نویسان و… زمینه‌ای را برای ایجاد گفت‌وگو درباره ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی ایران» فراهم کنند تا علاوه‌بر رفع سوءتفاهم‌های ایجادشده، نظرات خود را برای معرفی بیشتر و ترویج روش‌های حفاظتی در سطح ایران و جهان ارائه دهند.

عضو هیأت‌ علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگویی که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منتشر کرده، یادآوری کرده است: در حوزه میراث ناملموس سه فهرست ثبتی شامل «فهرست میراث معرف یا زنده»، «فهرست میراث در خطر» و «فهرست فعالیت‌های پاسدارانه» وجود دارد. از آنجا که هدف «کنوانسیون پاسداری از میراث ناملموس» گسترش فهرست سوم و تشویق ملت‌ها به حفاظت از این میراث است، بنابراین هر سال موفق‌ترین کشورها به‌عنوان الگوی فعالیت، به جهانیان معرفی می‌کند و به همین دلیل است که کشورها بیشترین رقابت را برای ثبت در این فهرست دارند.

با این وجود، جامعه خوش‌نویسان ایران تاکید دارد ایران موفق نشده «خوش‌نویسی» را که خاستگاه آن از این سرزمین بوده در یونسکو ثبت کند و صرفا «برنامه پاسداری» را ثبت کرده که آن نیز جای نقد و بحث دارد. برخی انتقادها بر این است که ایران برنامه مستندی برای پاسداری از خوش‌نویسی ندارد و حتی در محافل بین‌المللی در جایگاه مناسبی قرار نگرفته است. از سویی، این موضوع از سوی برخی پژوهشگران ادعا شده که براساس مستندات بارگذاری‌شده در وب‌سایت یونسکو، پرونده ایران صرفا شرح اقدامات انجمن خوش‌نویسان در چند دهه اخیر است که مکتوب شده و به اسم «برنامه پاسداری» فرستاده شده است.

ایران ۲۵ آذرماه ۱۴۰۰ «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» را در شانزدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت کرد، درحالی‌که ترکیه و ۱۶ کشور عربی از جمله عربستان در همین اجلاس، ‌هنر خوش‌نویسی را به نام خود ثبت کردند.

منبع: ایسنا

مرتبط:

پاسخی به نقدِ «پرونده خوش‌نویسی ایران» در یونسکو

میراث خوشنویسی در مشهد جاری است

دستاورد خوشنویسی تا همیشه تاریخ هنر برقرار خواهد ماند

خطاطی و خوشنویسی در مشهد قدیم با نام سلطانعلی مشهدی آغاز و پس از چند قرن در دوران معاصر متصل می‌شود، به نام مرحوم استاد اعتضادی از خطاطان و مرمت‌کاران مبرز آستان‌قدس رضوی بوده‌اند که در کنار خطاطی و عشق‌ورزی به هنر بزرگانی در حضورش از شاگردی به استادی رسیده و دستاورد آن تا به امروز و همیشه تاریخ هنر برقرار خواهد ماند.

از جمله استاد سیدغلامرضا موسوی خطاط که بسیاری از اساتید دیروز و امروز از شاگردان وی بوده و هستند.

از دیگر شاگردان استاد اعتضادی رضا مافی است، وی در عین وفاداری به خوشنویسی سنتی و احیاء شیوه و نام میرزا غلامرضا اصفهانی، ابداعاتی در ترکیب خط و نقاشی داشت که موجب شکل‌گیری موج جدیدی در تاریخ هنر معاصر ایران گشت و او را یکی از سردمداران نقاشی‌خط در ایران می‌دانند.

پایه‌گذاری خوشنویسی معاصر در مشهد

جریان خوشنویسی معاصر در مشهد توسط بزرگانی چون استاد سید غلامرضا موسوی اسماعیلی قوچانی و مصطفی مهدیزاده تحت عنوان کانون خوشنویسان خراسان پایه‌گذاری شد.

همزمان با حضور استاد سیدحسین میرخانی در مشهد و برگزاری کلاس‌های تابستانی در سال‌های ۱۳۴۷ نطفه تشکیل انجمن خوشنویسان ایران شعبه مشهد شکل گرفت و در سال ۱۳۵۱ رشما آغاز به‌کار کرد.

کلاس‌های خوشنویسی در این دوران با سرپرستی مصطفی مهدیزاده در فضایی پر مهر و صفا در مشهد بنیان گرفت که به همراه عزیزانی چون استاد اسماعیل قوچانی، حبشی‌زاده، بلوریان، خیامی، ابراهیم‌نیا توکلی، کاظمیان، کریمی، نامجو، مردادی و… قوت و اعتبار یافت.

این کلاس‌ها در اماکن مختلف برگزار و در نهایت در ساختمان مجتمع امام رضا (ع) در پارک ملت مستقر شد، مسئولان وقت استادان و اعضای انجمن خوشنویسان در پی تقاضای محلی مستقل بودند که با تلاش و پیگیری زمینی در منطقه قاسم‌آباد مشهد زمینی تهیه و مجتمع فرهنگی سلطانعلی مشهدی را ساختند تا برای برگزاری امتحانات و برنامه‌های آموزشی، فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد.

بهره‌‎مندی خوشنویسان مشهدی از حضور استادان بزرگ

به‌لطف وجود آقا امام رضا (ع) در این سال‌ها خوشنویسان مشهد از حضور استادان بزرگی بهره‌مند شدند که در تقویت شناخت ارزش‌های خوشنویسی مفید و موثر بوده‌اند، از جمله کلاس‌های استاد غلام‌حسین امیرخانی در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۲، استاد اخوین در سال ۱۳۶۷ که ثمره تهیه مرقع چلیپای بحر عشق بوده است، هم‌چنین حضور استاد صمدی در سال‌های ۱۳۸۲-۱۳۸۵ که باید شکرگزار بود از لطف حضورشان و نتیجه آن حضور خوشنویسان مشهدی در جشنواره‌های هنری داخلی و خارجی، برگزاری نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی، خطاطی و چاپ کتاب‌های هنری، آموزش و ادبی بوده است.

چشم نوازی آثار استادان خوشنویسی مشهد در حرم مطهر رضوی

همچنین آثار استادان خوشنویس مشهد در حرم مطهر رضوی شامل کتیبه‌ها خطاطی، بیوگرافی ضریح مطهر، کتابخانه‌ها و ده‌ها مورد دیگر که چشم‌نواز زائران دائمی آقا امام رضا (ع) است در منظر دیدگان اهل دل قرار دارد.

نهالی که پنج دهه پیش استادان این خطه هنرپرور به ودیعه گذاشتند ثمره‌اش درختی است پرشاخ و برگ با میوه‌های شیرین که آینه آن وجود بیش از ده‌ها استاد، صدها مدرس و تعداد بی‌شماری هنرجو علاقه‌مند درشعبه‌های شهرستان‌های خراسان رضوی و به ویژه شعبه‌های مختلف سطح شهر مشهد است.

مشهد قطب دوم خوشنویسی ایران به لحاظ کمی و کیفی است

به سراغ محمدعلی باقرزاده طوسی رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی می‌روم، او درباره فعالیت این انجمن در مشهد می‌گوید: «انجمن خوشنویسی مشهد حدود نیم قرن فعالیت می‌کند و مشهد قطب دوم خوشنویسی ایران به لحاظ کمی و کیفی است.»

این استاد خوشنویسی ادامه می‌دهد: «خراسان رضوی و به ویژه مشهد همواره در مسابقات و جشنواره‌های داخلی و بین المللی همیشه صاحب جایگاه و مقام بوده است.»

او می‌افزاید: «انجمن خوشنویسان مشهد ۹ شعبه در سطح شهر مشهد دارد البته طی دوسال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا برگزاری کلاس‌های خوشنویسی با افت شدید هنرجو مواجه شده است و اگر چه در گذشته سالیانه بیش از ۱۵۰۰ هنرجو در مقاطع مختلف در حال هنرآموزی بوده‌اند اما اکنون به کمتر از ۲۰۰ نفر کاهش یافته است.»

رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی درباره وضعیت خوشنویسی خراسان رضوی و مشهد می‌گوید: «در کشور حدود ۳۰۰ نفر دارای کرسی استادی هستند که ۱۱ نفر از این استادان در مشهد حضور دارند.»

او به فعالیت ۴۲ مدرس خوشنویسی نیز اشاره می‌کند: «این افراد که دارای درجه خوشنویس فوق‌ممتاز نیز در انجمن خوشنویسان خراسان رضوی هستند آموزش خوشنویسی را در کنار استادان در خطوط نستعلیق، شکسته نستعلیق، نسخ، ثلث و خط تحریری آموزش می‌دهند.»

باقرزاده طوسی با اشاره به آزمون‌های سالیانه خوشنویسی می‌گوید: «این آزمون‌ها در سال سه نوبت در پنج سطح مقدماتی، متوسط، خوش، عالی و ممتاز و در سال یک نوبت آزمون‌های مرحله فوق ممتاز برگزار می‌شود.»

او با بیان این‌که جریان خوشنویسی در خراسان رضوی و به‌ویژه مشهد همواره زنده و پویاست و جریان دارد، تصریح می‌کند: «فارغ‌التحصیلان خوشنویسی در مدارس ممتاز و بالاتر در مشهد حدود ۴۰۰ نفر هستند هم‌چنین نصف همین تعداد نیز در شهرستان‌های استان حضور دارند.»

باقرزاده طوسی یادآور می‌شود: «در ۱۴ شهرستان استان نیز شامل نیشابور، سبزوار، گناباد، کاشمر، تربت‌حیدریه، تربت‌جام، تایباد، سرخس، فریمان، درگز، بینالود (طرقبه‌شاندیز)، بجستان و خواف نیز انجمن خوشنویسان شعبه دارد و فعالیت خوشنویسی در حال انجام است.»

آینده روشن خوشنویسی

رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی می‌گوید: «آینده خوشنویسی را با اقداماتی که صورت گرفته بسیار روشن می‌بینم، هر روز هم پیشرفت‌هی خوبی را در عرصه هنر خوشنویسی می‌بینیم، در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها داخلی و خارجی که خوشنویسان حضور دارند درخشش و روند رو به رشدشان به خوبی مشخص می‌شود. »

به عقیده او هنر خوشنویسی با ادبیات عجین شده و با مردم و فرهنگ مردم گره خورده است: «خوشنویسی روز به روز ارتقاء پیدا می‌کند و آثار جدید را شاهد هستیم، خوشنویسی نوین نیز در شکل‌ها و فرم‌های مختلف از جمله خط‌نقاشی، خط در گرافیک و… خود را به خوبی نشان داده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.»

خوشنویسی و چندهزار سال تمدن

رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی به سابقه دیرینه خوشنویسی در ایران اشاره می‌کند: «خوشنویسی هنر چند هزارساله تمدن ایران است که هم‌چنان رو به رشد است و طی چند دهه اخیر خطوطی از جمله معلی و کرشمه ابداع شده است، هم‌چنین خطوط دیگری را برخی استادان ابداع کرده که در حال خطاطی و ثبت اصول و قواعد آن هستند.»

باقرزاده طوسی از اهمیت ثبت جهانی این میراث می‌گوید: «با توجه به این برخی کشورها هنر خوشنویسی را متعلق به خود می‌دانستند و برخی ادعاها را در این زمینه مطرح می‌کردند ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو اقدامی بسیار ارزشمند است.»

این استاد خوش نویسی یادآور می‌شود: «هنر نگارش ایران ریشه در تمدن بین‌النهرین دارد، حدود ۷ هزار سال پیش سومریان خط را ابداع کرده و در لوح‌های گلی ثبت کردند و به طور طبیعی این خواستگاه با سابقه چند هزار سال به چین و مصر راه پیدا کرد.»

او ادامه می‌دهد: «خوشنویسی در ایران نیز ه دوره خطوط اوستایی و پهلوی برمی‌گردد و نشانه‌های خوشنویسی ایران را در این دوره‌ها می‌توان یافت.»

باقرزاده طوسی می‌افزاید: «بعد از اسلام نیز همان خطوطی را که نگارش می‌شد خطوط کوفی نامیده شد که این خطوط همان خطوطی است که توسط ایرانی‌ها ابداع شده بود و چند قرن بعد از ورود اسلام به ایران خط کوفی جایگزین خط پهلوی شد و با ادغام خط کوفی و خط پهلوی، خطوط نسخ و ثلث توسط هنرمندان ایرانی جایگزین شد.»

او می‌گوید: «البته ابداع خطوط خوشنویسی نسخ و ثلث دارای شاخه‌های متعددی است که به اقلام شش‌گانه معروف است، این خطوط در طول سال‌های مختلف پالایش و شاخه‌های متعدد پیدا کرده تا این که به دوره معاصر رسید و در دوره معاصر این خطوط تدریس می‌شود.»

قدمت ۶۰۰ساله نستعلیق به عنوان عروس خطوط ایرانی اسلامی

این استاد خوش نویسی به سابقه این خطوط اشاره می‌کند: «فقط خط نستعلیق که به عروس خطوط ایرانی‌اسلامی لقب گرفته بیش از ۶۰۰ سال قدمت دارد.»

باقرزاده طوسی با اشاره به ثبت جهانی برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو می‌گوید: «ثبت جهانی این میراث موجب می‌شود که هنر خوشنویسی به تمام مردم فرهنگ دوست دنیا معرفی شود و باعث اعتباربخشی به فرهنگ و هویتی ملی و فرهنگی ما شود.»

او تاکید می‌کند: «ثبت جهانی این میراث نقطه عطفی برای ارتباطات فرهنگی این هنر و فرهنگ ایرانی اسلامی با دیگر فرهنگ‌ها دنیا خواهد بود.»

منبع: میراث آریا

مرتبط:

یونسکو بار دیگر نگاه‌ها را به خوشنویسی جلب کرد

پرواز نستعلیق ایرانی از تبریز تا یونسکو

الخط نصف‌العلم/ الخط نصف‌العشق

اهل علم به‌واسطه منزلتی که «خط و خوشنویسی» به دانش و فرهنگ بخشیده، گفته‌اند «الخط نصف‌العلم» و آن‌ها که خط و خوشنویسی را با شعر و معماری و قالی درآمیخته‌اند، به قرینه همان جمله متواتر گفته‌اند، «الخط نصف‌العشق».

خوشنویسی از نخستین دوره‌های تکامل، عقل و عشق بشری را چنان مسحور شکوه و زیبایی خود کرده که رسول اکرم (ص) در حدیثی وعده مغفرت داده به هنرمندی که آیه شریفه بسم‌الله الرحمن الرحیم را با خط خوش کتابت کند. (بحارالأنوار، ج ۹۲، ص ۳۵)

«خط» از آغاز سیر اجتماعی خود، غالباً مترادف با «خوشنویسی» بوده است. قباله‌های تاریخی املاک، اسناد بیع، عقدنامه‌ها، عهدنامه‌های سیاسی، کتاب‌های خطی و مکتوبات روزمره اداری، از قدیم، اغلب به خط شکسته یا نستعلیق، یا ترکیبی از هر دو، تنظیم شده است.

به‌این‌ترتیب، در هر دوره تاریخی که خط و خوشنویسی ارج‌وقرب داشته، فراز و نشیب تاریخ نیز به نیکی ثبت و مستند شده و برعکس، هر جا که هنر خطاطی افول کرده، بخشی از تاریخ فراموش یا مخدوش شده است.

اما خوشنویسی برخلاف ظرافت‌های دلبرانه‌اش، سرنوشتِ سهل و ساده‌ای نداشته و همراه با پیچ‌وخم تاریخ نقاط خونین و دردناک در جای‌جای تاریخ این هنر، بسیار بوده است. گواه این ادعا سرگذشت «ابوعلی محمد ابن مُقله عبدالله شیرازی» وزیر فرهیخته ایرانی در دربار خلافت عباسی بوده است.

ابن مُقله، خوشنویس مقتول دستگاه خلافت عباسی

شهرت تاریخی ابن‌مُقله نه به خاطر مواضع سیاسی بلکه به خاطر ابداع خطوط ۶گانه و وضع اصول دوازده‌گانه خوشنویسی است.

ابن‌مُقله، در سه دوره تاریخی وزیر دربار عباسیان بوده و هر بار در مخالفت با ظلم و جور خلفای عباسی از کار برکنار شده است. او از معدود وزرا خوش‌نام عباسی است که به حسن تدبیر، انصاف و حکمت، شناخته می‌شود و در طول زندگی هنری خود، سه قرآن نوشت. خط اسلامی را از کوفی دشوار تا نسخ زیبا و روان به کمال رساند و اصول دوازده‌گانه خوشنویسی (ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول مجازی، اصول، صفا و شأن) را بنا نهاد.

اگر نبود همت و مجاهدت هنری او، نسخ به‌عنوان یکی از منابع اصلی تمام خطوط اسلامی و ایرانی از میان می‌رفت و درک متون اسلامی (ازجمله قرآن و حدیث و آثار مورخان نامی) بسیار دشوار می‌شد.

بااین‌حال روزی که راضی‌بالله، خلیفه بیدادگر عباسی از نامه‌نگاری ابن‌مُقله با یکی از سران مخالف آگاه شد، دستور داد دست او را از آرنج قطع کنند. ابن‌مُقله هر چه لابه کرد که با اجرای این حکم هنر خوشنویسی زائل می‌شود، گوش خلیفه شنیدار نبود و سرانجام دژخیم عباسی با قطع دست ابن‌مُقله یکی از فرازهای شرم‌آور تاریخ هنر را رقم زدند.

استاد نسخ، مدتی افسرده بود و دست قطع شده خود را در سینه می‌فشرد و می‌گریست. نقل است که مدتی چوب بر آرنج می‌بست و خطاطی می‌کرد. بعدها نیز خوشنویسی را با دست چپ ادامه داد. اما هنوز زبانش سرخ بود و از همراهی مردم ستم‌دیده دست برنمی‌داشت تا آنجا که به دستور خلیفه زبانش را بریدند و زندانی‌اش کردند. مدتی در زندان بود تا در ۳۲۷ هجری درگذشت. اختناق حاکم بر جامعه طوری بود که حتی قبر او نیز چند بار نبش و جابه‌جا شد.

قتل ابن‌مُقله، پیشرفت خط نسخ را به تأخیر انداخت و اجازه نداد رموز و ظرافت‌هایی که این استاد هنرمند با تحقیق و تمرین بسیار به دست آورده در بستر زمانی خود متجلی شود، بااین‌حال آثار به‌جامانده از او و وفاداری معدود شاگردان جوانش، این هنر را در دوره‌های بعدی به شکوفایی رساند.

پرواز نستعلیق ایرانی از تبریز تا بغداد

تاریخ خوشنویسی اسلامی و ایرانی، پس از قتل ابن‌مُقله، تا چند قرن مسیر تقریباً ثابتی داشت و فاقد تحول اساسی بود. تا اینکه در اواسط قرن نهم هجری، «میرعلی تبریزی» «خط تعلیق» را که اسلوبی دشوار و پرپیچ‌وخم داشت از انحصار دربار و دیوان حُکّام درآورد و پس از ترکیب با نسخ، خط نستعلیق را با هویت و شخصیتی مستقل، پدید آورد.

از جزئیات زندگی میرعلی، اطلاع دقیقی در دست نیست اما در برخی رساله‌ها گفته شده میرعلی، قوس‌ها و کشیده‌های نستعلیق را در عالم رویا و از روی پرواز غازها در آسمان، الهام گرفته است.

میرعلی مدتی در بغداد در دربار سلطان احمد جلایر بود. کتابت «خواجوی کرمانی» از آثار همین دوره است که امروز در موزه کتابخانه بریتانیا نگهداری می‌شود.

به‌این‌ترتیب، مسیری که میرعلی در تبریز آغاز می‌کند، دیری نمی‌پاید که در بغداد، فارس و خراسان، جان می‌گیرد تا اینکه یک قرن بعد، چهره نامدار تاریخ نستعلیق، از قزوین ظهور می‌کند: «میرعماد حسنی»

میرعماد، شاگرد مکتب تبریز و شهید نستعلیق

میرعماد در جوانی برای تکمیل هنر خود از قزوین به تبریز مسافرت کرد و از تعلیمات استاد مشهور زمان «ملّا محمدحسین تبریزی» بهره گرفت. می‌گویند میرعماد روزی قطعه‌ای از خط خود را به ملا محمدحسین تبریزی نشان داد؛ استاد فرمود: «اگر چنین توانی نوشت بنویس وگرنه قلم فرو گذار.» میر گفت: «خود نوشته‌ام». استاد روی او را بوسید و خط او را روی چشم گذارد و فرمود: «امروز استاد خوشنویسان هستی» و او را از شاگردی بی‌نیاز دانست.

میرعماد در ادامه، راهی اصفهان می‌شود و مورد حمایت شاه صفوی قرار می‌گیرد. میرعماد در اصفهان با مطالعه و تحقیق آثار پیشینیان، هندسه اجزای خوشنویسی را جلا بخشید و حروف و کشیده‌ها را به دقیق‌ترین ساختار هنری رساند. زاویه گذاری‌های قلم میرعماد چنان با اصول زیباشناسی مطابقت دارد که مخاطب خود را در مواجهه با یک مهندس خلاق و حسابگر می‌بیند. حال‌آنکه، آنچه باعث این مایه از ظرافت و زیبایی است، حس قوی، مراتب فضیلت و صفای روح در هنرمندی چون میرعماد بوده است.

همین امر باعث شد آوازه خوشنویسی او ایران‌مان را نوردیده، به حجاز و هند و عثمانی دور دست برسد؛ آن‌هم در روزگاری که از دستگاه‌های کپی و عکس خبری نبود! خط میرعماد با عقیق یمانی و الماس هندی، مبادله می‌شد و شاه هند، مصمم بود تا برای به دست آوردن میرعماد، طلای هم‌وزن او را به دربار صفوی بدهد.

متأسفانه حضور میرعماد در دربار صفوی، فرجام تلخی داشت. با اوج‌گیری محبوبیت میرعماد حسادت‌ها و بدگویی‌ها نسبت به او آغاز می‌شود، شایعه کردند که میرعماد از شیعه روی‌گردان شده و بدگویی شاه را می‌کند. آن‌هم میرعمادی که از سادات حسنی بود و به سبب ارادت ویژه‌ای که به امام حسن مجتبی (ع) داشت در بیشتر آثار خود، عنوان «الحسنی» را قید می‌کرد.

شبی که میرعماد قصد استحمام داشت، اوباش دربار بر سرش ریختند و کشتندش. فضای سیاسی علیه میر، چنان تیره‌وتار بود که حتی جسد تکه‌تکه شده او چند روز بر زمین ماند و کسی جرأت تدفینش را نداشت. چندی بعد یکی دو تن از شاگردانش پیکر او را در مسجد ظلِمات اصفهان دفن کردند.

علیرضا عباسی تبریزی، کتابت عشق در کتیبه گنبد رضوی (ع) 

دیگر چهره درخشان تاریخ خط و خوشنویسی، «علیرضا عباسی تبریزی» است. عباسی متولد تبریز و ملقب به «شاه نواز» است. او نیز مانند میرعماد، خوشنویسی را در تبریز نزد «ملامحمدحسین تبریزی» آموخت و بعدها به خط ثلث و نسخ روی آورده است. پس از تصرف تبریز توسط عثمانی‌ها به قزوین، پایتخت دولت صفوی رفت و در مسجد جامع آن شهر منزل گرفت و به کار کتابت مشغول شد و قسمتی از کتیبه‌های آن مسجد تمام کرد.

علیرضا به‌مرور در زمره ندیمان مخصوص شاه قرار گرفت تا آنجا که شاه جمعی از خوشنویسان مانند محمدرضا امامی اصفهانی، محمدصالح اصفهانی و عبدالباقی تبریزی را بدو سپرد، تا زیردست او خط ثلث را بیاموزند. عباسی تا پایان عمر در زمره معتمدترین نزدیکان شاه بود و رفاقت بین او و شاه‌عباس تا پایان عمر ادامه داشت.

این نوشتار، نگاهی به سهم عمده تبریز در مسیر تکامل هنر خوشنویسی داشت. چهره‌هایی که در عرصه خوشنویسی بیشتر زبانزد هستند، اما شاید بخشی از مخاطبان حوزه فرهنگ از اصالت تبریزی هنر این افراد مطلع نباشند. از دیگر قدمای تبریزی صاحب‌نام در عرصه خوشنویسی، میرزا جعفر تبریزی، اظهر تبریزی، محمدحسین تبریزی و میرحیدر حسینی تبریزی است که نقش هر یک در سیر تکامل هنر خوشنویسی می‌تواند موضوع مقالات و گزارش‌های مبسوط باشد.

منابع: 

– وزیران ایرانی محبوس و مقتول، از اموی تا صفوی/ بیژن کشاورز/ ۱۳۹۷

– اطلس خط، تحقیق در خطوط اسلامی / حبیب‌الله فضائلی / ۱۳۹۰

* گزارش از فرشید باغشمال (عضو انجمن خوشنویسان تبریز)

پاسخی به نقدِ «پرونده خوش‌نویسی ایران» در یونسکو

مدیر بخش میراث‌فرهنگی ناملموس در واکنش به برخی انتقادها درباره ثبت پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» تصور برخی درباره ثبت نکردن خوش‌نویسی را اشتباه دانست و تاکید کرد: ایران با نوشتن این برنامه مدعی است به الگویی رسیده که می‌تواند از خوش‌نویسی در ایران پاسداری کند، در حالی‌که پرونده‌های سایر کشورها مانند ترکیه و عربستان فاقد چنین ادعایی است.

به گزارش ایسنا، ۲۵ آذرماه ۱۴۰۰ «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» در شانزدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید. پیش از ایران، ۱۶ کشور عربی و ترکیه خوش‌نویسی را در همین اجلاس به نام خود ثبت کرده‌ بودند. عنوان این پرونده و اقدام ۱۷ کشور دیگر برای ثبت خوش‌نویسی به نام خود اما در ایران واکنش‌برانگیز شد.

جامعه خوش‌نویسان ایران تاکید دارد که ایران موفق نشده «خوش‌نویسی» را که خاستگاه آن از این سرزمین بوده در یونسکو ثبت کند و صرفا «برنامه پاسداری» را ثبت کرده که آن نیز جای نقد و بحث دارد. برخی انتقادها بر این است که ایران برنامه مستندی برای پاسداری از خوش‌نویسی ندارد و حتی در محافل بین‌المللی در جایگاه مناسبی قرار نگرفته است. از سویی، این موضوع از سوی برخی پژوهشگران ادعا شده که براساس مستندات بارگذاری‌شده در وب‌سایت یونسکو، پرونده ایران صرفا شرح اقدامات انجمن خوش‌نویسان در چند دهه اخیر است که مکتوب شده و به اسم «برنامه پاسداری» فرستاده شده است.

اما، شروین معظمی گودرزی ـ مدیر بخش میراث‌فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران ـ توضیح داد: ثبت در فهرست «برنامه‌ها، طرح‌ها و فعالیت‌های پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس» به معنای آن است که عنصر میراث‌فرهنگی مورد نظری که برای آن برنامه ارائه شده است در دل همین پرونده به ثبت رسیده و تنها وظیفه کمیته بین دولتی در مورد پرونده‌ها، این است که به بررسی صلاحیت ثبت آن پرونده‌ها بپردازد.

او افزود: این اقدام آن‌قدر مهم است که یونسکو برای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در سطح بین‌المللی فصل مشخصی را با عنوان «پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در بعد بین‌المللی»، یعنی فصل چهارم کنوانسیون به آن اختصاص داده است. این فصل متشکل از سه ماده از ۱۶ تا ۱۸ است. ماده‌ شانزدهم مربوط به ثبت عناصر میراث زنده در «فهرست معرف میراث‌فرهنگی ناملموس بشریت» است که تنها به رؤیت‌پذیرتر شدن عناصر میراث‌فرهنگی می‌پردازد.

او اضافه کرد: ماده هفدهم به «فهرست میراث فرهنگی ناملموس نیازمند پاسداری فوری» مربوط است که اساسا به پاسداری از عناصر مورد بحث می‌پردازد. ماده هجدهم دفتر ثبت «برنامه‌ها، طرح‌ها، و فعالیت‌های پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس» است. ثبت از نوع سوم از همه مهم‌تر و سخت‌تر بوده؛ چرا که دولت پیشنهاددهنده باید علاوه‌بر اقدامات پاسدارانه‌ای که در پرونده‌های ذیل فهرست‌های دیگر هم می‌آید، برنامه مشخصی برای اقدامات خود ارائه دهد.

گودرزی تاکید کرد: به نظر من ثبت برنامه‌ها و فعالیت‌های مربوط به پاسداری از میراث ناملموس بسیار مهم‌تر از ثبت در فهرست‌های دیگر است؛ چرا که دولت مورد نظر متعهد به انجام برنامه مشخصی برای پاسداری از میراث زنده مورد نظر می‌شود. نکته مهم این است که وقتی پرونده‌ای را در قالب ماده هجدهم ثبت می‌کند به این معناست که یونسکو وجود میراث‌فرهنگی مورد نظر را پذیرفته که در پس آن برنامه‌ مربوط به آن را مورد بررسی قرار داده و نهایتاً قبول کرده است.

مدیر بخش میراث‌فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران اظهار کرد: مطابق بند اول ماده ۱۸ کنوانسیون ۲۰۰۳، کمیته بین دولتی بر مبنای پیشنهادهای تسلیم‌شده از سوی کشورهای عضو و هماهنگ با معیارهایی که مقرر است، این کمیته، تعریف و به وسیله مجمع عمومی وضع شود به شکل دوره‌ای برنامه‌ها، طرح‌ها و فعالیت‌هایی کشوری، زیرمنطقه‌ای یا منطقه‌ای را برای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس که تشخیص می‌دهد به‌شکلی مناسب اصول و اهداف این کنوانسیون را منعکس می‌کند انتخاب و ترویج خواهد کرد. در این راستا نیازهای ویژه کشورهای در حال توسعه را در نظر می‌گیرد.

او ادامه داد: مطابق بند سوم ماده ۱۸، کمیته عملیاتی‌سازی، طرح‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های مورد اشاره را با انتشار تجربه‌های موفق همراه می‌کند و در این راستا راهکارهایی را مورد استفاده قرار می‌دهد که مقرر است توسط همین مرجع وضع شود.

گودرزی همچنین گفت: تهیه چنین پرونده‌هایی بسیار سخت است، به همین دلیل تعداد این نوع از پرونده‌ها در فهرست‌های سه‌گانه یونسکو در کنوانیسیون ۲۰۰۳ بسیار کم است. از میان ۶۲۹ میراث‌فرهنگی ناملموس که توسط ۱۳۹ کشور که از زمان تشکیل کنوانسیون پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو ۲۰۰۳ تاکنون به ثبت جهانی رسیده است، تنها ۳۸ پرونده مربوط به برنامه ملی پاسداری بوده، یعنی حدود یک‌شانزدهم پرونده‌ها است.

مدیر بخش میراث‌فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران درباره «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی ایران» که به عنوان هفدهمین عنصر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، بیان کرد: هنر سنتی خوش‌نویسی ایران در برنامه‌ها، طرح‌ها و فعالیت‌های پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است و این اولین اقدام وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است که چنین برنامه‌ای را نوشته که جا دارد از تمام دست‌اندرکاران این پرونده از جمله نویسندگان، مدیران و کارشناسان میراث‌فرهنگی قدردانی کرد.

او یادآور شد: این ثبت جهانی به پایداری همیشگی هنر خوش‌نویسی ایرانی کمک بسیار مهمی می‌کند و می‌توانیم یک برنامه جدی‌تر با حضور کارشناسان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، اساتید خوش‌نویسی و کارشناسان یونسکو بنویسیم که به زبان انگلیسی نشر شود تا به عنوان یک الگو برای سایر کشورها روی سایت یونسکو قرار گیرد تا کشورهای دیگر بتوانند از این برنامه استفاده کنند و آن را با توجه به شرایط و مقتضیات برای کشور خود بومی‌سازی کنند.

گودرزی اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی ایران» به خوبی کلیت هنر خوش‌نویسی را معرفی و برنامه‌های خود را برای این پاسداری آن اعلام کرده است. این برنامه نشان می‌دهد دستگاه‌های دولتی به همراه سازمان‌های مردم‌نهاد مربوطه در کنار یکدیگر دست به دست هم دادند تا چنین برنامه‌ای نوشته شود که در زندگی مردم جامعیت داشته باشد.

او افزود: از دید یونسکو پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس به معنای منجمد کردن این نوع از میراث نیست، یعنی قرار نیست میراث زنده عینا همانی باشد که در گذشته بوده است، بلکه با تغییر زندگی و بنا به مقتضیات روز اجتماع مورد نظر ممکن است تغییراتی در آن میراث به‌وجود آید.

مدیر بخش میراث‌فرهنگی ناملموس همچنین گفت: پرونده ارسالی به یونسکو نشان می‌دهد به ‌نوعی همه از خوش‌نویسی استفاده می‌کنند، برای مثال در کتاب‌های درسی مقاطع مختلف از فونت‌هایی با توجه به رسم‌الخط ایرانی استفاده شده است. خوش‌نویسی در جای‌جای زندگی مردم حضور دارد و مثال‌های فراوانی برای آن وجود دارد. زیبایی این میراث‌فرهنگی ناملموس در جاری و ساری بودن آن است که خود را با شرایط روز کنونی تطبیق داده است و با خلاقیت ایران این هنر ماندگار می‌شود.

گودرزی درباره ثبت هنر خوش‌نویسی ترکیه در فهرست معرف میراث‌فرهنگی ناملموس بشریت نیز اظهار کرد: این نوع ثبتی که ترکیه انجام داده است صرفا جنبه معرفی دارد، در حالی‌که ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی ایران» فراتر از معرفی است و جمهوری اسلامی ایران در این پرونده علاوه‌بر معرفی هنر خوش‌نویسی نشان می‌دهد که این هنر در ایران سابقه طولانی دارد و جزو میراث‌فرهنگی ناملموس ایران است، یعنی هنری که وجود داشته و دارد که برای آن برنامه نوشته می‌شود. این تصور برای عده‌ای از افراد وجود دارد که چرا وزارت میراث‌فرهنگی هنر خوش‌نویسی ایران را ثبت نکرد، در حالی‌که این تصور اشتباه است.

مدیر بخش میراث‌فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران اضافه کرد: هنر خوش‌نویسی همچون بوستانی است که ترکیه و عربستان و کشورهای همراه آنان تنها به ارائه تصویری از این بوستان بسنده کرده‌اند، در حالی‌که ایران برای این ماندگاری و رؤیت‌پذیری بیشتر این بوستان، برنامه ارائه داده است.

او همچنین گفت: همان‌طور که دبیر سابق کنوانسیون پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو ۲۰۰۳، خانم سیسل دویل، در مصاحبه خود با هانا اشرایبر و لوکاس لیزینسکی اعلام کرده است، فهرست ثبت اقدامات خوب پاسدارانه مطابق با روح کنوانسیون ۲۰۰۳ بوده و بهترین نوع ثبت است و همیشه جاری و ساری است و با ثبت آن فعالیت‌ها و آموزش‌ها ادامه دارد.

گودرزی افزود: با توجه به این‌که تنها ۱۸ سال از عمر کنوانسیون پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو ۲۰۰۳ می‌گذرد، ۱۸۰ کشور عضو آن هستند که نشان از سرعت نفوذ این کنوانسیون دارد. نخستین کشورهایی که به این کنوانسیون پیوستند، هیچ‌کدام اروپایی نبودند. الجزایر نخستین کشور و سپس ژاپن، کره جنوبی، چین و گابن عضو این کنوانسیون شدند.

مدیر بخش میراث‌فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران بیان کرد: هرچند تهیه این نوع از پرونده‌ها دشوارتر از دو نوع دیگر است، اما امیدوارم بیش از پیش مورد نظر مدیران مربوطه قرار بگیرد؛ چرا که بر این باورم عناصر میراث ناملموس بسیاری در ایران وجود دارد که می‌توان برای آن‌ها برنامه‌ ملی و حتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تهیه کرد.

منبع: ایسنا

مرتبط:

چرا خوش‌نویسی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شد؟

یونسکو بار دیگر نگاه‌ها را به خوشنویسی جلب کرد

مدیر گالری دیلمان با اشاره به لزوم توجه نسبت به هنرمندان خوشنویس اظهار کرد: «حالا که خبرهای ثبت خوشنویسی در یونسکو بار دیگر نگاه‌ها را به این هنر زیبا و اصیل جلب کرده است، مسوولان امر به خوشنویسان معاصر و جوان توجه کنند، انبوهی از استعداد ناب و درخشان مدارج استادی را گذرانده‌اند، خوش‌ترین خط ها را می‌نویسند و در روستاها و شهرهای دور و کوچک به زیبایی‌های دنیا علاوه می‌کنند اما از امرار معاش از راه هنر عاجزند.»

به گزارش ایسنا، هدیه مرتاضیان از ثبت جهانی «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» ابراز امیدوار کرد و گفت: «امیدوارم  ثبت جهانی “برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران” در یونسکو سبب شود ما قدر هنر و هنرمندان ایرانی را بدانیم و برای اشاعه آنها در دنیای معاصر متدهای پیشرو را به کار گیریم.»
وی همچنین اضافه کرد: «همه می‌دانیم معتبرترین موزه‌های دنیا خط نوشته‌های ایرانی را چون دُر گرانبها در گنجینه‌های فاخر خویش نگاهداری می‌کنند و همواره بالاترین رکوردها در معتبرترین حراج‌های دنیا به این آثار تعلق می‌گیرد ؛ اما این هنر آبا و اجدادی در سرزمین مادری جفا می‌بیند و آن سان که شایسته است قدر و منزلت نمی‌بیند.»

مرتاضیان در ادامه خاطرنشان کرد: «کافی است برای دانستن عیار محبوبیت امروزین خوشنویسی ایرانی، فضاهای هنری و عمومی کشورهای منطقه را جستجو کنیم، از خط نوشته‌های اصیل تا نوآوری‌های این عرصه خواهان زیاد دارد و ما از اشاعه این مهم غفلت می‌کنیم؛ این در حالی است که اگر کار علمی و سیستماتیک درباره تبلیغ و بازاریابی این گونه هنری انجام دهیم هم از منظر معنوی انتقال فرهنگ و جهان‌بینی و هم از منظر مادی ارزآوری ثمرات سرشاری نصیب کشور و هنرمندان مان خواهیم کرد.»

این مدیر گالری در پایان اظهار کرد: «امیدوارم به یمن این اتفاق مبارک، نهادهای تصمیم‌ساز در ایران ضمن فراهم آوردن زمینه های دیده شدن هنر خوشنویسی در داخل و خارج کشور، با در نظر گرفتن مشوق های مناسب، بخش های خصوصی فعال در این عرصه را یاری کنند تا با قدرت و جسارت بیشتری در عرصه های بین المللی برای اعتلای هنر ایران بکوشند.»

هنر سنتی خوشنویسی در ایران با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» The national programme to safeguard the traditional art of calligraphy in Iran در شانزدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس درحالی به ثبت رسید که ۱۶ کشور عربی و ترکیه نیز خوشنویسی را در این دوره به نام خود ثبت کرده‌اند.

منبع: ایسنا

مرتبط:

ادعای برخی کشورها درباره خوشنویسی نگران‌کننده بود

خوشنویسی سنتی ترکیه ثبت جهانی شد

«خوشنویسی سنتی در هنر اسلامی» از سوی ترکیه در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد. ۱۶ کشور عربی نیز «دانش، مهارت و شیوه خوشنویسی عربی» را به نام خود ثبت کرده‌اند، درحالی‌که پرونده خوشنویسی ایران هم در نوبت ثبت یونسکو است.

روزنامه ترکیه‌ای دیلی صباح نوشت: یونسکو پرونده «خوشنویسی سنتی در هنر اسلامی» ترکیه را با عنوان «Hüsn-i Hat, traditional calligraphy in Islamic art in Turkey» به فهرست میراث فرهنگی ناملموس اضافه کرد. قدمت خوشنویسی ترکیه‌ای که با استفاده از حروف الفبای عربی انجام می‌شود به چندین قرن می‌رسد. این نوع از “خوشنویسی سنتی” می‌تواند روی کاغذ، چرم و حتی سنگ، مرمر، شیشه و چوب قابل اجرا باشد.

خوشنویسی سنتی ترکیه در شانزدهمین اجلاس کمیته بین‌المللی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس در فهرست یونسکو قرار گرفت.

ایران سال ۲۰۲۰ نسبت به اقدام ترکیه رسما به یونسکو اعتراض کرد. محمدحسن طالبیان ـ معاون پیشین میراث ‌فرهنگی ایران ـ در این‌باره گفته بود: عنوان پرونده پیشنهادی ترکیه برای خوشنویسی، دارای صفت اسلامی است که این امر مورد اعتراض رسمی ایران قرار گرفته است؛ چراکه صفت اسلامی نمی‌تواند محدود به ترکیه باشد، فارغ از آن‌که منشأ خوشنویسی اسلامی را باید در ایران جست.

او در عین حال یادآور شده بود که اعتراض ایران در این موارد هیچ‌گاه جنبه سیاسی نداشته و اعتراض ایران به ترکیه که در یونسکو ثبت شد جنبه و نگاهی کاملا فنی دارد.

ایران سال ۲۰۲۱ پرونده‌ای برای خوشنویسی در چهارچوب فهرست «اقدامات خوب پاسداری» به یونسکو فرستاد که در این دوره بررسی می‌شود.

روز گذشته همچنین «دانش، مهارت و شیوه خوشنویسی عربی» به عنوان پرونده‌ مشترک ۱۶ کشور عربی به عنوان یکی از میراث جهانی ناملموس بشری به ثبت رسید.

شانزدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس از ۱۳ تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ (۲۲ تا ۲۷ آذر) به صورت آنلاین برگزار می شود.

منبع: ایسنا

مرتبط:

ادعای برخی کشورها درباره خوشنویسی نگران‌کننده بود

ادعای برخی کشورها درباره خوشنویسی نگران‌کننده بود

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو-ایران ثبت جهانی پاسداشت هنر خوشنویسی از سوی ایرانیان را تبریک گفت و با اشاره به ادعای برخی کشورها درباره خوشنویسی و انتقاد از دستگاه‌های فرهنگی کشور که از تصاویر چاپی بی‌معنا پوشیده شده‌اند، درخواست کرد نهضت خرید آثار خوشنویسی در ایران راه بیافتد.

ه نقل از روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو-ایران، حجت‌الله ایوبی اظهار کرد: برای ما باعث خوشحالی است اعلام می‌کنیم پرونده جمهوری اسلامی ایران که برای پاسداشت خط خوشنویسی در یونسکو مطرح شده بود امروز به تصویب رسید. همچنین از کارشناسان برجسته کشور در وزارت میراث فرهنگی که نقش اصلی را در تدوین این پرونده داشتند، تشکر می‌کنم.

او افزود: سال گذشته نگرانی عمومی درباره خوشنویسی پدید آمده بود و برخی ادعاها در برخی کشورها، جامعه فرهنگی و به‌ویژه خوشنویسان ما را نگران کرده بود و همان موقع نیز اعلام شد که دوستان کار خود را حرفه‌ای در این‌باره آغاز کرده‌اند و جای نگرانی نیست.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو-ایران با اشاره به تصویب پرونده پاسداشت هنر خوشنویسی، گفت: جای خوشحالی است که نه تنها مردمان ما خالق و مبدع بخش‌های مختلفی از هنر آسمانی خوشنویسی در جهان هستند، بلکه در پاسداشت هنرهای مختلف نیز ایرانیان تلاش‌های بسیاری کردند و این تلاش‌های آگاهانه امروز به ثبت جهانی رسیده است.

ایوبی بیان کرد: در فضای دو سال گذشته، اقدام بسیار سترگ و ارزشمندی به نام جشنواره جهانی رقص قلم در راه ابریشم از سوی کمیسیون ملی یونسکو-ایران برگزار شد و در آن فضا، برگزاری این برنامه با چالش‌های سیاسی روبه‌رو بود، اما با تلاش و عزم و اراده بخش‌های مختلف، این نمایشگاه با شکوه فراوان برگزار شد.

او افزود: در نمایشگاه رقص قلم، آثار هنرمندان کشورهایی که در راه ابریشم و کشورهای صاحب خوشنویسی هستند نمایش داده و این رویداد از شهر مشهد آغاز شد. از شهردار و شورای شهر مشهد تقدیر می‌کنم. این شهر به نوعی شناسنامه فرهنگی ما محسوب می‌شود و بارگاه حضرت ثامن الحجج به عنوان قبله‌گاه شیعیان و عاشقان در این شهر قرار دارد. در ادامه، این نمایشگاه در تهران ادامه پیدا کرد و اختتامیه باشکوهی برای نمایشگاه رقص قلم نیز برگزار شد.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران یادآور شد: آثار برجسته هنرمندان خوشنویس ایرانی و خارجی بر فراز برج آزادی ویدیو مپینگ شد و این جشن نور، بازتاب گسترده‌ای در دنیا داشت و سخنرانی‌های علمی و خروجی‌های بزرگ این رویداد فرهنگی، به یونسکو رفت و قطعا این اتفاق، کمک شایانی به ثبت این پرونده کرد.

ایوبی گفت: یادآوری می‌کنم هرجا باهم باشیم به قول شمس تبریزی نورها یار یکدیگرند. این هم‌افزایی اگر بدون هیچ چشمداشت و حاشیه‌ای انجام شود، ثمره‌اش برای همه ایران خواهد بود. امیدوارم به برکت این رویداد، دومین دوره جشنواره رقص قلم را آغاز کنیم.

وی ادامه داد: تا دیروز سخن از عظمت جایگاه ایران در عرصه خوشنویسی می‌گفتیم و اساتید خوشنویس، درباره جهانی شدن این هنر ایران اسلامی نگران بودند، اما امروز این حرف جهانی شده و معتبرترین سازمان جهان یعنی یونسکو این مهم را پذیرفته که ایرانیان در پاسداشت هنر خوشنویسی سرآمد هستند.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران گفت: از این پس باید به گونه‌ای دیگر عمل کنیم. انتظار من به عنوان کوچکترین عضو جامعه فرهنگ این است که جامعه خوشنویسی یکی شوند و به یک‌صدایی و هم‌افزایی کمک می‌کند. همه خوشنویسان در هر گروه و دسته‌ای باشند از جنس نور هستند؛ زیرا کار دلی می‌کنند.

او درخواست کرد: جامعه خوشنویسی و انجمن خوشنویسان هر مسأله حاشیه‌ای را کنار بگذارند و یک‌دل و یک‌صدا شوند و ما نیز در کمیسیون ملی یونسکو، آمادگی همراهی با گروه‌های مختلف خوشنویسی را داریم. از این پس رسالت ما جهانی است و جهان دودستگی در جامعه خوشنویسی را نمی‌پذیرد.

ایوبی همچنین گفت: دستگاه‌های مختلف فرهنگی در برنامه‌های مختلف، مسأله خوشنویسی را ویژه ببینند و درخواستم از مجلس شورای اسلامی و سازمان امور استخدامی و رییس‌جمهور و همه دستگاه‌های دغدغه‌مند، کمک به هنر خوشنویسی است و باید با این هنر رفتار ملی داشته باشیم. باید در بودجه وزارت فرهنگ، در برنامه سازمان ارتباطات هنر خوشنویسی را ویژه ببینیم و نهضتی را در این عرصه آغاز کنیم.

او در ادامه اظهار کرد: با توجه به این‌که دولت و مجلس به دنبال تحول هستند، امیدوارم شاهد مصوبه‌ای باشیم که آثار خوشنویسان خریداری و در منظر مردم در ادارات مختلف قرار داده شود. دیوارهای خالی و خاکستری ادارات را با نصب تابلوهای اصل از هنرمندان منطقه خود زیبا کنیم و این کار باعث تشویق خوشنویسان می‌شود و نشان از پاسداشت هنر خوشنویسی دارد.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران بیان کرد: مگر ممکن است بگوییم ایرانیان در ثبت و نگهداری هنر خوشنویسی نقش جهانی داشتند، اما وقتی وارد دستگاه‌های فرهنگی می‌شویم بر دیوارها، تصاویر چاپی نامناسب و بی‌معنا، بی‌مفهوم و بنرهای عجیب و غریب ببینیم؟ لشگری از هنرمندان در انجمن خوشنویسان حضور دارند که آثارشان همه را به وجد می‌آورد و امیدواریم همه ادارات و دستگاه‌ها برای خرید آثار خوشنویسان، دستورات لازم را بدهند و شاهد نهضت خرید این نوع آثار باشیم تا هر ایرانی و خارجی وارد هر دستگاهی می‌شود متوجه شود ایرانیان در حفظ هنر خوشنویسی نقش جهانی داشتند و این بخشی از آرزوهای ما است.

پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» در شانزدهمین نشست کمیته بین‌الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که به صورت مجازی از ۱۳ تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ برابر با ۲۲ تا ۲۷ آذرماه ۱۴۰۰ در پاریس – مقر یونسکو در حال برگزاری است، مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت با عنوان برنامه‌های خوب پاسداری (اقدامات مثال زدنی) ثبت جهانی شد.

این نخستین‌بار است که ایران در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو برای محافظت از میراث معنوی، یک پرونده را به ثبت می‌رساند. پیش‌تر نیز ۱۶ اثر دیگر از آداب، آیین‌ها، هنرهای نمایشی، مهارت‌ها، دانش و فرهنگ ایرانی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده بود.

منبع: ایسنا

مرتبط:

ایران خاستگاه هنر خوشنویسی است

چرا خوش‌نویسی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شد؟

خوش‌نویسی ایران با عنوان اصلی «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» درحالی در یونسکو ثبت شد که ۱۶ کشور عربی و ترکیه نیز خوش‌نویسی را همزمان به نام خود ثبت کرده‌اند. اقدام آن کشورها و عنوان پروندۀ ایران، ابهاماتی را مطرح کرده است، از جمله این‌که آیا ایران فقط توانسته یک برنامه ملی برای پاسداری از خوش‌نویسی را در یونسکو ثبت کند؟ و چرا در زمان ثبت پرونده‌های آن کشورها، به خاستگاه خوش‌نویسی در ایران توجهی نشده است؟

مصطفی پورعلی ـ مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی ـ در گفت‌وگویی درباره پرونده خوش‌نویسی ایران که با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» در شانزدهمین نشست کمیته بین‌الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس و در بخش “برنامه‌های خوب پاسداری” ثبت شد و در توضیح تفاوت ثبت این پرونده با پرونده‌های خوش‌نویسی ترکیه و کشورهای عربی که در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است، گفت: کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو که کشورها به موجب آن عناصر فرهنگی ناملموس خود را ثبت جهانی می‌کنند سه فهرست دارد؛ نخست فهرست “میراث مُعرف ناملموس” که عناصر فرهنگی در این فهرست هم‌راستا با شاخص‌های آن کنوانسیون معرفی و ثبت می‌شوند. بیشتر ثبت‌های جهانی در فهرست مُعرف اتفاق می‌افتد، از ایران نیز تا کنون ۱۴ عنصر فرهنگی ناملموس ثبت شده است.

او افزود: دسته دوم “میراث ناملموس درخطر” است که ثبت آثار در این فهرست به نسبت میراث مُعرف آسان‌تر است. معمولا آثاری که شرایط پاسداری و حفاظت خوبی ندارند و یا درحال نابودی و در خطر انقراض هستند، در این فهرست ثبت می‌شوند که از ایران دو میراثِ «دانش ساخت لنج و دریانوردی با لنج در خلیج فارس» و «نقالی؛ قصه‌گویی نمایشی» در این فهرست قرار گرفته‌اند و متاسفانه امکان تغییر هم وجود ندارد که البته یونسکو با همفکری کشورهای عضو دنبال راه‌حل منطقی و مناسب برای آثاری است که وضعیت آن‌ها بهبود پیدا کرده و باید از فهرست میراث ناملموس در خطر خارج شوند.

پورعلی ادامه داد: فهرست سوم این کنوانسیون که ثبت آثار در آن دشوارتر از دو فهرست دیگر بوده، “برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو” است. آثاری که به این فهرست وارد شده‌اند در عین معرفی، پاسداری خوبی هم باید داشته باشند که کاملا برخلاف فهرست میراث ناملموس در خطر است، یعنی کشورها آن‌قدر آن اثر را خوب پاسداری کرده‌اند که می‌تواند در عین ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو، ترویج‌دهنده باشد. این فهرست اهمیت بالایی دارد و برای کشورها و یونسکو مهم است.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی گفت: در اجلاس امسال حدود ۴۸ پرونده برای ثبت در “فهرست مُعرف” میراث ناملموس مطرح شد که ثبت در این دسته، دشواری چندانی ندارد و معمولا کشورها علاقه زیادی برای ثبت آثارشان در فهرست مُعرف میراث ناملموس یونسکو دارند. درحالی‌که برای برنامه‌های خوب پاسداری فقط پنج کشور از جمله ایران پرونده ارائه کرده‌اند که ثبت پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» در این فهرست، دستاورد بزرگ و مهمی برای جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه برای مردم کشور محسوب می‌شود. شش پرونده نیز امسال از سوی کشورها برای ثبت در فهرست میراث ناملموس در خطر مطرح شده است.

او اضافه کرد: برنامه ملیِ پاسداری از یک عنصر فرهنگی ناملموس به منزله دو ثبتِ همزمان یک پرونده است، یعنی هم عنصر فرهنگی ناملموس ثبت جهانی شده و هم به تایید یونسکو رسانده‌اید که به خوبی می‌توانید از این عنصر پاسداری کنید. اتفاقا تهیه چنین پرونده‌ای به مراتب سخت‌تر از میراث معرفی و در خطر است که دستاورد بسیار مهمی برای ایران به شمار می‌آید.

پورعلی در عین حال بیان کرد: نکته مثبت و مهم دیگرِ ورود به این فهرست، آن است که برنامه پاسداری کشورها جنبه ترویجی دارد و برنامه آن‌ها چاپ می‌شود و در اختیار کشورهایی که آثار و میراث مشابه دارند، قرار می‌گیرد.

او همچنین گفت: ایران پرونده «زیارت رضوی» را نیز برای طرح در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری میراث ناملموس در اجلاس سال ۲۰۲۳ میلادی به یونسکو فرستاده است. علاوه‌بر این، شش پرونده دیگر از جمله «جشن یلدا» مشترک با افغانستان، «نوغان‌داری و ابریشم‌ریسی» مشترک با ترکیه، افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان، «ترکمن‌دوزی» مشترک با ترکمنستان، «جشن مهرگان» مشترک با تاجیکستان و «مهارت ساختن و نواختن عود» مشترک با سوریه در نوبت بررسی اجلاس آینده قرار دارند که این پرونده‌ها در بخش “میراث ناملموس مُعرف” مطرح شده‌اند.

پورعلی در توضیح این‌که چرا کشورهای عربی، ترکیه و ایران هر یک خوش‌نویسی را در پرونده‌هایی مجزا به نام خود ثبت کرده‌اند، اظهار کرد: ما هم می‌توانستیم مثل ترکیه و کشورهای عربی، ‌ خوش‌نویسی را در فهرست مُعرف میراث ناملموس ثبت کنیم. خیلی راحت بود، اما می‌خواستیم گام بلندتری برداریم و برنامه پاسداری، در عین معرفی خوش‌نویسی را ارائه کردیم. حتی تمایل داریم «نوروز» را که قبلا در فهرست معرفی به صورت مشترک با چند کشور ثبت شده است، در برنامه خوب پاسداری ثبت کنیم.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی در پاسخ به این ابهام و برداشت که یونسکو فقط “برنامه پاسداری ایران از خوش‌نویسی” را پذیرفته، درحالی‌که این نوع خوش‌نویسی خاستگاه ایرانی دارد، ولی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شده است؟ تصریح کرد: کشورهای عربی، خط یا خوش‌نویسی عربی را ثبت کرده‌اند، رسم‌الخط ما فارسی است و منطقی نبود با کشورهای عربی پرونده مشترک داشته باشیم. از طرفی، اولویت هر کشور استفاده از سهمیه ملی خود است، مگر این‌که محدودیت و یا مساله‌ای پیش آید. ترکیه یک پرونده ملی ارائه کرد و ما هم می‌خواستیم از سهمیه ملی خود استفاده کنیم. البته ما به اقدام ترکیه معترض شده بودیم، چرا که قبلا عنوان پرونده آن‌ها «خوش‌نویسی اسلامی» بود، ولی پس از پیگیری و اعتراض ایران، عنوان این پرونده تغییر کرد و به «خوش‌نویسی سنتی در هنر اسلامی در ترکیه» تبدیل شد. در واقع ترکیه خوش‌نویسی سنتی کشور خود را ثبت کرده است. ترکیه همکاری دوستانه‌ای در جریان اصلاح عنوان پرونده داشت و اعتراض ایران هم فنی بود.

او یادآور شد: بارها گفته شده کنوانسیون ۲۰۰۳ هیچ منعی برای ثبت عناصر فرهنگی کشورهای مختلف ندارد. طبیعی است که خوش‌نویسی در کشورها و فرهنگ‌های مختلف وجود داشته باشد، همان‌طور که چین هم خوش‌نویسی خود را ثبت جهانی کرده است.

پورعلی درباره این‌که با توجه به پذیرش پرونده خوش‌نویسی ایران در “فهرست برنامه‌های خوب پاسداریِ” کمیته میراث ناملموس یونسکو، آیا این برنامه در شمار میراث ناملموس ایران در یونسکو قرار گرفته و هفدمین میراث ناملموس جهانی ایران به حساب می‌آید؟ گفت: خوش‌نویسی ایران، هفدهمین عنصر میراث فرهنگی ایران است که در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت شده. درحال حاضر ۱۴ میراث ناملموس در فهرست مُعرف، دو اثر در فهرست میاث ناملموس در خطر و یک اثر در برنامه خوب پاسداری یونسکو به نام ایران ثبت شده است.

منبع: ایسنا

مرتبط:

ایران خاستگاه هنر خوشنویسی است