نوشته‌ها

آشنایی با مجموعه تاریخی بازار اردبیل

مجموعه تاریخی بازار اردبیل در میانه شهر و در طرفین خیابان امام خمینی واقع گردیده و به جهت قدمت و دارا بودن معماری سنتی از بازارهای تاریخی و جالب توجه ایران به شمار می آید و چون دیگر بازارها مشتمل بر راسته ها، تیمچه ها، سراها و مسجد و گرمابه است.

در قرن هفتم و هشتم بازار اردبیل رونق فراوان داشته‌ است. در دوره‌ های بعد، قسمتی از بازار بزرگ و تیمچه‌ ها و سرا ها از موقوفات بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی بشمار می‌ رفت و درآمد و عواید حاصله به‌ مصرف مخارج این بقعه می‌ رسید.

شهر باستانی و تاریخی اردبیل از دیر باز به علت داشتن تاریخ مطول و موقعیت خاص سیاسی و اجتماعی خود، دارای سوابق فروانی در فعالیتهای اقتصادی بوده و بازار به عنوان مرکز جریانات داد و ستد همواره در شکوفایی اقتصادی شهر سهم به سزایی داشته‌ است. با توجه به قرار گرفتن اردبیل در مسیر جاده ابریشم، این شهر سالها از موقعیت بازارهای وسیع و پر رونق قاره‌ای برخوردار بوده‌ است. نزدیکی اردبیل به گیلان به عنوان قطب پرورش ابریشم و نیز قرار گرفتن اردبیل در معبر دو شهر استامبول و ازمیر، در گذشته باعث می‌ شد بازرگانان فراوانی جذب این شهر شوند.

بازار اردبیل از سابقه طولانی و درخشانی برخوردار است. مقدسی و اصطخری (قرن چهارم ه.ق)، بازار اردبیل را به شكل صلیبی توصیف می كنند كه در میانه آن مسجد قرار داشته است.

جهانگردانی همچون بودلف که در قرن چهارم سفرنامه خود را تدوین کرده، اردبیل را شهری پر نعمت خوانده‌اند که علاوه بر مواهب طبیعی از معادن قابل توجهی نیز برخوردار بوده‌است. یاقوت حموی نیز که در قرن هفتم به اردبیل آمده از صنایع اردبیل و کیفیت بالای آنها حکایت کرده‌است. برخی متاخرین همچون اصطخری در کتاب «مسالک و الممالک» و مقدسی در کتاب «احسن التقاسیم» اردبیل را بزرگترین شهر آذربایجان خوانده‌اند. در دوران صفویه، شهر اردبیل به خاطر وجود مقبره شیخ صفی الدین از اعتبار و حیثیت خاصی برخوردار بوده و چون این شهر خواستگاه شاهان صفوی بود، دوران صفوی دوران شکوه و رونق این شهر بود. در آن دوران جهانگردان مشهور بسیاری از این شهر بازدید کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به تاورینه، پی یترودولاواله، آدام اوله آروایس و مسیو ژوبر فرانسوی اشاره کرد.

بازار اردبیل

بنای امروزی بازار اردبیل در برخی از قسمت‌ها متعلق به دوره صفوی است که بعضی از سراها و تیمچه‌ها و راسته‌ها در ادوار بعد از آن مرمت و احیا شده‌است. آنگونه که در منابع معتبری همچون صریح الملک آمده در قرن دهم هجری در زمان حکومت شاه طهماسب اول، بازارهای اردبیل از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده‌است. دکاکین فراوانی که تعدادشان از صدها باب بیشتر است در بازارهای اردبیل از طریق نیابت تولیت آستانه شیخ خریداری شده و وقف بقعه شیخ صفی الدین گردیده‌است. در کتاب صریح الملک از بازار بقالان، بازار کرباس فروشان، بازار قصابان، بازار منادی و بازارهای میخچه گران، خفافان، خراطان، سراجان، حدادان، بازار والی الالواح و بازار قیصریه و از دهها سرا و تیمچه نام برده شده‌است. چنین به نظر می‌رسد که در زمان صفویه وسعت و رونق بازار اردبیل فوق العاده چشمگیر بوده و نسبت به امروز از اعتبار بسیار بیشتری برخوردار بوده‌است.

معماری بازار اردبیل:

از لحاظ سبک معماری تاق تمام جناقی و گنبدها چهارتاقی و اغلب ساده‌است. طول تاقنمای مغازه‌ها به طور متوسط ۳ متر و قطر پایه تاقها ۸۰ سانتی متر است.

روشنایی داخل بازار از طریق روزنه های تعبیه شده در پوشش های گنبدی تامین می شود.

سرای خشكبارها از دو بازارچه موازی هم كه هر دو بر راسته بازار عمودند تشكیل شده و هر كدام دارای ۵ دهانه و ۵۱ مغازه است. سرای گلشن نیز مركب از دو بازارچه و یك سرا است و در مقابل سرای زنجیرلی واقع شده و به راسته بازار و راسته پیر عبدالملك مربوط می شود.

بخش اصلی سرا فضایی مستطیل شكل به ابعاد ۸۰/۳ × ۹۴/۹ متر می باشد كه پوشش آن متشكل از ۹ گنبد در میانه با چهار ستون مدور از سنگ خارا به ارتفاع ۷۵/۲ و قطر ۵۲% متر (یا ۵۲ سانتیمتر) و در اطراف بر جرزها نگهداری می شود. ستون ها دارای سرستون مكعب شكل بوده و طاق های زیرین گنبدها توسط تیرهای چوبی به یكدیگر اتصال یافته و مهار شده است.

از دیگر بخش های مهم بازار، چهار سوق یا بازار بزرگ قیصریه است. این بخش بنایی است مدور با گنبد كروی بلند و ساده . قطر بنا در پایین ۱۲ متر و ارتفاع تقریبی آن ۱۳ متر است.

بازار اردبیل

بخش زیرین بنا، بدون در نظر گرفتن پایه مغازه ها و امتداد بازارچه ها عبارت است از ۱۲ پایه كه با ۱۲ طاق جناغی زمینه را برای بر پایی گنبد فراهم ساخته است. در هشت طاق جناغی مغازه و در ۴ تای دیگر راهرو بازارچه ها تعبیه شده است. بر سر بازارچه شمال شرقی، سنگ نبشته ای به چشم می خورد كه به علت فرسودگی امكان قرائت آن وجود ندارد این سنگ نوشته حاوی نام بانی و تاریخ بنا بوده است. تیمچه و سرا و بازارچه زنجیرلی از دیگر بخش های مهم بازار اردبیل است كه به راسته بازار راه می یابد. سرای زنجیرلی بنای هشت ضلعی است (چهار ضلع اصلی و چهار ضلع فرعی) كه ابعاد اضلاع اصلی آن ۲۰/۱۰ متر می باشد صورت ۸ ضلعی در بالا با گوشه سازی به دایره تبدیل شده و گنبدی كروی و ساده ای بر فراز آن جا گرفته است.

بازار فعلی اردبیل که نظیر آن در برخی از شهرهای تاریخی ایران دیده می‌شود، در سال ۱۳۶۴ به علت احراز شرایط تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در سالهای قبل از ثبت بازار، صاحبان مغازه‌ها و شاغلان این بازار ضربه‌های زیادی به آن وارد کردند و تا حد زیادی شکل سنتی آنرا تغییر دادند، با این وجود آنچه که هم اکنون نیز باقی مانده، ارزش این اثر تاریخی را به خوبی نشان می‌دهد. رونق تجاری بازارهای اردبیل و حفظ بافت و پیکر سنتی آن در دوره قاجار نسبت به زمان حال بیشتر بوده‌است. مراوده تجاری بین ایران و روسیه تزاری و رفت و آمدها و ارتباط مستقیمی که بین مردم آذربایجان ایران وقفقازوجود داشته باعث شده بود که شهر اردبیل از موقعیت خاص تجاری بهره مند باشد و به همین سبب دهها تیمچه سرای و کاروانسرا در اردبیل فعالیت داشته که پس از وقوع انقلاب بلشویکی در سال ۱۹۱۷ در روسیه و حاکمیت دولت بر امر تجارت و اقتصاد و قطع روابط مردم با یکدیگر، موجبات رکود تجارت و فعالیتهای اقتصادی را در اردبیل بوجود آورد و کاروانسراهای فراوانی که رونق خود را از دست داده بودند رو به ویرانی نهادند.

در شرایط موجود راسته‌های مجموعه بازار اردبیل عبارتست از راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، کفاشان، علافان، زرگران، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، چاقوسازان و آهنگران و سراهای آنها عبارتست از سرای خشکبار، سرای گلشن، سرای وکیل، سرای زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه و سرای دوکچی.

مجموعه تاریخی بازار اردبیل در سال های اخیر از طرف سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شده و به شماره ۱۶۹۰ به ثبت تاریخی رسیده است.

مرتبط:

خان كندی _زیباترین روستای اردبیل

آشنایی با آبشار سردابه اردبیل

پل معلق پیرتقی در اردبیل

شهیدگاه، یادآور دلاوری‌هاى فرزندان ايران‌زمين در مقابل تهاجم بیگانگان

طبق شواهد و مدارک مستند تاریخى، این محوطه، قبرستان وسیعى بوده که در دوره شیخ صفى‏‌الدین محل دفن مریدان و همچنین پس از تشکیل سلسله صفویه برای تدفین شهداى جنگ شروان، چالدران و شخصیت‌هاى مذهبى و سیاسى مورد استفاده قرار مى‏‌گرفته است.

عنوان شهیدگاه براى اولین بار در زمان شاه اسماعیل اول به این قبرستان داده شد، روایت است، شاه اسماعیل اول در سال ۹۱۵ق/۱۵۰۹م به همراه عده‌‏اى از مریدان و صوفیان خود براى گرفتن انتقام خون پدر و جدش عازم شروان شد و پس از پیروزی بر فرخ یسار و فتح شروان جنازه پدرش حیدر و جدش شیخ جنید را همراه افرادی از بزرگان و سرکردگان صفوى که در رکاب پدرش سلطان حیدر و در خدمت خود او در آن جنگ‌ها شهید شده بودند، به اردبیل انتقال داده و پدرش را در کنار مزار شیخ صفى‌‏الدین و شهداى دیگر را در آن قبرستان دفن کرد.

به روایت دیگر جنازه شیخ حیدر و شیخ جنید بدون اینکه از یکدیگر مشخص باشند در قبرستان پشت مسجد بقعه دفن شدند و از آن زمان قبرستان مذکور به شهیدگاه معروف شد.

در زمان شاه اسماعیل نیز پس از وقوع جنگ چالدران در سال ۹۲۰ق/۱۵۱۴م اجساد تعدادى از قهرمانان شهید این نبرد نابرابر به همراه زین و یراق اسب‌هایشان که به پوست و چرم پیچیده شده بودند به این قبرستان منتقل و در آنجا به خاک سپرده شدند.

 جای هیچ شک و تردیدی نیست که دفن اجساد جنگ شروان و به ویژه جنگ چالداران بیانگر سابقه نبرد سازمان یافته اجداد صفوى با دشمنان در راستاى رسمیت مذهب تشیع بوده است، این نبردها براى اولین بار در زمان سلطان جنید و بعد، سلطان حیدر جامع عمل پوشیده است.

جنگ سلطان جنید نخستین جنگ خاندان صفوى در راه مذهب بود که در سال ۸۶۰ ق/۱۴۵۶م رخ داد و جنگ چالدران نیز در زمان شاه اسماعیل اول صفوى با عثمانى‏‌ها به وقوع پیوست، این جنگ تاریخی نبرد نابرابرى بین سپاهیان و لشکریان عثمانى و سپاه ایران بود.

سنگ قبرهاى شهیدگاه و تزیینات آن

به‌طور کلى سنگ قبرهاى محوطه شهیدگاه از نظر نقوش تزیینى به شش گروه عمده گیاهى، هندسى، حیوانى، انسانى، نمادین و خط نگاره‌‏ها دسته‌بندی می‌شود.

نقوش گیاهی شامل نگاره‌های درخت و نقوش گیاهى است، تزیینات درختى آن با یک ساقه عمودى و چندین انشعاب راست و مایل و تزیینات گیاهى به صورت اسلیمى‌، ختایى و گل‌هاى شاه عباسى سر در آورده از داخل گلدان‌هاى تزیینى است. این نقش‌ها از لحاظ سبک‌‏شناسى قابل تطبیق با تزیینات گلدانى (درخت طیبه) کاشی‌هاى معرق و هفت رنگ چینی‌خانه است.

دومین گروه از تزیینات سنگ قبرهاى محوطه شهیدگاه با نقش‌های هندسى و گره چینى‌های برجسته مشخص می‌شود، این طرح‌ها با نقوش گیاهى همراه شده و فواصل خالى با برگ‌هاى به هم پیچیده و طرح‌هاى گلدار زیبا پر شده است.

تعداد سنگ قبرهایى که داراى نقش‌هاى حیوانى و جانورى هستند بسیار نادر است، چنین تزییناتى از لحاظ سبک‌‏شناسى قابل مقایسه با مینیاتورهاى عهد صفوى است، این نقوش که تعداد آنها از انگشتان یک دست کمتر است غالبا بر پهلوی جنوبى سنگ‌ها به طرز هنرمندانه‌‏اى طراحی و حکاکی شده ‏است، نقوش جانورى در این صحنه‌‏ها شامل تصاویر حیوانات مختلفی چون اسب، آهو، پرنده (قوش) است که به صورت واقع‌گرایانه و بدون رعایت پرسپکتیو حجارى شده است.

نقوش انسانى سومین گروه از نقوش سنگ قبرهاى محوطه شهیدگاه است که از نمونه آنها آثار اندکی باقی مانده است، در بررسی‌هاى به عمل آمده تنها سه مورد تقریبا سالم شناسایى شد، البته جزییات این نقوش گویا نیست؛ نقش انسان (شاه یا حاکم) در صحنه شکار و پیاده و سوار بر اسب به طرزی نمایانده شده که از نظر سبک و اجرا شباهت زیادی به مینیاتورهاى عصر صفوى دارد.

نکته جالب توجه اینکه حجار هنرمند در ترکیب این نقوش سعى داشته جزییات نقش را از لحاظ ترکیب صورت، پوشش بدن، دستار و کلاه و دیگر جزییات و مشخصات واقع‌گرایانه نشان دهد.

گروه دیگری از تزیینات سنگ قبرهای محوطه شهیدگاه از نگاره‌های  نمادین مذهبی و غیرمذهبی تشکیل می‌شود، در این خصوص تعداد محدودى سنگ قبر در قبرستان شهیدگاه با علایمی چون رمزی از دیگر سنگ‌ها متمایز می‌شود.

در کنار این تصاویر نگاره‌های دیگری مشتمل بر نقش قندیل، محراب، شمشیر، گلدان و گلابدان در این سنگ‌ها دیده می‌شود که به لحاظ بار فرهنگى خاصى که دارند مى‏‌توانند نماد یا نشانه اختصاص شخص یا واقعه مهم و یا ایدئولوژى پرمفهومی باشند، به هر حال هر چه باشد واضح است که حجار و نگارگر از ترسیم آنها قصد خاصى داشته و شاید مى‏‌خواسته بینشى را انتقال دهد یا به معرفی صاحب قبر بپردازد.

به طور کلی یکایک این سنگ‌ها در حکم تابلویى هستند که نقوش گل و بوته، اسلیمى، گل‌هاى شاه عباسى و اشکال مربوط به آیین و رسوم دراویش، همچنین ابزارآلات جنگى و اشیای اسلامى و عرفانى تفکر آن دوره را برای ما به ارمغان می‌آورد.

طرح قندیل از جمله نگاره‌های نمادین سنگ‌ها و کاشی‌هاست، استفاده از نقش محراب نیز بسیار متداول بوده و معمولا بالاى قوس محراب‌ها با نقوش گیاهى و اسلیمى به طرز زیبایى تزیین می‌شد؛ بی تردید نقش قندیل بر روى سنگ‌ها پیام خاص مذهبی داشته، اگر چه کاربرد قندیل بر روى سنگ قبرها عمومیت نداشته ولى در برخى از آنها به صورت متنوع ظاهر شده است.

شاید یکى از دلایل استفاده از نقش قندیل بر روى سنگ قبرها نماد نور باشد، چرا که استفاده از قندیل در اماکن متبرکه و کاربرد این نقش در محراب‌ها نیز اشاره به آیه ۳۵ سوره نور دارد، (اللّه نور السموات والارض مثل نوره کمشکوه فیها مصباح المصباح فى زجاجه الزجاجه کانها کوکب درى یوقد من شجره مبارکه زیتونه) خداوند نور آسمان‌ها و زمین است، داستان نورش به مشکوتى ماند که در آن روشن چراغى باشد و آن چراغ در میان شیشه‏‌اى که تلالو آن گویى ستاره‏اى است درخشان و روشن از درخت مبارک زیتون.

نقش قندیل در سراسر جهان اسلام در یک مقطع از زمان یعنى اوایل قرن ششم هجرى بر روى محراب‌هاى سنگى نقش شد و پس از اندک زمانى گسترش پیدا کرده و بر روى قبرها و محراب‌هاى کاشى نیز نقش شد. نقش محراب نیز در تزیینات برخى سنگ‌ها با نور پیوند دارد، به طوری که این آرایه‌ها اغلب با نقش محراب نمایانده شده است؛ اصولاً طراحان در مساجد همیشه محراب را به عنوان دریچه‌‏اى به سوى خدا در پیش روى خود هنگام عبادت داشته‏‌اند، به این خاطر از طرح محراب براى سنگ قبرها استفاده کرده‌‏اند.

 مفاد آیات قرآن براى هر مسلمانى داراى تقدس بسیار بوده و هنرمندان اسلامى در تمام دوره‌ها  از این آیات در تزیین بناهای مذهبى و مصنوعات فلزى، سفالى و غیره استفاده می‌کرده‌اند. خطوط خوشنویسی در این آثار اغلب به دو صورت فرورفته یا برجسته با خط ثلث، داراى حروف بلند و کشیده بوده که از این طریق صلابت و استوارى خاصى به کتیبه‏ سنگ قبرها می‌بخشید و در برخى موارد به خط کوفى، نستعلیق، نسخ و ثلث نگاشته شده، نوشته‌‏های فارسى، معمولا به خط نستعلیق جلوه‏‌گر شده‏‌اند.

به طور کلی عبارات به کار رفته بر روى سنگ قبرها که به خط عربى و فارسى نگاشته شده است دارای مفاد قرآنی از آیات سوره‌‏هاى الرحمن، آل عمران، عنکبوت، آیه الکرسى، انبیاء، فجر، شمس و صلوات بر چهارده معصوم(ع)، دعای نادعلیاً، مناجات حضرت‏ على(ع) و ادعیه مختلف براى صاحب قبر و معرفى و مدح متوفى است.

غالبا تاریخ فوت و نام متوفى در داخل کادر چهارگوش بر پیشانى سنگ قبر یا پهلوی شمالی آن حکاکی شده است. کتیبه‌های فارسى نیز که عموما مفهومی در ارتباط با بى‌‏وفایى دنیا و وصف حال متوفى است بیشتر به صورت منظوم بر جوانب سنگ‌ها حجارى شده‌‏اند.

نمونه‌‏اى از این کلام منظوم به شرح ذیل است:

بر سر تربت ما چون گذرى فاتحه خوان         روح ما را به دعا شاد نما آنگه گذر

نوجوانا روضه‌ات  تا جاودان پرنور باد        روحت اندر باغ جنت دائماً با حور باد

به طور کلی برجسته‌ترین تزیینات سنگ قبرهای عصر صفوى خطوط خوشنویسى و کتیبه‌‏نگارى است، با وجود عدم درج نام حجار و کاتب خوشنویس که گاه‌نگاری دقیق آنها را با مشکل مواجه مى‏‌کند ولى برجستگى کتیبه‏‌هاى این سنگ‌ها نشان دهنده حضور چیره دست‌ترین خوشنویسان دوره صفوى در تزیینات بقعه است.

مرتبط:

خان كندی _زیباترین روستای اردبیل

آشنایی با روستای گیلوان اردبیل

دریاچه نئور _بزرگترین دریاچه طبیعی اردبیل

خان كندی _زیباترین روستای اردبیل

کوله‌بارتان را بايد ببنديد و به خان كندی برويد تا ديده‌ها، جاي شنيده‌ها را بگيرد و باور كنيد آنچه را كه در وصف اين ديار زيبا گفته‌اند!

اگر گفتيم شيرين‌ترين عسل است، اگر گفتیم چشمه‌ای دارد خنك و خودجوش كه چه تابستان باشد، چه زمستان، بس كه سرد است، كسی قادر نيست دستش را حتی به اندازه یك دقیقه در آن نگه دارد. اگر گفتيم چشمه‌اش شفابخش است و بسياري از بيماري‌ها را درمان مي‌كند، يا اگر از درخت‌هاي پرميوه‌اش تعريف كرديم و گفتيم قدمتش به دوره ناصرالدین شاه می‌رسد و كوچ‌نشین‌ها بنای اولیه‌اش را گذاشته‌اند… شما باور نكنيد!

مثل این است كه وقت گرسنگی، عكس غذاي مورد علاقه‌تان را ببينيد و بگوييد سير شدم! مثل اين است كه تصوير يك ليوان آب خنك را در فصل تابستان نشانتان بدهند و شما بگوييد سيراب شده‌ام! مثل این است كه عكس گل خوشبويي را بو كنید و بگویید مشام‌تان تازه شده است!

روستاي خان كندي دارای آب و هوایی کوهستانی و خنک در تابستان و سرد و  برفی در زمستان می‌باشد.blank

 

نه، این‌طور نمي‌شود، تا وقتی به «خان كندی» نرفته‌ايد، تا وقتي درياچه قالغانلو را ندیده‌اید، تا وقتی كنار چشمه روستا چای نخورده‌اید، تا وقتی در مراتع سبزش پابرهنه ندویده‌اید، تا وقتی خنكی و رطوبت مه را در سحرگاهش روی پوست‌تان حس نكرده‌اید، تا وقتی از باغ‌هایش با دست‌های خود میوه‌ای نچیده‌اید، تا وقتی پای حرف‌های مردم روستا ننشسته‌اید و آنها برایتان از گذشته‌های دور قصه نگفته‌اند و تا وقتی طعم فراغت را در روستا نچشیده‌اید، بی‌فایده است سخن گفتن از «خان كندی» و توصيف زيبايي‌هاي آن، مگر این كه كوله بارتان را ببندید و عازم شهرستان گرمی یا مغان در اردبیل شويد و از آنجا به خان كندی برويد تا دیده‌ها، جای شنیده‌ها را بگیرد و باور كنيد آنچه را كه در وصف اين ديار زيبا مي‌گوييم!

به علت شرايط خاص طبيعي منطقه، انواع مختلفي از حيات وحش در کوهها و مراتع خان‌کندي ديده مي‌شود.

درياچه «قالغانلو»: درياچه زيباي قالغانلو، كه در شرق روستاي خان كندي جاري است، از ذوب شدن تدريجي برف‌هاي كوه «قبله داشي» پديده آمده و در پاييز و بهار وسعت آن افزايش مي‌يابد، اما در تابستان به دليل افزايش تبخير سطحي و آبياري مزارع، از وسعت آن كاسته مي‌شود. بررسي اكولوژي طبيعي قالغانلو نشانگر وجود يك اكوسيستم با انواع موجودات آبزي در اين درياچه است كه در عين حال، مكان مناسبي براي انواع ماهيان سردابي است.
خان كندی
حيات وحش: به علت شرايط خاص طبيعي و جغرافيايي منطقه، انواع مختلفي از حيات وحش در کوهها و مراتع مجاور خان‌کندي ديده مي‌شود که از مهمترين آن مي‌توان به انواع كبك، كبوتر وحشي، زردپره، شاهين، بالابان، عقاب، لاک‌پشت، روباه، شغال، جوجه تيغي، گرگ و گراز و چندين جانور ديگر اشاره كرد.
جاذبه‌هاي طبيعي: از مهم‌ترين کوه‌هاي رشته کوه صلوات‌داغي در اطراف روستاي خان‌کندي، مي‌توان به قله «قلي تاش» با ارتفاع ۲۵۸۰ متر و قبله داشي با ارتفاع ۲۵۵۰ متر از سطح دريا اشاره كرد. اين كوهها در جنوب روستا قرار دارند و نقش مهمي درتعديل آب و هواي منطقه ايفاء مي‌کنند، به طوري که با آغاز بارش در فصول سرد، اين کوه‌ها يكدست سفيدپوش شده و با انبوهي از برف، به پيشواز بهار مي‌روند. با ذوب شدن برف‌هاي زمستان، معروف‌ترين رودخانه فصلي شهر گرمي به نام «تولون چاي» پديد مي‌آيد.
پوشش گياهي: مراتع و ارتفاعات سرسبز روستا پوشيده از انواع گَوَن يونجه و شبدرکوهي است. گون، گياهي است بوته‌اي، کوتاه و بالشتکي به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتي‌متر که در ارتفاعات و کوه‌هاي خان‌کندي به وفور يافت مي‌شود و تراوه‌هاي آن کتيرا نام دارد. گون‌هاي روستاي خان‌کندي از نوع خاردار با خارهاي بلند و پراکنده و گونه ديگر از نوع گَوَن سبز با خارهاي کوتاهِ به هم فشرده است که اهالي منطقه، اين نوع گَوَن را اصطلاحاً گَوَنِ جوجه تيغي مي‌نامند كه هرکدام در منطقه خاص خود مي‌رويد و داراي ريشه بلند و طويلي است که در دل خاک فرو مي‌رود.مراتع و ارتفاعات سرسبز روستای خان‌کندي پوشيده از انواع گَوَن يونجه و شبدرکوهي است.
خان كندی
به علت وجود مراتع سرسبز پوشيده از انواع گل‌هاي رنگارنگ، ارتفاعات خان‌کندي محل مناسبي براي پرورش زنبور و توليد عسل است و به همين، جهت بهترين و مرغوب‌ترين نوع عسل، در روستاي خان‌کندي توليد و عرضه مي‌شود.
چشمه‌ها و رودخانه‌ها: کوه‌هاي اطراف روستاي خان‌کندي شامل قبله داشي و قلي تاش، سرچشمه رودخانه «تولون چاي» است كه با شيبي تند، پس از طي مسير ميان چندين روستا، سرانجام به شهر گرمي مي‌رسد. رودخانه «تولون چاي» با گذر از شهر گرمي، در مرز جمهوري آذربايجان به رودخانه «بالهارود» پيوسته و در شهر بيله سوار وارد خاک جمهوري آذربايجان مي شود.
چشمه شفابخش «خان بولاغی»، چشمه‌ای خودجوش با دبی ۳ لیتر بر ثانیه است که در جنوب خان کندی و در بالادست آن جاري است. دمای آب این چشمه در تابستان و زمستان همواره نزدیک به صفر است و براي درمان امراض پوستی و استخوانی، بسيار مفيد است.
به گفته مردم خان کندی، آب چشمه خان بولاغی از قدیم الایام مورد توجه خوانین و رؤسای قبایل محلی و ایلات شاهسون بوده است.

مرتبط:

آشنایی با آبشار سردابه اردبیل

آشنایی با روستای گیلوان اردبیل

دریاچه نئور _بزرگترین دریاچه طبیعی اردبیل

پل قرمز نیر بر روی رودخانه آغلاغان

پل قرمز نیر يكي از بهترين پلهاي ساخته شده در عصر صفوي و منسوب به دوره سلطنت شاه عباس کبیر ودر شهر نیر بر روی رودخانه آغلاغان احداث گردیده است. در محل به آن پل قرمز مي‌گويند و آن به خاطر رنگ آجرهايي است كه پل با آن ساخته شده است. این پل در ابعاد ۳۷/۹۰×۵×۵/۵۰ متر بنا شده و پايه‌هاي پل از سنگ قبر و پيكره اصلي پل با آجر ساخته شده است. در ساختن اين پل اصول مهندسي در امر پل‌سازي در نهايت حد خود به كار رفته است و اين امر در كاربرد قوسهايي است كه مقاومت و استحكام پل را در نهايت درجه تضمين نموده است. پل داراي چهار دهانه و نيز سه دهانة كوچكتر روي پايه‌اي خود است كه موسوم به دهانة دفع آبهاي طغياني است. این پل دو قسمت شهر را به هم متصل می سازد و در گذشته عبور و مرور مسافران تبریز به اردبیل ار روی آن انجام میگرفت ولی امروزه پل جدیدی در کنار آن ساخته شده است چند سال پیش به همت میراث هنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اربیل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

این پل در تاریخ ۵/۱۱/۱۳۷۸ به شماره ۲۵۵۸ به ثبت ملی رسید.

پل قرمز نیر

خواهر خواندگی و شباهت پل قرمز نیر و پلدختر میانه :

پل تاریخی شهرستان میانه که بلحاظ ویژگی های منحصربفردش جزو ده پل تاریخی ایران می باشد، در فرسنگ ها دورتر مشابهی بخود دارد که به جرات می توان گفت دیگر تنها نیست. پل تاریخی قرمز (قیرمیزی کورپی) در ورودی شهرستان نیر شباهت های زیادی به پلدختر (قیزکورپیسی) میانه  دارد.

مصالح بکار کارفته در بدنه هر دو پل مشابه همدیگر می باشند، با این تفاوت که رنگ آجرهای قیرمیزی کورپیسی با توجه به نام آن ، اندکی متمایل به قرمز می باشند. شباهت دیگر اینکه بام قیرمیزی کورپی که هم اکنون سنگ فرش می باشد و با توجه به اسناد روزگاری نیز بام قیزکورپیسی سنگفرش بوده است. مشخصه قوی تر شباهت پل ها به یکدیگر ، پایه‌هایی از سنگ و سه چشمه بزرگ که روی آب برهای سنگی قرار داده شده است. طاق های نسبتا بزرگ هلالی شکل قرمیزی کورپیسی بر روي رودخانه آغلاغان احداث شده که همچنان استوار و سالم باقی مانده و شباهت عجیبی به سه طاق بزرگ هلالی شکل های قیزکورپیسی دارد و هردو زمانی شاهراه ارتباطی عالم شرق و غرب بوده اند.

پل قرمز نیر

شایان ذکر است که پل دیگری به نام پلدختر در ورودی شهرستان  پلدختراستان لرستان وجود دارد که تاریخ ساخت آن مربوط به دوره ساساني است.

میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل قیرمیزی کورپی را چند سال پیش به صورت زیبا و اصیلی مورد مرمت و بازسازی قرار داد، هر چند  این پل در تاریخ ۵/۱۱/۱۳۷۸ به شماره ۲۵۵۸ به ثبت ملی رسید، در صورتی که بنای عظیم و منحصر به فرد قیزکورپیسی میانه در تاريخ ۱۰ ديماه ۱۳۱۰ تحت شماره ۸۷ جزو آثار ملي به ثبت رسيده است.

پل‌دختر ميانه( قیزکورپیسی) متعلق به قرن هشتم هجري قمري است با شماره ثبتي ۸۷  نخستين اثر استان آذربایجانشرقی در فهرست آثار ملي است.

مرتبط:

آشنایی با آبشار سردابه اردبیل

آشنایی با روستای گیلوان اردبیل

دریاچه نئور _بزرگترین دریاچه طبیعی اردبیل

قلعه دختر بیله سوار

دژ مستحکم و بزرگی در کنار رودخانه برزند در ۱۷ کیلومتری شمال شهر گرمی جلب توجه می کند که به قیز قلعه سی و یا قلعه دختر مشهور است و جزو شهرستان بیله سوار به شمار می رود.

قیز قلعه سی (قلعه دختر) بیله سوار از مهمترین آثار تاریخی و گردشگری این شهرستان می باشد که ثبت تاریخی این قلعه  در سال ۶۲۹ میلادی است.

این قلعه در سمت چپ جاده گرمی ، بیله سوار مغان در روستایی به همین نام، در جوار روستای انجیرلو بر روی ارتفاعات منطقه ساخته شده است.

بر اساس بررسی های انجام شده و سفال های بدست آمده از این قلعه،  قدمت آنرا به دوران اشکانی و ساسانی و اوایل اسلام تا سده های پنجم هجری منسوب می دانند.

نقشه این قلعه مستطیلی شکل بوده و در آن برج و باروی نسبتا بزرگی با استفاده از ملات های آهکی و ساروج ساخته شده است که گذر زمان و عوامل طبیعی و انسانی موجب تخریب بخشی از آثار این قلعه شده است.

قلعه دختر بیله سوار

افسانه‌ای در باب قیز قلعه سی یا قلعه دختر

افسانه‌ای در باب قیز قلعه سی یا قلعه دختر وجود دارد که بنابر آن، گویند:دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با دردست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود.

اما پژوهش های تاریخی ثابت کرده که نام گذاری کلمه قیز یا «دختر» روی این قلعه‌ها مسلما علت ویژه‌ای داشته است. شاید یکی از علل آن اشاره‌ای ضمنی به غیر قابل تسخیر بودن آن قلعه‌ها توسط دشمنان مهاجم و در واقع بکر بودن آنان است، هم‌چنین اصولآ هر جای بلند و مرتفع نیز به نام دختر معروف شده است.

بنا بر تحقیقات بانو بویس و آقای باستانی پاریزی، قلعه ها و پل هایی که کلمه دختر را در اسم خود جای داده اند؛ مثل پل دختر، چهل دختر؛ قیز قلعه و … با مجمع خدایان قبل از زرتشت ارتباط مستقیم دارد. آناهیتا الهه آب و باران در نامگذاری روی قلعه ها و پل هایی که بنام دختر معروف هستند نقش عمده ای در این فرهنگ داشته است.

قلعه دختر بیله سوار

آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان بیله سوار:

۱-کاروانسرای مخروبه در منطقه شورگل خروسلو

۲- مزار سربازان گمنام شهریور ۱۳۲۰، داخل شهر

۳- تپه دمیرچی واقع در ۲کیلومتری شهر

۴- شهر کندویی روستای پتلقان

۵- درخت چنار مشهور به پیربابا در خروسلو

۶- شکارگاهها حوالی کوههای خروسلو، سواحل رود ارس و بالهارود

۷- قیزقلعه سی (قلعه دختر) در روستای انجیرلو در فاصله ۱۷ کیلومتری گرمی به بیله سوار کنار رودخانه برزند مربوط به دوره اشکانی و ساسانی

۸- کشتزارهای زیبای دانه های روغنی و غلات

مرتبط:

آشنایی با آبشار سردابه اردبیل

تاریخ طلایی در «آمریتسار»

سفر به اردبیل و سرعین؛ زیبایی‌های بی‌نظیر شمال غرب ایران

آشنایی با آبشار سردابه اردبیل

شهر اردبیل به داشتن جاذبه های گردشگری فراوان از جمله آبشارها و چشمه های آب معدنی مختلف، معروف است. آبشار سردابه در دامنه شرقی کوه سبلان و در نزدیکی آبگرم معدنی سردابه قرار دارد.

آبشار سردابه در ۲۸ کیلومتری غرب شهر اردبیل و در روستایی به همین نام واقع شده‌است. آب چشمه ای که آبشار را تغذیه می-کند، در ارتفاع ۱۸۴۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

هنگام حرکت به سمت آبشار، طبیعت زیبای روستای سردابه با تپه‌هایی سرسبز، چشم اندازهایی از گل‌های رنگارنگ و گندم‌زارهای دیم، چشم‌نوازی  می‌کند. پوشش گیاهی اطراف آبشار از گیاهانی همچون خزه، سرخس و دیگر گیاهان آبزی که دیواره‌های سنگی را پوشانده‌اند، تشکیل شده است.

آبشار سردابه
این آبشار ارتفاعی حدود۲۰ متر دارد و دمای آن در حدود ۳۵ درجه سانتی گراد است.  آب آبشار ظاهری شفاف و مزه ترشی دارد و بوی شدید گوگرد از آن استشمام می‌شود. آب این آبشار همچنین از عناصر و ترکیبات شیمیایی مختلفی همانند سدیم، کلسیم، سولفات و بی‌کربنات تشکیل شده است. آبشار سردابه به صورت دائمی در جریان است و حجم آب آبشار موقع بارندگی و به هم پیوستن آب‌های سطحی افزایش می‌یابد.
این محل همچنین به دلیل وجود آبگرم سردابه معروف است. این آبگرم که در گویش محلی به آن “ساری داوا” به معنی داروی زرد گفته می شود، اثرات شفا بخشی دارد. آبگرم سردابه برای بیماری‌های یرقان و زردی، خاصیت درمانی دارد و دارای مقدار زیادی گاز کربنیک است.

آبشار سردابه
چشم اندازها و مناظر زیبای این منطقه نه تنها برای گردشگران بلکه برای عکاسان و مستندسازان که به دنبال ثبت عکس و فیلم از طبیعتی بکر و گوناگون هستند نیز جذابیت دارد.
روستای سردابه اردبیل با وجود این آبشار ۳۰ متری تماشایی و ۷ دهنه چشمه آب معدنی گرم در منطقه ای ییلاقی و خوش آب و هوا، یکی از زیباترین روستاهای کشور به حساب می آید و هرساله پذیرای گردشگران و مسافران بسیاری است.

مرتبط:

پل معلق پیرتقی در اردبیل

دریاچه نئور _بزرگترین دریاچه طبیعی اردبیل

سفر به اردبیل و سرعین؛ زیبایی‌های بی‌نظیر شمال غرب ایران

پل معلق پیرتقی در اردبیل

یکی از جاذبه های شناخته شده شهر هشتجین از توابع استان اردبیل پل معلق پیرتقی است. این پل معلق در نزدیکی روستای پیرتقی و در فاصله ده کیلومتری از شهر هشتجین قرار گرفته است.

این پل که در سال ۱۳۸۷ ساخته شده است ۷۰ متر طول و یک متر عرض دارد و بر فراز رودخانه همیشه خروشان قزل اوزن قرار گرفته است. پل از جنس چوب، طناب و سیم بوکسل است و از همان ابتدا برای تردد مهندسین و تکنسین هایی ساخته شده است که برای ساخت سدی بر روی رودخانه قزل اوزن مشغول مطالعات و بررسی شرایط منطقه بوده اند. این پل درست بر فراز محل برخورد دو رودخانه قزل اوزن و گیوی چایی قرار گرفته است. رودخانه قزل اوزن یکی از ناآرام ترین رودخانه های ایران است و همین امر سبب می شد تا به هنگام عبور از رودخانه به خصوص در فصول پربارش عبور از قزل اوزن غیر ممکن شود، بنابراین مسئولین ساخت سد این پل را برای عبور و مرور ساده تر مهندسین بنا کردند.

پل به دلیل مجاورت با روستای پیرتقی که اکنون خالی از سکنه است و تنها یک خانوار در آن سکونت دارد به پل پیرتقی شهرت پیدا می کند. پل در ارتفاع ۶۰ متری از کف رودخانه قزل اوزن قرار دارد و به هیج وجه برای عبور و مرور مردم و یا گردشگران مناسب نیست چرا که این پل ایمن سازی نشده است و تنها تحمل وزن مشخصی را داراست، اما قطعا تماشای این پل معلق و بسیار هیجان انگیز از پایین دست و یا از بلندای کوه های مجاور بسیار لذت بخش خواهد بود. اطراف این پل را پوشش طبیعی چشم نوازی فرا گرفته است که چشم هر بیننده ای را می رباید. در نزدیکی این پل علاوه بر رودخانه خروشان قزل اوزن چشمه های آب متعددی نیز قرار دارند که سبب سرسبزی و طراوت بیشتر این محیط شده است.

یکی از تفریحات رایج در اطراف این پل معلق زیبا که در چند سال اخیر رونق زیادی یافته است صخره نوردی و کوهنوردی است. مناظر زیبا و خروش رودخانه قزل اوزن هیجان این امر را بیشتر می نماید اما به خاطر داشته باشید که حتما با تجهیزات کافی به این منطقه مراجعت کرده و نکات ایمنی را رعایت فرمایید. بر بلندای رودخانه قزل اوزن و در نزدیکی پل معلق پیرتقی یک خط زیپ­لاین نیز قرار دارد که بسیار هیجان انگیز است. طبیعت بکر اطراف این پل هیجان انگیز سبب شده تا گردشگران بسیاری خود را به نزدیکی این پل معلق برسانند. اگر دلتان می خواهد تا عبور از روی یک پل معلق هیجان انگیز را تجربه کنید حتما سری به پل معلق مشگین شهر بزنید چرا که عبور از پل معلق پیرتقی گاهی تنها جان شما را به خطر می اندازد، بنابراین تنها با تماشای این پل بسنده کنید.

پل معلق پیرتقی در اردبیل

*نکته مهم*

از آنجایی که این پل در اصل برای کار مطالعه و احداث سد به طور موقت ساخته شده است، از استانداردهای لازم برای عبور و مرور زیاد افراد برخوردار نیست و عبور از آن خطر زیادی دارد. مسوولان میراث فرهنگی استان اردبیل نیز در مورد استفاده و عبور از این پل هشدار اداه اند و از گردشگران خواسته اند که به هیچ عنوان از روی پل عبور نکنند.”

چرا پل معلق پیرتقی احداث شد؟

در سال ۱۳۸۷ پژوهشگران شرکت سازنده ی سد قزل اوزون به منظور انجام مطالعات و آزمایشات خاک جهت اجرای سد پیرتقی به راحتی نمی توانستند از رودخانه عبور کنند. رودخانه ی قزل اوزون در بیشتر فصول سال پر آب است و تردد در آن دشوار است به همین جهت انجام این تحقیقات برای آن ها غیر ممکن شده بود. به همین دلیل پل پیر تقی برای تردد مهندسین و تکنسین ها احداث گردید، تا عبور و مرور از رودخانه برای آنها آسان شود.

سازندگان، این پل معلق را بر روی چهار عدد سیم بکسل محکم و قطور ساختند و تعدادی سیم بکسل به آن اضافه کردند تا لرزش های بیش از اندازه پل را برابر باد مهار کنند.

پل معلق پیرتقی در اردبیل

مسیر رفتن به پل معلق معلق پیرتقی

راحت‌ترین مسیر رفتن به این محل این است که از خلخال به سمت سه راه سرچم حرکت کنید بعد از گذاشتن از شهر کیوی و سه راه فیروز آباد ۱۲ تونل پیش روی شماست که بین تونل ۹ و ۱۰ سمت راست یک قهوه‌خانه موجود است که یک جاده خاکی در کنارش موجود است.

آن جاده خاکی را حدود ۳۰۰ متر با ماشین طی کنید. درختی را در کنار چشمه‌ای خواهید دید .آنجا می‌توانید ماشین خود را پارک کرده و باقی مسیر را پیاده بروید.

پیشنهاد ویژه

اگر برای دیدن پل پیرتقی رفتید حتماً از چشمه‌ی آب معدنی پیرتقی نیز دیدن کنید. در مسیر خاکی پیر تقی یک پل سیمانی ماشین‌رو قرار گرفته و بعد از آن، دو درخت بزرگ در کنار هم بر سر راه قرارگرفته‌اند. دقیقا در پایین دست آن دو درخت بزرگ و در میان علف‌های روییده شده ۲ چشمه در کنار هم قرار دارند که چشمه‌های آب معدنی پیرتقی هستند. این چشمه‌ها بهترین استراحتگاه طبیعی است که بعد از یک تجربه‌ی به یاد ماندنی خستگی خود را می‌توانید در آنجا برطرف کنید.

پل معلق پیرتقی در اردبیل

دیدنی ها و تفریحات

در بازدید از این پل مهیج می توانید فعالیت های زیر را انجام دهید:

۱- بازدید و گردش در رودخانه قزل اوزون

این رودخانه ی پر آب از کوه های کردستان سر چشمه می گیرد و در طی مسیرش زمین های کردستان، زنجان و خلخال را سیراب می کند و در انتهای مسیرش در پشت سد سفید رود به آرامش می رسد. در مناطق خاصی از این رود می توان به قایقرانی، ماهی گیری و آب بازی پرداخت.

۲- کوهنوردی و صخره نوردی

در اطراف پل پیر تقی صخره و ارتفاعاتی وجود دارد که می توان ساعاتی را به صخره نوردی و کوهنوردی اختصاص داد و خاطرات خوشی برای خود به ارمغان بیاورید. همچنین می توان با عکاسی و ثبت لحظات و مناظر عکس هایی ناب و زیبا به دست آورد.

۳- چشمه های آب معدنی بلاغ

در پایین دو درخت بزرگ در کنار هم، در میان علفهای روییده شده ۲ چشمه در کنار هم قرار دارند که چشمه های آب معدنی پیرتقی هستند. آب گوارا و خنک این چشمه ها بعد از بازدید از آن همه هیجان در پل، انرژی بخش است.

مرتبط:خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین در اردبیل

کوه سبلان مقدس‌ترین کوه ایران !

کوه سبلان که در زبان ترکی آذربایجانی «ساوالان» و در زبان تالشی «سفلون» نامیده می‌شود، از دره قره‌سو در شمال غرب شهر اردبیل شروع شده و در جهت شرقی- غربی به طول ۶۰ کیلومتر و عرض حدود ۴۸ کیلومتر تا کوه قوشه‌داغ در جنوب اهر امتداد می‌یابد و به وسیله این کوه به ارتفاعات قره‌داغ متصل می‌شود. کوه سبلان بر سه شهر اردبیل، اهر و مشکین‌شهر مشرف است. این کوه در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی مشگین شهر و در فاصله حدود ۴۰ کیلومتری شهر اردبیل قرار دارد.

سبلان سومین قله بلند ایران و یک کوه آتشفشانی غیرفعال است. ارتفاع بلندترین قله آن به نام «سلطان ساوالان» به ۴۸۱۱ متر می‌رسد. در جبهه غربی قله سلطان ساوالان و در کنار جان‌پناه سنگی به شکل عقاب قرار دارد که در طول زمان به نماد کوه سبلان تبدیل شده است. این قطعه سنگ که به واقع اعجاز طبیعت می‌باشد، به شکل عقابی است که نشسته و سر را به جانب شرق چرخانده است

مراتع سبلان از بهترین مراتع طبیعی ایران است. دامنه‌های سبلان، برخلاف سهند که کمی سنگلاخی است، دارای خاک نرم‌ و حاصلخیز است و علف‌های مرغوب و پرارزشی در آن رشد می‌کنند.

کوه سبلان

سبلان به خاطر آبگرم‌های طبیعی دامنه کوه، طبیعت تابستانی زیبا، دریاچه زیبا در قله کوه، مورد توجه دوستداران طبیعت می‌باشد همچنین از آنجایی که تمام قلل سبلان در ایام سال پوشیده از یخ و برف‌های دائمی می‌باشند، در این منطقه یک پیست اسکی به نام «الوارس» وجود دارد که مورد توجه گردشگران است.

کوه سبلان مقدس‌ترین کوه ایران است. گفته می‌شود مزار یکی از پیامبران، در قله سبلان قرار دارد و بنا بر باورهای مردم، این مزار، مزار زردشت است. در متون کهن فارسی نیز به رابطه سبلان و زردشت اشاره شده و آنجا را مکان نیایش و عبادت زردشت می‌دانند. یکی از نشانه‌های تقدس سبلان، سوگند به آن است. نام سبلان هنوز یکی از مهم‌ترین سوگندهای ساکنان اطراف کوه و عشایر کوچنده شاهسون به شمار می‌آید. اهالی باور دارند که وقتی نام سبلان برده می‌شود به ویژه وقتی به آن سوگند یاد می‌کنند، مار از شکارش دست می‌کشد.

مرتبط:

صعود به سبلان

 

خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین در اردبیل

خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل، اینمجموعه از اوایل قرن شانزدهم تا اواخر قرن هجدهم به طول انجامید و محلی برای سلوک معنوی به رسم صوفیان بود.

خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل

ساخت این  مجموعه از اوایل قرن شانزدهم تا اواخر قرن هجدهم به طول انجامید و محلی برای سلوک معنوی به رسم صوفیان بود. در ساخت مجموعه،  برای استفاده بهینه از فضای موجود و ایجاد کاربری‌های متنوع (از جمله کتابخانه، مسجد، مدرسه، بقعه، آب انبار، بیمارستان، آشپزخانه، نانوایی و تعدادی دفتر کار) از فرم‌های معماری سنتی ایران استفاده شده است. مسیر دسترسی به بقعه شیخ از هفت بخش، به نشانه هفت وادی عرفان تصوف تشکیل شده که با هشت دروازه، به نشانه هشت نگرش تصوف از هم جدا شده‌اند. نما و فضای داخلی بقعه و تزئینات فراوان آن به خوبی باقی مانده‌اند و مجموعه چشمگیری از دست سازهای قدیمی را می‌توان دید. بقعه شیخ صفی‌الدین مجموعه‌ای نادر از اجزای معماری اسلامی در قرون وسطی می‌باشد.

شرح تاریخی

صوفی‌گری ( تصوف از صوف به معنی “پشمینه”  به زبان عربی و یا صفا یه معنی “پاکدامنی” برگرفته شده است) عموماُ به عنوان جنبه عرفانی و درونی اسلام و نه یک فرقه جداگانه، در نظر گرفته می‌شود. تصوف در قرن‌های نهم و دهم میلادی به عنوان جنبشی معنوی گسترش پیدا کرد و به عقیده برخی، عاملی مهم در گسترش اسلام و ایجاد یک فرهنگ جامع اسلامی در آفریقا و آسیا بود. این آیین در طول قرن‌های سیزدهم تا شانزدهم در سراسر جهان اسلام به عنوان یک فرهنگ قدرتمند دینی و فکری با آموزه‌های به خصوص خود (که توسط اساتید تصوف بر مبنای طریقت و احکام مختلف بنیان نهاده شده‌اند) رونق یافت و جلوه‌های ملموس هنری زیادی را به ویژه در آسیای مرکزی بر جای گذاشت.

اردبیل و حمله مغول‌ها

در زمان فتح ایران به وسیله مسلمانان، اردبیل بزرگترین شهر در شمال غربی ایران بود. بعد از حمله مغول‌ها این شهر ویران شد و به مدت سه قرن، تا زمانی که شیخ صفی‌الدین (۱۲۵۲ تا ۱۳۳۴ میلادی)، صفویه را بنیان نهاد و نام خود را بر این سلسه گذاشت، به همین حال رها شده بود.

خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین در اردبیل

شیخ صفی‌الدین و صوفی‌گری

شیخ صفی‌الدین از آموزه‌های شیخ زاهد گیلانی بهره برد و پس از مرگ استاد، بر جای او نشست و طریقت خود را گسترش داد. این طریقت، تصوف (برگرفته از صوفی‌گری صفویان) نام گرفت. شیخ، خانقاهی در اردبیل احداث کرد که بعدها به بقعه او تبدیل گشت.

ویژگی‌های مجموعه

مجموعه شیخ صفی‌الدین در ابتدا شهری کوچک و خود گردان متشکل از بازارها، حمام‌ها و میدان‌های عمومی، مکان‌های مذهبی، خانه‌های مسکونی و دفاتر کاری بود.

نقش و کاربری مجموعه و سلطنت صفویان

در دوران سلطنت شاهان صفوی، نقش و کاربری این مجموعه تغییر کرد و به خاطر وجود بقعه با ارزش موسس سلسه صفویه، به یکی از مهمترین مکان‌های ملی و سیاسی مبدل گشت. شاه اسماعیل، وارث شیخ صفی‌الدین و رهبر صوفی مسلک خانقاه، اولین شاه سلسله صفویه شد و تشیع را به عنوان دین رسمی کشور اعلام کرد.

خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین در اردبیل

اهمیت بقعه شیخ صفی‌الدین از نظر صفویان

صفویان در توسعه و تزئین ساختمان آرامگاه جد خود از هیچ هزینه‌ای دریغ نکرده و آثار هنری بسیاری را بنا کردند. افراد بسیاری برای زیارت بقعه شیخ صفی‌الدین به این مجموعه می‌آمدند و از قرن چهاردهم تا شانزدهم این مکان، مجموعه‌ای مذهبی بود متشکل از آثار برجسته هنری، تزئیناتی و باستان شناختی.

مراحل ساخت مجموعه

محققان چهار مرحله اصلی برای ساخت این مجموع تعیین کرده‌اند که مهمترین ساختمان‌ها در این چهار مرحله بنا شده و یا به طور قابل توجهی تغییر داده شده‌اند :

مرحله اول از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۹ میلادی: در این دوره طرح اولیه بقعه تنظیم شد و بناهای “خانقاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، حرم‌خانه، گنبد الله الله، ساحت، عمارت دارالحفاظ، شاه نشین، حیاط میانی و چله خانه جدید” ساخته شدند.

مرحله دوم از سال ۱۳۴۹ تا ۱۵۴۴ میلادی: در این دوره مقبره شاه اسماعیل و همچنین مقبره مادرش، دار الحدیث، جنت سرا، شهیدگاه و حیاط آرامگاه در قسمت جنوبی بقعه شیخ صفی‌الدین ساخته شدند. بیشتر این ساخت و سازها به قرن شانزدهم میلادی مربوط می‌باشند.

مرحله سوم از سال ۱۵۴۴ تا ۱۷۵۲ میلادی: چینی خانه (به شکل کنونی آن، دروازه شاه عباسی و حیاط باغ در این دوره بنا شدند.

مرحله چهارم از سال ۱۷۵۲ تا قرن بیستم میلادی: مدرسه، سرویس های بهداشتی، موتور خانه و گلخانه در این دوره و بیشتر در قرن بیستم ساخته شدند.

این بنا همچنان نقش خود را حفظ کرده و محلی برای عبادت و زیارت است .

مرتبط:

دریاچه نئور _بزرگترین دریاچه طبیعی اردبیل

موزه مردم‌شناسی اردبیل؛ دریای فرهنگ و هنر ایرانی

در موزه مردم‌شناسی مجموعه غنی فرهنگ و هنر، معماری و تاریخ این منطقه همراه با یادگاری‌های کهن همه در یک مجموعه برای بازدیدکنندگان مهیا شده است.بی‌شک در این مکان فرهنگ ایرانی با همان رنگ و لعاب موج می‌زند.

اگر گذرتان به اردبیل و موزه مردم‌شناسی آن خورده باشید در خواهید یافت که مجموعه غنی فرهنگ و هنر، معماری و تاریخ این منطقه همراه با یادگاری‌های کهن همه در یک مجموعه برای بازدیدکنندگان مهیا شده است.

ورودی این موزه از رختکن آغاز شده و به حوض سنگی هشت‌ضلعی با چهار بازو ختم می‌شود و در آن آیین‌های ویژه استحمام در دوره‌های گذشته به‌وسیله مجسمه‌هایی به نمایش درآمده است.

رواق هشتی شکل، رخت‌کن، کفش کن، گنبد سربینه، گرمخانه، استخرهای آب گرم و استخر آب سرد از جمله قسمت‌های این حمام است که در حال حاضر در بخش‌های مختلف آن اشیای قدیمی به نمایش گذاشته شده است.

موزه مردم‌شناسی اردبیل

آنچه امروزه به‌عنوان موزه مردم‌شناسی اردبیل از آن نام‌ برده می‌شود در دوره پیش از صفویه و نیمه دوم قرن هفتم هجری با اسم حمام آقا نقی شناخته می‌شد.

لازم به ذکر است که علاوه بر این نام، مردم استان اردبیل این مکان را با اسم حمام ظهیرالاسلام می‌شناسند.

علت هم این است که این حمام را فردی به نام ظهیرالاسلام در دوره ایلخانی ساخته و ۲۰۰ سال بعد الحاقاتی به آن اضافه شده و بالاخره در زمان قاجار فردی به نام آقا نقی مؤتمن‌الرعایا حمام را خریداری، مرمت و بازسازی کرد و از همین روست که حمام به هر دو نام معروف شده است.

در سال ۱۳۷۸ این حمام را میراث فرهنگی خریداری و بازسازی شد و درنهایت هم موزه مردم‌شناسی این اقدام را انجام داد. حمام‌های تاریخی اردبیل به جهت توجه ویژه مردم این منطقه به پاکیزگی و نظافت اهمیت ویژه‌ای دارند چراکه به‌سادگی می‌تواند سرگذشت تاریخی این منطقه را از قرن‌ها پیش بازگو کند.

از اهمیت ادعای بالا همین‌قدر کافی است که بدانید اردبیلی‌ها یک روز از هفته را به روز حمام و یا در اصطلاح خود «حامام گونی» اختصاص داده و با خانواده به حمام عمومی می‌رفتند.

موزه مردم‌شناسی اردبیل

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که نظر هر بازدیدکننده را در حین بازدید از این مکان جلب خواهد کرد، اشیای باقی‌مانده از دوران گذشته و عرضه ۳۳ نوع مجسمه در حالت‌های مختلف است که هریک بیانگر حالتی است؛ که سبب شده تا موزه محل مناسبی برای آشنایی با نحوه زندگی، آداب‌ورسوم، پوشش محلی مردان و زنان، نحوه پخت غذاهای محلی و آیین‌های خاص این استان باشد.

بی‌شک آثار و دست‌نوشته‌های مربوط به هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه در این موزه می‌تواند اطلاعات ارزشمندی از گذشته درخشان مردم این استان در اختیار بازدیدکنندگان قرار دهد.

شایان‌ذکر است که موزه تاریخی و مردمی اردبیل جزء معدود موزه‌هایی است که طی سالیان دراز از گزند حوادث مصون مانده است و با گذشت سالیان دراز برخلاف اطلاع‌رسانی دقیق و معرفی، هنوز هم مورد استقبال بازدیدکنندگان از این استان قرار می‌گیرد.

مرتبط:

خانه مشروطه اردبیل ثبت ملی شد