دیوار تاریخی تمیشه _ادامه دیوار بزرگ گرگان
تَمیشَه یا تمیشه بانصران که در منابع عربی به آن طمیس و طمیسه نیز گفته‌اند، یکی از شهرهای باستانی و تاریخی مهم در خطه تبرستان بوده که امروزه خرابه‌های تاریخی به جا مانده از آن در نزدیکی روستای سر کلاته خراب‌شهر از توابع شهرستان کردکوی واقع است.
تمیشه در روزگار ساسانیان نیز شهری آباد بوده و در اسطوره‌های ایرانی، اقامتگاه فریدون پادشاه آریاییان خوانده شده است. در منابع آمده است خسرو انوشیروان ساسانی به آن شهر رفته و مدتی را در آنجا گذرانده و دستور گسترش شهر و ساخت بارو و دیوار دفاعی تمیشه را به‌منظور جلوگیری از یورش تُرکان و قبایل شرقی داده است.
تمیشه شرقی‌ترین شهر تبرستان و در مرز تبرستان و گرگان(جرجان) بوده است. ابن رسته، تمیشه را نخستین شهر تبرستان از مشرق دانسته و خسرو انوشیروان ساسانی را بناکننده آن خوانده و از دیوار تمیشه که میان تبرستان و گرگان کشیده شده و همچنین از مسجد جامع و جمعیت بسیار این شهر یاد کرده است.
پژوهشگران بر این باورند که به دلیل وجود رشته‌کوه‌های البرز ورود نیروهای مهاجم به سرزمین تبرستان و گیلان کمابیش میسر نبوده، به همین دلیل تنها راه دسترسی و مدخل ورود تازیان و دیگر نیروهای مهاجم تنها از راهی بود که از سرزمین قومس به گرگان می‌رسیده که امروزه به گردنه «خوش ییلاق» مشهور است. بدین منظور نخستین شهری که مورد یورش نیروهای مهاجم قرار داشته گرگان بوده و سرداران خلفا هرگاه که به‌قصد فتح تبرستان می‌آمده‌اند پس از طی راه قومس به گرگان به‌ناچار در آغاز با گرگانی‌ها رودررو شده و سپس به تمیشه و درون تبرستان حمله‌ور می‌شدند. به این ترتیب، تمیشه نخستین شهر تبرستان از سمت شرق و مدخل تبرستان و به‌نوعی پرچم‌دار نبرد با مهاجمان عرب وِ تُرک و مغول و… بوده است.
ابن فقیه، در ذکر تمیشه و دربند آن در البلدان نوشته است: «نخستین شهر طبرستان از سوی گرگان طمیش است و آن در مرز گرگان افتاده است و دروازه‌ای کلان دارد که هیچ‌یک از طبرستانیان نتوانند از آن جای بیرون آیند و به گرگان شوند جز از همین دروازه زیرا دیواری از آجر و آهک از کوه تا دل دریا کشیده شده است آن دیوار را خسرو انوشیروان (۵۳۱ – ۵۷۸ م.) ساخت تا تُرک را از تاراج طبرستان بازدارد.»
در واقع انوشیروان هنگامی که دیوار دفاعی گرگان را در سراسر نواحی شمالی استان گلستان کنونی می‌ساخت، ضلع غربی آن را هم‌ساخت. دیوار دفاعی گرگان از کوه‌های گلیداغ در شرق استان تا دریای خزر و ضلع غربی آن از دریا تا ارتفاعات رشته‌کوه البرز امتداد داشته است.
ازاین‌رو پژوهشگران و باستان‌شناسان، این دو اثر را یک دیوار می‌دانند که به دلایل نظامی و امنیتی هم‌زمان ساخته‌اند. باستان‌شناسان تأکید دارند دولت ساسانی ديوار تاريخی تميشه را که ادامه ديوار تاريخی گرگان است در اواخر قرن پنجم و ششم ميلادی براي جلوگيری از هجوم هپتاليان ساخته‌اند.
همانند تکنیک ساخت دیوار دفاعی گرگان، در چندين نقطه در مسير ديوار کوره‌های آجرپزی قرار دارد که تأمین‌کننده مصالح اصلی ديوار تميشه بوده است. این ديوار دارای خندق عميق در قسمت غربی و به سمت شهر تميشه است و از سمت شرق به دره‌های عميق و رودخانه منتهی می‌شود.
شهر تميشه و تأسیسات وابسته شهری نیز با قلاع متعدد در غرب ديوار تميشه واقع‌شده بود که دارای معماری منحصربه‌فرد با مصالح بومی بوده و بخشی از بقايای اين شهر در کاوش‌های باستان‌شناسی شناسایی‌شده است. دو قلعه که «نارنج قلعه» و «قلعه دختر» نام دارند، در اواخر دوره ساسانی در ضلع غربی و شرقی ارتفاعات جنگلی جنوب شهر تاريخی تميشه برای حفاظت از اين شهر ساخته‌شده بود و تا اوايل قرون اسلامی از آن‌ها استفاده می‌شده است.
در کاوش‌های مذکور، خندقی به طول سه کيلومتر با عرض و عمق دو متر در کنار ديوار تميشه کشف کردند. نتايج حاصل از اين گمانه‌زنی‌ها بيانگر آن است که طراحان و سازندگان ديوار تميشه در بخش جنگلی اين ديوار از مصالح چوب برای ساخت بخشی از آن استفاده کرده‌اند. به عقيده باستان‌شناسان در طول ديوار تميشه اتاقک‌های چوبی برای برج نگهبانی ایجادشده بود که محل استراحت سربازان ساسانی بود.
تاریخ ویرانی دیوار و شهر تمیشه برای پژوهشگران به‌طور قطع روشن نیست؛ ولی آن چیز که واضح است در عصر سربداران و مرعشیان، یعنی در یورش‌های تیمور، همچنان نام تمیشه و خندق آن در متون تاریخی دیده می‌شود، به همین دلیل پژوهشگران بر این باورند که این شهر در یورش‌های مغولان آسیب کلی و فراوان دیده و در تاخت‌وتازهای تیمور به‌طور کل از صفحه روزگار محو شده است. رابینو دراین‌باره آورده است: «تاریخ ویران شدن تمیشه روشن نیست؛ با آن‌که دلایلی هست که حدس بزنیم آن واقعه در هجوم مغولان اتفاق افتاده است. چیزی که روشن است فراموش‌شدن نام تمیشه پس از وقایع تیموریان و مرعشیان در تاریخ است.»
منبع:میراث آریا
مرتبط: