سنگ نگاره ها دسته اي از آثار باستان شناسی است كه در مجموعه بزرگتری به نام هنر صخره ای می گنجد، شامل هر اثری از انسان كه روی سنگ طبيعی پياده شده باشد از نقاشي هاي پيش از تاريخ بر ديوار غارها گرفته تا سنگ نگاره ها كه آثاري كنده شده روي سنگ ها و صخره هاي رها در طبيعتند.

سنگ نگاره یا هنر صخره ای نشانه های انسانی ساخته شده بر روی سنگ های طبیعی است آنها عمدتا مترادف با هنر پاریتال می باشند پدیده های جهانی مانند سنگ نگاره یا هنر صخره ای در بسیاری از مناطق متنوع فرهنگی جهان یافت می شود

باستان شناسان با مطالعه مفهوم سنگ نگاره یا هنر صخره ای بر این باورند که سنگ نگاره ها دارای اهمیت جغرافیایی و مذهبی هستند اولین جرقه مطالعات هنر سنگ در ابتدا در قرن نوزدهم در میان دانشمندان فرانکوفون در حال مطالعه هنر سنگ های پائئولیتیک انجام شد که این مطالعات از سمت غرب اروپا توسعه پیدا کرد.

سنگ نگاره ها در همه قاره ها به جز جنوبگان،كه در دوران كهن هرگز محل زندگي انسان نبوده،پيدا شده اند. برای همين سنگ نگاره ها هنری جهانی هستند كه با شروع تمدن دشت نشينی،شكل گيری اجتماعات بزرگتر و آغاز كشاورزی نخستين نشانه های نياز انسان به خط و علائم ارتباطی بوده اند.

ایران شاهراه تمدنهای باستانی و مهد فرهنگهای قبل تاریخ، هزاران راز نهفته در خود پنهان کرده است. در این میان، سنگ نگارهها از نویافته ترین هنرهای ایران هستند که در نقاط مختلف ایران پراکنده اند و هر یک نشان و کلامی از دنیای باستان دارند.

اغلب در درون غارهای قدیمی از نقاشی یا نوشته های با رنگ استفاده شده که عموماً عمر آنها در برابر عوامل طبیعی بسیار کوتاه است و علت ماندگاری آنها از هزاران سال قبل تا کنون در دسترس نبودن و محفوظ بودن آنها در برابر عوامل طبیعی بوده است.

اما سنگ نگاره های کنده کاری شده علاوه بر اینکه در غارها کشف شده اند، در محوطه های باز و بیرون غارها نیز وجود دارند. قسمت اعظم سنگ نگاره های محیط های باز در برابر عوامل طبیعی مانند سرما، گرما، باد، باران و یخ زدگی از بین رفته اند و می روند. از طرف دیگر متأسفانه به علت عدم آگاهی، مردم نیز تعداد بسیار زیادی از آنها تخریب و نابود شده است.

سنگ‌نگاره‌ها را می‌توان از کهن‌ترین آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشر دانست. در ایران، چند ده هزار نمونه از این نقاشی‌ها بر روی سنگ‌ها یافت شده‌اند. عمر بعضی از این نگاره‌ها به بیش از ۴۰٬۰۰۰ سال می‌رسد. بزرگترین و کاملترین سنگ نگاره‌های ایران در منطقه تیمره گلپایگان قرار دارد. هنر صخره‌ای کهن‌ترین شکل سنگ‌نگاره است.

باستان شناسان آغاز سنت سنگ نگاره ها را با پايان دوران پارينه سنگی و كوچ انسان از غارها به دشت ها و شروع نو سنگی همراه می دانند. به اين ترتيب قدمت آنها را حداكثر ۱۲ هزار سال مي دانند و اوج ظهور اين آثار بسته به سرزمين هاي مختلف بين ۱۰ تا ۵ هزار سال پيش تخمين زده مي شود.

سفال های برجا مانده، نقوش سنگ نگاره ها؛ این نشانه ها خود نمادی از سیر زندگی و احساسات قوی آن ملت نسبت به پدیده های فرهنگی بوده است. نكته جالب توجه اینكه، نیاكان ما با این نمادهای ساده كه از خود به یادگار گذاشته اند؛ تا وقتی انسان حیات دارد سخن می گویند. این نشان از عظمت ملت ها دارد كه زمان قادر به استهلاك آنها نیست. حاصل حیات و عظمت انسان ها آثار و بدایع آنهاست. كه نیاكان ما به شایستگی از عهده آن برآمده اند.

سبك هنر سنگ نگاره ها، نمادهای بكاررفته، ابزارهای استفاده شده در حكاكی هر كدام برای كارشناسان معيار ديگری است كه با توجه به رطوبت محلی در طول زمان و جهت قرارگيري نقش ها نسبت به جهت عمومی وزش باد در منطقه، يا سر پناه داشتن نقش ها در مقابل برف و باران سنجيده می شود.

عمق حك شده اغلب سنگ نگاره ها فقط حدود نيم سانتی متر است، آثار ضربه و روشنی زير پوسته سنگ در بعضی از آنها به خوبی ديده می شود، در حالی كه بعضی ديگر كه كهن ترند يا سريع تر فرسوده شده اند، به رنگ سطح تيره سنگ درآمده و محو شده اند. در تيمره بسياری از نقش ها در تخته سنگ های رو به شرق (خلاف جهت عمومی وزش باد) و بر ديواره هايی با زاويه عمود بر زمين حك شده اند كه طي هزاره ها از باد و باران كمتر فرسوده شوند.

درصد سنگ نگاره ها بر اساس نمونه گیری تصادفی از تعدادی محوطه ها در ایران:

۱- بز کوهی در طرح ها و حالات مختلف، به ویژه طرح های سمبلیک (شاخ های بلند آن خمیده و به دمش رسیده است) = ۸۸ درصد

۲- نقش های انسان در حالات مختلف مانند کمانداری پیاده، سوار، در حال شکار، ملبس و بدون لباس، رقص های آیینی یا جادویی و… = ۳ درصد

۳- نقش نمادهایی همچون اشکال و حروف رمزی، حلقه های قدرت، نوشتارها و… = ۲ درصد

۴- نقش های اسب وحشی، اسب اهلی با سوار و بدون سوار در حالتهای مختلف = ۲ درصد

۵- نقش های شتر یک کوهان و دو کوهان = ۱ درصد

۶- نقش های گربه سانان، سگ سانان، موش، گراز، گورخر و… = ۱ درصد

۷- نقوش گوزن (زرد، مارال و شوکا)، قوچ کوهی، کرگدن و… = ۱ درصد

۸- نقش های موجودات ناشناخته (UFO) و حیواناتی که امروزه وجود ندارند و نسل آنها منقرض شده است = ۱ درصد

۹- نقش های علائم و نشانه های هندسی = ۰/۵ درصد

مرتبط:

سنگ سماور ؛ عجیب ترین سنگ ایران در علم کوه

آلبوم سنگی پادشاهان ایرانی

غار سنگ‌ شکن _زیباترین غار مصنوعی ایران