تپه‌های باستانی شاهدیه یزد یکی از اجزای این بدن زخم‌خورده است که شبانه و با بولدزرها نابود می‌شود و خاک حاصلخیزش به یغما می‌رود، البته برخی از دوستداران میراث فرهنگی این اقدام را به شهرداری نسبت می‌دهند و برخی نیز آن را کار سودجویان محلی می‌دانند.

ولی چرا خاک‌های شاهدیه این چنان مورد توجه سوداگران است؟ اینجا کشاورزی نسل در نسل در دل کویر و به شیوه‌ای متفاوت منجر به ایجاد باغات گودی در این شهر تاریخی شده و خاک‌هایی که دور تا دور این باغات همانند تپه‌ای شکل گرفته، میراث کشاورزی شاهدیه است و هرچند از منظر برخی، شاید تنها خاک باشند ولی در واقع بخشی از تاریخ شاهدیه هستند.

میراث کشاورزی؛ «تا یادی ماست»

«حسین مسرت» نویسنده و تاریخ نگار بومی یزد  در خصوص شهر تاریخی شاهدیه، تصریح می‌کند: آنچه امروز در شاهدیه با عنوان میراث کشاورزی قرار گرفته، به گفته‌ی بومیان قدیمی، «تا یادی ماست» بوده است.

وی با بیان این که تپه‌های باستانی شاهدیه به دلیل نیاز به آب و نحوه آبیاری طی سالیان متمادی روی هم انباشته شده است، می‌گوید: کشاورزان قدیمی شاهدیه به دلیل موقعیت باغات و برای این که بتوانند باغات خود را آبیاری کنند، آن را به منظور جاری شدن آب کشاورزی گود می‌کردند و خاک آنها را دورتا دور باغات روی هم انباشته می‌ساختند.

پژوهشگر یزدی: آنچه امروز در شاهدیه با عنوان میراث کشاورزی قرار گرفته، به گفته بومیان قدیمی «تا یادی ماست» بوده است.

مسرت به تاریخچه تمدن و کشاورزی این شهر اشاره و اظهار می‌کند: قدیمی‌ترین بنای این شهر، قلعه تاریخی ابرندآباد است و زندگی در انجا نیز از این قلعه بیشتر سابقه دارد.

این نویسنده یزدی در خصوص شهر تاریخی شاهدیه عنوان می‌کند: این شهر دارای سه روستا با نام‌های «اَرنوا»، «کِفله مرز» و «نصرتاوا» است که هر روستا محله‌هایی مانند محله باغستان، محله‌ی انجیرک، محلّه‌ی غفور، محلّه‌ی سیف و غیره دارد که در این محلات، همه خانه‌های خشت و گلی رها شده و به گفته یکی از بومیان این محله، سوخته‌اند.

وی به گفت‌وگوی چند سال قبل خود با شخصی به نام «احمد رسولی» اشاره می‌کند و می‌گوید: این فرد علاقمند به میراث، از تل‌هایی سخن گفته که با زحمت کشاورزان و باغداران درست شده؛ یعنی خاک را پشته پشته، از زمین جمع می‌کردند تا زمین کشاورزی به دست آید.

وی اضافه می‌کند: این تل‌ها نام‎هایی نیز داشته‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به «تل سر»، «تل برزیا»، «تل پشک»، «تل نمکک»، «تل یادارون»، «سیف»، «تل چهل دخترون»، «تل میری»، «تل بلندی»، «تل بیه»، «تل قلعه»، «تل غفور»، «تل انجیرک»، «تل چاه گرگ»، «تل بیدراز» و «تل زیرک» اشاره کرد.

این نویسنده یزدی یادآور می‎شود: آب روستاهای شاهدیه یزد از قنات «ابرندآباد» تأمین می‌شده که سرچشمه‌اش از مهرجرد میبد بوده است.

شاهدیه که سال‌ها از تخریب بافت تاریخی، خیابان کشی و مصیبت‌های متعددی رنج می‌برد، باز هم نگرانی یکی از شهروندانش را برانگیخته است؛ شهروندی که علاوه بر  دوستدار میراث فرهنگی بودن، یکی از هنرمندان و مفاخر کشور نیز به شمار می‌رود.

شاهدیه، دستخوش ملاکین و بنگاه داران

«نرگس آبیار» کارگردان و هنرمند مطرح کشور که فرزند همین تبار است، از بی‌توجهی‌های مسئولان نسبت به ظرفیت‌های این عرصه تاریخی و فرهنگی گلایه می‌کند و می‌گوید: شاهدیه که بعضا بخش‌هایی از آن مانند ابرندآباد از قدمتی پیش‌تر از عصر ساسانیان برخوردار است، دستخوش طمع ذی‌نفعانی مانند ملاکین و بنگاه‌داران ملکی شده است.

وی که معتقد است مردم بومی این شهر خصوصا اقشار تحصیل کرده، خواستار حفظ این میراث و هویت ملی هستند، می‌گوید: افراد سودجویی که بعضاً با هدف افزایش قیمت زمین‌ها و بهبود موقعیت اقتصادی، راغب به تغییر بافت‌های تاریخی هستند، منجر به تخریب بافت تاریخی و هویت ملی این شهر می‎شوند.

آبیار از لزوم فرهنگ‌سازی و نقش‌آفرینی مسئولان دستگاه‌ها و متولیان مربوطه یاد می‌کند و می‌گوید: باید حفظ این میراث و تمدن برخلاف خواست این گروه‌ها انجام شود همانطور که در سینما نیز بعضی فیلم‌های سخیف کمدی، پر مخاطب‌تر هستند ولی آیا این مسئله به منزله‌ی ساخت بیشتر فیلم‌های سخیف کمدی است؟

آبیار: شاهدیه دستخوش طمع ذی‌نفعانی مانند ملاکین و بنگاه‌داران ملکی شده است.

وی با تاکید بر این که تاریخ شاهدیه در عین تعلق به همه مردم، به آیندگان نیز متعلق است، عنوان می‌کند: تاکنون نوع زندگی و معاش مردم قدیم شاهدیه در حوزه کشاورزی با ایجاد باغ‌های گود و به وجود آمدن این منظره بدیع در کشور، دیده نشده لذا نباید چنین میراث ارزشمندی از دست برود.

این هنرمند کشوری با بیان این که حفظ بافت تاریخی شاهدیه در کنار باغات گویای این سبک زندگی است، می‌گوید: نمی‌‎توانیم بخشی را حفظ و بخشی را تخریب کنیم چرا که تمام این داشته‌ها در کنار هم معنا گرفته‎اند.

آبیار خواستار پیگیری مسئولان در خصوص برداشتن تپه‌های کهن گرداگرد باغات شاهدیه می‌شود و در این باره تاکید می‌کند: چه کسی بانی برداشت این خاک‌هاست؟ چرا مسئولان مانع این اقدام ویرانگر تکرارشونده نمی‌شوند.

وی با تداعی رخدادهای ناگواری مانند قطع درختان شاهدیه، تخریب باغات و برداشتن خاک‌های ارزشمند این شهر به حضور همیشه پررنگ هنرمندان اشاره می‌کند و می‌گوید: صدای هنرمندان برای تک تک فجایع شهر شاهدیه بلند است، ضمن این که ماجرای این شهر نیز صرفا میراثی نیست و بخشی از محیط زیست و حیات این شهر به شمار می‌آید.

با میراث یزد شوخی نداریم

البته مسئولان یزد تاکنون بارها و بارها نسبت به فجایع میراث فرهنگی واکنش نشان داده ولی بعضاً موانع قانونی سد راه آن‍ها بوده است و این بار نیز متولی امور عمرانی استان از خلاهایی مانند مشخص نشدن مناطق باارزش یاد می‌کند.

«محسن صادقیان» معاون عمرانی استاندار یزد در مورد خاک‌برداری‌های غیرقانونی شاهدیه، اظهار می‌کند: در خصوص این خاک‌برداری‌ها، دستگاه متولی میراث فرهنگی به دلیل برخوردهایی که در این زمینه داشته، صراحتاً اعلام کند این افراد چه کسانی هستند؟

گویا سکوت مسئولان از رضایت نیست چرا که معاون عمرانی استاندار می‌گوید: با میراث یزد شوخی نداریم، در این رابطه نیز با هیچ دستگاه دولتی و نهاد غیردولتی مماشات و تعارفی نداریم و به جد برخورد می‎کنیم.

معاون عمرانی استاندار یزد: با هیچ دستگاه دولتی و نهاد غیردولتی مماشات و تعارفی نداریم.

وی با تاکید بر این که هنوز بازخورد مکتوبی در خصوص لزوم برخورد با این مسئله اعلام نشده است، می‌گوید: اگر هر دستگاه دولتی و نهاد غیردولتی اقدامی برخلاف اقدامات میراثی انجام دهد و این مسئله به ما اعلام شود، برخورد می‌کنیم.

وی بر لزوم طی شدن مراحل قانونی تمام اقدامات مربوط به شهر به منظور حفظ میراث فرهنگی استان اشاره می‌کند و می‌گوید: همه قوانین ما در راستای حفظ میراث فرهنگی است و متولیان امر(میراث فرهنگی) باید با مشخص کردن مناطق باارزش، این مسئله را شفاف کنند.

صادقیان با بیان این که در مناطق باارزش اعلام شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی هر اقدامی باید با هماهنگی این دستگاه انجام شود، یادآوری می‌کند: حتی در خصوص طرح‌های دارای مصوبه قبلی، به خواست دستگاه‌های دولتی باید مراحل قانونی در کمیسیون ماده پنج طی شود.

تدقیق شهر تاریخی شاهدیه

«علی‌اصغر صمدیانی یزد» معاون میراث فرهنگی استان نیز با بیان این که اداره کل میراث فرهنگی در خصوص ارزش‌گذاری و محدوده‌بندی شاهدیه اقدام می‎کند،می‌گوید: تدقیق شاهدیه برای مشخص شدن محدوده‌های تاریخی در حال انجام است اما دست روی دست نیز نگذاشته‌ایم و در صورت هر نوع تخلف و کوتاهی در قبال میراث فرهنگی، یگان حفاظت ورود می‌کند.

وی با بیان این که در خصوص خاکبرداری شاهدیه بارها برخورد شده است، می‌گوید: مکاتباتی با معاونت عمرانی استانداری یزد با عنوان خاکبرداری از تپه‌های حاشیه بافت تاریخی شاهدیه انجام شده که در این باره، بر لزوم برخورد با متخلفان تاکید شده است.

این مسئول از اقدام برای ثبت بافت تاریخی شاهدیه نیز یاد می‌کند و می‌گوید: قبلا نیز به علت خیابان‌کشی و آسیب به محدوده بافت تاریخی در این زمینه ورود کرده و وزیر میراث فرهنگی دستور ثبت اضطراری این محدوده را صادر کرده و پرونده تدقیق این شهر تاریخی با پیگیری شهرداری آماده شده است.

معاون میراث فرهنگی یزد: پرونده تدقیق این شهر تاریخی با پیگیری شهرداری آماده شده است.

صمدیانی به اهمیت شهر شاهدیه در آینده گردشگری استان نیز اشاره می‌کند و آن را از مقاصد پر طرفدار گردشگری در سال‌های نه چندان دور می‌داند و می‌گوید: لازم است که ذره ذره این شهر تاریخی ارزشمند، حفظ و نگهداری شود تا بتوانیم در آینده شاهد بهره‌برداری اقتصادی و فرهنگی از این شهر باشیم.

شهرداری‌ هم پیگیر متخلفان است

البته بعضاً اشاراتی به انجام این اقدام از سوی شهرداری شده است که شهردار شاهدیه نه تنها مدعی است که این اقدام از سوی شهرداری نیست بلکه در این باره می‌گوید: شهرداری نیز در این زمینه ورود کرده و پیگیر است.

«سیدعلی میرنژاد» شهردار شاهدیه تصریح می‌کند: بعضاً برخی از افراد با لودر اقدام به خاکبرداری‌های غیرمجاز می‌کنند که یگان حفاظت شهرداری نیز همانند دیگر متولیان پیگیری می‌کند.

وی با بیان این که ادارات میراث فرهنگی و راه و شهرسازی، هر دو از متولیان رسیدگی به این موضوع هستند، می‌گوید: باید این حوزه متولی خاصی داشته باشد تا یگان حفاظت مربوطه با استقرار در مکان، مسئله را پیگیری و با متخلفان برخورد کند.

میراث فرهنگی بخشی از هویت مردم است و خوشبختانه در سال‌های اخیر برندهایی مانند جهانی شدن یزد و تعریف مسئولیت‌های سنگین‌تر در قبال حفاظت از این برندها، اهتمام بیشتر به این مواریث را به خود جلب کرده اما با وجود ارتقای آگاهی مردم و مسئولان، هنوز هم از گوشه و کنار، افرادی سودجو، میراث فرهنگی را قربانی طمع خود می‌کنند.

باید بپذیریم که در شرایط بودجه‌ای و اقتصادی کشور، توان مالی دولت برای ارتقای حفاظت از تعداد زیادی از مواریث فرهنگی، کافی نیست و باید مردم مانند همیشه پاسبان حق و حقوق خود باشند و اجازه ندهند خاک و آب و هویتشان را شبانه بدزدند، ضمن این که باید با توجه به وجود چنین اقداماتی، تدابیری محکم‌تر و برخوردهایی بازدارنده در قبال چنین میراثی را شاهد باشیم.

منبع:ایسنا

مرتبط:

گشتی در خاک شاهدیه یزد

گردشگری آسمان یزد را شلوغ‌تر کرد

سفری به کویر کاراکال یزد