سنت‌ها و اعتقادات در رابطه با مراحل گذار، یکی از مهم‌ترین قسمت‌های فرهنگ انسان‌ها محسوب می‌شوند، يکی از اين مراحل گذار، مرگ است. در این خصوص در شهر گرمه آیینی سنتی با عنوان صلات مشهور است که در فهرست ملی میراث معنوی نیز ثبت شده است.

در شهر گرمه، آيينی است که مؤمنان را از مرگ میت خبردار می‌کنند تا براى تشییع‌جنازه او حاضر شوند، اين آيين با نام صلات در اين شهر مشهور است.

سنت‌ها و اعتقادات در رابطه با مراحل گذار، یکی از مهم‌ترین قسمت‌های فرهنگ انسان‌ها محسوب می‌شوند. يکی از اين مراحل گذار، مرگ است. مرگ، بی‌پرواترین و صریح‌ترین سوی زندگى و یک واقعیتِ مسلم است. در بیشتر فرهنگ‌ها مرگ اهمیت خاصی برای افراد دارد و بنابراین توجه خاصی نیز به آن می‌شود.

 مرگ قانونی است نوشته‌شده و تخلف‌ناپذیر برای هر ذی‌حیاتی ولی از آنجا که مردم اين ديار با هم الفت و مهربانی صمیمانه‌ای دارند مرگ در بینشان بسیار دردآور و ناراحت‌کننده است. آن‌ها آن‌قدر یکدیگر را دوست دارند که وقتی عزیزی را از دست می‌دهند مدت‌ها در عزا و سوگ او می‌نشینند حتی اگر با فرد از دست‌رفته هیچ نسبتی نداشته باشند.

در دين اسلام، مرده‌ها هم احترام دارند. نگاهی اجمالی به سرنوشت ميت از زمان احتضار تا به خاک‌سپاری و اعمال شب وحشت و… همه و همه حكايت از احترام خاص اسلام به اموات دارد. شركت و حضور در مراسم تشییع‌جنازه و تدفين از جمله امور مستحب است كه در روايات بسيار مورد تأکید قرار گرفته است و موجب يادآورى مرگ، بخشش گناهان، پند گرفتن و نيز موجب تكريم ميت مؤمن و تسلای خاطر بازماندگان او خواهد بود.

مردم شهر گرمه شرکت در تمام مراسم سوگواری را نوعی وظیفه می‌دانند، این مردم با اعتقاد بر اهمیت برگزاری و توجه به این مراسم، سال‌های سال است كه همچون اجداد خود آن را مهم می‌دانند و در برپایی مجالس و پرداختن به آداب‌ورسوم خود پافشاری می‌کنند و در این موارد باکمال صداقت و صمیمیت با صاحبان عزا ابراز همدردی می‌کنند به‌طوری‌که برای اثبات این همدردی تا مدتی لباس سیاه می‌پوشند و از روشن کردن رادیو و تلویزیون، رفتن به گردش یا مسافرت، شرکت در مجالس جشن و عروسی،  برپایی هر نوع مجلس شادی، دید و بازدید عید و… خودداری می‌کنند و مدت‌ها عصر و شب جمعه با حضور در منزل صاحبان عزا تسلای خاطر آن‌ها را فراهم می‌آورند.

از جمله اقدامات بعد از مرگ يک مسلمان، علاوه بر مراسم خاک‌سپاری، تشيع جنازه، شب هفت، چهلم و… اعلام خبر مرگ او برای باخبر کردن مؤمنان است که به‌عنوان يکی از اولين اقدامات پس از مرگ متوفی انجام می‌شود. اصلی‌ترین کاربرد اين اعلام خبر مرگ اطلاع‌رسانی از مرگ و همچنين زمان و مکان اجرای مراسم براى تشییع‌جنازه، احترام او و نماز بر او برای آشنايان، همسايگان و… است.

فضیلت تشییع‌جنازه بسیار و ثواب آن عظیم است. امام صادق (علیه‌السلام) در این رابطه فرمود: «سزاوار است که برادران مؤمن را اطلاع دهند تا بر جنازه او حاضر شوند و بر او نماز بگزارند و براى او استغفار کنند، تا هم میّت و هم حاضران ثواب ببرند.» ( زادالمعاد، صفحه۵۴۰)

چگونگی اجرای مراسم صلات

وقتی شخصی فوت می‌کند، اولين كار افراد خانواده او آگاه كردن آشنایان بود. اين كار از طريق مناجات انجام می‌شد. مناجات به‌وسیله مؤذن مسجد محله متوفی به عمل می‌آمد، او در پشت‌بام مسجد و با خواندن کلمه صلات در چهار مرحله و خواندن دو جمله‌ای‌های المؤمنون الصلاة، ايها الحاضرون الصلاة و سپس اشعاری را با آواز بلندی می‌خواند و برای عموم مؤمنان از پيشگاه خدای متعال آمرزش طلب می‌کرد.

مردم كه به چنين نحوه خبر آشنایی داشتند بدين طريق از هويت شخص درگذشته مطلع می‌شدند و برای شركت در مراسم تشييع حضور پیدا می‌کردند.

متن صلات

متن آیین صلات به این شکل است:

الصلاة – الصلاة – الصلاة – الصلاة

ايها المؤمنون الصلاة – ايها الحاضرون الصلاة

در ادامه متن شعر ذيل خوانده می‌شود:

هر که آيد به جهان اهل فنا خواهد بود (بودا)/ آنکه پاينده و باقی است خدا خواهد بود (بودا)

چند روزی که در اين دار جهان خرسندی/ باخبر باش که نوبت ما خواهد بود (بودا)

قاف تا قاف جهان سفره گشوده است اجل/ همه را بر سر اين سفره صلاح خواهد بود (بودا)

دنيا به کسی خط امانی نسپرد/ هرکس که به ذات عاقبت بايد مُرد

آن سنگ که نام نامی وحی، اجل است/ بر شيشه عمر همه کس خواهد خورد

و در آخر خبر مرگ متوفی را اعلام و محل برگزاری مراسم کفن‌ودفن را به اطلاع عموم مردم می‌رساند.

 طبق گفته اهالی به خصوص افراد مسن اين رسم را تا چهار نسل قبل خود به ياد دارند.

سنن و آداب در آيين صلات كه معمولاً با گريه و عزاداری جمعی همراه است، موجب شورآفرينی شركت‌كنندگان می‌شود. اين آيين برای شركت‌كنندگان ادای تکلیفی است که گروه اجتماعی انجام آن را بر دوش فرد می‌گذارد و این کار نوعی نگرۀ مناسک‌وار است که هر کسی از رهگذر احترام به سنت ناگزیر از پذیرش آن است و با شرکت در تشيع و تدفين به‌نوعی احساس تطهير و نزديكی به خدا دارند و اين امر سبب كاميابی اجتماعی شده و تهذيب و تجديد حيات فكری و معنوی كنشگران را فراهم می‌سازد.

آیین صلات گرمه با شماره ۴۲۷ در فهرست آثار ملی و در گستره میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

مرتبط:

آوازها و نوای موسيقی خراسان شمالی برآمده از دل تاریخ و فرهنگ

خسرویه _گردشگاه خراسان شمالی

پلاس _دست‌بافته‌ای در خراسان شمالی با قدمت زندگی عشایری