مسجد جامع ساوه از اولین مسجدهایی است که در ایران و در شهر ساوه ساخته شده و طی دوره‌های مختلف توسط هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده‌است. به‌طوری‌که نوسازی‌های انجام‌شده موجب شده‌است که اثری از بنای اولیه مسجد در روزگار کنونی باقی نماند.

این مسجد تماماً از خشت و گل ساخته‌است و در نوع خود بی‌نظیر می‌باشد. این مسجد مشتمل بر یک صحن و گنبدی در جنوب، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان، محراب‌هایی متعدد و قدیمی با خطوط کوفی و دو محراب از دوره صفویه با خط ثلث است.

 

تاریخچه ساخت مسجد جامع ساوه:

مسجد جامع ساوه یکی از بناهای بسیار ارزشمند در ایران و شهرستان ساوه است که از هر نظر تاریخی که فکرش را بکنید، ارزشمند و مهم است.

مسجد جامع ساوه، مسجد تاریخی کاملا از موادی همچون خشت و گل ساخته شده ‌است و در نوع خود بنایی بسیار بی‌ نظیر می‌ باشد.

در دو گوشه ضلع جنوبی مسجد، ساختمانی است خشتی و گلی به شکل علامت بعلاوه،(متقاطع) که از وجود آتشکده در روزگار پیش از اسلام حکایت دارد. تا به حال به‌طور دقیق تاریخ بنای مسجد جامع ساوه تعیین نشده، اما قدیمی‌ترین شیء که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه‌هایی است که در سده ۴ هجری قمری نوشته شده‌اند؛ بنابراین این مسجد حداقل ۱۰۰۰ سال قدمت دارد.

مسجد جامع ساوه در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده؛ گنبدخانه مسجد که از قدیمی‌ترین بخش‌های آن است، سده‌های چهارم و پنجم در ضلع جنوبی بنا شده، مناره مسجد متعلق به سده ششم است و ایوان غربی در سده هشتم ساخته شده‌است.

قدیمی‌ترین کتیبه‌ی موجود در مسجد جامع ساوه نیز در این بخش قرار دارد که قدمت آن متعلق به سال ۵۰۴ هجری است که روی آن نام «محمد بن ملک شاه»، حک شده است.

معماری مسجد جامع ساوه:

مسجد جامع ساوه دارای دو ایوان وسیع است که در ضلع جنوبی و غربی حیاط قرار دارد. سازندگان این بخش‌ها، نمای بیرونی آن‌ها را با آجر و کاملا هنرمندانه تزئین کرده‌اند.

این بنا دارای شبستان‌ها و دهلیزهای زیبای آجری است که هر چشمه به عرض ۵٫۳ و طول ۲۰ متر می‌باشد و از آثار سده ششم و عصر سلجوقیان به‌شمار می‌رود.

محراب آن دارای کتیبه‌های متعدد عمودی و افقی است که سه جانب آن را فرا گرفته و روی آن سوره‌هایی از قرآن (سوره قدر، اخلاص، جمعه) به خط ثلث و کوفی گچبری شده و در ضلع غربی میان شبستان‌های این بنا، ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد و در هر جانب این ایوان، حجره‌ای با درگاه تنگ و کوتاه نمودار است.

گنبد خانه ی مسجد نیز که از آن به عنوان قدیمی‌ ترین بخش مسجد یاد می ‌شود، در ضلع جنوبی مسجد ساخته شده است و داخل آن محرابی با گچ‌ بری زیبا قرار دارد. گنبد فیروزه‌ ای رنگ مسجد جامع را می ‌توان از تمام نقاط شهر ساوه به خوبی مشاهده نمود. گنبد مسجد به قطر ۱۴ و ارتفاع ۱۷ متر می‌باشد که ساق یا گردنه گنبد ۴ متر ارتفاع دارد و آراسته به کاشی‌های معقر می‌باشد.

در سمت راست ایوان واقع در ضلع غربی مسجد، راه‌پله‌ای کوچک و باریک قرار دارد که درواقع راه ورودی به پشت بام مسجد است. شبستان و راهروها نیز پوشیده از سقفی از گنبدی شکل است که با استفاده از کاهگل، سطح بیرونی آن‌ها پوشیده شده است. حوضی بزرگ نیز در وسط صحن مسجد قرار گرفته است که بسیار دلنشین و دوست ‌داشتنی می باشد.

این مسجد آن قدر در دوران های مختلفی مورد مرمت واقع شده است تا از شکل اولیه اش در آمده و به شکل امروزیش تبدیل شده است.

تا به حال به صورت کاملا دقیق تاریخ بنای مسجد جامع ساوه تعیین نشده است اما با این حال قدیمی ‌ترین وسیله ای که که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه‌ هایی است که در سده ی ۴ هجری قمری نوشته شده ‌اند و بر همین اساس حدس زده می شود که این مسجد حداقل دارای هزاران سال قدمت می باشد.

این مجموعه دارای یک کتابخانه ی بزرگ با قفسه های پر از کتاب دست نویس بوده است.
این مجموعه محل نگهداری اشیای با ارزشی از جمله اسطر لاب و گوی و کتابهای خطی بوده اما متاسفانه تمام این مجموعه راسپاهیان مغول به آتش کشیدند.

آدرس مسجد جامع ساوه:

استان مرکزی، شهرستان ساوه. این مسجد در جنوبی‌ترین نقطه شهر ساوه، در انتهای خیابان سلمان ساوجی واقع است.