آیین‌های سنتی ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد
مردان وزنان این خطه از ایران اسلامی از دیرباز تاکنون آیین‌های مختلفی برای زنده نگه‌داشتن قیام عاشورای حسینی برگزار می‌کنند که عزاداری‌ها در شکل‌های امروزی و سنتی در مناطق روستایی و شهری جلوه‌ای از ارادت آن‌ها به اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) است. در شکل سنتی سینه‌زنی مردان کمر همدیگر را می‌گیرند و دایره‌وار دور علم و نوحه‌خوان می‌چرخند.
در تمام مدت سوگواری نیز سازهای موسیقی سنتی بانوایی سوزناک و غم‌انگیز که اکنون در بسیاری از مناطق این استان رنگ‌باخته است، جماعت عزادار را همراهی می‌کند.
غبارروبی، سیاه‌پوش کردن مساجد و حسینیه‌ها، آماده کردن و شستن دیگ‌های بزرگ برای پخت نذری، خریدن و آماده کردن لباس‌های مشکی، نوشتن جملات و نوشته‌هایی مربوط به عاشورا و امام حسین (ع) بر روی دیوارها و برپا کردن پرچم‌های سیاه و سبز بر سر در خانه‌ها ازجمله کارهایی است که مردم این استان در استقبال از ماه محرم انجام می‌دادند.
شروه خوانی، کتل‌بندی، حجله امام قاسم (ع)، تعزیه‌خوانی برخی از آیین‌های سنتی ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است.
شروه خوانی
شروه خوانی (نوای جان‌سوز) زنان ایلی کهگیلویه و بویراحمد یکی از آیین‌ها در رثای مظلومیت امام حسین (ع) و یاران باوفای آن حضرت است.
شروه خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و مدح کارهای شایسته اوست، این نوع موسیقی آوازی با لحنی اندوه‌بار و سوز درونی ازسوی زنان و دختران به گویش‌های مختلف به‌صورت تک‌خوان اجرا می‌شود.
در این آیین زنان و دختران ایلی و عشایری با بستن کمربندها و شال‌بندهای سیاه اطراف زن نوحه‌خوان حلقه می‌زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا سوگواری می‌کنند.
کتل‌بندی
کُتل‌بندی و سیاه‌پوش کردن نیز از دیگر شیوه‌های سنتی و آیین‌های عزاداری در ایام حزن‌انگیز محرم به‌ویژه در شب تاسوعا و روز عاشورای حسینی در این خطه از ایران اسلامی مرسوم است.
در این آیین اسبی را به‌عنوان اسب امام حسین (ع) زین و تزئین کرده و بین هیئت‌ها می‌گردانند، نوحه‌خوانان نوحه می‌خوانند و گاهی تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می‌کنند و زن‌ها نیز با دیدن این نمایش‌ها به رسم‌های محلی شیون می‌کنند که این آیین به «کتل» مشهور است.
حجله امام قاسم (ع)
در این آیین زنان عشایری حجله‌ای برای حضرت قاسم (ع) و گهواره‌ای (به زبان محلی تهته) برای حضرت علی‌اصغر (ع) درست می‌کنند و به آن زنگوله و چشم‌زخم، آویزان می‌کنند و روی آن را پارچه سبز می‌کشند.
زنان در ایام محرم به‌صورت دایره‌ای دور این گهواره می‌نشینند و برای دامادی حضرت قاسم (ع) و حضرت علی‌اصغر نوحه (شروه) خوانده و عزاداری می‌کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه از کم سن و سال‌ترین شهید دشت کربلا طلب حاجت می‌کردند.
تعزیه‌خوانی
آیین تعزیه‌خوانی سنتی نیز یکی از آیین‌های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که به‌طور معمول از سال ۱۲۸۷ در میان اقوام، ایلات و مناطق عشایرنشین این خطه اجرا می‌شود.
مقتل خوانی و تعزیه‌خوانی در حقیقت شرح‌حال تاسوعا و عاشورای سال ۶۱ هجری در دشت نینوا و ذکر مصیبت‌های اهل‌بیت پیامبر (ص) در کربلا است.
این نوع ذکر مصیبت به‌صورت نوحه برای مردم بیان می‌شود و سوگواران برای آنچه بر امام حسین (ع) ویارانش گذشته به سوگواری و سینه‌زنی می‌پردازند.
آیین‌های محرم کهگیلویه و بویراحمد ثبت‌شده در فهرست آثار ملی
مردم کهگیلویه و بویراحمد هم همگام با سایر نقاط ایران در ماه محرم آیین‌های ویژه‌ای دارند که برخی از آنان مانند استقبال از ماه محرم در روستای امامزاده علی (ع) در چرام، دمام زنی در گچساران، مویه‌خوانی زنان شهر سوق، ترقوخوانی و تعزیه‌خوانی در شهر لنده، آیین شام غریبان در سوق و مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد در فهرست آثار ملی ثبت‌شده است.
* گزارش از علی‌اکبر پاک
مرتبط: